Człowiek asertywny to osoba, której zachowanie jest zgodne z jej uczuciami, poglądami, potrzebami a zarazem nie narusza wartości innych ludzi. Umiejętność asertywnych zachowań jest szczególnie ważna w warunkach konkurencji, rywalizacji, kiedy musimy bronić swych praw i wyrazić swoje potrzeby i dążenia.
Teoria zachowań asertywnych opiera się na dwóch założeniach:
1. Człowiek posiada pewne niezbywalne prawa, które inni ludzie powinni respektować,
2. Umiejętność bycia asertywnym nie jest dyspozycją wrodzoną, ale może być kształtowana, opanowana w toku życia osobniczego,
Wyróżnić można następujące prawa asertywne:
Herbert Fenskmrheim –
- masz prawo wyrazić swoje opinie, myśli, potrzeby nawet jeśli różnią się od poglądów innych ludzi, tak długo dopóki ich nie ranisz,
- masz prawo zmienić zdanie bez konieczności usprawiedliwiania się innym,
- masz prawo do popełniania błędów,
- masz prawo powiedzieć „nie wiem”, „nie rozumiem”,
- masz prawo do przedstawienia innym osobom swym próśb, oczekiwań, dopóki uznajesz, że oni mają prawo odmówić Ci realizacji,
- masz prawo powiedzieć „nie” bez poczucia winy,
- masz prawo by Cię poważnie traktowali,
- masz prawo do niezależności osobistej,
Helena Senk – asertywność – jest to zespół umiejętności, które wyznaczają poziom zachowania jednostki w sytuacjach interpersonalnych a którym celem jest realizacja cenionych wartości osobistych, rozwój indywidualny, obrona pozytywnego obrazu własnej osoby oraz samoakceptacja. Zachowania asertywne polegają na:
- swobodnym i kontrolnym wyrażaniu za pomocą ekspresji emocji pozytywnych i negatywnych,
- wyrażaniu własnego zdania, poglądów, sytuacji publicznych i ryzyka,
- na nie wyrażaniu zgody na poniżania i zachowanie agresywne,
- na odmowie spełnienia rażących, niewygodnych żądań, zwłaszcza o cechach eksploratorskich,
- na przyjęciu lub odrzuceniu,
Arnold Lazarus przedstawił 4 komponenty zachowania asertywnego:
1. umiejętność wyrażania sprzeciwu jako odpowiedz na nieuzasadnione żądania innych ludzi,
2. umiejętność proszenia o przysługę lub pomoc,
3. umiejętność komunikowania pozytywnych, negatywnych energii,
4. inicjowanie podtrzymania i organizowania kontaktów interpersonalnych,
Wszyscy autorzy podkreślają, że zachowania asertywne nie zawsze pozwalają osiągnąć zamierzony cel ani nie zapewnia wygranej, ale pomaga bardzo otwarcie wyróżniać swe potrzeby, dążenia i częściej prowadzi do kompromisu, negocjacji niż do zwycięstwa, ale daje satysfakcję, że wykonaliśmy wszystko co było możliwe i dlatego nie mamy poczucia winy ani lęku.
Zachowanie asertywne zasadniczo różni się od zachowania agresywnego, manipulacyjnego itp.
Wyróżnić można cechy zachowania asertywnego:
- pewność siebie i wysoka samoocena,
- szacunek dla siebie i innych,
- odpowiedzialność za działania,
- umiejętność zadawania pytań partnerowi i słuchania jego wypowiedzi,
Sygnały niewerbalne typowe dla zachowania asertywnego:
- głos spokojny,
- opanowana gestykulacja,
- postawa odprężona,
- częsty kontakt wzrokowy,
- stosowane słownictwo „ja uważam”, „czuję że”, „co Ty na to”, „chcę”,
Asertwyne mówienie „nie” – odmawianie
Potoczna obserwacja i badania naukowe mówią, że często ludzie zachowują się w określony sposób wbrew swojej woli, nie maja na to ochoty, ale pod wpływem presji, nacisku innych, bo maja trudności z wypowiedzeniem słowa „nie”.
Nie odmawiają by nie narażać się na gniew i utratę sympatii innych. Jeśli godzimy się wykonać coś na co nie mamy ochoty to taka sytuacja trwająca przez dłuższy okres powoduje zarastanie wewnętrznego napięcia, poczucia krzywdy.
Psychologowie stwierdzają, że gdy chcemy utrzymać satysfakcjonujący stosunek interpersonalny to powinniśmy im to jasno przedstawić, w jaki sposób chcemy być traktowani, stawiamy warunki, wybieramy określone zachowanie.
Asertywna odnowa to czytelne stwierdzenie uczciwe i stanowcze na co się nie zgadzam. Powinno znaleźć się w tym zachowaniu słowo „nie” i jasna informacja jak zachowamy się. Odmowa może też obejmować wyjaśnienie dlaczego nie możemy się tak zachować, nie pożyczę Ci tej książki, bo nie oddałeś mi poprzedniej.
Asertywna odmowa nie powinna zawierać pretensji i usprawiedliwiania się. Nie należy stosować nie ostrej formy odmowy, bo może to zachęcać partnera do wywierania presji na nas.
Najlepszym argumentowaniem jest odwoływanie się do siebie, „wolę”, „chcę”, „wybieram”, „zdecydowałem”.