Rozwój człowieka od poczęcia do okresu starczego

1. Pojęcie rozwoju:
Rozwój są to zmiany zachodzące w rozwoju człowieka mają wyraźnie określony kierunek, prowadzący do coraz lepszej regulacji stosunków jednostki ludzkiej z otoczeniem. Zmiany te mają charakter postępowej w sferach fizycznych i psychicznych, jednakże nie są jednakowo szybkie.

2. Cztery rodzaje zmian rozwojowych.

Zmiany wielkości - mają charakter ilościowy, polegają na wzroście somatycznym i psychicznym.

Zmiany proporcji - polegają na przekształceniach poszczególnych części w obrębie całości, jaką jest organizm i psychika ludzka - są to zmiany ilościowe i jakościowe.

Zanikanie dawnych właściwości - w sferze somatycznej i psychicznej. Zanik grasicy, szyszynki, gaworzenie

Nabywanie nowych właściwości - zmiana uzębienia, pojawienie się nowych potrzeb społecznych.

3. Pojęcia

Tempo rozwoju - szybkość przemian
Rytm rozwoju - stopień regularności zachodzących zmian w czasie.
Akceleracja - wzmożenie tempa rozwoju w ciągu kolejnych pokoleń.
Właściwości wieku - typowe dla poszczególnych okresów rozwojowych zmiany.

4. Periodyzacja rozwoju psychicznego
- okres prenatalny - życie wewnątrz maciczne i narodziny
- niemowlęcy - pierwsze 12 miesięcy
- wiek poniemowlęcy - od 1 do 3 lat
- wiek przedszkolny - od 3 do 7 lat
- młodszy wiek szkolny od 7 do 11 - 12 lat
- wiek dorastania - od 12 - 13 do 17 - 18 lat

Powyższy podział ten został dokonany na podstawie
istotnych zmian w świadomości dziecka np. sposobu pojmowania przez nie rzeczywistości
zmian w aktywności dziecka
typowe i odmienne dla okresu formy i środki wychowawcze

I dalej:
- wiek dojrzały - od 18 do 65 lat
- wiek starszy - od 65 lat

5. Choroba jako zdarzenie w rozwoju.
Choroba człowieka wpływa na rozwój w każdym wieku szczególnie jednak na rozwój dziecka, może zakłócić tempo i rytm rozwoju. Jest on niezwykle dynamiczny w każdej sferze. Dziecko odbiera świat głównie przez pryzmat potrzeb, zaspokojenie ich lub nie powoduje stałe niezatarte ślady w psychice dziecka, rzutując na sposób zachowania się w przyszłości.

Wiadomo z wielowiekowych obserwacji, że choroby mogą zaburzyć rozwój dziecka

Choroby przewlekłe dezorganizując życie rodzinne wywierają wpływ na rozwój społeczny, im cięższa choroba tym rozleglejsze są jej skutki.

Rola choroby w rozwoju dziecka jest modyfikowana przez wiele czynników, indywidualne cechy dziecka, kondycja psychiczna ludzi z jego najbliższego otoczenia.

Choroba dziecka jako negatywne zdarzenie rozwoju może również zmienić sytuację społeczną dziecka, pozycję dziecka w rodzinie jak i samą rodzinę.

6. Czynniki rozwoju

Zadatki organiczne - wyposażenie genetyczne. Dziedziczy się cechy filogenetyczne, cechy charakterystyczne dla człowieka, bezpośrednio po przodkach, kolor oczu, itp.

Własna aktywność i działalność jednostki - służy do czynnej regulacji stosunków jednostki z otoczeniem. W kontekście rozwoju oznacza zmiany w psychice jak również zmiany w otoczeniu. Aktywność ludzka jest plastyczna, co oznacza, że w każdym wieku nauczyć się nowych sposobów działania.


Środowisko - wywiera wpływ przez czynniki biogeograficzne i ekonomiczne, społeczno - kulturowe.

Wychowanie i nauczanie - są mniej lub bardziej planowanymi i zamierzonymi oddziaływaniami na psychikę jednostki w celu ukształtowania jej osobowości i spowodowania zmian w jej zachowaniu

CHARAKTERYSTYKA ROZWOJU CZŁOWIEKA W POSZCZEGÓLNYCH OKRESACH ŻYCIA

I. OKRES PRENATALNY I NARODZINY

1.Przedział czasowy:
od poczęcia do porodu

2.Rozwój

A) Zapłodnienie
Przekazanie informacji genetycznej
Określenie ciąża pojedyncza czy mnoga
Pozycja w rodzinie (pierworodne czy kolejne w rodzinie)

B) Rozwój psychiczny
6 tyg. - spontaniczne ruchy nie stymulowane żadnym bodźcem (zalążek własnej aktywności)
12 tyg. - rozpoczynają prace mięśnie niezbędne do oddychania, ssania i wydawania dźwięków.
6 miesiąc - dziecko potrafi ssać swój palec, wykazywać oznaki niezadowolenia, posiadają umiejętność snu i czuwania.
Dziecko bardzo aktywne może być również nadpobudliwe psychoruchowo po urodzeniu.

C) Rozwój zmysłów
Ok. 7 tygodnia pojawia się wrażliwość na dotyk.
4 miesiąc - pojawiają się odruchy błędnikowe.
14 tydzień - rozwija się zmysł smaku.
Od 16 tyg. Pojawia się reakcja na światło
Między 4 a 5 miesiącem płód zaczyna reagować na bodźce słuchowe. Potrafi rozpoznać głos matki.

D) Poród
Ogromne przeżycie z powodu zmiany środowiska, może wystąpić szok porodowy oraz uszkodzenia okołoporodowe.
By złagodzić doświadczenia stosuje się porody naturalne (unika się niepotrzebnych wstrząsów i nie rozdziela się matki od dziecka.

II. NIEMOWLĘCTWO

1.Przedział czasowy:
Od momentu porodu do 2 miesiąca (faza noworodka)
Od 2 miesiąca do 12 miesiąca

2.Wielkość
W ciąży donoszonej waga od 3000 do 3500g, długość ciała 50 - 52 cm.

3.Rozwój
Zmiany rozwojowe polegają głównie na przystosowaniu się do samodzielnego życia poza ustrojem.
Aktywność noworodka to głównie nieskoordynowane reakcje ruchowe.
Od 3 tygodnia życia pojawia się odruch ssania

A) Rozwój ruchowy
Od wieku 3 miesięcy dziecko unosi głowę
Około 7 miesiąca potrafi samodzielnie siedzieć
Od 11 - 12 miesiąca potrafi samodzielnie stać

B) Ruchy lokomocyjne
Od 7 miesiąca zaczyna pełzać
Od 9 raczkuje
Pod koniec pierwszego roku próbuje chodzić przy pomocy osoby dorosłej

C) Manipulacje różnymi przedmiotami
Ok. 4 - 5 miesiąca dziecko podejmuje próby świadomego chwytania przedmiotu.
Pod koniec pierwszego roku dziecko sięga sprawnie nawet po małe przedmioty i celowo je upuszcza.

D) Sfera poznawcza.
Natychmiast po urodzeniu jest zdolne do odbioru wszystkich bodźców
Dość szybko wrażenia łączą się w spostrzeżenia, dziecko zaczyna nabywać orientacji w otoczeniu
Kieruje wzrok ku przedmiotowi, który wydał dźwięk.
Wykonuje manipulacje niespecyficzne (nie są związane z budową lub przeznaczeniem przedmiotu)
W OKRESIE NIEMOWLĘCYM ZACZYNA SIĘ ROZWÓJ SFERY EMOCJONALNEJ I SPOŁECZNEJ

E) Zakres emocji
Ze stanu ogólnego pobudzenia w pierwszym miesiącu możemy rozpoznać zadowolenie i niezadowolenie
Pod koniec pierwszego roku możemy rozpoznać już wiele emocji strach, gniew, wstręt, objawy przywiązania do matki.
Rozwój społeczny - reakcja ożywienia, silna więź z matką.
Pod koniec okresu niemowlęcia dziecko potrafi wziąć udział w zabawie „a kuku”

F) Rozwój mowy
Dziecko zaczyna gruchać, gaworzyć powodując rozwój aparatu mowy
Pod koniec 1 roku może znać od 1 do 2 słów i wykonywać kilka prostych poleceń.

W okresie tym bardzo ważne jest oddziaływanie wychowawcze, dostarczanie wielu bodźców

III. OKRES PONIEMOWLĘCY

1.Przedział czasowy:
Od 1 do 3 lat

2. Rozwój
Charakteryzuje się bardzo szybkim rozwojem we wszystkich sferach.

A) Motoryka
Bez trudu utrzymuje równowagę potrafi schylać się po przedmioty
W pierwszym półroczu potrafi przejść od kilkudziesięciu do kilkuset metrów
W końcu drugiego potrafi pokonywać wzniesienia
Pod koniec okresu potrafi biegać, wspinać się, stać na jednej nodze, jeździć na trójkołowym rowerku.
W pierwszym półroczu potrafi już nabierać jedzenie na łyżkę, potrafią pomagać w ubieraniu.
Pod koniec okresu potrafi samo jeść, czy ubierać nieskomplikowaną garderobę

B) Sfera poznawcza
Eksploracja jest bardziej zaawansowana
Pojawiają się procesy wyobrażeniowe, które w połączeniu z lepiej opanowaną mową stanowią podstawę rozwoju pojęciowego
Dziecko potrafi wyobrazić sobie dany przedmiot zanim go użyje, wie, jakie będą skutki działań

C) Mowa
Półtoraroczne dziecko posługuje się pojedynczymi wyrazami lub ich zlepkami
3 letnie zna około 1000 słów

D) Zabawy
Najpierw manipulacyjne w drugim roku naśladownictwo prostych czynności dorosłych, konstrukcyjne proste układanie klocków
W 3 roku pojawia się naśladownictwo całego ciągu zdarzeń, dziecku zależy na wysokości wieży z klocków

E) Sfera emocjonalna
Dziecko nawiązuje liczne kontakty towarzyskie potrafi się porozumieć i obserwować zachowanie innych.
Zwiększa się różnorodność wyrażania ekspresji
Reakcje nadal słabo kontrolowane i gwałtowne

IV. OKRES PRZEDSZKOLNY

1. Przedział czasowy:
Od 3 do 7 lat

2. Rozwój

Nadal występuje bardzo dynamiczny rozwój, pojawiają się problemy wychowawcze (problem dojrzałości szkolnej)

A) Motoryka
Wzrost koordynacji, szybkości i precyzji ruchów, pojawiają się synkinezje, czyli przyruchy, albo ruchy towarzyszące ( przy wycinaniu, które wymaga precyzji dziecko, pojawiają się dodatkowe ruch np. poruszanie ustami)
Pod koniec okresu wymaga się od dziecka by samo się ubierało jadło opanowało podstawowe nawyki higieniczne. (pod warunkiem prawidłowej opieki wychowawczej)

B) Procesy poznawcze
Charakterystyczny jest rozwój spostrzeżeń, lecz występują problemy z analizą i syntezą danych. ( Np. problem z odwzorowaniem figur na papierze)
Wzrasta zdolność rozumowanie, rozwiązuje proste zagadki, tworzy pojęcia. Dziecko jednak spostrzega rzeczy mało istotne, głównie to, co widzi lub to, co aktualnie przyciąga jego uwagę. Taki sposób myślenia nazywa się konkretno - obrazowym. Sposób ten jest nieodwracalny dziecko nie potrafi wrócić do punktu wyjścia.
Pojawia się zdolność rozumowania przyczynowo - skutkowego (pytania typu - co to jest?)

C) Mowa
Zasób słownictwa wzrasta z 1000 do 4000 słów
Zwiększa się liczba czasowników i przymiotników oraz wzbogaca się ich treść
Postępuje gramatyzacja mowy
Dzieci doskonalą zdolność komunikacji z bardzo ubogiej treściowo do bardziej bogatszych i dostosowanych do potrzeb jednak argumentacja jest wciąż słaba i bardzo emocjonalna często prowadząca do kłótni

D) Sfera emocjonalna
Bogate przejawy emocji - są one jednak bardzo niestałe
Znacznie bardziej niż w poprzednim okresie emocje wyrażane są werbalnie
Wzrost znaczenia wyobrażeń w wyrażaniu emocji sprawia, iż dzieci boją się ciemności, snów
Pojawia się ocena moralna i estetyczna
Rozległa sfera kontaktu z rówieśnikami
Nabierają znaczenia pewne nabyte cechy osobowości, ujawniają się pierwsze nastawienia i postawę wobec siebie, swojej i odmiennej płci, innych ludzi

3. Działalność

A) Zabawa
„Jest jednostkowym lub zespołowym działaniem, które nie mając charakteru utylitarnego, naśladuje je i do niego przygotowuje, a jednocześnie daje silne zabarwienie emocjonalne odczucie własnej aktywności” - W. Szewczuka

Zabawa jest rodzajem działalności nie mającym charakteru praktycznej użyteczności. Pozwala poznać świat, stosunki społeczne, zaspokaja potrzebę aktywności i ekspresji i przygotowuje do różnych ról społecznych
Zabawy tematyczne - naśladowanie dorosłych np. zabawa w policjantów i złodziei
Zabawy konstrukcyjne - bydowanie z dostępnych dziecku materiałów
Zabawy ruchowe - wyrażają się w czynnościach lokomocyjnych
Zabawy dydaktyczne - inicjowane przez wychowawcę w celu rozwinięcia pożądanych cech u dziecka

B) Twórczość dziecięca
„Jest to swoiste i samodzielne kształtowanie przez dziecko materiału plastycznego” M. Parnowska - Kwiatkowska

Różni się od zabawy tym, iż w efekcie powstaje względnie trwały produkt np. rysunki ( przedmiot badań psychologicznych za jego pomocą można dokonać oceny rozwoju dziecka.

4. Dojrzałość szkolna

„Jest to taki poziom rozwoju, którego osiągnięcie umożliwi dziecku sprostanie wymaganiom szkoły i skuteczne przyswajanie wiedzy w szkole” - A. Jurkowski

Ustalenie właściwego poziomu dojrzałości jest trudne z powodu organizacji szkolnictwa, wielu metod i treści kształcenia stosowanych w różnych szkołach.

- Kryteria oddające dojrzałość szkolną.

Zasoby wiadomości o świecie i zasoby słownika
Zdolności pamięciowe i uczenia się
Rozumienie symboli graficznych
Zdolność koncentracji uwagi i wytrwałość w wykonywaniu różnych zadań
Koordynacja wzrokowo - słuchowa
Współpraca z innymi dziecmi
Podporządkowanie się poleceniom i obowiązkom

V. MŁODSZY OKRES SZKOLNY

1. Przedział czasowy:
Od 7 do 11 - 12 lat

2. Rozwój

A) Fizyczny
Dalszy szybki rozwój fizyczny - poczucie zwiększonej sprawności (częste bójki i popisy gimnastyczne)

B) Psychiczny
Przebiega w odmiennych warunkach niż poprzedni, dominuje nauka, a co za tym idzie ocenianie

C) Struktury poznawcze
Spostrzeżenia są barzdziej dokładne niż w okresie poprzednim, lecz w pierwszych latach nauki daje znać o sobie niedostateczny rozwój analizy i zyntezy
Rozwój pamięci dowolnej i zwiększenie zakresu pamięci bezpośredniej, jednak wciąż dominuje pamięć mimowolna

D) Rozumowanie
Zaczątki najważniejszych operacji umysłowych - wyodrębniania szczegułów w drodze analizy, łączenia ich w większe całości, pojawiają się indukcyjne i dedukcyjne sposoby rozumowania
Harakterystyczny brak wglądu w przebieg własnych operacji myślowych

E) Mowa
Na początku 4000 słów, co rok przybywa 700
Swobodne operowanie mową potoczną
Dzięki szkole rozwija się zdolność logicznego i zorganizowanego sposobu wypowiadania się

F) Sfera społeczna
Dynamiczny jej rozwój wymusza funkcjonowanie w zbiorowości szkolnej, tworzącymi się grupami

G) Osobowość
W tym okresie tworzy się zromb osobowości. Powstają stałe cech zachowania, które występują równierz w pózniejszych okresach

Czynniki wpływające na kształtowanie się osobowości
Identyfikowanie się z rodzicami
świadomość, że zdolności intelektualne są wymogiem kulturowym i jednocześnie są powodem do satysfakcji
Kontakty z grupą rówieśniczą

3) Zabawy
Zabawy zmieniają charakter są bardziej skomplikowane z jasno określonymi zasadami
Pojawia się współzawodnictwo
Wzrasta zainteresowanie grami umysłowymi i kolekcjonerstwem
Zabawi i zainteresowania zaczynają się coraz bardziej różnicować do płci dziecka.

VI. WIEK DORASTANIA

1. Przedział czasowy:
Od 12 - 13 do 17 - 18 lat

W tym okresie nadal dominuje nauka jako rodzaj aktywności jednak pod koniec znaczenia nabiera praca. Pojawiają się problemy wyboru zawodu

2. Rozwój

A) Cechy fizyczne
W związku z biologicznym dojrzewaniem organizmy występuje nagły przyrost masy ciała i wzrostu
Ciało uzyskuje proporcje osób dorosłych
Następuje dojrzewanie płciowe i uzyskanie zdolności rozrodczych, jednak jednocześnie nie następuje uzyskanie dojrzałości psychicznej, czy nawet fizycznej
Dziewczęta dojrzewają wcześniej od chłopców

B) Zdolności intelektualne
Następuje dalszy ich wzrost, lecz proces ten zostaje spowolniony
Pojawia się myślenie abstrakcyjne
Wzrasta poziom krytycyzmu w myśleniu
Pojawia się zdolność uświadamiania sobie stosowanych form myślenia, co sprawia, iż staje się ono bardziej ogólne i systematyczne.

C) Osobowość
W zakresie rozwoju i kształtowania osobowości nabierają:

Zainteresowania - Stopniowo się krystalizują. Do typowych zainteresowań należą zainteresowania zawodowe. Rozbudzenie zainteresowań ogólnych, typowe jest zainteresowanie swoją psychiką wyrazem jest potrzeba zwierzania się i prowadzenia pamiętników, młodzież jest zdolna do głębokiej samooceny,.

Kontakty społeczne - z członkami ich rodzin oraz z rówieśnikami obojga płci. Komplikują się stosunki z członkami rodziny, która staje się źródłem napięć i konfliktów. Przyczyną staje się silna potrzeba samodzielności i nadmiernego krytycyzmu osób dorosłych. Osłabienie więzi z rodziną kompensowane jest intensywnymi kontaktami z rówieśnikami.
W późniejszym okresie dorastania wzrasta zainteresowanie płcią przeciwną. Najpierw w postaci awersji płciowej do zainteresowania erotycznego.

Emocje - są przeżywane intensywnie, ale cechuje je również duża zmienność. Charakterystyczne dla tego okresu emocje to drażliwość, przekora, wesołość jak również wstydliwość, skrytość wycofywanie się. Dojrzewanie płciowe u dziewcząt może wiązać się z apatią i drażliwością, a u chłopców z poczuciem mocy i wzmożonym samopoczuciem. Dzięki coraz większym udziale w życiu społecznym młodzież uczy się kontroli nad emocjami,a jednocześnie ma możliwość kształtowania uczuć wyższych.

VII. WIEK DOJRZAŁY I STARSZY

1. Przedział czasowy:
Od 18 do 65 lat
Powyżej 65 lat

2. Rozwój

A) Sfera osobowości
Zarówno kobiety jak i męszczyżni po 50 rokiu życia wykazują inne cechy osobowości niż osoby nieco młodsze np. młodszy dorosły męższczyzna wykazuje zainteresowanie własną siłą i wydolnością, pracą, władzą nad otoczeniem. Mężczyźni starsi bardziej zainteresowani są problemami wspólnoty. Starsze kobiety natomiast stają się bardziej autokratyczne. Uwagę koncentrują głównie na sobie.
Zmiany te spowodowane są głównie wychodzeniem z ról przypisanych kulturowo. Z procesem starzenia związane są stereotypy społeczne (dziadyga - staruszek)

B) Sfera intelektualna
Osłabia się umiejętność operowania na materiale abstrakcyjnym, natomiast rozwija się umiejętność rozwiązywania rzeczywistych problemów zawodowych i osobistych w porównaniem do osób młodszych.
Krytycyzm i sceptycyzm wobec własnej wiedzy pozwala na rozszerzenie horyzontów myślowych. Umysł dojrzały łatwiej ogarnia napotkane w życiu sprzeczności.

C) Sfera somatyczna
W zakresie rozwoju fizycznego niemal wszystkie parametry funkcji organizmu mają charakter spadkowy.

D) Zmiana struktury życia
Rezygnacja z uprawiania różnorakich „gier” w obrębie rodziny takich jak ukryte wykorzystywanie partnera zrzucania winy za wszelkie niepowodzenia.
Stałe utrzymywanie ambitnych celów w życiu, jak również nabyty dystans wobec niepowodzeń.