Motyw wsi w Renesansie

W literaturze renesansu możemy odnaleźć dwa ujęcia polskiej wsi. Pierwsze z nich reprezentują Jan Kochanowski i Mikołaj Rej w utworach: „Żywot człowieka poczciwego”, ”Świetojańsa pieśń o Sobótce”, „Na lipę”, „Na dom w Czarnolesie”. Przedstawiają w nich sielankowy obraz wsi, a życie na niej opisują jako spokojne i zgodne z naturą. Drugie zaś ujęcie jest bardziej realistyczne i obrazuje konflikty społeczne, oszustwa, wykorzystywanie i niesprawiedliwość jaka spotyka chłopów pańszczyźnianych. . Tutaj przykładem może być „Krótka rozprawa miedzy Panem Wójtem a Plebanem” Mikołaja Reja, „Żeńcy” pióra Szymona Szymonowica czy „Przymów chłopska” autorstwa Jana Kochanowskiego.
Pozytywnymi aspektami życia na wsi zajął się Mikołaj Rej w „Żywocie człowieka poczciwego”. Kulminacyjnym punktem utworu jest księga druga, w której Rej opisuje poczciwego szlachcica, wiodącego spokojny żywot na swoich włościach. Nie wdaje się on w konflikty, jest życzliwym sąsiadem, dobrym panem, a jego starość jest spokojna. Autor przedstawia nam zajęcia włodarza odmienne w każdej porze roku. Razem z nim doglądamy prac w polu i ogrodzie. Wiosną należy sadzić drzewa i krzewy, obcinać i szczepić gałęzie, zbierać mszyce, okopywać krzaki. Natomiast latem można mieć pożytek z przygotowanych wiosną krzewów i drzewek, które rodzą jabłka, gruszki, śliwki... Gospodarstwo dostarcza również masła, sera, mleka, jajek, a wszystko jest na użytek gospodarza. Rej doszukał się też dobrodziejstw zimy. Podczas której bohatera utworu czekają polowania z przyjaciółmi, łowienie ryb w przerębli, a wieczoram ucztowanie w cieple domowego ogniska.
W utworze „Krótka rozprawa .....” Rej nie jest już tak bezkrytyczny wobec życia na wsi. Przy pomocy dyskusji osób wymienionych w tytule przedstawia trudny i smutny los chłopa. Mówi o wyzysku przez szlachtę, podnoszeniu czynszu i zwiększaniu pańszczyzny. Nie jest to niestety tylko bujna wyobraźnia pisarza, bo utwór jest obrazem szarej rzeczywistości.

Problematykę życia na wsi podejmuje w swych utworach także Jan Kochanowski. Jego pozytywne strony przedstawia w „Pieśni świętojańskiej o sobótce”. Jest wiersz oparty na tradycyjnych uroczystościach pogańskich ku czci Kupadały. Dzieło składa się z dwunastu pieśni śpiewanych przez panny. W pieśni ostatniej panny jest zawarta pochwała życia na wsi, które tak jak sama wieś jest wesołe i spokojne. Chłop utrzymuje z pracy swoją rodzinę, a jego zajęcia są o wiele bardziej bezpieczne niż zawód marynarza czy zołnierza. Autor wylicza wszystkie przyjemności, które daje praca, chwali wieczorna śpiewy i tańce. Przedstawia także „pożytki” wiejskie : sady dające owoce, pszczoły mód, owce wełne. W ujęciu Kochanowskiego wieś nabiera cech arkadii czyli krainy doskonałego, niczym nie zmąconego szczęścia.
Pochwałę życia na wsi poeta zawarł we fraszkach Czarnoleskich, takich jak: „Na lipę” czy „Na dom w Czarnolesie”. W tej pierwszej lipa urosła do rangi symbolu (szczescia). W tej fraszce zawarta jest pochwała odpoczynku i życia na wsi. Przedstawiona tutaj natura dostarcza człowiekowi róznych pożytków, zaś życie zgodne z nią daje ludziom ukojenie.

We fraszce „ Na dom...” są zawarte wartości uniwersalne i ponadczasowe. Jej adresatem jest Bóg, którego Kochanowski prosi o błogosławieństwo do końca życia i nie przykrą śmierć, o to aby mógł cieszyć się rodzinnym szczęściem w swojej ukochanej wsi – Czarnolesie. Fraszka upomina aby cieszyć się tym co ammy, bo licze bogactwa sa niczym naprzeciw dobrego zdrowia , czystego sumienia i życia w „gnieździe ojczystym”
W „przymów chłopska” Kochanowski zajął się zupełnie innym spojrzeniem na polska wieś. Utwór jest napisany w formie dialogu pomierzy panem a włodarzem, który to odmawia picia ze szlachcicem, ponieważ obawia się, że po pijanemu może go obrazić. Wtedy pan przypomina przeszłość, w której obie strony miały do siebie wiecej zaufania. Chłop tez o tym pamięta, jednak wie , ze ich wzajemne stosunki pogorszyły zmiany na jego niekorzyść. Jest to wiersz w którym poeta porusza problem społeczny w polskiej wsi, a przedstawionej sytuacji zupełnie nie aprobuje.
Szymon Szymonowic prezentuje wieś dwojako. Jako przynosząca bogactwo i swobodę staroście, oraz jako ciężka pracę i niedolę robotników i chłopów. Chłop zależny jest bowiem od starosty. Musi go słuchać we wszystkim, nawet w tym ile ma pracować, kiedy jeść i co mówić. Starosta natomiast cieszy się zupełna wolnością i posiada pełnię władzy nad chłopem, bo sprzyja mu prawo i siła, co należy czytać jako bogactwo i bicz. Chłop pańszczyźniany, rolnik lub robotnik folwarczy ma bardzo ciężkie życia przepełnione cierpieniem. Chłop żyje w ciągłym strachu by nie powiedzieć albo nie zrobić czegoś co rozgniewały by pana. Nie pracuje w zgodzie z prawami natury, ale w zgodzie w prawami ustalonymi przez pana. Tak więc „Żeńcy” bo o tym utworze mowa ukazują prawdziwe oblicze wsi i warunki życia na wsi.
Ukazywanie wsi jako „dobrodziejki” było zgodne z konwencją renesansową. Szara codzienność i ogromny wysiłek wkładany w pracę na roli nabierały nienaturalnego blasku i jasnych barw.

Z kolei w „Żeńcach” czy „Krótkiej rozprawie...” obraz życia na wsi jest dużo bardziej zbliżony do rzeczywistości.