Zachowania agresywne dzieci i młodzieży

Agresja może przejawiać się w każdym zachowaniu, które prowadzi do zaszkodzenia komuś czy do zniszczenia czyjejś własności. Pojęcie agresji w mniejszym stopniu odnosi się do konsekwencji zachowania, a w większym do intencji wyrządzania krzywdy. Warto, co jest tematem tej pracy, odróżnienie poszczególnych typów agresji, ponieważ pojawiają się one u dzieci zależnie od wieku i płci w różnych proporcjach. Znaczna część wiedzy dotyczącej agresji w wieku przedszkolnym pochodzi z bezpośredniego obserwowania interakcji między rówieśnikami.

W okresie od 18 miesiąca do 5 roku życia nie ma prostej zależności między wiekiem dzieci a ich ogólną agresją. Są dowody, że fizyczna i instrumentalna agresja częściej występuje u dzieci młodszych, natomiast agresja słowna i wroga staje się bardziej powszechna dzieci osiągających wiek szkolny. Agresję u dzieci starszych mierzy się wykorzystując często technikę nominacyjną, polegającą na tym, że każde dziecko wskazuje, których uczniów klasie uważa za agresywnych. Oszacowania dokonane przez dzieci wskazuje, że agresja wzrasta wraz z wiekiem. Chłopcy zaczynają przejawiać agresję w wieku przedszkolnymi trwa to przez cały okres szkoły podstawowej. W starszych klasach szkoły podstawowej zaczynają być widoczne inne różnice między płciami, które rozciągają się na okres szkoły średniej. U chłopców agresja wobec chłopców staje się w swej naturze coraz bardziej fizyczna, a wobec dziewcząt znacząco obniża się. U dziewcząt agresja wraz z wiekiem staje się bardziej społeczna i jest skierowana w znacznej mierze, choć nie wyłącznie na dziewczęta. Niemniej jednak ogólne różnice między płciami stają się coraz mniejsze, im bardziej dzieci zbliżają się do wieku dorastania.


W okresie średniego dzieciństwa złość i agresja nadal są wyrażane fizycznie. Powszechne są w tym czasie takie zachowania, jak kopanie, popychanie i bicie. Ale dzieci uczą się także, że złość może być okazywana również w inny sposób. Na przykład mogą one wyrazić ją słownie w formie obelg, kłótni lub przeklinania. Złość może być ukryta i wyrażana przy użyciu takich biernych środków, jak dąsanie się lub nienawistne, bezczelne przyglądanie się. Dzieci w tym wieku są skłonne do wyrażania wrogiej agresji. Jest ona stosowana wówczas, gdy ludzie sądzą, że zostali umyślnie zranieni, niesłusznie oskarżeni, lub też czują, że coś im zagraża. Czynnikiem wywołującym postawy przemocy u dzieci są zmiany w ich życiu. Mam tutaj na myśli np. separację lub rozwód rodziców, śmierć jednego z członków rodziny, poważny wypadek lub choroba, kalectwo, zmiana miejsca zamieszkania, narodziny dziecka. Rodzice powinni być szczególnie wrażliwi na to, jak dziecko przystosowuje się do nowych sytuacji. Muszą zdawać sobie sprawę, że nawet pozytywne zmiany jak przeprowadzka, czy narodziny brata lub siostry mogą wywołać u dziecka stres, a tym samym spowodować reakcje agresywne. Wszystkie zmiany w życiu dziecka te pozytywne i negatywne powinny odbywać się powoli. Danie dziecku czasu na dostosowanie się do zmian na pewno zminimalizuje u niego stres. Ważnym czynnikiem wywołującym zachowania agresywne mogą być nieodpowiednie programy telewizyjne lub gry komputerowe. Dzieci przyjmują, bowiem bezkrytycznie model zachowania prezentowany przez ulubionych bohaterów. Należy, więc wyselekcjonować programy przeznaczone dla dzieci i oglądać je wspólnie z młodymi widzami. Warto też dużo rozmawiać z dziećmi na temat oglądanego filmu czy bajki. Analizując szereg materiałów dotyczących agresji u dzieci możemy stwierdzić, że różne czynniki wywołują takie zachowanie. Postaram się je krótko omówić. Jednym z nich jest dom i rodzina, w której dane dziecko się wychowuje. Ważne jest, jaka atmosfera panuje w domu. Jeżeli jest ona napięta i nerwowa, a członkowie rodziny są rozdrażnieni i agresywni wobec siebie nawzajem to dziecko zachowuje się tak jak jego rodzice. Naśladuje ich Podobnie reaguje dziecko, kiedy czuje się odsunięte przez rodziców, zaniedbywane, gdy poświęca mu się zbyt mało czasu wówczas usilnie stara się zwrócić na siebie uwagę. Najlepszą wówczas drogą z jego punktu widzenia jest bycie niegrzecznym lub agresywnym. Wprawdzie postępuje intuicyjnie, jednak takie zachowanie zawsze wzbudza zainteresowanie rodziców. Do domowych czynników możemy zaliczyć także przemoc w rodzinie. Dziecko stale bite i poniżane przez swoich rodziców, też bije i dokucza najpierw swoim kolegom potem członkom jego rodziny.

Kolejną przyczyną jego agresywnego zachowania się jest poczucie niższości. Dziecko postrzega, że jest mniej wartościowe aniżeli jego koledzy czy koleżanki. Prowadzić do takiego stanu może sytuacja w domu rodzinnym. Dziecko zostaje zamknięte w sztywne ramy autorytetu rodzicielskiego, w domu nie ma żadnych praw tylko jeden jasno postawiony obowiązek - bez sprzeciwu ustępować. Nagromadzony gniew i złość będzie wyzwalało natychmiast, gdy tylko wyrwie się z paraliżujących ram życia domowego i nie będzie odczuwało bezpośrednio nad sobą ciężaru grożącej mu kary. Poprzez zachowania agresywne będzie się starało ukazać swoją większą wartość. Dlatego opiekujący się takim dzieckiem nauczyciel czy wychowawca nie musi od razu traktować jego zachowań jako negatywnych, ale za wszelką cenę powinien się starać pomóc takiemu dziecku.

Przyczyną kolejną, ale jakże ważną rzeczą są funkcje, jakie odgrywa lub może odgrywać agresja w okresie dorastania. Możemy mówić o dwóch rodzajach agresji: może ona mieć charakter werbalny, jak i fizyczny. Może przynieść pożądany efekt lub zakończyć się niepowodzeniem. W omówionym okresie trudno jest wskazać jednoznacznie na któryś z dwóch rodzajów agresji. Mamy do czynienia zarówno z agresją słowną, jak i fizyczną. Błędem byłoby chyba przychylić się do uznania jednego z rodzajów agresji. W różnych sytuacjach przejawia się ona w inny sposób.
Główną i najważniejszą funkcją agresji jest funkcja oczyszczająca, tzn. pozwalająca na rozładowanie zbędnych napięć w organizmie. Poprzez zachowania agresywne człowiek dorastający próbuje pokazać innym swoją wielkość. Inną funkcją jest funkcja obronna, której głównym zadaniem jest ochrona własnego "ja", które w tym okresie nabiera swojej wartości. Właśnie ten chłopiec pełniący znaczącą rolę w klasie chce pokazać swoją wielkość, której nie może realizować w domu rodzinnym.

Wielką rolę w ograniczaniu przejawów agresji u swoich dzieci mogą odegrać rodzice, są oni najbliższym i najważniejszym społecznym środowiskiem dziecka. Od ich reakcji zależy czy utrwala się jego przekonanie o skuteczności używania przemocy dla osiągania określonego celu. Rodzice aprobujący określone formy agresji mogą również świadomie stymulować jej występowanie u dzieci. Są one wówczas następstwem uczenia norm zezwalających na agresywne zachowania. Często miałam do czynienia z prezentowanymi przez rodziców namowami: "Nie zaczepiaj, ale masz prawo oddać". Rodzice jako pierwsi socjalizatorzy przekazują dzieciom kryteria moralnego oceniania agresji. Rodzice dzieci agresywnych w większym stopniu niż inni uzasadniają agresję ich dzieci zgodnością ze społecznie uznanymi normami, zezwalającymi na jej przejawy, mają rozwinięty system usprawiedliwień dla agresji, np. Tłumaczą ją wynikiem emocji (złości, zdenerwowania), bądź też niewielkimi skutkami materialnymi i uczuciowymi.

Najwięcej dowodów na to, że przemoc demonstrowana na ekranie sprzyja agresywnym zachowaniom, zebrano w wyniku badań laboratoryjnych. Zwykle badanym pokazywano fragmenty programów bądź z demonstrowaną przemocą, bądź pobudzających, ale bez, pokazu przemocy. Potem dawano im możliwość wyrażenia agresji w stosunku do innego człowieka. Najczęściej robiono to za pomocą regulowanych uderzeń prądem, o których badani wiedzieli, że będą bolesne. Zwykle badacze odkrywali, że badani, którzy oglądali program, pokazujący przemoc byli w działaniu bardziej agresywni, niż ci, którzy widzieli zwykły, podniecający program.