Psychologia rozwoju człowieka - okres prenatalny

JAKI JEST POCZĄTEK ŻYCIA?

Życie rozpoczyna się w momencie poczęcia – tzn. wówczas, gdy komórka rozrodcza żeńska (jajo) zostaje zapłodniona przez komórkę męską (plemnik). Zachodzi to w przybliżeniu na 280 dni przed porodem.

Zanim dadzą początek życiu, męskie i żeńskie komórki rozrodcze muszą przejść przez kilka procesów przygotowawczych. W przypadku komórek żeńskich jest to: dojrzewanie, owulacja i zapłodnienie. W przypadku komórek męskich: dojrzewanie i zapłodnienie.

Dojrzewanie komórek rozrodczych
To pierwszy proces przygotowawczy, mający duże znaczenie w determinowaniu dziedzicznego wyposażenia nowo powoływanej do życia istoty. Polega ona na redukcji chromosomów poprzez podział komórek.

Zanim nastąpi proces dojrzewania, w każdej komórce rozrodczej (płciowej), czy to w komórce męskiej czy żeńskiej, znajdują się 23 pary chromosomów, są one nosicielami cech dziedzicznych.
W procesie dojrzewania chromosomy każdej komórki łączą się w pary po przeciwnych stronach jądra komórkowego. W każdej parze chromosomów jeden pochodzi od matki, a drugi od ojca. Następnie powstałe komórki dzielą się. Kiedy proces dojrzewania zostaje zakończony, pojawiają się cztery dojrzałe komórki rozrodcze każdej płci, każda zawiera po 23 chromosomy. W przypadku komórek płciowych męskich każda z czterech dojrzałych komórek jest zdolna do zapłodnienia jaj, ale tylko jedno jajo może być zapłodnione

Owulacja żeńskiej komórki rozrodczej
Jest to drugi proces przygotowawczy. Owulacja jest procesem ucieczki jednego dojrzałego jaja w czasie cyklu menstruacyjnego. W przypadku ciąży mnogiej dwa jaja zostają uwolnione z pęcherzyków jednego lub dwu jajników.

Z chwilą wydobycia się z jednego z jajników dojrzałe jajo znajduje drogę do ujścia jajowodu najbliżej jajnika, z którego się uwolniło. Po wejściu do jajowodu posuwa się wzdłuż niego dzięki kombinacji takich czynników jak rzęski, czyli komórki włosowate znajdujące się w jajowodzie, płyn z zawartością estrogenu, dostarczonego z torebki jajowodu, śluz wydzielany przez warstwę nabłonkową wyściełającą jajowód oraz rytmiczne skurcze ścianek jajowodu.

Zapłodnienie
Trzeci proces przygotowujący do pojawienia się nowego organizmu to zapłodnienie jaja przez plemnik. Podczas normalnego zapłodnienia jajo znajduje się w jednym z jajowodów prowadzących od jajnika do macicy. W wyniku współżycia płciowego wielkie ilości plemników pozostają na wargach sromowych macicy i zaczynają się posuwać w kierunku jajowodu. Plemniki są przyciągane w kierunku jaja dzięki znacznej aktywności hormonalnej, a następnie przesunięte do jajowodu. Po wniknięciu plemnika do jaja powierzchnia komórki jajowej jest tak zmieniona, że żaden inny plemnik nie może się do niej przedostać. Tak więc zapłodnienie jest zakończone wtedy, kiedy nastąpiło połączenie plemnika z jajem.

Kiedy plemnik przenika przez ścianki jaja, wówczas jądra obu komórek zbliżają się do siebie. Zostaje przerwana błonka każdej z komórek i obydwa jądra zlewają się z sobą. Nowo utworzona komórka zawiera 23 pary chromosomów, z których połowa pochodzi od komórki męskiej a druga połowa od komórki żeńskiej.

NAJWAŻNIEJSZE WŁAŚCIWOŚCI OKRESU PRENATALNEGO

Wyposażenie dziedziczne
Wyposażenie dziedziczne, stanowiące podstawę późniejszego rozwoju, utrwala się w tym okresie. Dotyczy to nie tylko cech fizycznych i psychicznych, lecz także płci jednostki.

Szybki wzrost i rozwój
W tym czasie występuje proporcjonalnie szybszy wzrost i rozwój niż w jakimkolwiek innym okresie życia. W ciągu 9 miesięcy przed urodzeniem jednostka rozwija się, począwszy od mikroskopijnie małej komórki zarodkowej do noworodka ważącego ok. 3 kg i mającego ok. 50 cm długości. Ponadto zostają ukształtowane wszystkie właściwości fizyczne istoty ludzkiej.

Właściwości środowiska prenatalnego
Korzystne warunki w organizmie matki przyczyniają się do rozwoju możliwości dziedzicznych, podczas gdy niekorzystne warunki mogą hamować rozwój lub zakłócić prawidłowość przyszłego rozwoju.

ROZWÓJ PRENATALNY

Główne fazy rozwoju prenatalnego

Faza jajowa (od zapłodnienia do końca 2 tygodnia)
- komórka jajowa pozostaje praktycznie nie zmieniona pod względem wielkości z powodu braku zewnętrznego źródła pożywienia;
- szybki rozwój wewnętrzny;
- wszczepienie się w wewnętrzną ściankę macicy ok. 10 dnia po zapłodnieniu;
- od tego momentu jajo staje się pasożytem.

Faza embrionalna (od końca 2 tygodnia do końca ok. 2 miesiąca)
- wszystkie ważne cechy zewnętrzne i wewnętrzne zaczynają się rozwijać i funkcjonować;
- narządy płciowe są dość dobrze rozwinięte, można już odróżnić płeć zarodka;
- wzrost części głowowej jest proporcjonalne znacznie szybciej w porównaniu z resztą ciała;
- rozwijają się dodatkowe organy – łożysko, pępowina i worek owodniowy.

Faza płodowa (od końca ok. 2 miesiąca do porodu)
- cechy wewnętrzne i zewnętrzne kontynuują proces wzrostu i rozwoju;
- organy wewnętrzne w 6 miesiącu przyjmują prawie taką pozycję jak u osób dorosłych;
- komórki nerwowe istniejące już w 3 tygodniu, szybko wzrastają pod względem ilościowym w ciągu 2, 3 i 4 miesiąca;
- wiek zdolności do życia zostaje osiągnięty w 7 lub 8 miesiącu;
- aktywność płodu (np. kopanie, wiercenie się) rozpoczyna się pomiędzy 2 a 3 miesiącem.

CZYNNIKI WYWIERAJĄCE WPŁYW NA ROZWÓJ PRENATALNY

Środowisko, w którym żyje dziecko przed urodzeniem decyduje o tym, czy płód będzie rozwijał się według naturalnego porządku. Normalnie, warunki środowiska wewnątrzmacicznego są idealne dla rozwoju zdrowego dziecka. Wyraźne odmienności mogą wywoływać pewne zaburzenia. Każdy szkodliwy czynnik wprowadzony przez krwiobieg matki do łożyska może zaburzać środowisko śródmaciczne. Jeżeli pojawi się on w krytycznym momencie ustalonego porządku rozwoju, wówczas może go zmienić nawet na stałe.

Czynniki wpływające na rozwój prenatalny

Odżywianie matki
Pożywienie dla nienarodzonego dziecka jest dostarczane z krwiobiegu matki poprzez łożysko. Aby dziecko było zdrowe, dieta matki musi zawierać dostateczną ilość protein, tłuszczu i węglowodanów.

Niedobór witamin
Niedobór witamin C, B6, B12, E i K może utrudniać normalny rozwój prenatalny.

Zdrowie matki
Do czynników zdrowotnych matki, które mają duży wpływ na oczekiwane dziecko należą: zaburzenia wydzielania wewnętrznego, choroby zakaźne (zwłaszcza różyczka i choroby weneryczne), choroby przewlekłe lub wyniszczające oraz wyraźna nadwaga lub niedowaga.

Czynniki Rh
Niezgodność między grupą krwi matki i ojca przyczynia się do uszkodzenia komórek płodu. Prowadzi to do komplikacji fizycznych lub psychicznych, często na tyle poważnych, że w rezultacie powodują śmierć lub trwałe kalectwo dziecka.

Alkohol
Alkohol wpływa szkodliwie na rozwój psychiczny i fizyczny dziecka

Tytoń
Zarówno bierne jak i czynne palenie jest szkodliwe dla płodu. Zawartość chemiczna dymu przedostaje się do krwi dziecka, wywiera to niekorzystny wpływ na tętno serca płodu.

ZAGROŻENIA WYSTĘPUJĄCE W OKRESIE PRENATALNYM

W okresie prenatalnym występuje bardzo dużo zagrożeń, często bardzo poważnych. Są to zagrożenia natury fizycznej i psychologicznej.

Potencjalne zagrożenia fizyczne różnych faz rozwoju prenatalnego

Faza jajowa
- zapłodnione jajo może obumrzeć z braku pożywienia, zanim zostanie zagnieżdżone w ściance macicy, z uwagi na czas potrzebny na przebycie jajowodu;
- nieprzygotowanie ścianki macicy na przyjęcie zapłodnionego jaja, spowodowane brakiem równowagi między gruczołem przysadki a jajnikami;
- zagnieżdżenie zapłodnionego jaja w ściance jajowodu – tzw. ciąża jajowodowa – czego rezultatem jest brak pożywienia lub przestrzeni, niezbędnych do rozwoju;
- zagnieżdżenie zapłodnionego jaja w małej przestrzeni tkanki o budowie włóknistej w ściance macicy, co może utrudniać pozyskiwanie pożywienia.

Faza embrionalna
- poronienie, czyli „samoistne przerwanie ciąży”, jest wynikiem niekorzystnych dla macierzyństwa warunków, takich jak np. złe odżywianie, zaburzenia hormonalne, stresy emocjonalne itp., które mogą spowodować, że zarodek zostanie usunięty ze swojego miejsca w ściance macicy;
- nieprawidłowości rozwojowe, które zdarzają się częściej w tej fazie niż w fazie płodowej.

Faza płodowa
- możliwość poronienia do 6 miesiąca, zwłaszcza w tym czasie, kiedy normalnie wystąpiłaby u kobiety miesiączka;
- poród przedwczesny z komplikacjami i nawet możliwością śmierci płodu;
- poród opóźniony z komplikacjami i możliwością śmierci płodu;
- komplikacje porodu będące wynikiem przenoszenia płodu, niekorzystnego położenia płodu w macicy oraz zaburzeń hormonalnych spowodowanych przeżyciami stresowymi;
- nieprawidłowości rozwoju, spowodowane podobnymi czynnikami jak w fazie embrionalnej, mogą opóźniać rozwój płodu lub wywierać wpływ na rozwój jego organów, zwłaszcza mózgu.

Zaburzenia rozwoju
Zaburzenia rozwoju to zakłócenie normalnej prawidłowości rozwoju różnych cech fizycznych. Z badań naukowych dotyczących przyczyn zaburzeń rozwoju można wyprowadzić dwa wnioski
1. zaburzenia mogą być spowodowane wadliwością genów
2. zaburzenia mogą być wynikiem występowania zakłóceń w środowisku wewnątrzmacicznym w okresie kształtowania się poszczególnych organów.
Do najpowszechniejszych i najpoważniejszych czynników zaburzających środowisko wewnątrzmaciczne należą:
- wyraźne i długotrwałe niedożywienie matki, które może prowadzić do umysłowego niedorozwoju dziecka lub pewnych defektów fizycznych jak krzywica, padaczka lub porażenie mózgowe;
- zaburzenia wydzielania wewnętrznego, spowodowane czasami dziedzicznością, lecz znacznie częściej zaawansowanym wiekiem matki, kiedy to równowaga hormonalna jest zakłócona zmianami związanymi z okresem przekwitania, występującymi około 40 roku życia – może to prowadzić u dziecka do „kretynizmu”, tj. deformacji ciała, której towarzyszy obniżenie inteligencji, do małogłowia – niedorozwoju umysłowego połączonego z małymi rozmiarami oraz spiczastym kształtem czaszki, lub do mongolizmu – niedorozwoju umysłowego, z którym współwystępują takie cechy jak skośne oczy, krótka i szeroka czaszka
- nałogowy alkoholizm;
- nadmierne palenie papierosów przez matkę;
- przewlekłe i wyczerpujące choroby jak cukrzyca, gruźlica itp.
Np. różyczka, czy odra, jest łagodną chorobą dziecięcą. Jeśli jednak matka nabawi się jej w ciągu pierwszych 3 lub 4 miesięcy ciąży choroba ta może spowodować u dziecka takie uszkodzenia jak: kataraktę, głuchotę, wady serca, małogłowie lub niedorozwój umysłowy. Po piątym miesiącu ciąży choroba ta ma mały wpływ na przyszłe dziecko, ponieważ części ciała, które ona upośledza są już ukształtowane.
Krytycznym okresem rozwoju prenatalnego są pierwsze 3 miesiące. W fazie embrionalnej wykształcają się wszystkie części ciała. Od 8 tygodnia struktury ciała, które zaczęły się rozwijać w fazie embrionalnej są już całkowicie ukształtowane. Niekorzystne warunki życia prenatalnego rzadko są przyczyną nieprawidłowości rozwojowych, gdy występują wcześniej, zanim dana część ciała zaczęła się rozwijać, lub po jej ukształtowaniu się. Krytycznym okresem jest czas jej wykształcenia się.

Ze względu na długotrwałe i poważne skutki zaburzeń rozwoju zarówno dla dziecka, jak i dla członków jego rodziny, lekarze doradzają kobietom ciężarnym w wieku średnim – 35-letnim i starszym, których historia rodziny własnej lub męża sugeruje, iż rodzicielstwo jest u nich związane z dużym ryzykiem, aby wykonały badanie amnicentozy. Jest to badanie polegające na pobraniu próbki płynu owodniowego z macicy i sprawdzeniu go pod kątem występowania nieprawidłowości chromosomalnych lub innych oznak, wskazujących na możliwość pojawienia się zaburzeń w rozwoju dziecka. Zazwyczaj wykonuje się tę próbkę w pierwszych 20 tygodniach ciąży.

PODSUMOWANIE

W okresie prenatalnym kształtuje się praktycznie wszystko co w późniejszych latach będzie tam pomagało lub przeszkadzało w życiu.

To w tym okresie kształtują się nasze geny, nasz wygląd.

Od tego okresu zależy jak ukształtuje się nasza psychika.

Ten okres jest najważniejszy w naszym rozpoczynającym się życiu – wiele matek o tym zapomina, ale nie tylko je należy osadzać – za to jak płód będzie się rozwijał odpowiada również cale najbliższe otoczenie matki, ale również to jaki bagaż genów przekazują swojemu potomkowi jego najbliżsi.

Przed lekturą książek które przeczytałam wydawało mi się, że okres ciąży zmienia tylko coś w kobiecie – jej podejście do siebie i do jej przyszłego potomka – nie raz słyszałam od koleżanek, które ten okres już przeszły, ze nigdy nie kochały nikogo tak jak swoje dziecko, w końcu przez 9 miesięcy nosiły małą istotkę pod swoim sercem, jednak nigdy nie zastanawiałam się tak naprawdę co w tedy dzieje się z dzieckiem, oczywiście wiedziałam, że rośnie, rozwija się, ale nic poza tym.

Obecnie wiem już na ten temat zdecydowanie więcej. Dziecko nie rozwija się „po prostu”.

ILUSTRACJE W ZAŁĄCZNIKU