PRAWO WSPÓLNOTOWE I INTEGRACJA EUROPEJSKA
SEMESTR III PROF. Andrzej Szejna
~ PRAWNE ASPEKTY PROCESU INTEGRACJI EUROPEJSKIEJ – RYS HISTORYCZNY ~
Integracja – proces tworzenia całości z części lub włączenia pewnych elementów w całość.
Koncepcje integracyjne:
→ Federalizm – postępująca koncentracja władzy na płaszczyźnie ponadnarodowej prowadzi ostatecznie do powstania federalnego państwa związkowego.
→ Konfederalizm – zakłada zachowanie przez łączące się państwa ich zasadniczych uprawnień i wyposażenie wspólnych organów w wyraźnie określone kompetencje.
→ Funkcjonalizm – działania integracyjne powinny obejmować struktury i mechanizmy gospodarcze, a za ich pomocą należy dążyć do praktycznego rozwiązania problemów gospodarczych.
Etapy integracji gospodarczej:
→ Strefa wolnego handlu – zniesienie ceł i ograniczeń poza taryfowych w stosunkach między państwami tworzącymi strefę oraz zachowania ich własnych narodowych taryf w odniesieniu do państw trzecich.
→ Unia celna - polega na zlikwidowaniu ceł i ograniczeń w obrotach handlowych wewnątrz unii i wprowadzeniu jednolitych, wspólnych taryf celnych w obrocie zewnętrznym.
→ Wspólny rynek – obejmuje unię celną i jest ustanawiany dla urzeczywistnienia swobodnego przepływu towarów, osób, usług i kapitału.
→ Unia gospodarczo – pieniężna – jej celem jest ścisła koordynacja polityk gospodarczych państw na rynku wewnętrznym oraz polityki budżetowej i fiskalnej, a także centralizacja polityki pieniężnej, zgodnie z zasadami gospodarki wolnorynkowej i wolnej konkurencji.
→ Pełna integracja – połączenie się gospodarek państwowych w jeden organizm gospodarczy, kierowany przez wspólny ośrodek władzy oraz powiązanie tego procesu z integracją w innych dziedzinach.
Ogólna charakterystyka koncepcji integracyjnych w Europie po II wojnie światowej.
14 maja 1947r. – podpisanie przez Belgię, Holandię i Luxemburg konwencji o unii celnej.
17 marca 1948r. – podpisanie przez Belgię, Holandię, Luxemburg, Francję i Wielką Brytanię Traktatu brukselskiego.
16 kwietnia 1948r. – na podstawie Konwencji paryskiej została utworzona przez 16 państw zachodnioeuropejskich Organizacja Europejskiej Współpracy Gospodarczej.
8-10 maja 1948r. – odbył się w Hadze Kongres Europejski, zorganizowany z inicjatywy Międzynarodowego Komitetu Ruchów Jedności Europejskiej.
5 maj 1949r. – podpisano w Londynie Statut Rady Europy.
4 kwietnia 1949r. – został sporządzony w Waszyngtonie Traktat Północnoatlantycki powołujący do życia NATO.
Za oficjalny początek procesu kształtowania się struktur wspólnotowych jest uznawany dzień 9 maja 1950r., w którym francuski minister spraw zagranicznych Robert Schuman przedłożył projekt utworzenia ponadnarodowego ugrupowania gospodarczego, kontrolującego produkcję węgla i stali w państwach członkowskich.
Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Węgla i Stali (EWWiS).
Traktat został podpisany przez przedstawicieli sześciu negocjujących państw w Paryżu 18 kwietnia 1951r., a wszedł w życie 25 lipca 1952r. Był to traktat terminowy zawarty na 50 lat, który wygasł w dniu 23 lipca 2002r.
Celem EWWiS było przyczynienie się do rozwoju gospodarczego, wzrostu zatrudnienia i poziomu życia w państwach członkowskich przez ustanowienie wspólnego rynku węgla i stali. Wspólny rynek należało osiągnąć znosząc: opłaty przywozowe i wywozowe, podatki o podobnym znaczeniu oraz ograniczenia ilościowe obrotu węglem i stalą, środki lub praktyki dyskryminujące niektórych producentów, nabywców lub konsumentów, subwencje lub pomoc państwa oraz nakładane przez nie obciążenia, praktyki restrykcyjne dotyczące podziału lub wykorzystania rynków.
Cztery instytucje EWWiS:
→ Wysoka Władza – składała się z 9 członków, działających w charakterze funkcjonariuszy międzynarodowych przez 6 lat. Zadaniem Wysokiej Władzy było zapewnienie realizacji celów EWWiS poprzez uchwalenie decyzji, formułowanie zaleceń i wydawanie opinii.
→ Wspólne Zgromadzenie – składało się z 78 delegatów wyznaczanych przez parlamenty państw członkowskich lub pochodzących z bezpośredniego wyboru. Pełniło ono funkcje kontrolne, obradowało nad sprawozdaniem przedłożonym przez Wysoką Władzę i mogło wobec niej uchwalić wotum nieufności, zobowiązując ją do ustąpienia.
→ Specjalna Rada Ministrów – 6-ciu przedstawicieli z poszczególnych państw należących do Wspólnoty, którzy byli członkami ich rządów. Sprawowali oni kolejno, przez trzy miesiące, funkcję przewodniczącego Rady.
→ Trybunał Sprawiedliwości – złożony z 7 sędziów, mianowanych na 6-letnią kadencję, miał zapewnić poszanowanie prawa w wypadku stosowania i interpretowania TEWWiS ( Traktatu Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali) oraz przepisów wykonawczych.
Europejska Wspólnota Obronna (EWO).
Propozycję utworzenia EWO przedstawił premier Francji Rene Pleven 24 października 1950r., podczas obrad francuskiego Zgromadzenia Narodowego. Plan Plevena nawiązywał do wcześniejszej koncepcji premiera Wielkiej Brytanii Winstona Churchilla, przedłożonej 11 sierpnia 1950r., w Zgromadzeniu Doradczym Rady Europy, dotyczącej powołania do życia armii europejskiej, dowodzonej przez europejskiego ministra obrony.
Traktat ustanawiający EWO został podpisany przez przedstawicieli Belgii, Francji, Holandii, Luxemburga, RFN i Włoch 27 maja 1952 r. w Paryżu. Traktat ustanawiający EWO został ratyfikowany przez 5 państw członkowskich EWWiS, natomiast francuskie Zgromadzenie Narodowe 30 sierpnia 1954 r., odrzuciło wniosek o jego ratyfikację, i tym samym cały projekt poniósł fiasko.
Europejska Wspólnota Polityczna (EWP).
Traktat ustanawiający EWP został przyjęty przez Wspólne zgromadzenie EWWiS wstępnie – 10 marca 1953r., a ostatecznie – 9 maja 1953 r. zakresem działalności EWP postanowiono objąć: ochronę praw człowieka, politykę obronną i zagraniczną oraz sprawy gospodarcze.
Organy EWP: Europejska Rada Wykonawcza, dwuizbowy Parlament, Rada Ministrów, Rada Gospodarcza i Społeczna oraz Trybunał Sprawiedliwości.
Ogólna charakterystyka traktatów ustanawiających Europejską Wspólnotę Gospodarczą (EWG) i Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej (EWEA).
Traktat ustanawiający EWG oraz traktat ustanawiający EWEA zostały podpisane w Rzymie 25 marca 1957r.
Traktat ustanawiający EWG składał się ze wstępu i 248 artykułów, podzielonych pomiędzy sześć części umowy, dotyczących: zasad, podstaw EWG, jej polityki, stowarzyszenia krajów i terytoriów zamorskich, instytucji EWG oraz zawierającej postanowienia ogólne i końcowe.
Zadaniem EWG było popieranie harmonijnego rozwoju działalności gospodarczej w całej Wspólnocie, stałej i zrównoważonej ekspansji, większej stabilizacji, przyśpieszonego wzrostu poziomu życia i bliższych stosunków pomiędzy tworzącymi EWG państwami poprzez ustanowienie wspólnego rynku i stopniowe zbliżanie polityk gospodarczych państw członkowskich.
Traktat ustanawiający EWEA składał się ze wstępu i 225 artykułów, ujętych w sześciu tytułach. Obejmowały one postanowienia: odnoszące się do zadań Wspólnoty, mające na celu popieranie postępu w dziedzinie energii jądrowej, dotyczące instytucji, oraz postanowienia finansowe, ogólne i dotyczące okresu wstępnego.
Zadaniem EWEA było przyczynianie się do powstania i szybkiego rozwoju przemysłu jądrowego, podwyższenia poziomu życia w państwach członkowskich, rozwoju wymiany z innymi krajami.
Oba traktaty weszły w życie 1 stycznia 1958r., i zostały zawarte na czas nieograniczony.
Konwencja o niektórych wspólnych instytucjach Wspólnot Europejskich.
Zgodnie z celem ograniczenia liczby instytucji odpowiedzialnych za wypełnianie w WE podobnych zadań, postanowiono, iż zgromadzenie będzie stanowiło wspólną instytucję w EWG i EWEA, a także zastąpi działające dotychczas Wspólne Zgromadzenie w EWWiS. Na tych samych zasadach wspólną instytucją trzech Wspólnot stał się Trybunał.
Odrębnymi instytucjami pozostały, zatem Rada w EWG i EWEA oraz Specjalna Rada Ministrów, w EWWiS, a także Komisje w EWG i EWEA oraz Wysoka Władza w EWWiS.
Traktat o fuzji.
Traktat ustanawiający jednolitą Radę i jednolitą Komisję Wspólnot Europejskich, tzw. Traktat o fuzji, został podpisany w Brukseli 8 kwietnia 1965 r., a wszedł w życie 1 lipca 1967 r. celem traktatu było osiągnięcie dalszego postępu w zakresie unifikacji trzech WE przez ustanowienie dla nich wspólnej Rady i Komisji.
Wraz z Traktatem o fuzji przyjęto Protokół o przywilejach i immunitetach WE oraz Decyzję przedstawicieli rządów państw członkowskich dotyczącą tymczasowego określenia siedziby niektórych instytucji i służb WE.
Rada Europejska (RE).
Spotkania szefów państw i rządów państw członkowskich WE. Podczas szczytu w Paryżu w grudniu 1974r., nazwano je mianem Rady Europejskiej i zdecydowano, iż będą organizowane trzykrotnie w ciągu roku, a funkcje przewodniczącego Rady będzie pełnił szef państwa, w którym odbywa się spotkanie.
Wybory do Parlamentu Europejskiego (PE).
20 września 1976r., Rada uchwaliła Decyzję 76/787, do której załączono Akt dotyczący wyborów przedstawicieli do PE przez bezpośrednie, powszechne głosowanie. Przewidziano w nim, iż 410 członków PE będzie wybieranych na 5-letnią kadencję w drodze bezpośrednich wyborów powszechnych. Pierwsze takie wybory odbyły się 7 i 10 lipca 1979r.
Jednolity Akt Europejski (JAE).
Został on podpisany 17 lutego 1986r. w Luxemburgu przez przedstawicieli 9 państw członkowskich oraz 28 lutego 1986r. w Hadze przez przedstawicieli pozostałych 3 państw, a wszedł w życie 1 lipca 1987r.
JAE składa się z 34 artykułów ujętych w czterech tytułach obejmujących: postanowienia dotyczące EWP (Europejska Wspólnota Polityczna), UE i Rady Europejskiej, postanowienia określające zmiany w traktatach ustanawiających WE, uregulowania dotyczące europejskiej współpracy w dziedzinie polityki zagranicznej oraz postanowienia ogólne i końcowe.
JAE zawiera też postanowienia przewidujące utworzenie SPI (Sąd Pierwszej Instancji) przy ETS (Europejski Trybunał Sprawiedliwości) i określające ramy jego funkcjonowania. Sąd utworzono na podstawie decyzji Rady z 24 października 1988r.
Najważniejsze postanowienia JAE o charakterze materialnym dotyczą ustanowienia rynku wewnętrznego – do 31 grudnia 1992r. – jako „obszaru bez granic wewnętrznych, na którym zostaje zapewniony swobodny przepływ towarów, osób, usług i kapitału, zgodnie z postanowieniami niniejszego Traktatu”.
Traktat o Unii Europejskiej (TUE).
Został uzgodniony 11 grudnia 1991 r. w Maastricht, a jego podpisanie nastąpiło także w Maastricht 7 lutego 1992 r. Traktat wszedł w życie 1 listopada 1993r.
TUE składa się z siedmiu tytułów obejmujących artykuły oznaczone literami od A do S. Pierwszy tytuł zawiera postanowienia ogólne dotyczące istoty, celów i ram instytucjonalnych UE. W trzech następnych tytułach zamieszczono postanowienia zmieniające TEWG (Traktat o Europejskiej Wspólnocie Gospodarczej), TEWWiS (Traktat o Europejskiej Wspólnocie Węgła i Stali) i TEWEA (Traktat o Europejskiej Wspólnocie Energii Atomowej). Tytuł V dotyczy WPZiB (Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa), a tytuł VI – Współpracy w Dziedzinie Wymiaru Sprawiedliwości i Spraw Wewnętrznych. W siódmym, ostatnim tytule zawarto postanowienia końcowe.
Unia Gospodarcza i Pieniężna (UGiP).
Proces ustanowienia UGiP obejmował trzy etapy.
Etap I trwał od 1 lipca 1990r., do 31 grudnia 1993r. i polegał na zniesieniu ograniczeń w przepływie kapitału, wzmocnieniu koordynacji polityki gospodarczej poszczególnych państw i zintensyfikowaniu współpracy narodowych banków centralnych.
Etap II objął okres od 1 stycznia 1994r., do 31 grudnia 1998r. W ramach tego etapu dążono do ograniczenia nadmiernych deficytów budżetowych w państwach członkowskich, zmniejszenia inflacji i zadłużenia państw oraz wyrównania poziomu gospodarczego w UE.
Etap III rozpoczął się 1 stycznia 1999 r., i zakończył 1 stycznia 2002 r. Wraz z rozpoczęciem tego etapu euro uzyskało status waluty obowiązkowej obok walut narodowych państw uczestniczących podczas szczytu Rady Europejskiej w Madrycie w grudniu 1995 r., przewidującym trzy fazy A, B i C.
Konferencja Międzynarodowa 1996-1997.
Konferencja rozpoczęła się 27 marca 1996r., a jej celem było osiągnięcie dalszego postępu w procesie integracji i dostosowanie instytucji do poszerzenia UE.
2 października 1997r., podpisano Traktat Amsterdamski (TA) zmieniający TUE, traktaty ustanawiające WE i niektóre odnośne akty. Wszedł w życie 1 maja 1999r.
Traktat Amsterdamski.
Składa się z 15 artykułów ujętych w 3 częściach. W części pierwszej w 5 kolejnych artykułach zawarto poprawki wnoszone do traktatów UE, WE, EWWiS, EWEA oraz Aktu dotyczącego wyborów przedstawicieli do PE (Parlamentu Europejskiego) z 1976r. W części drugiej zamieszczono postanowienia, których celem było uproszczenie tekstów traktatów założycielskich WE, by stały się bardziej zrozumiałe dla obywateli państw członkowskich.
Traktat Amsterdamski nie rozstrzygnął wielu ważnych kwestii, zapoczątkował jednak proces uproszczenia i konsolidacji podstaw traktatowych WE i UE.
Konferencja Międzynarodowa 2000.
Program podstawowy Konferencji Międzynarodowej 2000, który obejmował trzy zasadnicze problemy: kształt i skład KE, system ważenia głosów w Radzie oraz rozszerzenie zakresu głosowania większością kwalifikowaną.
Konferencja Międzynarodowa rozpoczęła się 14 lutego 2000r.
Druga część Konferencji przeprowadzona w okresie Prezydencji francuskiej zakończyła przyjęciem tekstu Traktatu podczas spotkania Rady Europejskiej w Nicei w grudniu 2000r.
TN (Traktat Nicejski) został podpisany w Nicei 26 lutego 2001 r., a wszedł w życie 1 lutego 2003r.
Traktat Nicejski (TN).
TN składa się z preambuły i dwóch części. W zwięzłej preambule przypomniano historyczne znaczenie zakończenia istniejącego na kontynencie europejskim podziału, wyrażono pragnienie sfinalizowania zapoczątkowanego przez TA procesu przygotowania instytucji do działania w ramach poszerzonej UE oraz potwierdzono wolą kontynuowania negocjacji akcesyjnych i ich pomyślnego zamknięcia.
Część pierwsza TN obejmuje 6 artykułów, w których zawarto poprawki wnoszone do TUE, TWE, TEWEA, a także Protokołu w sprawie Statutu ESBC (Europejski System Banków Centralnych) i EBC (Europejski Bank Centralny) oraz Protokołu w sprawie przywilejów i immunitetów Wspólnot Europejskich.
W części drugiej zamieszczono postanowienia przejściowe i końcowe. Trzy pierwsze artykuły tej części odnoszą się do uchylenia postanowień protokołów dotyczących Statusu ETS (Europejski Trybunał Sprawiedliwości).
Do TN dołączono 4 protokoły:
1) Protokół w sprawie poszerzenia UE,
2) Protokół w sprawie Statutu Trybunału Sprawiedliwości,
3) Protokół o skutkach finansowych wygaśnięcia Traktatu EWWiS oraz o Funduszu Badawczym Węgla i Stali,
4) Protokół w sprawie artykułu 67 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską.
~ CHARAKTER PRAWNY I STRUKTURA UNII EUROPEJSKIEJ. POJĘCIE PRAWA UNII ~
Kryterium oceny charakteru prawnego i struktury UE oraz jej prawa muszą stanowić przede wszystkim powszechnie przyjęta definicja organizacji miedzynarodowej i struktura stanowionego przez nie prawa.
Organizacja międzynarodowa - jest to zrzeszenie państw i innych podmiotów prawa międzynarodowego, krajowych osób prawnych lub osób fizycznych z różnych państw, utworzone celem realizowania zadań określonych w statucie.
Organizacje międzynarodowe dzielimy na dwie kategorie:
• Organizacje międzypaństwowe, które zrzeszają państwa i inne podmioty prawa międzynarodowego. Zasadniczą cechą tego rodzaju organizacji jest, iż działa ona na podstawie umowy międzynarodowej zawartej przez państwa członkowskie.
• Organizacje pozarządowe, które zrzeszają podmioty prawa krajowego i osoby fizyczne z różnych państw.
Odróżnia się dwa zasadnicze obszary prawne w ramach organizacji międzypaństwowej:
→ Umowę międzynarodową ustanawiającą daną organizację i wszelkie porozumienia zmieniające taką umowę; ten obszar prawny organizacji jest określany terminem prawa pierwotnego organizacji
→ Na podstawie takiej umowy organizacja może podejmować różne decyzje, w tym o charakterze wiążącym; decyzje o charakterze wiążącym określane są jako prawo stanowione przez organizację; zasadniczo rozróżnia się w tej mierze dwa dalsze obszary o różnym charakterze:
1) Decyzje wiążące dotyczące wewnętrznego funkcjonowania organizacji, uzasadnione kompetencją organizacji do regulowania jej spraw wewnętrznych
2) Decyzje wiążące odnoszące się do państw członkowskich organizacji; ten obszar prawny organizacji jest określany terminem prawa pochodnego organizacji.
Organizacja ponadnarodowa – szczególny rodzaj organizacji międzypaństwowej, która:
→ W wyniku zakresu i rozrostu jej kompetencji tworzy samodzielny, autonomiczny porządek prawny, różny od prawa międzynarodowego i od prawa krajowego jej państw członkowskich.
→ Stanowi prawo pochodne szczególnego rodzaju – stosowane bezpośrednio w sferze wewnętrznej państw członkowskich: charakteryzujące się skutkiem bezpośrednim w sferze prawa krajowego państw członkowskich i pierwszeństwem wobec tego prawa.
Struktura UE.
DACH
Postanowienia wspólne
PIERWSZY FILAR
(prawo wspólnotowe) DRUGI FILAR
(współpraca międzyrządowa) TRZECI FILAR
(współpraca międzyrządowa)
Traktat o Wspólnocie Europejskiej Traktat o EWWiS Traktat o
EWEA Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa Współpraca Policji i Sądowa w Sprawach Karnych
FUNDAMENT
Dach Unii składa się z następujących zasadniczych elementów – określenia celów UE, jej ram instytucjonalnych i aksjologii Unii.
W skład I filaru wchodzą dwie Wspólnoty Europejskie, stanowiące podstawę Unii. Są dwiema odrębnymi organizacjami międzynarodowymi, choć na podstawie odrębnych umów organizacje te mają wspólne instytucje.
→ Wspólnota Europejska (WE) – jej zasadniczym celem jest stworzenie wspólnego rynku poprzez realizację czterech swobód: przepływu towarów, przepływu usług, przepływu kapitału oraz prowadzenie wspólnych polityk
→ Europejska Wspólnota Energii Atomowej (EWEA) – zajmuje się kontrolą i koordynacją cywilnej energii jądrowej.
II filar ustanawia Wspólną Politykę Zagraniczną i Bezpieczeństwa. Jej zasadniczym celem jest umocnienie tożsamości europejskiej w stosunkach międzynarodowych, szczególnie zaś w dziedzinie polityki bezpieczeństwa.
III filar ustanawia Współpracę Policji i Sądową w Sprawach Karnych. Na mocy TA część materii pierwotnego III filaru została „uwspólnotowiona”, dodano nowe problemy; dalsze, niewielkie zmiany wprowadził TN.
Fundament obejmuje dwa obszary zagadnień:
→ Postanowienia dotyczące wzmocnionej współpracy
→ Postanowienia końcowe TUE, wśród których szczególne znaczenie dla całej UE mają: zmiany traktatów ustanawiających UE i WE, uzyskanie członkostwa UE oraz czas obowiązywania TUE.
Wzmocniona współpraca – obecne państwa członkowskie dostrzegały w wzmocnionej współpracy jeden z istotnych środków wpływania na dynamikę i kierunek rozwoju procesu integracji europejskiej po rozszerzeniu, UE, gdy powiększy się liczba państw członkowskich i zwiększy zróżnicowanie ich wydolności politycznej i ekonomicznej.
Wymogi, których spełnienie jest konieczne w celu doprowadzenia do zmiany traktatów:
→ Stosowną propozycja o zmianę traktatów może przedłożyć do Rady Europejskiej rząd każdego z państw członkowskich lub KE (Komisja Europejska)
→ Rada po zasięgnięciu opinii PE (Parlamentu Europejskiego) i w miarę potrzeby KE zwołuje Konferencję przedstawicieli państw członkowskich
→ W ramach Konferencji Międzyrządowej przygotowywane są propozycje przez Radę Europejską
→ Po zaakceptowaniu przez Radę Europejską projekt staje się przedmiotem pracy służb prawnych KE i Rady w celu przygotowania ostatecznego projektu traktatu rewizyjnego
→ Tak przygotowany traktat jest podpisywany przez wszystkie państwa członkowskie, a następnie poddany procedurze ratyfikacyjnej w tych państwach, „zgodnie z ich odpowiednimi wymogami konstytucyjnymi”; wchodzi w życie po ratyfikowaniu we wszystkich państwach członkowskich.
Uzyskanie członkostwa w UE.
Państwo kandydujące o członkostwo musi ubiegać się o członkostwo w Unii jako całości, tzn. o członkostwo w Wspólnotach wchodzących do filaru I oraz II i III filarze.
Wystąpienie państwa członkowskiego z UE i WE.
Postanowienia traktatów nie przewidują wyraźnie możliwości wystąpienia z UE i WE. Możliwość taka istnieje jednak na podstawie ogólnych zasad międzynarodowego prawa traktatów. Obejmuje ona kilka wariantów:
→ Możliwe jest wystąpienie jednego z państw członkowskich na podstawie uzgodnienia z pozostałymi państwami członkowskimi
→ Jednostronne wystąpienie z powołaniem na klauzurę zasadniczej zmiany okoliczności, przy czym również w takim przypadku musiałoby dojść do porozumienia między państwem występującym a pozostałymi państwami członkowskimi w sprawie politycznych, a przede wszystkim ekonomicznych następstw takiego wystąpienia;
→ Wystąpienie na ogólnych zasadach wypowiedzenia umowy, bądź też faktycznego, samowolnego wystąpienia państwa z organizacji; w takim przypadku jednak państwo opuszczające organizację stawia się w sytuacji popełnienia deliktu międzynarodowego, co pociągnęłoby daleko idące następstwa polityczne i ekonomiczne.
Wykluczenie z UE.
Wykluczenie jednego z państw członkowskich zasadniczo nie jest możliwe. W przypadku „ciężkiego naruszenia” traktatu wielostronnego przez jedno z państw członkowskich, pozostałe państwa członkowskie mogą porozumieć się m.in., co do wygaśnięcia lub zawieszenia traktatu w odniesieniu do takiego państwa.
Terytorialny zakres obowiązywania UE - jest określony zasadami prawa międzynarodowego. Umowa międzynarodowa jest stosowana na całym terytorium państwa, strony umowy, chyba że sama umowa stanowi co innego.
Status języków państw członkowskich.
Języki państw członkowskich mają w UE status trojakiego rodzaju:
→ Języki autentyczne traktatów – 12 języków, jakimi posługuje się 15 państw-stron traktatów ustanawiających UE. Języki te są autentyczne w tym znaczeniu, iż mają jednakową moc i jednakowe znaczenie przy interpretacji traktatów.
→ Języki urzędowe – ustala Rada, stanowiąc jednogłośnie. Rozporządzenie Rady ustala, iż językami urzędowymi jest 11 języków autentycznych – poza irlandzkim. Język polski stanie się językiem urzędowym UE z chwilą uzyskania członkostwa w UE.
→ Języki robocze – używane w bieżącej pracy; są to według wewnętrznych ustaleń – angielski, francuski i niemiecki.
Symbole UE.
→ Flaga UE ma kolor granatowy z 12 złotymi gwiazdami. Została ona w 1986r. przejęta od Rady Europy.
→ Hymnem UE jest Oda do radości (IVcz. IX symfonii Beethovena).
→ Dzień Europejski to 9 maja.
Charakter prawny UE:
→ W TUE nie nadano UE podmiotowości prawnej ani w rozumieniu prawa międzynarodowego, ani prawa prywatnego.
→ UE nie została wyposażona we własne kompetencje.
→ UE nie dysponuje własnymi organami: jedynie Rada Europejska może pretendować do miana organu UE
→ Ustanowienie UE nie oznaczało „wchłonięcia” Wspólnot przez UE: Wspólnoty są nadal odrębnymi organizacjami międzynarodowymi, posiadającymi podmiotowość prawną.
UE jest specyficzną strukturą o charakterze szczególnym, nie posiadającą podmiotowości prawnej, działającą na podstawie umowy międzynarodowej i znajdującą się w rozwoju.
Z prawnego punktu widzenia UE nie można kwalifikować jako:
→ Federacji (państwa federalnego), bowiem struktura i podział kompetencji w ramach państwa federalnego opiera się na konstytucji narodowej, proces integracji europejskiej formuje się natomiast na podstawie umów międzynarodowych między państwami.
→ Związku państw (konfederacji), który w istocie swojej jest formą pogłębionej współpracy między państwami, opartą na umowie międzynarodowej.
Prawo UE obejmuje dwa zasadnicze działy:
→ Prawo pierwotne UE obejmuje przede wszystkim traktaty ustanawiające UE i WE i składa się z dwóch obszarów:
1) z prawa pierwotnego UE, w skład którego wchodzą traktaty ustanawiające WE i odpowiednie postanowienia TUE.
2) Z prawa pierwotnego II i III filaru, które stanowią odpowiednie postanowienia TUE.
→ Prawo stanowione w UE, obejmuje całość aktów prawnych przyjmowanych w UE, przy czym należy podzielić je przede wszystkim na akty składające się na:
1) Prawo wewnętrzne UE
2) Prawo stanowione w UE obejmuje dwa obszary:
Prawo stanowione w I filarze jest to wspólnotowe prawo pochodne, stanowiące najistotniejszy dział prawa stanowionego w UE, do którego mają zastosowanie zasady pierwszeństwa wobec prawa krajowego i skutku bezpośredniego
Prawo stanowione II i III filaru, jest to obszar, który rozwija się dynamicznie, rządzony jest jednak nie przez reżim wspólnotowy, lecz przez prawo międzynarodowe.
~ I FILAR UNII EUROPEJSKIEJ – INTEGRACJA GOSPODARCZA ~
Cele i zasady ogólne integracji gospodarczej.
Cele Wspólnoty obejmują całość szeroko rozumianej polityki gospodarczej i społecznej. Realizacja tych celów następuje przy użyciu określonych instrumentów prawnych, do których zalicza się przede wszystkim utworzenie jednolitego rynku wewnętrznego oraz UGiP (Unia Gospodarcza i Pieniężna). Urzeczywistnieniu tych celów mają służyć cztery swobody (przepływu towarów, osób, usług i kapitału) oraz kilkanaście wspólnych polityk.
Zasady:
→ Zasada niedyskryminacji ze względu na obywatelstwo.
Zakaz dyskryminacji jest związany z faktem, że działalność gospodarcza w obrębie Wspólnoty jest prowadzona przez jednostki na podstawie przepisów obowiązujących w poszczególnych państwach członkowskich.
Dyskryminacja - polega na niejednakowym traktowaniu jednakowych sytuacji bez obiektywnego uzasadnienia.
→ Zasada subsydiarności i związana z nią zasada proporcjonalności.
Zasada subsydiarności – polega na przeniesieniu podejmowania decyzji na możliwie niski szczebel administracji. W sprawach nie należących do jej wyłącznej kompetencji Wspólnota może podejmować działania tylko wtedy, jeśli planowany skutek nie może być osiągnięty bardziej efektywnie przez działanie na niższym szczeblu.
Zgodnie z zasadą proporcjonalności - instytucje wspólnotowe w ramach swych kompetencji mogą podejmować tylko takie działania, które są konieczne i niezbędne dla osiągnięcia zamierzonych celów określonych w prawie wspólnotowym.
→ Zasada lojalności.
Ma ona dwa aspekty. W aspekcie pozytywnym oznacza, że państwa członkowskie zobowiązane są do podjęcia wszelkich działań w celu zapewnienia skuteczności prawa wspólnotowego w ich wewnętrznej przestrzeni prawnej. W aspekcie negatywnym nakazuje państwom członkowskim powstrzymanie się od jakichkolwiek działań mogących podważyć skuteczność prawa wspólnotowego w prawie krajowym.
→ Zasada równowagi instytucjonalnej.
Składa się na nią kilka elementów:
- Instytucje wspólnotowe mogą działać tylko i wyłącznie w ramach przyznanych im kompetencji
- Żadna instytucja nie może zastępować innych w działaniu
- Należy bezwzględnie przestrzegać procedur określonych przez TWE (Traktat Wspólnoty Europejskiej)
- Wszystkie instytucje mają również obowiązek współdziałania w celu realizacji zadań wyznaczonych przez prawo wspólnotowe.
Rynek wewnętrzny – przestrzeń bez granic wewnętrznych, w której zgodnie z przepisami Traktatu jest zapewniony swobodny przepływ towarów, osób, usług i kapitałów.
Swoboda przepływu towarów.
Unia celna opiera się na trzech zasadniczych przesłankach:
→ Zakaz wprowadzania ceł i opłat o stosunku podobnym do ceł pomiędzy państwami członkowskimi.
Zakaz wprowadzania nowych ceł jest oczywistą konsekwencją unii celnej.
Opłaty o skutku podobnym do cła – opłaty nakładane na towar w związku z przekroczeniem przezeń granicy, na podstawie przepisów innych niż taryfa celna.
→ Zakaz opodatkowania dyskryminacyjnego towarów i produktów pochodzących z innych państw członkowskich.
Zakaz dyskryminacyjnego opodatkowania polega na tym, że określone towary krajowe i zagraniczne powinny być opodatkowane w jednakowym stadium produkcji lub dystrybucji.
→ Zakaz wprowadzenia ograniczeń ilościowych oraz środków o skutku zbliżonym do ograniczeń ilościowych.
Środkami o skutku podobnym są wszelkie regulacje dotyczące handlu, które mogą bezpośrednio lub pośrednio, rzeczywiście lub potencjalnie, stanowić przeszkodę w handlu między państwami członkowskimi.
Swoboda przepływu osób.
Swoboda ta dotyczyła przede wszystkim pracowników; stopniowo rozciągnięto ją jednak na emerytów i rencistów, studentów i pozostałe osoby, nie należące do żadnej z wymienionych wyżej kategorii.
Pojęcie pracownika oznacza osobę, która wykonuje pewne, uzasadnione gospodarczo i mające wymierną wartość ekonomiczną czynności na rachunek i pod kierunkiem innej osoby, otrzymując za to wynagrodzenie.
Swoboda świadczenia usług.
Pojęcie usługi w rozumieniu TWE obejmuje wszelkie formy działalności gospodarczej, które nie są objęte przepisami traktatu dotyczącymi innych swobód.
Swoboda przepływu kapitału.
Zakazuje się wprowadzenia jakichkolwiek ograniczeń swobody przepływu kapitału pomiędzy państwami członkowskimi, a także w stosunkach pomiędzy państwami członkowskimi, a także w stosunkach pomiędzy państwami członkowskimi i państwami trzecimi.
Struktura wspólnotowego prawa konkurencji obejmuje:
→ Zakaz karteli
Zakazane są wszelkie umowy, nieformalne porozumienia i praktyki, prowadzące do naruszenia lub zniekształcenia zasad konkurencji między przedsiębiorstwami oraz wpływające na handel pomiędzy państwami członkowskimi.
→ Zakaz nadużywania pozycji dominującej
TWE nie zakazuje pozycji dominującej, lecz jedynie jej nadużywania, które wpływa na handel pomiędzy państwami członkowskimi.
→ Zakaz pomocy państwa poza przypadkami określonymi w traktacie,
Pojęcie pomocy obejmuje przy tym wszelkie formy płatności, ulg i zwolnień przyznawanych poszczególnym przedsiębiorstwom uznaniowo ze środków publicznych.
→ Regulację dotyczącą sytuacji prawnej monopoli publicznych
→ Wprowadzoną odrębnymi aktami prawnymi kontroli połączeń przedsiębiorstw
Wspólna polityka handlowa - Reguluje ona stosunki handlowe między WE i państwami nie członkowskimi w szczególności politykę celną i eksportową, kontyngenty, środki antydopingowe oraz środki, mające na celu zapobieganie subwencjonowaniu przez państwa trzecie eksportu do Wspólnoty.
Wspólna polityka ochrony środowiska - Opiera się ona na zasadach unikania zagrożenia ekologicznego oraz odpowiedzialności sprawców zanieczyszczeń za spowodowanie szkody.
Wspólna polityka rolna - Wspólne organizacje rynku opierają się na zorganizowanym systemie zbytu produkowanych towarów rolnych po gwarantowanych cenach, uzupełnionym przez bariery wwozowe oraz dopłaty importowe.
Wspólna polityka transportowa – podstawową jej cechą jest brak systemowej regulacji prawnej w tej dziedzinie. Państwa członkowskie mają obowiązek powstrzymania się od wydawania regulacji krajowych utrudniających integrację w zakresie transportu.
Europejska Wspólnota Węgla i Stali.
Utworzenie EWWiS stanowiło pierwszy krok w kierunku integracji gospodarczej Europy. Celem Wspólnoty było utworzenie wewnętrznego rynku węgla i stali, natomiast zewnętrzne taryfy celne pozostawiono regulacji państw członkowskich.
Europejska Wspólnota Energii Atomowej.
Kompetencje EWEA, działającej na podstawie Traktatu podpisanego w Rzymie z 25 marca 1957r. mają – podobnie jak w przypadku EWWiS – charakter sektorowy. Celem organizacji jest zapewnienie pokojowego wykorzystania energii atomowej oraz przyczynianie się do pozyskania dodatkowego źródła energii.
~ II FILAR UNII EUROPEJSKIEJ – WSPÓLNA POLITYKA ZAGRANICZNA I BEZPIECZEŃSTWA ~
Europejska Wspólnota Obronna.
W 1950 r. został przedstawiony plan Pleven’a, stosownie, do którego miała zostać utworzona armia europejska pod wspólnym dowództwem. Na podstawie tego plany państwa członkowskie EWWiS podpisały w maju 1952r. układ o utworzeniu Europejskiej Wspólnoty obronnej (EWO). Równolegle trwały prace nad utworzeniem Europejskiej Wspólnoty Politycznej, (EWP), która miała objąć m.in. EWWiS oraz EWO. Oba te projekty nie zostały zrealizowane z powodu sprzeciwu w 1954r. francuskiego Zgromadzenia Narodowego.
Plan Fouchet’a.
Ponowną próbę podjęto na początku lat sześćdziesiątych. Specjalny komitet przedłożył w latach 1961-1962 plany, postulujące zacieśnienie współpracy w dziedzinie polityki zagranicznej i polityki obrony. Ze względu na rozbieżności polityczne między Francją a pozostałymi państwami członkowskimi plany te nie zostały zrealizowane.
Europejska Współpraca Polityczna.
Szefowie państw i rządów podczas spotkania w grudniu 1969 r. w Hadze zobowiązali ministrów spraw zagranicznych do podjęcia prac w celu osiągnięcia postępu w dziedzinie „jedności politycznej”. Na podstawie tzw. Raportu Davignon’a ministrowie spraw zagranicznych przyjęli podczas spotkania w Luksemburgu w październiku 1970 r. postanowienia, w których określono cele i metody praktycznej współpracy w dziedzinie polityki zagranicznej, określonej mianem Europejskiej Współpracy Politycznej (EWP). Miała ona charakter pragmatyczny. Z pewnego punktu widzenia nie została włączona do prawa wspólnotowego.
Następnym etapem był raport kopenhaski z lipca 1973 r. Wprowadził on wiele pragmatycznych rozwiązań, konkretyzujących działanie EWP. Ustanowiono także grupę tzw. korespondentów europejskich do utrzymywania bieżących kontaktów między państwami członkowskimi oraz stworzono specjalną sieć połączeń teleksowych, (COREU).
Szczyt paryski z grudnia 1974r. wprowadził istotną zmianę w strukturze EWP – szefowie państw i rządów postanowili utworzyć podczas tego szczytu Radę Europejską, która regularnie – wraz z ministrami spraw zagranicznych – dyskutowała nad problemami Europy „jako całości”.
Dalsze umocnienie EWP nastąpiło pod wpływem radzieckiej inwazji w Afganistanie i rewolucji islamskiej w Iraku. Znalazło to wyraz w raporcie londyńskim z października, 1981r., który nie zmieniał struktury EWP, zawierał jednak wiele istotnych postanowień poprawiających jej funkcjonowanie oraz – włączał kwestię polityki bezpieczeństwa do przedmiotu prac EWP.
Jednolity Akt Europejski.
Znaczenie JAE polegało przede wszystkim na tym, że pragmatycznej współpracy w ramach EWP nadawał podstawę prawno międzynarodową. EWP pozostawała formalnie „poza Wspólnotami”, zyskiwała jednak – jako współpraca międzyrządowa – podstawę prawną.
JAE określał trzy grupy zadań EWP:
→ Wspólne formułowanie i realizowanie polityki zagranicznej przez państwa członkowskie
→ Potwierdzenie włączenia do EWP polityki bezpieczeństwa
→ Zacieśnienie współpracy między państwami członkowskimi na forum międzynarodowym
Zasady WPZiB (Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa).
WPZiB umacnia w dwóch zasadniczych płaszczyznach tożsamość UE:
→ W realizacji WPZiB unia widzi możliwość „potwierdzenia swojej tożsamości na arenie międzynarodowej”
→ TUE w brzmieniu nadanym przez TA (Traktat Amsterdamski) sprecyzował spójność i solidarność państw członkowskich. Państwa członkowskie:
1) Popierają „aktywnie i bez żadnych zastrzeżeń” WPZiB „w duchu lojalności politycznej”
2) Współpracują w celu „umacniania i rozwijania wzajemnej solidarności politycznej
3) Powstrzymują się od wszelkich działań, które byłyby „sprzeczne z interesami Unii lub mogłoby zaszkodzić jej skuteczności jako spójnej sile w stosunkach międzynarodowych”
Cele WPZiB, precyzuje art.11 ust. 1 TUE wskazując na:
→ Ochronę wspólnych wartości, podstawowych interesów, niezawisłości i integralności UE, zgodnie z zasadami Karty Narodów Zjednoczonych
→ Umacnianie bezpieczeństwa UE we wszystkich formach
→ Utrzymanie pokoju i umacnianie bezpieczeństwa międzynarodowego zgodnie z zasadami Karty Narodów Zjednoczonych oraz zasadami Aktu końcowego z Helsinek i celami Karty Paryskiej, w tym z zasadami dotyczącymi granic zewnętrznych
→ Popieranie współpracy międzynarodowej
→ Rozwijanie oraz umacnianie demokracji i państwa prawnego oraz poszanowanie praw człowieka i podstawowych wolności.
Instrumenty działania WPZiB (Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa) obejmują:
→ Zasady i ogólne wytyczne; ustala je Rada Europejska. Nie mają one mocy wiążącej.
→ Wspólne strategie; ustala je Rada Europejska. Dotyczą one spraw, w których państwa członkowskie UE „mają ważne wspólne interesy”. Ustalając wspólne strategie RE określa w każdym przypadku ich cel, czas trwania i niezbędne środki, jakie muszą być przekazane do dyspozycji przez Unię i przez jej państwa członkowskie.
→ Wspólne działania; mają one charakter wiążący dla państw członkowskich UE. Rada przyjmuje wspólne działa w pewnych sytuacjach, „w których niezbędne jest podjęcie operatywnych działań”
→ Wspólne stanowiska; mają one charakter wiążący dla państw członkowskich UE. Określają one „podejście” UE w odniesieniu do „danego problemu o charakterze geograficznym lub przedmiotowym”.
→ Umacnianie współpracy państw członkowskich; państwa członkowskie działają w ramach WPZiB spójnie i solidarnie, w szczególności zaś:
1) Dokonują „w ramach Rady” wymiany informacji i uzgodnień, w celu „zapewnienia możliwie najskuteczniejszego wpływu Unii poprzez zgodne i zbieżne działania”
2) Koordynują działania w organizacjach międzynarodowych i podczas międzynarodowych konferencji, podtrzymując na forum międzynarodowym wspólne stanowiska;
3) Mogą zwracać się do rady ze wszelkimi pytaniami dotyczącymi WPZiB oraz przedkładać Radzie propozycje
Mechanizm decyzyjny.
Podstawową zasadą podejmowania decyzji w WPZiB była pod rządami TUE w brzmieniu nadanym przez Traktat z Maastricht jednomyślność. TA wprowadził istotne zmiany w tej dziedzinie. Podejmowanie decyzji jednogłośnie, pozostało, co prawda zasadą działania w WPZiB, ustanowiono jednak tzw. konstrukcyjne wstrzymanie się od głosu i rozszerzono możliwość podejmowania decyzji kwalifikowaną większością głosów. Traktat z Nicei w niewielkim stopniu poszerzył zakres spraw, w których decyzje podejmowane są kwalifikowaną większością oraz w pewnym zakresie wprowadził do WPZiB możliwość podjęcia wzmocnionej współpracy.
Konstruktywne wstrzymanie się od głosu.
Istotą konstruktywnego wstrzymania się od głosu jest, iż wstrzymanie się od głosu nie stoi zasadniczo na przeszkodzie jednogłośnemu podjęciu decyzji. I tak:
→ Państwo powstrzymujące się od głosu może złożyć w tej sprawie „formalne oświadczenie”; nie jest ono wówczas zobowiązane do realizacji danej decyzji, ale akceptuje, że decyzja ta wiąże UE;
→ „w duchu wzajemnej solidarności” powstrzymuje się ono od wszelkich działań, które mogłyby być sprzeczne lub utrudniać działania Unii na podstawie takiej decyzji
→ Pozostałe państwa członkowskie „szanują” stanowisko państwa powstrzymującego się od głosu;
→ Konstruktywne wstrzymanie się od głosu przestaje działać, jeśli państwa powstrzymujące się od głosu dysponują więcej niż jedną trzecią głosów ważonych.
Podejmowanie decyzji większością kwalifikowaną.
Rada decyduje kwalifikowaną większością, jeśli:
→ Przyjmuje wspólne działania, wspólne stanowiska, względnie podejmuje inne decyzje na podstawie wspólnych strategii;
→ Podejmuje decyzję wykonującą wspólne działanie lub wspólne stanowisko.
Traktat z Nicei dodał do tego katalogu:
→ Mianowanie Specjalnego Przedstawiciela
→ Podejmowanie decyzji w sprawie zawierania umów międzynarodowych, o ile umowa taka ma na celu wprowadzenie w życie wspólnego działania lub wspólnego stanowiska.
Możliwość podejmowania decyzji WPZiB większością kwalifikowaną jest jednak obwarowana ograniczeniami:
→ Nie dotyczy ona decyzji mających wpływ na kwestie wojskowe lub polityczno – obronne
→ Możliwość taka jest obwarowana również wentylem bezpieczeństwa, przypominającym tzw. kompromis luksemburski: do głosowania nie dochodzi, jeśli jedno z państw członkowskich oświadczy, że zamierza sprzeciwić się decyzji z ważnych „względów polityki krajowej”.
Wzmocniona współpraca – polega m.in. na tym, że może ona odnosić się jedynie do szczebla wykonawczego, tzn. może dotyczyć wprowadzenia w życie wspólnych działań lub wspólnych strategii; nie może ona w żadnym wypadku dotyczyć „spraw mających wpływ na kwestie wojskowe lub polityczno – obronne”.
Niezależnie od tego wzmocniona współpraca w ramach, WPZiB musi szanować:
→ Zasady, cele, ogólne wytyczne i spójność WPZiB oraz podjęte w tej dziedzinie decyzje
→ Kompetencje WE
→ Spójność wszystkich polityk UE z jej działaniami zewnętrznymi.
Organy WPZiB (Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa):
→ Rada Europejska. Traktat Amsterdamski umocował Radę Europejską wyraźnie jako organ II filaru. Do jej kompetencji należy określanie głównych kierunków działania WPZiB, poprzez:
- Ustalenie zasad i ogólnych wytycznych WPZiB
- Podejmowanie decyzji w sprawie stopniowego uzupełnienia WPZiB wspólną polityką obronną, która mogłaby doprowadzić do wspólnej obrony
→ Organy działające na zasadzie zapożyczenia:
• Rada; działająca w składzie ministrów spraw zagranicznych, jest głównym organem decyzyjnym i wykonawczym WPZiB:
- Zapewnia „jednolitość”, „spójność” i „skuteczność” działaniom UE w WPZiB
- Rekomenduje Radzie Europejskiej wspólne strategie i jest odpowiedzialna za ich relację
- Podejmuje wspólne działania i przyjmuje wspólne stanowiska
- Podejmuje decyzje w sprawie ustanowienia wzmocnionej współpracy
- Spełnia wiele innych istotnych funkcji koordynacyjnych, jako forum wymiany informacji; jej organy spełniają w ramach WPZiB ważne funkcje.
• Parlament Europejski; Parlament Europejski:
- Może kierować do Rady pytania i formułować pod adresem Rady zalecenia
- Konsultowany jest przez Prezydencję „w najważniejszych kwestiach i podstawowych kierunkach” WPZiB
- Prezydencja jest zobowiązana do zapewnienia, aby poglądy Parlamentu Europejskiego zostały należnie uwzględnione
- Prezydencja i KE regularnie informują PE o rozwoju WPZiB
- Raz w roku jest przeprowadzana w PE debata na temat postępów w realizacji WPZiB
• Komisja Europejska; Komisja Europejska w ramach WPZiB spełnia następujące funkcje:
- W pełnym zakresie uczestniczy w pracach WPZiB
- W pełnym zakresie uczestniczy w szczególności w reprezentowaniu UE przez Prezydencję decyzji podjętych w ramach WPZiB
- Wchodzi w skład nowej struktury Trójki – obok Prezydencji i Wysokiego Przedstawiciela do spraw WPZiB
- Spełnia wiele innych istotnych zadań: może np. zwracać się do Rady z zapytaniami w sprawie WPZiB, wnioskować zwołanie nadzwyczajnego posiedzenia Rady.
• Prezydencja; spełnia w WPZiB trzy istotne funkcje:
- Reprezentuje UE w sprawach objętych WPZiB
- Jest odpowiedzialna za realizację decyzji podejmowanych w ramach WPZiB
- Reprezentuje stanowisko UE w organizacjach międzynarodowych i podczas międzynarodowych konferencji.
• Wysoki Przedstawiciel do spraw WPZiB; urząd Wysokiego Przedstawiciela do spraw WPZiB został połączony z urzędem Sekretarza Generalnego Rady. Wysoki Przedstawiciel:
- Wspiera Prezydencję w sprawach WPZiB
- Wspomaga Radę w sprawach WPZiB, zwłaszcza przyczyniając się do formułowania, opracowania i wprowadzania w życie decyzji politycznych
- Prowadzi dialog polityczny ze stronami trzecimi – działając w imieniu Rady i na zlecenie Prezydencji
- Traktat z Nicei ustanowił kompetencje Wysokiego Przedstawiciela dla spraw WPZiB w ramach wzmocnionej współpracy w tej dziedzinie, które polegają na zapewnieniu, aby PE i państwa członkowskie były w pełni poinformowane o realizacji wzmocnionej współpracy.
• Komitet Stałych Przedstawicieli; komitet ten (COROPER) jest organem pomocniczym Rady. W jego skład wchodzą Stali Przedstawiciele państw członkowskich. Generalnie ma on zapewniać kontynuację prac Rady pod ich nieobecność, przygotowuje prace Rady.
→ Organy WPZiB sui generis
• Komitet Polityczny i Bezpieczeństwa; ma istotne kompetencje:
- Obserwuje sytuację międzynarodową w obszarach objętych WPZiB
- Przyczynia się do ustalenia polityk poprzez dostarczanie radzie ocen
- Czuwa nad realizacją uzgodnionych polityk
Traktat z Nicei dodał do tego następujące kompetencje:
- Sprawowanie, pod kierunkiem Rady, kontroli politycznej i kierownictwa strategicznego nad operacjami zarządzania kryzysami
- Na mocy upoważnienia Rady, podejmowanie decyzji w tej mierze – w celu i na czas trwania operacji zarządzania kryzysami.
• Jednostka planowania strategicznego i wczesnego ostrzegania; do zadań jednostki należy:
- Czuwanie i analiza rozwoju sytuacji w dziedzinach objętych WPZiB
- Ocena interesów UE w dziedzinie polityki zagranicznej i polityki bezpieczeństwa oraz określanie przyszłych głównych zagadnień WPZiB
- Stosownie wczesne ocenianie wydarzeń i sytuacji, które mogą oddziaływać na WPZiB, łącznie z potencjalnymi politycznymi kryzysami oraz odpowiednio wczesne ostrzeganie w takich przypadkach
- Opracowanie dokumentów określających opcje polityczne, które mogą zawierać analizy, zalecenia i strategie dla WPZiB.
• Korespondenci europejscy; w Ministerstwach Spraw Zagranicznych państw członkowskich powołano tzw. Korespondentów Europejskich, którzy odpowiedzialni są za bieżącą wymianę informacji.
• Specjalni przedstawiciele; Rada może w przypadkach koniecznych powoływać specjalnych przedstawicieli dla poszczególnych spraw politycznych.
Finansowanie WPZiB.
Z budżetu WE pokrywane są wydatki operacyjne ponoszone z wprowadzeniem w życie postanowień WPZiB, z wyjątkiem wydatków przypadających na operacje mające wpływ na kwestie wojskowe i polityczno-obronne.
Stosowanie sankcji ekonomicznych.
Obecnie decyzje w sprawie zastosowania sankcji ekonomicznych podejmuje Rada, stanowiąc jednomyślnie – w ramach wspólnego działania lub wspólnego stanowiska. Następnie Rada, stanowiąc kwalifikowaną większością na wniosek KE, podejmuje decyzje wykonawcze w formie stosowanych aktów prawa wspólnotowego.
Ustanowienie wspólnej polityki obronnej i wspólnej obrony.
Określanie wspólnej polityki obronnej jest procesem, który dopiero może prowadzić do „wspólnej obrony”. W dalszym ciągu pozostają otwarte istotne kwestie polityczno – prawne:
→ Samo pojęcie wspólnej obrony jest nieostre: interpretacja tego pojęcia idzie w dwóch kierunkach, w myśl jednego poglądu przesłanki wspólnej obrony są spełnione, jeśli dany system zawiera prawnie wiążącą klauzurę sojuszniczą, niezależnie od tego, czy dysponuje wspólnym potencjałem obronnym; w myśl innej koncepcji ze wspólną obroną mamy do czynienia jedynie wówczas, gdy obie te przesłanki są spełnione
→ W przypadku ustanowienia wspólnej obrony w drodze włączenia UZE (Unia Zachodnioeuropejska) do UE wyniknie problem stosownego umocowania i zakresu klauzuli sojuszniczej; istotne wówczas będzie takie skonsolidowanie klauzuli sojuszniczej, aby zawierała ona w sobie pewną elastyczność, oraz, aby nie osłabiała więzi transatlantyckich – NATO.
Europejski system opanowania kryzysów.
Istotnym osiągnięciem TA było włączenie, do WPZiB tzw. zadań petersburskich. Jednostki wojskowe państw członkowskich UZE, mogą być również użyte do następujących trzech zadań:
→ Zadań humanitarnych i ratunkowych
→ Zadań utrzymania pokoju
→ Zadań zbrojnych, służących zarządzeniu kryzysami, w tym przywróceniu pokoju.
Rozwój Wspólnej Europejskiej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony.
1. Spotkanie Rady Europejskiej W Kolonii 3-4 czerwca 1999r.
Powstało wspólne oświadczenie Wzmocnienia Wspólnej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony, w którym stwierdzono m.in., że członkowie Rady Europejskiej zdecydowanie opowiadają się za tym, aby na arenie międzynarodowej UE bez ograniczeń zaczęła odgrywać należną jej rolę. W tym celu będą jej oddane do dyspozycji niezbędne środki i zdolności tak, aby UE mogła wypełniać podstawowe przed nią wspólne europejskie zadania w ramach polityki bezpieczeństwa i obrony.
2. Posiedzenie Rady Europejskiej W Helsinkach 10-11 grudnia 1999r.
Podjęto kierunkowe decyzje w następujących sprawach:
→ Uzyskania przez państwa członkowskie zdolności do przeznaczenia dla operacji, UE 50-60 tys. Żołnierzy – tzw. Helsiński Cel Zasadniczy
→ Utworzenia nowych organów politycznych i wojskowych
→ Podjęcia prac nad ustaleniem zasad współpracy między UE a NATO
Zapowiedziano powołanie nowych organów:
→ Stałego Komitetu Politycznego i Bezpieczeństwa
→ Komitetu Wojskowego
→ Sztabu Wojskowego
3. Decyzje Rady ds. Ogólnych 14 luty 2000r.
Powołano struktury tymczasowe; objęły one następujące organy:
→ Tymczasowy Komitet Polityczny i Bezpieczeństwa
→ Tymczasową Strukturę Wojskową
→ Grupę Wojskowych Ekspertów Krajowych
4. Posiedzenie Rady Europejskiej w Santa Maria da Feira 19-20 czerwca 1999r.
Skoncentrowano się na trzech kwestiach:
→ Współpracy UE w ramach ESDP z tzw. państwami trzecimi: współpraca ta w okresie przejściowym obejmuje dwie tzw. formuły:
• Formułę „15+15” – współpracę państw członkowskich UE z państwami kandydującymi do członkostwa oraz z europejskimi państwami NATO niekandydującymi do UE
• Formułę „15+6” – współpracę państw członkowskich UE z 6 europejskimi państwami NARO nie należącymi do UE
→ Współpracy UE z NATO – postanowiono powołać cztery grupy robocze ad hoc, które zajęły się następującymi sprawami:
• Opracowaniem porozumienia o bezpiecznym obiegu informacji i dokumentów
• Wykorzystaniem dla ESDP procesu planowania NATO
• Zasadami użycia sił i środków NATO w operacjach UE
• Opracowaniem stałego mechanizmu współpracy między UE a NATO
→ Cywilnych aspektach reagowania w przypadku kryzysu – postanowiono:
• Powołać Komitet do spraw cywilnych aspektów zarządzania kryzysami
• Umocnić cywilne zarządzenie kryzysami i zapewnić spójność takiego zarządzania z działaniami wojskowymi
• Zobowiązać państwa członkowskie do wystawienia w tym celu do 2003 r. 5 tys. Policjantów
5. Spotkanie Rady Europejskiej w Nicei 7-11 grudnia 2000r. i spotkanie Rady Północnoatlantyckiej NATO w Brukseli 14-15 grudnia 2000r.
Dotychczasowy rozwój w ramach przyjętych ustaleń jest następujący:
→ Zdolności operacyjne UE: podjęto decyzję, iż państwa członkowskie przeznaczą do operacji UE ponad 100 tys. Żołnierzy i około 400 samolotów, oraz ustanowiono tzw. mechanizm regularnego przeglądu sił europejskich; dalszym krokiem stało się ustanowienie tzw. Kolektywnych Zdolności Celowych, dotyczących dowodzenia siłami zbrojnymi, rozpoznania strategicznego oraz transportu powietrznego i morskiego.
→ Budowa nowych organów: od 2001 r. rozpoczęły działanie nowe organy powołane przez Radę Europejską w Helsinkach, przy czym Komitet Polityczny i Bezpieczeństwa zyskał podstawę traktatową na mocy TN
→ Współpraca z państwami trzecimi: ustalenia z Santa Maria da Feira zostały skonkretyzowane w następującym zakresie – kolejne, Prezydencje zostały zobowiązane do opracowania kalendarza i agendy spotkań w formułach „15+15”, i „15+6”, przewidziano możliwość organizacji spotkań dodatkowych, w tym również na wniosek państw trzecich, przewidziano możliwość ustanowienia przez państwa trzecie przedstawiciela przy Komitecie Politycznym i Bezpieczeństwa.
→ Mechanizm współpracy UE z NATO: osiągnięty kompromis obejmuje podczas każdej Prezydencji jedno spotkanie Komitetu Politycznego i Bezpieczeństwa z Radą Północnoatlantycką NATO i jedno spotkanie na szczeblu ministrów oraz możliwość zapraszania przedstawicieli NATO na spotkania w ramach, UE, jeśli rozpatrywane sprawy będą dotyczyć NATO lub będą wymagać ze strony NATO ekspertyzy;
→ Dostęp UE zasobów NATO: obejmuje możliwość korzystania przez UE z konkretnych sił, struktur dowodzenia i zdolności planowania operacyjnego NATO, przy podstawowym założeniu, iż operacje UE będą realizowane wówczas, gdy NATO nie podejmie decyzji o rozpoczęciu operacji;
→ Cywilne aspekty zarządzania kryzysami: utworzony na mocy decyzji podjętych w Santa Maria de Feira Komitet do spraw cywilnych aspektów zarządzania kryzysami rozpoczął działalność w drugiej połowie 2000 r. skupiając się na przygotowaniu sił policyjnych;
~ III FILAR UNII EUROPEJSKIEJ – WSPÓŁPRACA SĄDOWA I POLICJI W SPRAWACH KARNYCH ~
Początki współpracy – układ z Schengen.
Znaczącym etapem w historii współpracy imigracyjnej, policyjnej i sądowej pomiędzy państwami członkowskimi stało się zawarcie przez państwa Beneluksu, RFN i Francję porozumień z Schengen. Były to dwie umowy międzynarodowe, z których wcześniejsza, podpisana 14 czerwca 1985 r., miała charakter programowy i wytyczyła główne kierunki współpracy pomiędzy stronami; druga natomiast, zawarta 19 czerwca 1990 r., stanowiła realizację umowy wcześniejszej i przewidywała konkretne działania stron w zakresie imigracji, azylu, współpracy sądowej i współpracy policyjnej.
Rola instytucji w funkcjonowaniu III filara.
→ Rada Europejska; (szefowie państw i rządów oraz Przewodniczący KE) powinna nadawać impulsy i określać podstawowe kierunki działań i wytyczne w tej mierze.
→ Rada UE; jest najważniejszym organem kierującym pracami Unii w sferze III filara, określana w tym przypadku jako Rada do spraw sprawiedliwości i spraw wewnętrznych. Organizację prac Rady powierzono generalnie na gruncie prawa unijnego COREPER. W celu bieżącego zarządzenia utworzono trzy instytucje: Grupę Strategiczną do Spraw Migracji, Granic i Azylu; Grupę Wyższych Funkcjonariuszy do Spraw Azylu i Migracji oraz Komitet do Spraw Prawa Cywilnego.
→ Komisja Europejska; jej uprawnienia zostały ograniczone do wskazywania nowych kierunków współpracy i pomocy w ich realizacji. KE uzyskała na równi z państwami członkowskimi prawo inicjatywy ustawodawczej. W ramach KE została powołana w 1999 r. nowa Dyrekcja Generalna do Spraw Wymiaru Sprawiedliwości i Spraw Wewnętrznych.
→ Trybunał Sprawiedliwości; Trybunał może dokonywać wykładni oraz badać ważność decyzji ramowych, oraz interpretować konwencje międzynarodowe. Nie ma natomiast prawa badania legalności i proporcjonalności działań służb policyjnych i innych w poszczególnych państwach członkowskich.
→ Parlament Europejski; sprawuje nadzór nad wszelkimi środkami służącymi zwalczaniu przestępstw na szkodę interesów finansowych WE. Rada zasięga opinii PE w odniesieniu do wszystkich środków wiążących, przyjmowanych w ramach III filara. PE zachował prawo do uzyskania informacji ze strony Prezydencji i KE, uprawnienie do kierowania pod adresem Rady pytań i zaleceń oraz do wysłuchania corocznego sprawozdania.
Instrumenty prawne:
→ Wspólne działania i wspólne stanowiska; wspólne działania dzielą się na cztery grupy:
• Środki, dla których implementacji nie potrzeba podjęcia przez organy państw członkowskich jakichkolwiek dalszych działań
• Środki, dla których implementacji konieczna jest modyfikacja praktyki administracyjnej państw.
• Wspólne działania, wymagające wprowadzenia przez rządy zmiany przepisów administracyjnych.
• Zakłada podjęcie przez państwa członkowskie inicjatywy ustawodawczej w celu zmiany obowiązującego ustawodawstwa.
→ Konwencje Międzynarodowe; ze względu na dość skomplikowaną procedurę, weszły w życie dwie konwencje o Europolu i o ochronie interesów finansowych Wspólnoty.
→ Decyzje i decyzje ramowe; decyzje mogą być przyjmowane we wszystkich sprawach, będących przedmiotem zainteresowania III filara, z wyjątkiem zbliżenia ustawodawstw państw członkowskich, które jest zastrzeżone dla decyzji ramowych. Decyzje ramowe odpowiadają koncepcyjnie i konstrukcyjnie dyrektywom w I filarze.
→ Instrumenty nieformalne; instrumenty takie nie stanowią aktów prawa wspólnotowego. Ponieważ UE nie ma osobowości prawnej, muszą one być traktowane z punktu widzenia prawa międzynarodowego jako środki przyjęte przez państwa członkowskie.
Specyficzne rozwiązania prawne uzupełniające strukturę III filara:
→ Klauzura pomostowa; zespół norm traktatów unijnych dotyczących możliwości przekazania pewnych kwestii z III filara do I filara określa się zwykle jako klauzurę pomostową.
→ Klauzura gwarancyjna; zgodnie z nią współpraca w zakresie III filara nie wyłącza i nie może zastępować odpowiedzialności poszczególnych państw za utrzymanie porządku publicznego i bezpieczeństwa wewnętrznego.
Konkluzje Rady Europejskiej z Tampere.
Wykładni pojęcia „Obszaru wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości” a także rozwinięcia przedstawionych wyżej zamierzeń, dokonała Rada Europejska na spotkaniu w Tampere w dniach 15-16 października 1999r. Spotkanie to miało wymiar historyczny, ponieważ po raz pierwszy w dziejach UE odbyło się nadzwyczajne posiedzenie na szczycie poświęcone współpracy w zakresie spraw wewnętrznych i wymiaru sprawiedliwości.
Dziedzina azylu polityki migracyjnej.
W dziedzinie azylu i polityki migracyjnej państwa członkowskie wypowiedziały się za dalszym ograniczeniem postępowań azylowych i zaostrzeniem walki z nielegalną imigracją. Nowa polityka UE ma obejmować środki związane z daleko idącą pomocą w zwalczaniu bezrobocia, polepszeniu warunków życia i demokratyzacją państw pochodzenia potencjalnych uchodźców.
Zwalczanie przestępczości zorganizowanej.
Zaproponowano wprowadzenie dwóch nowych rozwiązań instytucjonalnych: systemu Eurojust oraz Europejskiej Akademii Policyjnej. Zadaniem pierwszej będzie koordynacja działań prokuratur krajowych, połączona z prowadzeniem postępowań śledczych oraz załatwianiem wniosków w zakresie pomocy prawnej. Zadaniem Akademii ma być szkolenie wyższych urzędników krajowych organów śledczych.
Współpraca z państwami trzecimi.
Znaczącą zdobyczą posiedzenia Rady Europejskiej w Tampere stało się otwarcie drogi dla daleko idącej i szeroko idącej zakrojonej współpracy z państwami trzecimi w sferze wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych. Decyzje dotyczyły przede wszystkim współpracy policyjnej. Uznano zwłaszcza za konieczne wprowadzenie stałych, regularnych konferencji szefów wydziałów operacyjnych policji państw członkowskich, którzy wspólnie z kierownictwem Europolu, a także przyspieszenie utworzenia systemu Eurojust jako złożonego z przedstawicieli państw członkowskich organu o charakterze prokuratorskim, mającego wspierać Europol w koordynowaniu prowadzonych działań.
Najważniejsze akty prawne przyjęte w ramach III filara:
→ Konwencja dublińska z 15 czerwca 1990r. w sprawie załatwienia wniosków azylowych, ustanawiająca właściwość jednego państwa
→ Konwencja o przekroczeniu granic zewnętrznych UE; dotąd nie weszła w życie ze względu na spór między Wielką Brytanią a Hiszpanią w sprawie Gibraltaru; konwencja określa zasady i tryb przekroczenia granic, rozróżnia granice zewnętrzne i wewnętrzne, precyzuje sposoby wykonywania kontroli granicznych oraz zasady udzielania zezwoleń na pobyt;
→ Konwencja o ochronie interesów finansowych Wspólnoty; dotycząca zwalczania przestępstw na szkodę finansów UE; 28 kwietnia 1999r. utworzono w tym celu Europejski Urząd do spraw Zwalczania Nadużyć Finansowych (OLAF), mający kompetencje zarówno wobec instytucji unijnych, jak i państw członkowskich;
→ Konwencje ekstradycyjne z 10 marca 1995 r. i z 27 września 1996 r.; mają one na celu przyśpieszenie i uproszczenie procedur ekstradycyjnych oraz regulują ekscepcję przestępstwa politycznego i ekstradycję sprawców czynów o charakterze terrorystycznym pomiędzy państwami członkowskimi.
→ Konwencja o Europolu z 26 lipca 1995 r.; na jej podstawie utworzono międzynarodową jednostkę policyjną, której zadaniem było początkowo stworzenie ram instytucjonalnych dla wymiany informacji, a która z czasem uzyskała pewne kompetencje operacyjne; celem Europolu jest współpraca w dziedzinie zwalczania: handlu narkotykami, pornografii dziecięcej, fałszerstwa pieniędzy, kradzieży samochodów, nielegalnej imigracji.
→ Decyzja ramowa 2002/584/IHA z 13 czerwca 2002 r.; o europejskim nakazie aresztowania. Ma ona na celu uproszczenie procedur ekstradycyjnych pomiędzy państwami członkowskimi poprzez zastąpienie procedury administracyjnej przez bezpośrednią współpracę sądów.
~ UNIA GOSPODARCZA I PIENIĘŻNA ~
UGiP jako etap integracji gospodarczej.
Wszystkie postaci integracji gospodarczej można scharakteryzować następująco:
→ Obszar wolnego handlu; charakteryzuje się usunięciem wszelkich ceł i ograniczeń ilościowych w handlu pomiędzy państwami objętymi jego zasięgiem. Państwa uczestniczące w nim nie prowadzą jednak wspólnej polityki handlowej.
→ Unia celna; charakteryzuje się nie tylko usunięciem wszelkich ceł i ograniczeń ilościowych w handlu pomiędzy państwami w niej uczestniczącymi, ale również tym, że stosują one wspólną politykę handlową wobec państw trzecich.
→ Wspólny rynek; w którym funkcjonuje nie tylko unia celna, ale, w którym państwa uczestniczące w tym przedsięwzięciu integracyjnym przyjęły wiele wspólnych polityk: w dziedzinie rolnictwa, transportu, prawa konkurencji, opodatkowania oraz polityki regionalnej.
→ Unia gospodarcza; w której zapewniony swobodny przepływ kapitału, zniesione są wszelkie bariery w świadczeniu w którymkolwiek z państw uczestniczących w nim usług, jak również może występować pewna koordynacja polityk makroekonomicznych państw członkowskich. W europejskiej wersji unii gospodarczej obejmuje ona jednolity rynek, wspólne polityki w dziedzinie konkurencji oraz stymulowania rozwoju strukturalnego i regionalnego, jak również znacznej koordynacji polityk makroekonomicznych.
→ Unia pieniężna; charakteryzująca się pełną liberalizacją przepływu kapitału pomiędzy państwami członkowskimi, pełną integracją rynków usług bankowych i finansowych, nieodwołalnym zamrożeniem kursów walutowych tych państw, zaprowadzeniem jednolitej polityki pieniężnej i walutowej, a nawet – wprowadzeniem jednolitej waluty.
Zmiany prawa WE istotne dla tworzenia UGiP.
Scenariusz tworzenia UGiP wynikał w pewnej mierze z tzw. „Białej Księgi” z 1985 r. oraz JAE, a zwłaszcza z Traktatu z Maastricht, jak również z dokumentu przyjętego przez Radę Europejską w grudniu 1995 r. zwanego „Scenariuszem Madryckim”. „Biała Księga była swoistego rodzaju planem stworzenia niezbędnych warunków późniejszego funkcjonowania UGiP.
Podstawowe znaczenie JAE dla przyszłej UGiP wyrażało się w następujących okolicznościach:
→ W zasadzie przyjął on program budowy rynku wewnętrznego zarysowany w „Białej Księdze”
→ W sprawach dotyczących jednolitego rynku wewnętrznego wprowadził procedurę przyjmowania aktów kwalifikowaną większością głosów
→ Zawierał szczególny przepis dotyczący UGiP, który zobowiązywał kraje członkowskie do zacieśnienia współpracy w celu zwiększenia zbieżności polityk gospodarczych i pieniężnych.
Etapy utworzenia UGiP:
→ Pierwszy etap, trwający do końca, 1993 r. zakończył proces tworzenia wspólnego rynku oraz wiązał się ze zniesieniem ostatnich przeszkód w swobodnym przepływie kapitału;
→ Drugi etap, trwający od 1 stycznia 1994 r. do 31 grudnia 1998 r., wiązał się z powstaniem infrastruktury instytucjonalnej UGiP, sformułowaniem ram prawnych jednolitej polityki pieniężnej oraz podjęciem przez Radę decyzji kwalifikującej poszczególne państwa członkowskie UE do trzeciego etapu UGiP;
→ Trzeci etap, który trwa od 1 stycznia 1999 r., charakteryzuje się przyjęciem przez państwa członkowskie zakwalifikowane do tej fazy jednolitej waluty euro oraz zaprowadzeniem wspólnej polityki pieniężnej i walutowej;
Kryteria konwergencji.
1. Pozabudżetowe kryteria konwergencji gospodarczej są następujące:
→ Inflacyjne; wymagające, by stopa inflacji była w danym państwie zbliżona do notowanej w trzech krajach UE o najmniejszym w całej Unii wzroście cen;
→ Kursu walutowego; wymagające, by dane państwo UE było uczestnikiem ESW (Europejski System Walutowy) oraz przestrzegało normalnych granic wahań kursu waluty narodowej w tym Systemie obowiązujących;
→ Stóp procentowych; wyrażające się odpowiednio niskimi długoterminowymi stopami procentowymi odzwierciedlającymi trwałość zbieżności oraz stabilność kursu walutowego danego kraju.
Rada przyjęła następujące wartości trzech wspomnianych pozabudżetowych kryteriów konwergencji:
→ Dla kryterium inflacyjnego – 3% w stosunku rocznym
→ Dla kryterium walutowego - +/- 15% wahań kursu w stosunku do kursu centralnego
→ Dla kryterium stóp procentowych – 7,8 % dla dziesięcioletnich obligacji Skarbu Państwa lub instrumentów im bardziej podobnych.
2. Budżetowe kryteria zbieżności odnoszą się do długu publicznego oraz deficytu budżetowego. Państwa członkowskie spełniają tego rodzaju kryteria zbieżności, jeśli:
→ Stosunek planowanego lub rzeczywistego deficytu do produktu krajowego brutto (PKB) nie przekracza wartości referencyjnej
→ Stosunek długu publicznego do produktu krajowego brutto (PKB) nie przekracza wartości referencyjnej.
3. Prawne kryterium konwergencji; nakazuje państwom członkowskim zapewnić zgodność krajowych regulacji z przepisami tego aktu oraz statutu ESBC (Europejski System Banków Centralnych). Oznacza to w szczególności zagwarantowanie odpowiedniego zakresu niezależności tych banków centralnych od jakichkolwiek dyrektyw, pochodzących szczególnie od rządu oraz od instytucji WE w odniesieniu do ich funkcji dotyczących polityki pieniężnej.
Instytucje UGiP:
1. Europejski System Banków Centralnych;
Jednolitą politykę pieniężną i walutową prowadzi się w ramach Europejskiego Systemu Banków Centralnych. ESBC składa się z Europejskiego Banku Centralnego z siedzibą we Frankfurcie nad Renem oraz krajowych banków centralnych wszystkich krojów Unii Europejskiej, z tym wszakże zastrzeżeniem, że udział tych z nich, które nie należą do strefy euro jest ograniczony. ESBC nie ma osobowości prawnej ani własnych organów.
2. Europejski Bank Centralny;
→ Rada Zarządzająca składa się z członków jego Zarządu oraz prezesów banków centralnych tych państw członkowskich UE, które uczestniczą w ostatnim etapie UGiP. Inicjuje i przyjmuje w imieniu EBC jego akty – wiążące prawnie rozporządzenia oraz decyzje, a także niewiążące opinie i zalecenia.
→ Zarząd składa się z sześciu członków: prezesa, wiceprezesa oraz czterech członków zwykłych, mianowanych spośród osób o uznanym autorytecie zawodowym i doświadczeniu w dziedzinie polityki pieniężnej oraz bankowości w wyniku procedury inicjowanej przez Radę, działającą w porozumieniu z PE i Radą Zarządzającą EBC, a zakończonej wydaniem jednomyślnej zgody przez Radę, działającą w składzie głów państw i szefów rządów. Kadencja członków Zarządu EBC trwa osiem lat i nie może być odnowiona.
→ Rada Ogólna składa się z członków Zarządów EBC oraz prezesów banków centralnych wszystkich państw członkowskich UE – także tych, które nie przyjęły euro i nie uczestniczą w jednolitej polityce pieniężnej i walutowej. Kompetencje Rady Ogólnej są ograniczone i obejmują w szczególności pomoc państwom członkowskim objętym regulacją szczególną w ich przygotowaniach do pełnego włączenia się do trzeciego etapu UGiP.
3. Komitet Ekonomiczno – Finansowy; (KEF) składa się z najwyżej 34 członków mianowanych przez państwa członkowskie, Komisję oraz EBC. Każdy z tych podmiotów ma prawo do wyznaczania po dwóch członków KEF. Do jego zadań należy obserwowanie sytuacji gospodarczej i finansowej państw członkowskich i WE oraz składanie w tej sprawie okresowych sprawozdań, jak również sporządzanie analiz i specjalnego rocznego raportu dotyczącego swobody przepływu kapitału oraz swobody płatności.
4. Eurogrupa; jest to forum współpracy ministrów właściwych do spraw gospodarczych i finansowych tych krajów członkowskich UE, które przyjęły euro. Podstawowym przejawem współpracy w jego ramach jest uzgodnienie wspólnych stanowisk lub koordynacja działań dotyczących tych kwestii, które mają wpływ na spójność strefy euro.
Zagadnienia prawne dotyczące wprowadzenia euro do obrotu i do obiegu.
Wprowadzenie euro w 12 krajach, UE stanowi samo w sobie istotne zagadnienie prawne.
Po pierwsze – euro nie jest walutą koszykową, ale funkcjonuje „na własnych prawach”, niezależnie od jakiejkolwiek innej waluty.
Po drugie – trzeba zauważyć, iż wprowadzenie tak pojmowanej waluty wpłynęło na stosunki publicznoprawne, a także, że operacja ta ma istotne aspekty w zakresie prawa prywatnego.
Najważniejsze zasady są następujące:
→ Zasada zachowania ciągłości stosunków prawnych; wyraża się w tym, iż wprowadzenie euro nie może powodować automatycznego zwolnienia którejkolwiek strony ze zobowiązania oraz nie może być podstawą jednostronnego wypowiedzenia umowy w całości bądź w części, jak również żądania modyfikacji jakiegokolwiek istotnego składnika łączącego strony stosunku prawnego;
→ Zasada zachowania pierwotnie uzgodnionej waluty świadczenia w okresie przejściowym od wprowadzenia euro jedynie w postaci bezgotówkowej do wycofania z obiegu monet i banknotów krajowych;
→ Zasada poszanowania swobody umów, w myśl, której strony mogą inaczej niż to wskazano w powyższych rozporządzeniach kształtować swoje zobowiązania względem waluty świadczenia oraz każdego innego postanowienia kształtującego ich stosunek prawny, jeśli taka jest ich zgodna wola;
→ Zasada ochrony praw nabytych, zgodnie, z którą w przypadku braku dodatkowych uzgodnień stron modyfikujących stosunek prawny, w określeniu waluty świadczenia należy brać pod uwagę to, co wynika z treści i gospodarczej funkcji tego stosunku.
Pakt Stabilności i Wzrostu.
W celu skłonienia poszczególnych krajów UE do utrzymania ich gospodarek w ramach wyznaczonych kryteriami zbieżności, 7 i 8 lipca 1997 r. Rada wydała trzy akty prawne, które określa się zwykle wspólnym mianem Paktu Stabilności i Wzrostu: uchwałę Rady oraz dwa rozporządzenia, wprowadzające szczególne mechanizmy kontroli oraz wdrażania postanowień Traktatu Z Maastricht dotyczących utrzymywania kryteriów konwergencji.
Mechanizm Kursowy II.
Funkcjonuje on na podstawie dwu aktów prawnych bardzo różnej natury:
→ Jego podstawowe założenia zostały określone w uchwale Rady
→ Właściwą podstawą prawną jego funkcjonowania jest natomiast umowa zawarta we wrześniu 1998 r. przez EBC z narodowymi bankami państw członkowskich UE, które nie uczestniczą w trzecim etapie UGiP.
W szczególności uchwała zawiera następujące regulacje:
→ Uczestnictwo w ERM II jest dobrowolne i otwarte dla wszystkich państw, z tym, iż oczekuje się, że wszystkie kraje UE objęte regulacją szczególną będą w nim uczestniczyć
→ Centralne kursy referencyjne poszczególnych walut państw objętych regulacją szczególną lub państw spoza UE mają być określane w stosunku do euro na podstawie jednomyślnej decyzji właściwych ministrów krajów trzeciego etapu UGiP oraz przedstawicieli EBC, podjętej po przeprowadzeniu specjalnej procedury uzgodnieniowej;
→ Standardowe pasmo wahań do kursu odniesienia wynosi +/- 15 % choć może być ono zawężone;
→ Interwencje wewnątrz pasma wahań mają być w zasadzie automatyczne i nieograniczone i są wspierane możliwością korzystania z tzw. instrumentu bardzo krótkoterminowego finansowania;
→ Każdy z uczestników ERM II ma prawo do zainicjowania poufnej procedury zmiany kursów referencyjnych.
~ SYSTEM INSTYTUCJONALNY UE ~
Rada Europejska.
Zapoczątkowała ona działalność w grudniu 1974 r., a została zinstytucjonalizowana przez Jednolity Akt Europejski. W skład Rady Europejskiej wchodzą szefowie państw oraz rządów państw członkowskich oraz przewodniczący KE. Towarzyszą im ministrowie spraw zagranicznych oraz jeden z członków KE. W obradach uczestniczą ponadto: Sekretarz Generalny Rady, Sekretarz Generalny KE oraz kilku urzędników Sekretariatu Rady, odpowiedzialnych za przygotowanie sprawozdania z obrad. Do składu delegacji poszczególnych państw wchodzą niemal automatycznie stali przedstawiciele państw członkowskich akredytowani w Brukseli, dyrektorzy do spraw politycznych w ministerstwach spraw zagranicznych, przedstawiciele ministerstw finansów a wreszcie ministrowie lub sekretarze stanu do spraw integracji europejskiej. Rada spotyka się, co najmniej 2 razy do roku, na posiedzeniu trwającym zwykle dwa dni. Przed rozpoczęciem obrad rada Europejska wysłuchuje wystąpienia przewodniczącego PE. Następnie uczestnicy dzielą się na dwie grupy: osobno spotykają się szefowie państw i rządów oraz przewodniczący KE, osobno ministrowie spraw zagranicznych i członek KE. Na zakończenie Rada Europejska zbiera się ponownie na posiedzeniu plenarnym, zazwyczaj w nocy z soboty na niedzielę, wyjątkowo w niedzielę rano, które odbywa się według uzgodnionego, formalnego porządku obrad, a na którym w drodze konsensusu przyjmowane są konkluzje Prezydencji. Bardzo często Rada Europejska wydaje różnorakie deklaracje, dotyczące zwłaszcza aktualnych aspektów polityki międzynarodowej. Projekty deklaracji opracowuje dyrektor polityczny MSZ państwa Prezydencji, a przyjmuje je Komitet Polityczny. Podstawowymi zadaniami Rady Europejskiej są: nieformalne konsultacje w różnorakich sprawach, wymiana poglądów i osiąganie konsensusu bez formalnego podejmowania decyzji, nadawanie impetu politycznego dla konstruowania zjednoczonej Europy, poszerzanie zakresu działalności UE poprzez poszerzanie jej na nowe obszary, wydawanie ogólnych zaleceń politycznych, gwarantowanie spójności działań UE we wszystkich dziedzinach.
Parlament Europejski.
Jedyny organ posiadający legitymację demokratyczną. Liczba deputowanych wynosi obecnie 626 parlamentarzystów. Liczba deputowanych do PE z poszczególnych państw członkowskich kształtuje się aktualnie następująco (kadencja 1999-2004):
Niemcy – 99
Francja, Wielka Brytania, Włochy – po 87
Hiszpania – 64
Holandia – 31
Belgia, Grecja, Portugalia – po 25
Szwecja – 22
Austria – 21
Dania, Finlandia – po 16
Irlandia – 15
Luksemburg – 6
Liczba mandatów przypadających na poszczególne państwa jest określana każdorazowo w traktacie akcesyjnym i polega weryfikacji w związku z przystąpieniem nowych państw członkowskich albo w związku z innymi zmianami ludnościowymi. Po przystąpieniu Polski do UE uzyska ona 50 mandatów, podobnie jak Hiszpania.
Kadencja deputowanych wynosi 5 lat i nie może zostać skrócona. Deputowanym na terytorium ich państw ojczystych przysługuje immunitet, którego zakres odpowiada immunitetowi członków parlamentów krajowych, a który czasowo nie jest ograniczony do okresu sesji, lecz ma charakter trwały.
Członkowie Parlamentu Europejskiego nie grupują się według obywatelstwa, lecz według przynależności do frakcji politycznych. Podkreśla to tzw. europejski charakter mandatu, zgodnie z tą konstrukcją każdy deputowany reprezentuje całość społeczeństwa unijnego. Funkcjonowanie grup odzwierciedla również w praktyce treść art. 191 TWE, zgodnie, z którym partie polityczne na poziomie europejskim spełniają istotną rolę w procesie rozwoju UE. Do powstania grupy potrzeba w zasadzie 12 deputowanych z trzech państw członkowskich, 18 w przypadku pochodzenia z dwóch państw członkowskich i 23 z jednego państwa.
Parlament wybiera ze swego grona przewodniczącego i prezydium (14 wiceprzewodniczących oraz 5 kwestorów głosem doradczym), na okres 2 ½ roku. Przewodniczący spełnia w zasadzie funkcje reprezentacyjne, kieruje pracami PE i ogłasza jego decyzje. W skład PE wchodzą także przewodniczący frakcji parlamentarnych z głosem doradczym. Wspólnie z Przewodniczącym, tworzą oni Konferencję Przewodniczących, która jest organem właściwym dla tworzenia i funkcjonowania wewnętrznych organów PE.
Wszystkie decyzje PE są przygotowywane przez komisje. Działa ich obecnie 17; przedmiotem ich działalności są odpowiednie dziedziny traktatów założycielskich.
Działania PE wspiera technicznie i logistycznie Sekretariat, na którego czele stoi Sekretarz Generalny. Liczy on około 3500 stałych urzędników oraz około 600 osób zatrudnionych czasowo. Siedzibą Parlamentu jest Strasburg.
PE obraduje w systemie sesyjnym. Sesje zwyczajne odbywają się, więc w Strasburgu, poczynając od marca, raz w miesiącu, przez okres od poniedziałku do piątku, co w sumie daje 60 dni roboczych. Ponadto PE może zbierać się na sesje nadzwyczajne na żądanie większości deputowanych, KE lub Rady. Podejmowanie decyzji następuje zazwyczaj bezwzględną większością głosów, przy kworum wynoszącym jedną trzecią deputowanych. Głosowanie jawne następuje przez podniesienie ręki, natomiast tajne – drogą elektroniczną.
Funkcje PE:
→ Funkcje prawodawcze; w zasadzie kompetencje PE mają charakter opiniodawczy i konsultacyjny. PE posiada także, prawo zwracania się do KE, aby wystąpiła z propozycjami działań lub środków koniecznych dla realizacji celów określonych w TWE.
→ Funkcje opiniodawcze i doradcze; uprawnienia PE w tym zakresie zdecydowanie nabrały większego znaczenia wraz z wprowadzeniem bezpośrednich wyborów oraz po uchwaleniu JAE. PE rozszerzył swoje kompetencje doradcze na politykę zagraniczną, sprawy budżetowe, badania naukowe, edukację i ochronę zdrowia.
→ Funkcje kontrolne; funkcje kontrolne zostały w znaczny sposób rozbudowane przez TUE. Najważniejsze znaczenie ma sprawowanie kontroli politycznej nad KE. W szczególności KE jest zobowiązana do przedstawiania corocznych sprawozdań, zarówno ogólnego jak i poświęconego stosowaniu prawa wspólnotowego oraz innych, dotyczących działań poszczególnych organów, które są rozpatrywane przez PE na publicznym posiedzeniu.
Szczególną rolę przy wykonywaniu funkcji kontrolnej przez PE spełniają: wprowadzona przez Traktat Maastricht kompetencja powoływania nadzwyczajnej komisji śledczej, której zadaniem jest badanie nadużyć oraz naruszeń prawa wspólnotowego, a także kompetencje: do mianowania Rzecznika Praw Obywatelskich (Ombudsmana) oraz do przyjmowania skarg na funkcjonowanie instytucji wspólnotowych.
→ Funkcje związane z powołaniem i funkcjonowaniem innych organów UE; PE zatwierdza KE i jej przewodniczącego. Ma również prawo odwołania KE poprzez uchwalenie większością dwóch trzecich głosów przy kworum jednej drugiej deputowanych wotum nieufności. PE uczestniczy także w procedurze powoływania członków Dyrektorium EBC (Europejski Bank Centralny) oraz TO (Trybunał Obrachunkowy).
→ Inne funkcje PE; PE utrzymuje bliskie stosunki z parlamentami państw członkowskich i państw trzecich. Deleguje także swoich przedstawicieli do wspólnych organów o charakterze przedstawicielskim, utworzonych na podstawie umów międzynarodowych zawartych przez WE.
Rada Europejska.
Rada jest organem specyficznym, ponieważ obraduje i podejmuje decyzje w różnym składzie: albo jako Rada do spraw Ogólnych, złożona z ministrów spraw zagranicznych państw członkowskich, albo też jako Rada wyspecjalizowana, złożona z odpowiednich ministrów resortowych. Co miesiąc – z wyłączeniem sierpnia – odbywają się posiedzenia Rady do spraw ogólnych, która odpowiada za kwestie unijnej polityki zagranicznej, ale również za pewne zagadnienia o charakterze specjalistycznym, ale poważnej wagi politycznej. W sumie Rada odbywa około 80 posiedzeń rocznie.
Funkcje Rady UE:
→ Zadaniem Rady UE jest prawowanie ogólnego kierownictwa politycznego. Obejmuje ona m.in. obowiązek podejmowania decyzji w sprawach realizacji celów traktatów oraz koordynację polityk gospodarczych państw członkowskich, zwłaszcza w zakresie gospodarki rynkowej, konkurencji oraz wymogów unii gospodarczej i walutowej.
→ Rada UE posiada wyłączną kompetencję prawodawczą. Akty Rady, są, co do zasady wiążące zgodnie z literą traktatów założycielskich i podlegają kontroli z punktu widzenia ich legalności. Oprócz tego Rada wydaje różnego rodzaju akty nienazwane. Akty Rady mają specyficzny charakter, nie są umowami międzynarodowymi. Rada ma również kompetencję do zawierania umów międzynarodowych w imieniu WE oraz kompetencje decyzyjne w II i III filarze UE.
→ Rada UE odgrywa istotną rolę w procedurze budżetowej. Przedstawia opracowany przez KE projekt PE. Jeśli ten nie zgłosi uwag w ciągu 45 dni, budżet uznaje się za przyjęty.
COREPER
Działania Rady wspierane są przez Komitet Stałych Przedstawicieli (COREPER). Komitet składa się z dwóch „grup”: w skład pierwszej wchodzą ambasadorowie państw członkowskich, natomiast drugiej – ich zastępcy. COREPER jest jedynym ciałem zdolnym do kontrolowania całości ustawodawstwa wspólnotowego w poziomie.
Komisja Europejska.
KE jest najważniejszą instytucją wspólnotową pełniącą funkcje wykonawcze. Składa się z 20 członków, którzy muszą być obywatelami państw członkowskich, przy czym zasadą jest, iż żadne państwo nie może posiadać więcej niż dwóch komisarzy. Rada w drodze jednomyślnej decyzji może zmienić liczbę komisarzy. Wraz z rozszerzeniem się UE, KE będzie powiększała skład maksymalnie do 27 członków. Procedurę powoływania Komisji rozpoczyna każdorazowo powołanie przez Radę Europejską przewodniczącego, KE, co następuje na sześć miesięcy przed wyborem pozostałych członków. Pozostali członkowie KE są proponowani przez rządy państw członkowskich w porozumieniu z przewodniczącym KE. Nowo wybrana KE rozdziela pomiędzy siebie teki ministralne, a także wybiera wiceprzewodniczących. Członkowie KE nie mogą przyjmować instrukcji i zaleceń od państw członkowskich. Członkom KE przysługują przywileje i immunitety konieczne dla sprawowania przez nich funkcji. Personel KE liczy obecnie około 22 000 osób, zatrudnionych w Brukseli i Luxemburgu. Znaczną część spośród nich stanowią tłumacze. Co do zasady pracownicy rekrutowani są na zasadach konkursu, z uwzględnieniem możliwie szerokiej reprezentacji geograficznej. Dotyczy to jednak tylko personelu wykonawczego. Skład pracowników KE uzupełniają osoby zatrudnione na różne okresy, a także przeróżni eksperci i osoby delegowane do pracy w KE przez państwa członkowskie. Szefem służb obsługujących KE jest Sekretarz Generalny. Decyzje podejmowane są – na posiedzeniach plenarnych większością głosów, w obecności, co najmniej połowy komisarzy. Posiedzenia KE odbywają się raz w tygodniu, w środy, w Brukseli; wyjątkowo w czasie sesji PE są one ze względów praktycznych przenoszone do Strasburga. Co poniedziałek natomiast spotykają się szefowie gabinetów komisarzy w celu przygotowania posiedzeń środowych.
KE jest strażnikiem traktatów założycielskich i prawa wtórnego. Uzyskała ona kompetencję do wszczynania postępowania przez ETS, wraz z towarzyszącym mu uprawnieniem do stosowania różnych środków prawnych. KE ma wpływ na kształtowanie polityki WE. Przejawia się ono w szczególności tym, że właśnie jej przysługuje wyłączne prawo inicjatywy ustawodawczej. W wielu sytuacjach i na różnej podstawie KE musi konsultować przygotowywane projekty z przedstawicielami państw członkowskich, a także z najróżniejszymi komisjami i komitetami doradczymi, których liczba wynosi około 1000. KE posiada uprawnienia prawodawcze, zarówno samoistne, wynikające z regulacji traktatowej lub prawa wtórnego, jak i przekazane przez Radę. KE spełnia ważne funkcje wykonawcze. Składają się na nie: stosowanie prawa wspólnotowego w odniesieniu do jednostek i zarządzanie funduszami wspólnotowymi. KE spełnia niezwykle istotne funkcje w zakresie stosunków zewnętrznych WE. W szczególności chodzi tu o prowadzenie negocjacji w związku z zamiarem zawarcia przez WE umów międzynarodowych, przygotowywanie propozycji działania i stanowienia prawa w ramach wspólnej polityki handlowej oraz kontrolowanie zgodności z prawem wspólnotowym umów zawieranych przez państwa członkowskie.
Europejski Trybunał Sprawiedliwości.
ETS liczy 15 sędziów i 8 rzeczników generalnych. Zgodnie z Traktatem Nicejskim, każde z państw członkowskich po rozszerzeniu 2004 r., będzie miało prawo nominowania jednego sędziego. Sędziowie i rzecznicy generalni wybierani są na 6-letnią kadencję, przy czym co trzy lata jest wymieniana połowa składu. Sędziowie wybierają spomiędzy siebie Prezesa ETS na okres 3 lat, z prawem reelekcji. Jego funkcje polegają na kierowaniu i organizowaniu prac Trybunału, wydawaniu zarządzeń, reprezentowaniu, ETS na zewnątrz i przewodniczeniu sesjom plenarnym. ETS posiada własny sekretariat kierowany przez Sekretarza Trybunału. Zespół urzędniczy ETS liczy obecnie około 700 osób. Szczególną rolę odgrywają w nim referendarze w liczbie po trzech na każdego rzecznika i sędziego, którzy służą im pomocą przy opracowywaniu spraw. Siedzibą Trybunału jest Luxemburg.
Sąd Pierwszej Instancji.
Sąd ten został utworzony decyzją z 24 października 1988 r., w celu odciążenia ETS, jako jego organ pomocniczy. Składa się z 15 sędziów, wybieranych w ten sam sposób i przy zastosowaniu tych samych kryteriów, co sędziowie ETS. W sądzie nie ma rzeczników generalnych. Sędziwie powoływani są na 6 lat, z prawem reelekcji i przy wymianie połowy składu, co trzy lata.
Trybunał, a także od momentu jego powstania Sąd Pierwszej Instancji, odgrywają olbrzymią rolę w funkcjonowaniu WE. Podstawowym ich zadaniem jest zapewnienie jednolitego stosowania prawa wspólnotowego we wszystkich państwach członkowskich. Ponadto sprawują one kontrolę nad ważnością i legalnością aktów prawa wtórnego oraz interpretują traktaty założycielskie i inne instrumenty wspólnotowe.
Trybunał Obrachunkowy.
W jego skład wchodzi 15 członków, powoływanych przez Radę po zasięgnięciu opinii PE na okres 6 lat, z prawem ponownego powołania. Po rozszerzeniu liczba członków TO będzie wynosiła 27. Członkowie TO wybierają spośród siebie przewodniczącego na kadencję 3 letnią. Członkowie TO muszą mieć staż w organach kontrolnych państw członkowskich i muszą wykazywać szczególne predyspozycje do zajmowania stanowiska, w tym gwarancje niezawisłości. Zadaniem TO jest współdziałanie z Radą i KE w sprawach finansowych oraz kontrola gospodarki pieniężnej WE, a w szczególności bieżących dochodów i wydatków oraz wykonania Budżetu. Siedzibą TO jest Luxemburg.
Funkcjonariusze WE.
Liczba osób zatrudnionych na stałe lub czasowo w instytucjach WE wynosi około 30 500 osób. Status ich regulują: Regulamin Służbowy oraz Warunki Zatrudnienia funkcjonariuszy.
Funkcjonariuszem jest osoba zatrudniona na podstawie pisemnej decyzji właściwego organu na jednym ze stanowisk określonych dla poszczególnych instytucji.
Funkcjonariuszom przysługują immunitety sądowe w związku z czynnościami służbowymi, a zwłaszcza zwolnienie z narodowych obowiązków podatkowych.
Inne organy.
Komitet Ekonomiczno – Społeczny (KEiS) oraz komitet Regionów (KR). Oba komitety są organami doradczymi Rady i KE. W ich skład wchodzi po 222 osób, reprezentujących w pierwszym przypadku różne grupy zawodowe i społeczne, w drugim – społeczności regionalne i lokalne.
~ ŹRÓDŁA PRAWA UNII EUROPEJSKIEJ ~
Acquis communautaire.
Pojęcie to tłumaczy się najczęściej jako „dorobek wspólnotowy”. Na dorobek ten składa się całe dotychczasowe prawo UE, wraz z ukształtowanymi sposobami jego rozumienia i stosowania, polityki wspólnotowe, orzecznictwo sądowe, zwyczaje, a także wartości tkwiące u podstaw funkcjonowania UE.
Źródła prawa pierwotnego i pochodnego.
Do źródeł prawa pierwotnego zalicza się traktaty założycielskie Wspólnot Europejskich i Unii Europejskiej oraz tzw. ogólne zasady prawa.
Do źródeł prawa pochodnego zalicza się akty poszczególnych instytucji, a także rozmaite umowy zawierane przez Wspólnoty, albo przez państwa członkowskie.
Traktaty, na których opera się UE:
→ Traktaty założycielskie; do źródeł prawa pierwotnego UE zalicza się przede wszystkim tzw. traktaty założycielskie Wspólnot Europejskich i UE. Są to: Traktat o utworzeniu Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali zawarty w Paryżu w 1951 r., Traktat o utworzeniu Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej zawarty w Rzymie w 1957 r., Traktat o utworzeniu Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej zawarty w Rzymie w 1957 r., Traktat o unii Europejskiej zawarty w Maastricht w 1992 r. ponadto do źródeł prawa pierwotnego zalicza się traktaty nowelizujące powyższe traktaty. Chodzi tu o JAE z 1986 r., Traktat z Maastricht z 1992 r., TA z 1997 r., a także TN z 2001 r.
→ Traktaty akcesyjne; w skład prawa pierwotnego UE wchodzą także traktaty akcesyjne, tj. traktaty mocą, których do UE są przyjmowane nowe państwa członkowskie. Traktatów takich było do tej pory pięć (z lat 1972, 1979, 1985, 1994, 2003), z tym że ostatni z nich, obejmujący również Polskę, wszedł w życie 1 maja 2004 r. W wyniku tych traktatów liczba państw członkowskich wzrosła z sześciu do piętnastu, a po najnowszym rozszerzeniu Unii wyniosła dwadzieścia pięć.
Zasady ogólne prawa UE:
→ Pierwszą grupę stanowią zasady, które są współcześnie zaliczane do kanonów praworządnych i demokratycznych państw. W tej grupie najczęściej wyróżnia się zasady: pewności prawa i ochrony zaufania, zasadę proporcjonalności oraz ogólną zasadę równości, następnie zasady: zgodności działania instytucji WE z traktatami, demokratyzmu oraz jawności.
→ Drugą grupę ogólnych zasad prawa proklamowanych w orzecznictwie ETS stanowią prawa podstawowe jednostek.
Akty prawa pochodnego WE:
→ Rozporządzenia; mają najszerszy zakres obowiązywania, tak pod względem geograficznym, jak i podmiotowym. Adresatami ich norm są nie tylko wszystkie państwa członkowskie, ale i jednostki. Rozporządzenia są przejawem najgłębszej ingerencji prawodawcy wspólnotowego w porządki prawne państw członkowskich. Są one instrumentem ujednolicania (unifikacji) prawa na całym terytorium Wspólnoty.
→ Dyrektywy; są one adresowane do państw członkowskich. Nie są natomiast adresowane do innych podmiotów prawa; nie mogą być bezpośrednim źródłem uprawnień jednostek lub ich obowiązków. Dyrektywy są instrumentem harmonizacji prawa państw członkowskich, nie zaś jego ujednolicenia. W wyniku wydania dyrektyw i wprowadzenia ich norm do prawa krajowego dochodzi do zbliżenia porządków prawnych państw członkowskich, ale nie do ich identyczności.
→ Decyzje; decyzja wiąże się w całości adresatów, do których jest kierowana. Decyzje wspólnotowe nie stanowią jednorodnej grupy aktów. Mają one najczęściej charakter indywidualny i są porównywane do aktów administracyjnych w prawie krajowym. Adresaci decyzji są w niej bezpośrednio określani, albo ustala się ich w sposób pośredni; mogą być nimi państwa członkowskie, przedsiębiorstwa lub inne podmioty prawa.
→ Zalecenia i opinie; zalecenie i opinia to akty nie mające mocy wiążącej dla adresatów. Adresatami mogą być inne instytucje wspólnotowe, państwa członkowskie lub inne podmioty prawa. Wyrażają stanowisko danej instytucji wspólnotowej w pewnej dziedzinie lub konkretnej sprawie. Są one często stosowane w praktyce. ETS stwierdził, że zalecenia powinny być uwzględniane przez organy państw członkowskich przy wykładni prawa krajowego.
→ Akty nienazwane (sui generis); noszą one różne nazwy, np. uchwały, rezolucje, deklaracje, wyjaśnienia, komunikaty, sprawozdania, zawiadomienia, memoranda, programy, plany. Charakter takich aktów jest niejednolity. Niektóre z nich wywołują skutki prawne ( te akty są często zwane uchwałami), w większości jednak mają charakter prawnie nie wiążący (np.rezolucje). Przedmiotem wielu aktów są sprawy wewnętrzne, organizacyjne WE i jej aparatu, a inne akty są skierowane do adresatów usytuowanych na zewnątrz wspólnotowych struktur organizacyjnych. Niewiążące akty instytucji wspólnotowych, zaliczane są do tzw. miękkiego prawa wspólnotowego, tj. do prawa niewiążącego formalnie, ale mimo to mającego praktyczne znaczenie. Akty sui generis powinny być zgodne z prawem pierwotnym oraz z aktami prawa pochodnego oraz by były ogłoszone stosownie do ich treści, charakteru i kręgu adresatów.
Umowy Wspólnoty i państw członkowskich.
→ Umowy międzynarodowe Wspólnoty; wiążą jej instytucje oraz państwa członkowskie, są także zaliczone przez ETS do źródeł prawa wspólnotowego, czego konsekwencją jest m. in. to, że mogą być interpretowane przez ETS. Interpretacja ETS wiąże WE i państwa członkowskie, nie wiąże natomiast drugiej strony umowy: państwa (państw) spoza UE, czy organizacji międzynarodowej. Powinny być zgodne z Traktatami (prawem pierwotnym), a zapewnieniu tej zgodności, jeszcze przed zawarciem umowy, służy specjalna procedura. Wymaga się, aby akty instytucji wspólnotowych (prawo pochodne) oraz prawo państw członkowskich było zgodne z umowami międzynarodowymi Wspólnot.
→ Umowy międzynarodowe mieszane; których stroną są, oprócz WE, także państwa członkowskie. Np. umowa o utworzeniu Światowej Organizacji Handlu z 1994 r. Najczęściej stosuje się ją w sytuacji, kiedy przedmiot umowy obejmuje materie mieszczące się w zakresie kompetencji zarówno WE jak i państw członkowskich, przy czym dodatkowo należy zauważyć, że granica tych kompetencji nie zawsze jest łatwa do przeprowadzenia. Jeśli omowa mieszana przewiduje stworzenie organów kolegialnych, składających się z przedstawicieli umawiających się stron, zdolnych do podejmowania uchwał wiążących strony, uchwały takie są traktowane jako źródło prawa wspólnotowego, dotyczy to szczególnie uchwał rad stowarzyszenia.
→ Porozumienia międzyinstytucjonalne; są bardzo istotnym instrumentem współpracy między instytucjami, albo wyrażenia wspólnego stanowiska na zewnątrz, w ważnych sprawach. Niekiedy ich celem jest ustalenie sposobu rozumienia pewnych przepisów traktatowych. Porozumienia nie są wiążące prawnie na zewnątrz, ale są przejawem „samozwiązania się” instytucji zawierających je, pozwalające podmiotom zewnętrznym przewidzieć, jak instytucje te będą postępować w przyszłości.
→ Umowy międzynarodowe państw członkowskich z państwami trzecimi albo z organizacjami międzynarodowymi; nie są zaliczane do źródeł prawa wspólnotowego. Mają one jednak znaczenie z punktu widzenia WE i UE. Umowy takie mogą być, bowiem zawierane wyłącznie w dziedzinach i w sytuacjach, kiedy kompetencja taka nie przysługuje wyłącznie Wspólnocie. Umowy te muszą być zgodne z prawem wspólnotowym (pierwotnym i pochodnym). Umowy zawarte przed utworzeniem WE albo przed przystąpieniem państwa do WE (obecnie do UE) pozostają nienaruszone.
→ Umowy międzynarodowe zawierane między państwami członkowskimi; są zaliczane do prawa wspólnotowego. Wydają się one z jednej strony „czystymi” umowami międzynarodowymi państw, a z drugiej strony mają one istotne znaczenie dla wspólnego rynku wspólnotowego, a KE uczestniczy w procesie ich tworzenia.
Źródła prawa w II filarze.
Instrumenty w II filarze to: zasady i ogólne wytyczne wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa, wspólne strategie, wspólne działania, wspólne stanowiska oraz systematyczna współpraca państw członkowskich. Adresatami poszczególnych kategorii aktów są instytucje wspólnotowe, działające w ramach II filara albo państwa członkowskie. Zasady i ogólne wytyczne wspólnej polityki zagranicznej określa Rada Europejska. Rada decyduje o wspólnych strategiach w dziedzinach, w których państwa członkowskie mają ważne wspólne interesy. Dalej idącym instrumentem realizacji wspólnych strategii są wspólne działania uchwalane przez Radę UE. Są one uchwalane w sytuacjach, gdy działania operacyjne Unii uważa się za konieczne. W uchwałach określa się cele wspólnych działań, zasięg, środki oddane do dyspozycji UE, warunki dotyczące ich wprowadzenia w życie oraz w razie potrzeby czas ich trwania. Wspólne działania były podejmowane w sprawach byłej Jugosławii, procesu pokojowego na Bliskim Wschodzie.
Źródła prawa w III filarze.
Podstawowe cele III filara UE są osiągnięte w drodze współpracy państw członkowskich, poprzez wspólne działania w dziedzinie współpracy policyjnej i współpracy sądowej, a także wymianę informacji, konsultacje i współpracę organów administracyjnych. Inną formą współpracy są konwencje, opracowane przez Radę UE, a przyjęte przez państwa członkowskie. Dalszymi instrumentami są w III filarze akty Rady UE. Są to decyzje ramowe i decyzje. Decyzje ramowe są wydawane w celu zbliżania ustaw i przepisów wykonawczych państw członkowskich. W dziedzinach należących do III filara mogą być zawierane umowy międzynarodowe przez UE z innym państwem, większą ich liczbą lub z organizacją miedzynarodową.
Wykładnia prawa UE
Do wykładni prawa UE są upoważnione wszystkie organy stosujące to prawo. Szczególna rola przypada jednak ETS. Wykładnia prawa UE dokonywana przez ETS jest wiążąca dla wszystkich innych instytucji wspólnotowych, a także dla państw członkowskich. Trybunał posługuje się różnymi metodami wykładni:
→ Językowa (zwraca uwagą na dodatkowe problemy, jakie powoduje wielość oficjalnych języków w UE)
→ Systemowa (bierze pod uwagę usytuowanie interpretowanych przepisów w całości danego aktu prawnego, albo systemu prawnego w ogóle)
→ Celowościowa (ETS stara się ustalić motyw jakie tkwią u źródeł poszczególnych przepisów czy ich zespołów).
Zasadniczo ETS nie stosuje wykładni historycznej.
~ TWORZENIE PRAWA UNII EUROPEJSKIEJ ~
Tworzenie prawa pierwotnego polega na zawieraniu nowych traktatów, albo dokonywaniu uzupełnień i zmian w traktatach, na których opiera się UE. Pojęcie to obejmuje TUE, TWE, traktaty dotyczące pozostałych wspólnot oraz protokoły i deklaracje do traktatów. Forum do przygotowania zmian w Traktatach stanowi konferencja przedstawicieli państw członkowskich (tzw. Konferencja międzyrządowa). Przy zawieraniu kolejnego traktatu nowelizującego traktaty, na których opiera się UE, państwa członkowskie zapowiadają ich następną zmianę, określając czas, w którym się ona dokona, a także jej przedmiot np. w traktacie z Maastricht przewidywano zwołanie w 1996 r Konferencji Międzyrządowej dla zbadania potrzeby rewizji Traktatów. Konferencja ta doprowadziła do przygotowania Traktatu z Amsterdamu.
Konferencja Międzyrządowa i zawarcie traktatu.
Zmiany traktatowe są wypracowane na Konferencji Międzyrządowej „za wspólnym porozumieniem” państw członkowskich, czyli po uzyskaniu jednomyślności w wyniku przeprowadzonych negocjacji. Nowy traktat jest podpisywany przez przedstawicieli wszystkich państw członkowskich. Następnie traktat ten wymaga ratyfikacji przez państwa zgodnie z ich wymogami konstytucyjnymi. Ratyfikacja jest warunkiem wejścia nowego traktatu w życie.
Zmiany w prawie pierwotnym UE następują także w wyniku zawarcia traktatów o przystąpieniu nowego państwa (państw).
Instytucje mające kompetencje do wydawania aktów prawa pochodnego to: PE wspólnie z Radą UE, Rada i KE. Instytucją odgrywająca pierwszoplanowa rolę w stanowieniu aktów prawa pochodnego jest Rada UE. Obecnie można powiedzieć, że PE jest instytucją współstanowiącą prawo pochodne razem z Rada. Osobne miejsce zajmują akty PE, dotyczące zasad jego organizacji i funkcjonowania oraz pozycji jego członków. W tym ostatnim przypadku, PE wymaga aprobaty ze strony rady, głosującej jednomyślnie. KE natomiast, wydaje akty prawne na podstawie przepisów traktatowych, jak również z upoważnienia Rady.
Inicjatywa prawodawcza.
Procedura tworzenia prawa pochodnego rozpoczyna się od skorzystania z inicjatywy prawodawczej. Inicjatywa prawodawcza przysługuje niemal wyłącznie KE. Wyłączność inicjatywy prawodawczej KE jest istotnym elementem tzw. Metody wspólnotowej, charakterystycznej dla prawa w I filarze prawa UE. Ma się ona w założeniu przyczyniać do spójności tego prawa i jego uporządkowanego. Zasadniczo tylko KE jest formalnie upoważniona do wystąpienia z projektem aktu prawnego, który przedkłada, wraz z uzasadnieniem, właściwym instytucjom do dalszych prac legislacyjnych. Za przygotowanie projektu odpowiada w KE jeden z jej członków, w którego zakresie działania znajduje się dana dziedzina. W sformułowaniu tekstu projektu uczestniczy grupa robocza złożona z przedstawicieli państw członkowskich, ale jej rola jest formalnie wyłącznie doradcza.
Procedury tworzenia prawa przez Radę UE i PE:
→ Procedura konsultacji (opiniowania); polega na tym, że Rada przedstawia projekt aktu prawnego PE w celu zajęcia przezeń stanowiska. Stanowisko PE, będące wynikiem konsultacji, nie wiąże prawnie Rady, choć ma oczywiście duże znaczenie polityczne.
→ Tworzenie prawa przez Radę bez udziału PE; w pewnych przypadkach przepisy Traktatu powierzają Radzie kompetencje do wydawania aktów bez kontaktowania się z PE. Konsultacja z PE jest możliwa. Ma jednak charakter fakultatywny; rozwiązanie takie jest w praktyce stosowane w ważniejszych przypadkach.
→ Procedura współpracy; wydawanie aktów prawnych przez Radę przy zastosowaniu procedury współpracy z PE zostało wprowadzone w JAE. Jej znaczenie polegało na tym, że rola PE w tworzeniu prawa miała polegać na czymś więcej, niż tylko na niewiążących prawnie konsultacjach. Procedura ta znajduje zastosowanie obecnie dla wydawania aktów w dziedzinie polityki gospodarczej i pieniężnej. Składa się na nią sześć etapów, w tym w rozwiniętej wersji, dwa czytania w PE i dwa czytania w Radzie. Ta procedura zmierza do osiągnięcia porozumień między Radą, KE i PE. Decydujące jest jednak stanowisko Rady, z tym tylko, ze Rada musi, w razie rozbieżności zdań z PE lub KE, podjąć uchwałę jednomyślnie. Zgodę na treść aktu prawnego muszą wyrazić przedstawiciele państw członkowskich. Z kolei, jeśli Rada nie aprobuje propozycji KE lub PE, może zablokować wydanie aktu.
→ Procedura współdecydowania; została wprowadzona do TWE w Traktacie z Maastricht. Zakres przypadków, w których jest stosowana ta procedura, został rozszerzony w Traktacie z Amsterdamu. Poza dziedziną polityki gospodarczej i walutowej znajduje ona zastosowanie niemal we wszystkich obszarach prawa wspólnotowego. Uwzględnia ona w najszerszym zakresie udział PE w stanowieniu aktów wspólnotowego prawa pochodnego. PE decyduje, bowiem wspólnie z Radą, co do treści danego aktu. Ta procedura wymaga dyscypliny ze strony uczestniczących w nim instytucji. We wspólnej deklaracji z 1999 r Rada, PE i KE zobowiązały się do dążenia, aby akta były uchwalane już w I czytaniu.
→ Procedura wyrażania zgody; polega na tym, że Rada przedstawia PE wydawany przez siebie projekt aktu, przed jego ostatecznym uchwaleniem, a PE ten projekt akceptuje, albo odrzuca. W tym przypadku PE działa jako instytucja nadzorcza, która nie może wpływać na treść przedkładanego mu aktu.
Sposoby podejmowania uchwał w Radzie UE:
→ Zwykła większość głosów; głosowanie to charakteryzuje się tym, że przedstawiciel każdego państwa ma do dyspozycji jeden głos, a do podjęcia uchwały jest wymagane więcej głosów „za” niż „przeciw”. Ten sposób znajduje zastosowanie w odniesieniu do spraw wewnętrznych i organizacyjnych.
→ Kwalifikowana większość głosów; punktem wyjścia dla procedury podejmowania uchwał kwalifikowaną większością głosów jest przydzielenie każdemu państwu członkowskiemu określonej liczby głosów. Liczba głosów zależy od wielkości państwa członkowskiego.
→ Jednomyślność; dla jednomyślnego podjęcia uchwały przez Radę wystarczy, aby żaden członek Rady nie głosował przeciw. Wstrzymanie się od głosu przez członków obecnych lub reprezentowanych nie stanowi przeszkody w przyjęciu uchwał, które wymagają jednomyślności.
Wydawanie aktów prawnych przez KE.
KE jest instytucją, która sama wydaje akty prawne. Należy tutaj rozróżnić dwie sytuacje w zależności od tego, co stanowi podstawę prawną aktów prawnych KE.
Pierwsza sytuacja polega na wydawaniu przez KE aktów prawnych na podstawie upoważnień zawartych w Traktatach. Oprócz przepisów traktatowych, które wprost upoważniają KE do wydawania prawnych aktów, w Traktacie występują przepisy, które wyznaczają KE pewne zadania, nie formułując jednak wyraźnych podstaw do wydawania aktów prawnych.
Druga sytuacja polega a tym, że KE wydaje akty prawne na podstawie upoważnienia udzielonego jej przez Radę. W tym kontekście mówi się o prawodawstwie delegowanym KE.
Akty KE występują masowo w dziedzinie wspólnej polityki rolnej, prawa celnego i w mniejszym stopniu- w dziedzinie prawa konkurencji.
Uzasadnianie aktów prawnych i ich publikacja.
Rozporządzenia, dyrektywy i decyzje przyjmowane wspólnie przez KE i Radę oraz akty tego samego rodzaju przyjmowane przez Radę lub przez KE określają przyczyny, dla których zostały wydane i odnoszą się do wniosków lub opinii, które były wymagane zgodnie z niniejszym Traktatem. Przepis ten wprowadza, zatem ogólny obowiązek uzasadniania aktów wspólnotowych. Obowiązek ten jest w praktyce realizowany poprzez poprzedzanie aktów prawnych preambułami, niekiedy bardzo obszernymi. Obowiązek ten nie dotyczy aktów nienazwanych. Obejmuje wszystkie akty prawa pochodnego wymienione w TWE. Uzasadnienia powinny zawierać akty wydane zgodnie ze wszystkimi procedurami (konsultacji, współpracy, współdecydowania). W przypadku aktów KE jest wymagane, gdy KE opiera się na podstawach traktatowych, oraz , gdy wydaje akty z upoważnienia Rady.
Publikowane są ( w Dzienniku Urzędowym UE) wszystkie rozporządzenia, dyrektywy i decyzje PE i Rady wydane zgodnie z procedurą współdecydowania. Ponadto publikowane są tam rozporządzenia Rady oraz KE, a także dyrektywy tych instytucji skierowane do wszystkich państw członkowskich. Obowiązek publikacji innych aktów może wynikać z przepisów szczególnych. Publikacja powinna nastąpić w ciągu 1 miesiąca od wydania aktu. Dziennik Urzędowy UE jest wydawany w 11 językach oficjalnych (z wyjątkiem języka irlandzkiego). Dziennik składa się z 2 części: część L (Legislatio) mieści akty wymagające publikacji i inne opublikowane wiążące akty prawne, natomiast część C (Communicatio) mieści pozostałe akty, np. komunikaty KE.
Białe i Zielone Księgi.
Uspołecznienie procesu podejmowania strategicznych decyzji dotyczących przyszłości WE, wymagających także zmian w prawie wspólnotowym, odbywa się także z inicjatywy instytucji WE. Duże znaczenie mają zwłaszcza ogłaszane przez KE Zielone i Białe Księgi.
Zielona Księga jest dokumentem, który przedstawi możliwości rozwiązania pewnych aktualnych problemów Wspólnoty.
Biała Księga prezentuje natomiast deklarowaną politykę i zamierzenia legislacyjne KE w pewnej dziedzinie.
Procedura zawierania umów międzynarodowych.
Do źródeł prawa wspólnotowego zalicza się także umowy międzynarodowe zawarte przez WE. Z inicjatywą zawarcia umowy międzynarodowej przez WE występuje KE, która kieruje stosowne zalecenia do Rady. Rada z kolei upoważnia KE do rozpoczęcia i prowadzenia negocjacji. KE nie prowadzi jednak tych negocjacji samodzielnie, ale we współdziałaniu z komitetami wyznaczonymi przez Radę i zgodnie z dyrektywami, które Rada może do niej kierować. Umowy międzynarodowe w imieniu WE zawiera Rada, która może także zadecydować o podpisaniu umowy i jej tymczasowym stosowaniu przed wejściem w życie. Kompetencje do zawierania umów mogą być powierzone KE.
Badanie zgodności umów międzynarodowych WE z traktatami, na których opiera się UE.
Umowy międzynarodowe WE mogą być zawarte jedynie wówczas, jeśli są zgodne z prawem pierwotnym UE. W przeciwnym razie zawarcie danej umowy wymaga zastosowania procedury przewidzianej dla zmiany traktatów została unormowana szczególna procedura kontroli zgodności umów międzynarodowych WE z TWE. Polega ona na tym, że PE, Rada, KE lub państwo członkowskie mogą zasięgać opinii ETS, co do zgodności przewidywanej umowy z TWE, albo, co do rozgraniczenia kompetencji WE i państw członkowskich do zawarcia dalszej umowy.
Tworzenie prawa w II i III filarze UE.
Instytucją tworzącą prawo w II i III filarze jest Rada UE, a w II filarze także Rada Europejska, która podejmuje uchwały o strategicznym znaczeniu. Przy podejmowaniu uchwał przez Radę zasadą jest wymaganie jednomyślności przedstawicieli państw członkowskich. Jedynie wyjątkowo przewiduje się podejmowanie uchwał kwalifikowana większością głosów-dotyczy to głównie środków wykonawczych. KE spełnia też duża rolę w procedurze prawotwórczej i decyzyjnej w II i III filarze. KE korzysta z inicjatywy prawodawczej razem z państwami członkowskimi. Istotne znaczenie przypada tez Sekretarzowi Generalnemu Rady.
~ PRAWO UNII EUROPEJSKIEJ A PRAWO PAŃSTW CZŁONKOWSKICH ~
Zasada pierwszeństwa prawa wspólnotowego wobec prawa państw członkowskich.
ETS (Europejski Trybunał Sprawiedliwości) proklamował zasadę pierwszeństwa prawa wspólnotowego nad prawem państw członkowskich. Według ETS, żadne przepisy prawa krajowego nie mogą przeważać nad prawem wywodzącym się z Traktatu, będącym niezależnym źródłem prawa.
Następstwa zasady pierwszeństwa prawa wspólnotowego:
- normy krajowe, niezgodne z prawem wspólnotowym przestają obowiązywać
- normy takie obowiązują nadal, ale nie mogą być stosowane w konkretnych przypadkach
Pierwszeństwo stosowania prawa wspólnotowego przez sądy państw członkowskich.
ETS opowiedział się za koncepcją pierwszeństwa stosowania prawa wspólnotowego, nie zaś pierwszeństwa obowiązywania. Stwierdzenie niezgodności z prawem wspólnotowym normy prawa krajowego nie powoduje, zatem automatycznie utraty mocy obowiązującej (uchylenia) tej normy. ETS stwierdził w omawianym orzeczeniu, że obowiązek odmowy zastosowania normy prawa krajowego niezgodnej z prawem wspólnotowym spoczywa na każdym sądzie rozpoznającym sprawę.
Pierwszeństwo stosowania prawa wspólnotowego przez organy administracyjne państw członkowskich.
ETS wyraził pogląd, że również organy administracyjne państw członkowskich mają obowiązek odmowy zastosowania normy prawa krajowego w razie stwierdzenia jej niezgodności z prawem wspólnotowym.
Bezpośrednie obowiązywanie prawa wspólnotowego – oznacza, że normy tego prawa od dnia ich wejścia w życie stają się automatycznie częścią porządku prawnego w państwach członkowskich, obok norm prawa krajowego, bez potrzeby ich inkorporacji.
Bezpośrednie stosowanie prawa wspólnotowego – jest konsekwencją jego bezpośredniego obowiązywania dla organów państw członkowskich. Także normy prawa wspólnotowego stanowią podstawę prawną dla działań organów państw członkowskich. Bezpośrednio obowiązują i powinny być bezpośrednio stosowane w państwach członkowskich wszystkie wiążące normy prawa wspólnotowego zawarte we wszystkich źródłach prawa wspólnotowego.
Bezpośredni skutek norm prawa wspólnotowego – rozumie się tę ich właściwość, że mogą być one samodzielnym źródłem praw lub obowiązków jednostek (osób fizycznych lub prawnych).
Układ wertykalny i horyzontalny.
- Układ wertykalny (pionowy) – obowiązki jednostek w stosunkach z państwem
- Układ horyzontalny (poziomy) – obowiązki jednostek w stosunkach z innymi jednostkami
Bezpośredni skutek rozporządzeń.
Normom rozporządzeń przypisuje się też automatycznie bezpośredni skutek, zarówno w układzie wertykalnym, jak i horyzontalnym. Przepisy rozporządzeń odpowiadają ogólnym wymaganiom bezpośredniej skuteczności, a więc są precyzyjne i bezwarunkowe.
Bezpośredni skutek decyzji.
Decyzje, są aktami indywidualnymi, przy czym krąg ich adresatów może być zróżnicowany i np. obejmować jedno, kilka lub nawet wszystkie państwa członkowskie. Z decyzji mogą wypływać prawa dla jednostek, nie będących formalnie jej adresatami.
Sposób rozumienia państwa.
Państwo –jednostka i dopuszczenie wobec tego możliwości wywołania bezpośredniego skutku przez normy dyrektyw. Tak, więc pojęcie państwa obejmuje władze centralne i lokalne (w tym samorządowe), a także zakłady i przedsiębiorstwa publiczne, niezależne od ich formy prawnej.
Wykładnia prawa państw członkowskich zgodnie z prawem wspólnotowym.
ETS (Europejski Trybunał Sprawiedliwości) wymaga obecnie, aby prawo państw członkowskich było interpretowane zgodnie także z normami zawartymi w innych źródłach prawa wspólnotowego, również w prawie pierwotnym. Jeśli chodzi o prawo krajowe podlegające pro wspólnotowej wykładni, to są nią objęte nie tylko przepisy, wydane specjalnie w celu wykonania bez względu na to, czy są późniejsze, czy wcześniejsze, niż prawo wspólnotowe stanowiące wzorzec dla interpretacji. Zgodnie z orzecznictwem ETS obowiązek dokonywania pro wspólnotowej wykładni spoczywa na sądach krajowych, ale jak się wydaje, należy go rozciągnąć także na organy administracji publicznej.
Odpowiedzialność państw członkowskich za szkody wyrządzone wskutek naruszenia prawa wspólnotowego.
Przesłankami odpowiedzialności są:
→ Naruszenie normy prawa wspólnotowego, która jest skierowana na przyznanie jednostkom praw
→ Naruszenie prawa wspólnotowego jest wystarczająco poważne
→ Występuje bezpośredni związek przyczynowy między naruszeniem prawa wspólnotowego a szkodą wyrządzoną jednostce.
~ SYSTEM OCHRONY PRAWNEJ ~
Rozgraniczenie właściwości Trybunału Sprawiedliwości i Sądu Pierwszej Instancji w I filarze UE.
Centralne miejsce w systemie ochrony prawnej WE/UE zajmują Trybunał Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich i Sąd Pierwszej Instancji.
System ochrony sądowej WE/UE został zreformowany Traktatem nicejskim z 26 lutego 2001r.
Kompetencje obu sądów, organizację, procedurę itp. regulują:
→ Traktaty powołujące do życia Wspólnoty
→ TUE (Traktat o Unii Europejskiej)
→ Protokół w sprawie Statutu Trybunału Sprawiedliwości z 2001 r., dołączony do TN (Traktatu Nicejskiego)
→ Regulamin Trybunału Sprawiedliwości z 1991 r., oraz Regulamin Sądu Pierwszej Instancji z 1991r.
Traktat Nicejski przewiduje również możliwość ustanowienia dodatkowo przy SPI (Sądzie Pierwszej Instancji) Izb Sądowych, w celu wykonywania w szczególnych dziedzinach, właściwości sądowej określonej w Traktacie.
Struktura organów sądowych, po reformie nicejskiej, przedstawia się, zatem następująco:
→ Trybunał Sprawiedliwości
→ Sąd Pierwszej Instancji
→ Izby Sądowe
Sąd Pierwszej Instancji jest sądem odwoławczym od orzeczeń izb sądowych, przede wszystkim jednak rozpatruje w pierwszej instancji:
→ Skargi o stwierdzenie nieważności aktu wspólnotowego
→ Skargi na bezczynność instytucji WE
→ Skargi odszkodowawcze przeciwko instytucjom WE
→ Skargi pracownicze wnoszone przez funkcjonariuszy wspólnotowych przeciwko WE
→ Skargi oparte na klauzuli arbitrażowej umów prawa publicznego lub prywatnego, zawartych przez WE lub w jej imieniu.
Reforma nicejska ugruntowała pozycję Trybunału Sprawiedliwości jako „rzeczywistego sądu najwyższego”.
Jurysdykcję ETS można podzielić na jurysdykcję sporną i niesporną, tj. opiniodawczą.
W ramach jurysdykcji spornej ETS rozpatruje następujące skargi:
→ Skargi z art. 230 (na nieważność), art. 232 (bezczynność), art.235 (odszkodowawcze), wniesione przez państwa członkowskie, instytucje WE (Wspólnoty Europejskiej) lub EBC (Europejski Bank Centralny)
→ Skargi przeciwko państwu członkowskiemu o nie wywiązanie się ze zobowiązań wspólnotowych wnoszone przez Komisję lub państwo członkowskie
W ramach jurysdykcji niespornej (opiniodawczej) ETS orzeka:
→ O zgodności umowy międzynarodowej, którą zamierza zawrzeć WE z Traktatem, art.300
→ W sprawach pytań prejudycjalnych kierowanych przez sądy krajowe, zgodnie z art.234 TWE
Szczególne obszary kompetencji Trybunału Sprawiedliwości.
W I filarze UE kompetencja Trybunału Sprawiedliwości ma charakter pełny, z wyjątkiem regulacji w ramach Tytułu IV Polityki: wizowa, azylowa i imigracyjna oraz inne dotyczące swobodnego przepływu osób.
Art. 68 TWE wprowadza ograniczenia w odniesieniu do pytań prejudycjalnych:
→ Pytania prejudycjalne związane z interpretacją lub ważnością środków przyjmowanych w ramach Tytułu IV kierowane mogą być wyłącznie przez sądy, od których decyzji nie przewidziano odwołania w prawie krajowym;
→ ETS nie jest właściwy do orzekania odnośnie do jakiegokolwiek środka lub decyzji podjętych stosownie do art.62 pkt.1 TWE dotyczących utrzymania prawa i porządku oraz ochrony bezpieczeństwa wewnętrznego.
W zakresie TUE kompetencje ETS określa art.46 TUE. Właściwość ETS dotyczy:
→ Postanowień zmieniających Traktaty ustanawiające Wspólnoty
→ III filaru UE:
• Orzeczeń wstępnych w kwestii ważności interpretacji decyzji ramowych i decyzji, interpretacji konwencji przyjętych w ramach Tytułu VI TUE, a także w kwestii ważności i interpretacji środków służących implementacji tych konwencji pod warunkiem uznania tej kompetencji przez państwo członkowskie.
• Kontroli legalności decyzji ramowych. Skargę wnosi państwo członkowskie lub Komisja, podnosząc zarzut braku kompetencji, naruszenia istotnych wymogów proceduralnych, naruszenia TUE lub jakiejkolwiek normy prawnej związanej z jego stosowaniem lub nadużycia władzy.
• Sporów między państwami członkowskimi dotyczących wykładni lub stosowania aktów przyjętych na podstawie art. 34 ust. 2. pod warunkiem, że spór ten nie został rozstrzygnięty przez radę w ciągu sześciu miesięcy od daty jego wniesienia pod obrady przez jednego z jej członków.
→ Spraw z zakresu wzmocnionej współpracy; wzmocniona współpraca obejmuje wszystkie trzy filary UE.
→ Ochrona praw podstawowych w odniesieniu do działań instytucji, jeśli ETS ma jurysdykcję na mocy Traktatów lub TUE
→ Postanowień czysto proceduralnych określonych w art.7 TUE. Kompetencje w tej dziedzinie ETS nabył na podstawień TN
→ Postanowień końcowych TUE
Akty prawne podlegające kontroli.
Skarga może być wniesiona nie tylko przeciwko rozporządzeniom, dyrektywom i decyzjom, ale także przeciwko wszelkim innym aktom prawnym, które wywołują skutki prawne wobec osób trzecich bez względu na ich formę prawną. Akt wywołuje skutki prawne wobec osób trzecich, zdaniem ETS, gdy zmienia sytuację prawną podmiotu, tzn. wpływa na jego prawa i obowiązki.
Przesłanki nieważności instytucji WE i EBC (Europejski Bank Centralny).
Instytucja działa z przekroczeniem swoich uprawnień, jeśli podejmuje działania władcze, do których nie została upoważniona przez prawo wspólnotowe. Może to mieć miejsce w trzech przypadkach, gdy:
→ Podejmuje działania w obszarze, który nie należy do kompetencji WE
→ Działa w ramach kompetencji należących do niej instytucji WE
→ Wykonuje kompetencje WE w stosunku do państwa trzeciego lub jego obywateli w sposób sprzeczny z prawem międzynarodowym.
Naruszenie istotnego wymogu proceduralnego.
Naruszenia procedury można ogólnie podzielić na trzy grupy przyczyn związkowych z:
→ Przygotowania aktu:
• Niedopełnienie obowiązku konsultacji z określonym podmiotem, kiedy taka konsultacja jest wymagana przez prawo wspólnotowe
• Nie danie możliwości wyrażenia swojej opinii podmiotom, których dany środek dotyczy
• Wybór niewłaściwej procedury dla podjęcia danego środka
→ Formą aktu: np. niewłaściwe uzasadnienie lub brak uzasadnienia dla podjęcia danego środka
→ Ogłoszeniem aktu prawnego: środek nie został ogłoszony w sposób dla niego przewidziany przez prawo wspólnotowe – nie opublikowanie aktu w odpowiednim organie promulgacyjnym WE lub nie powiadomienie o podjęciu określonego środka jego adresata.
Legitymacja czynna.
Podmioty uprawnione do wszczęcia postępowania o stwierdzenie nieważności aktu prawa wspólnotowego można podzielić na trzy kategorie:
→ Podmioty uprzywilejowane – państwa członkowskie, Parlament Europejski, Rada, KE (Komisja Europejska) – TWE przyznaje im nieograniczone prawo do wnoszenia skargi – nie muszą wykazywać interesu prawnego w zaskarżeniu danego środka;
→ Podmioty pół uprzywilejowane – TO (Trybunał Obrachunkowy) i EBC (Europejski Bank Centralny) – mogą wnieść skargę tylko w celu ochrony własnych uprawnień.
→ Podmioty nie uprzywilejowane – osoby fizyczne i prawne – mogą wnieść skargę jedynie w odniesieniu do decyzji lub rozporządzeń będących faktycznie decyzjami, które dotyczą ich bezpośrednio i indywidualnie.
Kontrola legalności aktów prawa wspólnotowego przez podmioty prywatne.
Osoba fizyczna lub prawna może wnieść skargę o stwierdzenie nieważności:
1. Decyzji skierowanych do niej
2. Decyzji skierowanych do innych osób, o ile dotyczą jej bezpośrednio i indywidualnie
3. Decyzji, które „mimo przyjęcia w formie rozporządzenia dotyczą jej bezpośrednio i indywidualnie”
Konsekwencje uznania aktu prawnego za nieważny.
Jeśli skarga jest uzasadniona, ETS ogłasza zaskarżony akt jako nieważny i niebyły. Orzeczenie takie skutkuje ERGA OMNES i EX TUNC, co oznacza, że akt jest traktowany jakby nigdy nie został podjęty.
Uznanie aktu prawnego przez ETS za nieważny i niebyły wywołuje wiele skutków prawnych:
→ Przestają obowiązywać wszelkie środki podjęte na podstawie aktu uznanego za nieważny. Dotyczy to również środków prawnych przyjętych przez państwa członkowskie w celu implementowania zaskarżonego aktu do krajowych porządków prawnych;
→ Instytucje, których akt prawny uznano za nieważny, są zobowiązane podjąć konieczne środki w celu zastosowania się do orzeczenia ETS. Może to też oznaczać, że instytucja taka będzie musiała zastąpić anulowany akt innym środkiem prawnym.
→ Uznanie aktu za nieważny nakłada na WE obowiązek naprawienia wszelkich wywołanych przez anulowany akt. Stosowne odszkodowanie może być dochodzone przez poszkodowanych w ramach odpowiedzialności deliktowej WE.
Nieważność rozporządzenia – stwierdzenie to na podstawie art. 241 TWE ma skutek tylko w konkretnej sprawie i tylko między stronami danego sporu. Oznacza to, że kwestionowany akt zachowuje nadal moc obowiązującą, ale nie może być zastosowany w konkretnym przypadku.
Przedmiotem skargi – jest naruszenie prawa polegające na zaniechaniu wydania aktu prawnego przez instytucje WE. Skarga może być skierowana tylko przeciwko PE (Parlament Europejski), Radzie lub KE (Komisja Europejska), a także w zakresie jego kompetencji, – EBC (Europejskiego Banku Centralnego).
Legitymacja czynna.
Do wystąpienia ze skargą uprawnione są trzy kategorie powodów:
→ Państwa członkowskie, PE, Rada, KE, tzw. Podmioty uprzywilejowane – mają legitymację o charakterze ogólnym i nie muszą wykazywać swego interesu do działania;
→ EBC – w sprawach wniesionych w zakresie jego kompetencji – nie ma, zatem legitymacji ogólnej, ale nie musi wykazywać swego interesu procesowego, wystarczy dowód, że działa w zakresie swoich kompetencji;
→ Osoby fizyczne i prawne – tzw. Podmioty nie uprzywilejowane – muszą wykazać swój interes prawny, poprzez udowodnienie, że są podmiotami, których akt prawny miał dotyczyć bezpośrednio i indywidualnie.
Skarga odszkodowawcza – stanowi istotne uzupełnienie wspólnotowego systemu ochrony prawnej. Służy ochronie podmiotów prywatnych, rekompensując ich słabszą pozycję w zakresie kontroli legalności aktów wspólnotowych. Skarga odszkodowawcza może dotyczyć rekompensaty szkód wynikłych z tytułu kontraktów lub deliktów WE.
Odpowiedzialność kontraktowa – reguluje prawo właściwe dla danej umowy; do dochodzenia odpowiedzialności właściwie są sądy krajowe; możliwe jest też poddanie takich umów jurysdykcji ETS.
Odpowiedzialność deliktowa WE.
Skarga odszkodowawcza ma charakter autonomiczny. ETS wyjaśnił, że została ona wprowadzona jako skarga samodzielna, mająca do spełnienia w ramach systemu skarg cel specjalny, a jej stosowanie podlega warunkom, wynikającym ze specyficznej natury tej skargi. Celem jej jest kompensacja szkody spowodowanej przez instytucję.
Przesłanki odpowiedzialności deliktowej.
Zgodnie z orzecznictwem ETS, WE odpowiada, gdy:
→ Może być jej przypisane działanie lub zaniechanie – jest ono działaniem lub zaniechaniem jednej z instytucji WE, EBC lub funkcjonariusza WE;
→ Zachowanie instytucji, EBC lub funkcjonariusza ma charakter bezprawny;
→ Powstała rzeczywista szkoda
→ Istnieje bezpośredni związek przyczynowy między działaniem, lub zaniechaniem, a doznaną szkodą
Bezprawność działania lub zaniechania.
W przypadku zaniechania ETS wymaga istnienia obowiązku działania, w przypadku działania, samo działanie musi być bezprawne lub przeprowadzone w sposób bezprawny.
Odpowiedzialność za akt funkcjonariusza powstaje, gdy funkcjonariusz WE działa bezprawnie: nie wykonuje poleceń, działa niedbale, narusza prawo lub działa w złej wierze.
Bezprawność legislacyjna.
WE mogą również ponosić odpowiedzialność za akty prawne – decyzje indywidualne, a także akty o charakterze generalnym, np. rozporządzenia.
Wspólnota nie ponosi odpowiedzialności deliktowej za szkodę wyrządzoną jednostce, jeśli nie miało miejsca wystarczająco oczywiste pogwałcenie nadrzędnej normy prawa dotyczącej ochrony jednostki; tzw. Formuła Schppenstedt.
W dziedzinach, w których WE korzysta z dużej swobody działania, np. wspólna polityka rolna, odpowiedzialność wchodzi grę tylko w przypadku, gdy instytucje w sposób oczywisty i poważny przekroczyły granice wykonywania swoich uprawnień.
Odpowiedzialność za działania władzy prawodawczej może mieć miejsce tylko, gdy spełnione są trzy warunki:
→ Prawo wspólnotowe nadaje jednostkom uprawnienie
→ Pogwałcenie prawa jest wystarczająco poważne
→ Istnieje bezpośredni związek przyczynowy miedzy naruszeniem a szkodą poniesioną przez jednostkę.
~ PAŃSTWA CZŁONKOWSKIE A UNIA EUROPEJSKIA ~
Zasada lojalności i szczerej współpracy.
ETS wywiódł najważniejsze obowiązki państw członkowskich, jak np.:
→ Obowiązek stosowania prawa wspólnotowego w prawie krajowym, przestrzegania prymatu prawa wspólnotowego wobec prawa krajowego
→ Zakaz stanowienia prawa sprzecznego z przepisam8i prawa wspólnotowego, obowiązek eliminacji z prawa krajowego przepisów sprzecznych z prawem wspólnotowym
→ Ściganie naruszeń prawa wspólnotowego
→ Odpowiedzialność państwa za naruszenie prawa wspólnotowego
→ Wspieranie organów wspólnotowych przez udzielanie im informacji i współpracę
→ Obowiązek udzielania informacji i współpracy między organami państw członkowskich.
Do najważniejszych obowiązków UE i WE wobec państw członkowskich, wywiedzionych z zasady szczerej współpracy, należą:
→ Respektowanie podstawowych interesów i struktur państw członkowskich
→ Wspieranie organów państw członkowskich przy wykonywaniu prawa wspólnotowego
→ Dostateczne informowanie państw członkowskich o planowanych działaniach i aktach prawnych
Zasada subsydiarności/pomocniczości – zasada generalna, odnosząca się zarówno do działań UE, jak i zasada strukturalna prawa wspólnotowego wprowadzona Traktatem z Maastricht.
Zasada kompetencji powierzchniowych.
Kompetencje wyraźne - WE są organizacjami międzynarodowymi. Zgodnie z ogólną regułą prawa międzynarodowego, organizacja międzynarodowa ma tyle kompetencji, ile przekażą jej państwa członkowskie.
Kompetencje domniemane - Zakres kompetencji może także zostać rozbudowany w drodze praktyki. Kompetencje mogą być w praktyce domniemywane z funkcji lub celów organizacji.
Pewne kompetencje przysługiwać mogą wyłącznie organizacji, inne mogą mieć charakter mieszany, czyli przysługiwać zarówno państwom członkowskim, jak i organizacji.
TWE opiera się na doktrynie kompetencji powierzonych (zasada ograniczonej kompetencji szczegółowej).
Wybór podstawy prawnej.
Każdy akt prawa wspólnotowego musi wywodzić się z odpowiedniej normy kompetencyjnej, upoważniającej do wydania aktu w danej dziedzinie. Wybór podstawy prawnej może być zakwestionowany przez ETS, a środek prawny oparty na niewłaściwej podstawie prawnej uznany za nieważny. Podstawy prawne spełniają, zatem dwie funkcje – umożliwiającą działania oraz ochronną.
W TWE można wyróżnić pewne typy podstaw prawnych:
→ Podstawy prawne dla działań w sektorach wertykalnie zintegrowanych, takich jak np. rolnictwo, transport;
→ Podstawy, regulujące ustanowienie i funkcjonowanie wspólnego rynku;
→ Art.54 i art.95 TWE – w sprawie stanowienia prawa w celu ustanowienia funkcjonowania wspólnego rynku i rynku wewnętrznego
→ Podstawy prawne regulujące działania w płaszczyźnie horyzontalnej, np. środowisko, ochrona konsumenta i zdrowia. Są to dziedziny, które przecinają polityki wertykalne i dotyczą prawie każdej działalności gospodarczej
→ Podstawy prawne ustanawiające, tzw. Polityki poboczne, tj. kultura, edukacja, przemysł, współpraca dla rozwoju
→ Kompetencje dodatkowe – art. 308
Kompetencje wyłączne i konkurencyjne WE.
W zakresie kompetencji konkurencyjnych należy odróżnić:
→ Kompetencje konkurujące alternatywnie – państwa członkowskie są uprawnione do działania tylko do momentu podjęcia działań przez WE
→ Kompetencje konkurujące kumulatywnie – pozostawiają państwom członkowskim możliwość aktywności, nawet, jeśli WE podjęły już działania.
Konstytucja Unii wyróżnia trzy zasadnicze rodzaje kompetencji:
→ Kompetencje wyłączne – tylko Unia może stanowić prawo oraz przyjmować akty prawnie wiążące, natomiast państwa członkowskie mogą to czynić jedynie z upoważnienia Unii lub w celu wykonania aktów przyjętych przez Unię
→ Kompetencje dzielone – Unia i państwa członkowskie mają kompetencję legislacyjną i mogą przyjmować akty prawnie wiążące w tej dziedzinie. Państwa członkowskie wykonują swoją kompetencję w zakresie, w jakim Unia nie wykonała swojej kompetencji, lub postanowiła o zaprzestaniu jej wykonania
→ Kompetencje w zakresie prowadzenia działań wspierających, koordynujących lub uzupełniających działania państw członkowskich, nie zastępujących jednak ich kompetencji w tych dziedzinach.
Kompetencje wyłączne państw członkowskich.
Pewne rodzaje kompetencji zostały zastrzeżone przez państwa członkowskie do ich wyłączności.
Chodzi tu o następujące obszary TWE (Traktatu Wspólnot Europejskich):
→ Art. 58 – wprowadzenie niektórych ograniczeń w swobodnym przepływie kapitału i płatności
→ Art. 61 – stosowanie środków dla utrzymania prawa i porządku oraz zabezpieczenia bezpieczeństwa wewnętrznego w sferze wiz, azylu, imigracji i polityk związanych ze swobodnym przepływem osób
→ Art. 135 – przyjęte przez WE środki w zakresie współpracy celnej nie mogą dotyczyć stosowania prawa karnego lub krajowego wymiaru sprawiedliwości
→ Art. 149 – treści nauczania, organizacja systemów edukacyjnych oraz ich różnorodność kulturalna i językowa
→ Art. 295 – regulacja reżimów własności
→ Art. 296 – produkcja i handel bronią, amunicją i materiałami wojennymi
Zasada subsydiarności i kompetencje konkurencyjne.
W doktrynie wskazuje się na dwustopniowy test, badający:
→ Czy państwa członkowskie mogą podjąć działania – WE może podjąć działania tylko wówczas, gdy cele nie mogą być w wystarczający sposób osiągnięte przez państwa członkowskie;
→ Czy cele te, ze względu na skalę lub skutek proponowanego środka, mogą być osiągnięte „lepiej” przez WE
Zasada proporcjonalności:
→ Stosuje się do wszystkich sfer kompetencji wspólnotowej
→ Nie odnosi się do rozgraniczenia kompetencji WE i państw członkowskich, lecz raczej do konkretnego środka – wymaga, aby środek wspólnotowy nie nakładał niepotrzebnych ciężarów na państwo członkowskie lub jednostki
Środek prawny jest zgodny z zasadą proporcjonalności, jeśli jest:
→ Odpowiedni dla osiągnięcia określonego celu
→ Konieczny dla osiągnięcia określonego celu, – jeśli istnieje wybór między kilkoma odpowiednimi środkami, należy zastosować środek najmniej uciążliwy
→ Współmierny – proporcjonalny w stosunku do nakładanych ograniczeń
Zasada proporcjonalności jest powoływana również dla oceny działań państw członkowskich – środków przyjmowanych przez państwa członkowskie w zakresie stosowania prawa wspólnotowego.
Dotyczy to dwóch typów sytuacji:
1. Kontroli środków krajowych ograniczających swobody i wolności wynikające z TWE, usprawiedliwianych względami moralności publicznej, bezpieczeństwa publicznego, porządku publicznego. Państwo może podejmować takie działania na podstawie następujących przepisów TWE:
→ Art. 30 w zakresie stosowania środków uchylających zakaz ograniczeń ilościowych i środków o podobnym skutku w imporcie lub eksporcie
→ Art. 39 ust. 3 w odniesieniu do ograniczenia swobodnego przepływu pracowników
→ Art. 46 w odniesieniu do ograniczenia swobody prowadzenia działalności gospodarczej
→ Art. 55 w odniesieniu do ograniczenia swobodnego przepływu usług
→ Art. 95 ust. 4-7 – w odniesieniu do dopuszczalności odstępstw od przyjętego przez Radę środka harmonizacji prawa krajowego
2. Kontroli środków przyjmowanych w celu implementacji prawa wspólnotowego
Podział kompetencji w zakresie władzy wykonawczej i sądowniczej.
Państwa członkowskie mogą samodzielnie kształtować zasady postępowania, służące wykonaniu prawa wspólnotowego. Związane są jednak zasadą jednolitego stosowania prawa wspólnotowego i lojalności wobec WE.
W zakresie władzy sądowniczej wymienione w art. 226 i nast. TWE kompetencje ETS (Europejski Trybunał Sprawiedliwości) i SPI (Sąd Pierwszej Instancji) są wyłącznymi uprawnieniami tych sądów. Sądy państw członkowskich natomiast posiadają wyłączną kompetencję kontroli legalności, stosowania i wykładni prawa krajowego. Tylko one mogą orzekać o legalności krajowych aktów prawnych ze względu na ich zgodność z prawem wspólnotowym.
Zapewnienie efektywności prawu wspólnotowemu w prawie krajowym przez sądy krajowe.
Zapewnieniu efektywności prawu wspólnotowemu służy zasada bezpośredniego stosowania prawa wspólnotowego. Jeśli brak jest unormowań wspólnotowych bądź są one niepełne, władze państwowe wykonując prawo wspólnotowe postępują zgodnie z formalnymi i materialnymi przepisami prawa krajowego, dotyczącymi np. przedstawienia, potrącenia, upływu terminu.
Odpowiedzialność państwa za naruszenie prawa wspólnotowego w prawie WE.
ETS przyjmuje, że naruszenie zobowiązania może polegać na działaniu lub zaniechaniu; zobowiązanie może wynikać z prawa pierwotnego, wtórnego lub zasady ogólnej prawa wspólnotowego.
Procedura, z art. 226 TWE ma trzy etapy:
→ Procedura wstępna – polega na nieformalnym szukaniu rozwiązania problemu z państwem członkowskim
→ Jeśli negocjacje z państwem nie przyniosą oczekiwanych rezultatów, KE (Komisja Europejska) może przejść do działań formalnych. Przekazuje wówczas państwu członkowskiemu pismo ostrzegawcze, informujące, że zdaniem KE, narusza ono prawo wspólnotowe.
→ Jeśli prawo nie zastosuje się do opinii, KE może złożyć skargę do ETS. Opinia KE jest podstawą skargi.
Okoliczności wyłączające odpowiedzialność państwa członkowskiego.
Najczęściej powoływane okoliczności to:
→ „Siła wyższa” – argument, że zdarzenia były poza kontrolą państwa członkowskiego
→ Nie było ingerencji lub celowego niewykonania
→ Środek wspólnotowy wymagający implementacji jest bezprawny
→ Wzajemność – niewykonanie przez drugą stronę: instytucje wspólnotowe lub inne państwa członkowskie – warunek znany dobrze w prawie międzynarodowym.
~ WSPÓŁPRACA SĄDÓW PAŃSTW CZŁONKOWSKICH Z ETS W RAMACH PROCEDURY PYTAŃ PRAWNYCH ~
Założenia procedury pytań prawnych:
Jeżeli w trakcie postępowania przed sądem państwa członkowskiego pojawi się zagadnienie wykładni prawa wspólnotowego albo ważności aktu instytucji WE, które jest niezbędne do wydania orzeczenia przez ten sąd, , może on, a w pewnych sytuacjach jest nawet zobowiązany, wystąpić do ETS z pytaniem prawnym.
Można zatem wyróżnić postępowanie główne, toczące się przed sądem krajowym oraz postępowanie prejudycjalne przed ETS.
Z pytaniem prawnym może wystąpić do ETS wyłącznie sąd krajowy.
Cechy sądów krajowych:
• Są to organy wykonujące funkcje orzecznicze
• Działają na podstawie ustawy, a nie tylko umowy stron
• Rozstrzygają spory między stronami
• Funkcjonują w sposób stały
• Ich orzecznictwo jest obowiązkowe
• Orzekają na podstawie prawa, a nie tylko zasad słuszności
• Są niezależne w orzekaniu
Przedmiotem pytań prawnych może być:
• Kwestia wykładni prawa wspólnotowego
• Kwestia ważności aktów instytucji wspólnotowych oraz aktów EBC
• Wykładnia statutów organów utworzonych aktem Rady, gdy statuty to przewidują
Przedmiotem pytania do ETS nie może być wykładnia prawa krajowego. Gdyby sąd państwa członkowskiego wystąpił do ETS w sytuacji czysto wewnętrznej, normowanej w pełni prawem krajowym, ETS takie pytanie odrzuci.
Drugim rodzajem są pytania sądu krajowego do ETS dotyczące ważności aktów instytucji wspólnotowych, tzn. ich zgodności z prawem pierwotnym. W judykaturze ETS w ostatnich latach podkreśla się mocno, że to obowiązkiem państw członkowskich, jest zapewnienie ochrony prawnej jednostek opartej na prawie wspólnotowym przed sądami krajowymi. Sąd krajowy nie ma kompetencji do samodzielnego orzekania o nieważności aktów wspólnotowego prawa pochodnego, ani do odmowy ich zastosowania.
Między postępowaniem głównym przed sądem krajowym, a postępowaniem prejudycjalnym przed ETS powinien istnieć związek polegający na tym, że wydanie orzeczenia wstępnego jest niezbędne do wydania orzeczenia przez sąd krajowy. O tym, czy pytanie prawne jest niezbędne decyduje samodzielnie ten właśnie sąd.
Prawo wspólnotowe nie określa postępowania przed sądami krajowymi związanego z występowaniem przez ten sąd z pytaniami prawnymi. Zagadnienia te należą do ustawodawcy krajowego. Wystąpienie z pytaniem prawnym wymaga wydania przez sąd państwa członkowskiego stosownego orzeczenia w tej kwestii. Wiąże się najczęściej z zawieszeniem postępowania głównego, choć nie ma formalnie takiego wymagania.
Istotne znaczenie praktyczne ma podział ról między sądem krajowym a ETS. Sąd krajowy sam decyduje o potrzebie wystąpienia z wnioskiem do ETS i ustala treść pytań. Do sądu krajowego należy też przeprowadzenie postępowania dowodowego, a także ustalenie, jakie przepisy prawa krajowego są relewantne w sprawie i dokonanie ich wykładni.
Zagadnienia obowiązku sądu krajowego do wystąpienia z pytaniem prawnym.
1. Aspekt formalny.
Rozróżnia się sądy, od orzeczeń, których przysługują środki odwoławcze oraz te, których orzeczenia nie podlegają zaskarżeniem. Sądy pierwszej grupy mogą występować z pytaniami prawnymi, natomiast drugiej, są do tego zobowiązane. To rozróżnianie odwołuje się do konstrukcji proceduralnych prawa krajowego. Jak się można domyślić, u źródeł omawianego rozwiązania przyjętego w TWE był zamiar przyznania ETS ostatniego słowa co do interpretacji i jednolitego stosowania prawa wspólnotowego. Sądy, których orzeczenia nie podlegają zaskarżeniu, mogą być przy tym rozumiane dwojako. Po pierwsze byłyby to sądy zajmujące najwyższe miejsce w strukturze sądownictwa. Po drugie, pojęcie to rozciągałoby się na sądy, orzeczenia, których danym przypadku nie podlegają zaskarżeniu.
2. Aspekty merytoryczne
• Sprawy uprzednio wyjaśnione
Sąd krajowy nie musi występować z pytaniem prawnym, jeśli dane zagadnienie prawa wspólnotowego zostało już wyjaśnione we wcześniejszym orzecznictwie Trybunału. Może tu chodzić zarówno wcześniejsze orzeczenie wstępne, jak i orzeczenie wydane w postępowaniu innego rodzaju
• Sprawy nie budzące wątpliwości (jasne)
Sąd krajowy jest zwolniony od występowania z pytaniem prawnym, jeśli znaczenie przepisu prawa wspólnotowego jest oczywiste i nie budzi żadnych wątpliwości.
Sądy są organami państw członkowskich, zatem spoczywające na nich obowiązki są przypisane tym państwom. W razie nie wywiązania się przez państwo z Traktatowych obowiązków, ETS może, w wyniku skarg KE, wydać orzeczenie stwierdzające naruszenie obowiązków traktatowych.
Wydanie orzeczeń przez sądy krajowe, bez zwrócenia się z pytaniami prawnymi do Trybunału, rodzi ryzyko, że wykładnia prawa wspólnotowego dokonana w tych orzeczeniach będzie się różnić od wykładni ETS. Orzeczenia takie należy uznać za naruszające prawo wspólnotowe.
Skutki orzeczenia wstępnego
1. Skutki dla sądów krajowych właściwych w sprawie
Orzeczenie zawierające odpowiedź na pytania prawne sądu krajowego jest przesyłane temu sądowi.. Wiąże ono sąd w danej sprawie, a także inne sądy rozpatrujące tę sprawę w wyniku wniesienia środków odwoławczych, zarówno zwyczajnych, jak i nadzwyczajnych. Owo „związanie” może przybierać różną postać, w zależności od tego, co było przedmiotem pytania prawnego i jaka jest treść orzeczenia ETS.
2. Zagadnienie skutków orzeczeń wstępnych jako precedensów
Orzeczenia wstępne ETS nie mają mocy wiążącej erga omnes i nie stanowią formalnie precedensów. Rzeczywistości jednak orzeczenia ETS wywierają skutki także poza sprawą, w związku, z którą zostały wydane. ETS odmawia wydania orzeczenia wstępnego, jeśli wcześniej wydał już orzeczenie w analogicznej sprawie.
Od wejścia w życie TA, tj. od 1 maja 1999 roku, procedura pytań prawnych została rozciągnięta, jednak z istotnymi modyfikacjami, na polityki WE w dziedzinie wiz, azylu i imigracji. Do I filara UE zostały przeniesione zagadnienia, które poprzednio były objęte III filarem UE: współpracą w dziedzinie spraw wewnętrznych i wymiaru sprawiedliwości.
Pytania prawne w III filarze UE.
Każde państwo członkowskie może złożyć przy podpisywaniu TA, albo w późniejszym czasie, oświadczenie uznające właściwości ETS do wydawania orzeczeń wstępnych. Wariant węższy charakteryzuje się tym, że z pytaniem do ETS może wystąpić w trakcie postępowania każdy sąd państwa członkowskiego, którego orzeczenia nie podlegają zaskarżeniu, jeśli uzna, że orzeczenie wstępne jest niezbędne do wydania orzeczenia w postępowaniu głównym. Wariant szerszy polega natomiast na tym, że opisana wyżej kompetencja przysługuje każdemu sądowi, przed którym toczy się postępowanie.
Z powyższej charakterystyki wynika, że państwa członkowskie muszą wyrazić zgodę na jurysdykcję ETS w ramach III filara.
~ JEDNOSTKA W UNII EUROPEJSKIEJ ~
Prawo UE określa status prawny jednostek w ramach systemu Unii w sposób szczegółowy, przy czym nie odnosi się wyłącznie do obywateli państw członkowskich, lecz także w określonym zakresie do wszystkich innych jednostek, jeśli tylko podlegają jurysdykcji państw członkowskich.
Obywatelstwo „UE”.
Obywatelem Unii Europejskiej staje się każda osoba posiadająca obywatelstwo państwa członkowskiego. Obywatelstwo Unii nie zastępuje obywatelstwa państwa, ale je uzupełnia, co oznacza, że:
• Status obywatela UE nie można uzyskać na podstawie jednolicie określonych warunków, może on nastąpić wraz z nabyciem przez jednostkę obywatelstwa państwa członkowskiego zgodnie z zasadami przewidywanymi przez prawo tego państwa;
• Utrata statusu obywatela Unii jest związana tylko i wyłącznie z utratą obywatelstwa państwa członkowskiego;
TWE określa:
• kto jest uznawany za obywatela UE
• katalog praw obywatelskich
• środki podejmowane w celu ich wzmocnienia i rozwijania
Prawa obywatela UE:
1. Prawo swobodnego poruszania się i pobytu- państwo musi traktować. Jednakowo obywateli własnych i obywateli innych państw członkowskich tylko ze względu na posiadanie przez tych ostatnich statusu „obywatela Unii” i fakt legalnego pobytu w danym państwie członkowskim.
2. Prawo wyborcze- obywatele UE korzystają z prawa do głosowania i kandydowania w wyborach do PE oraz w wyborach lokalnych w państwie członkowskim, na terytorium, którego przebywają, a którego obywatelstwa nie posiadają, na takich samych zasadach jak obywatele tego państwa.
3. Prawo do ochrony dyplomatycznej i konsularnej ze strony innego państwa członkowskiego- każdy obywatel UE przebywający na terenie państwa trzeciego, w którym państwo, którego jest obywatelem nie ma własnego przedstawicielstwa, może korzystać z ochrony ze strony władz dyplomatycznych i konsularnych innego państwa członkowskiego na takich samych warunkach jak obywatele państwa, którego władze udzielają ochrony. (Gwarantem tego prawa nie są ani WE, ani sama UE, ale wyłącznie państwa członkowskie, zaś skuteczne wykonywanie przez nie tej funkcji zależy tylko i wyłącznie od woli państw trzecich). Decyzją Rady z 1995 r. Ochrona ta ma być tylko ochroną typu konsularnego.
4. Prawo petycji do PE- prawo składania petycji do UE przysługuje każdemu obywatelowi UE, jak również każdej osobie fizycznej lub prawnej zamieszkałej lub mającej siedzibę w państwie członkowskim. Obejmuje ono sprawy należące do kompetencji UE i bezpośrednio dotyczące osoby ją składającej.
5. Prawo skargi do Rzecznika Praw Obywatelskich ( Ombudsmana)- przysługuje wszystkim obywatelom UE, jak również wszystkim osobom fizycznym i prawnym zamieszkałym w państwie członkowskim lub mającym w nim swą siedzibę: Przedmiotem skargi są nieprawidłowości w działaniu organów i instytucji wspólnotowych (I filar UE). Skarga powinna być wniesiona w ciągu 2 lat od dowiedzenia się o stanie faktycznym będącym jej podstawą.
6. Każdy obywatel ma zapewnioną możliwość uzyskania swobodnego dostępu do potrzebnych informacji (np. dokumentów instytucji wspólnotowych).
7. Prawo do domagania się od WE naprawienia wszelkich szkód wyrządzonych przez jej instytucje lub funkcjonariuszy.
Każda osoba fizyczna lub prawna (zatem nie tylko obywatel UE) może, na warunkach wskazanych w przepisach Traktatu kontrolować i korygować zachowania:
- państw członkowskich
- instytucji WE
Szczegóły oraz odstępstwa od w/w praw zawarte są w dyrektywach.
1969r.- Europejski Trybunał Sprawiedliwości zaczął chronić prawa podstawowe i definiować wspólnotową koncepcję praw podstawowych.
1974r.- ETS, uznał, że nie może utrzymać na mocy środków, które są niezgodne z prawami zasadniczymi gwarantowanymi w konstytucjach państw członkowskich i wskazał jako kolejne źródło wzorców dla wspólnotowej ochrony praw człowieka- umowy międzynarodowe.
4 listopad 1950r.- w Rzymie została podpisana Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności. Jej stronami są wszystkie państwa członkowskie i stanowi ona wspólny standard dla wszystkich państw członkowskich.
Podstawowe prawa człowieka uznane przez ETS i mające zagwarantowaną ochronę w porządku wspólnotowym:
1. Prawa "gospodarcze"
Prawo własności, wolności wyboru i wykonywania zawodu
2. Prawa "klasyczne" i wolności
Wolność wyznania, myśli, poglądów, prawo do informacji, prawo do prywatności (w tym nietykalność mieszkania),
3. Prawa o charakterze gwarancji procesowych
ochrona szczególnego stosunku zaufania między prawnikiem a klientem ( w tym tajemnicy ich korespondencji)
7 grudzień 2000r.- Konwent przedstawił projekt podpisany przez przewodniczącą PE, Nicole Fontaine, Przewodniczącego KE Romano Vedrine i proklamowany w obecności głów państw i szefów rządów państw członkowskich jako Karta Praw Podstawowych UE.
KPP składa się z preambuły oraz 54 artykułów ułożonych w siedmiu rozdziałach:
I "Godność”: nienaruszalność godności ludzkiej, prawo do życia, prawo do integralności osoby ludzkiej, zakaz tortur, zakaz niewolnictwa
II "Wolności" m.in.: prawo do wolności i bezpieczeństwa, poszanowanie życia prywatnego, ochrona danych osobowych, wolność myśli, sumienia, wyznania, wolność wypowiedzi, informacji, wolność zgromadzeń, wolność nauki, wolność prowadzenia działalności gospodarczej, prawo do własności, prawo do azylu.
III "Równość" m.in.: równość wobec prawa, równość kobiety i mężczyzny, prawa dziecka , osób starszych, osób niepełnosprawnych.
IV "Solidarność" prawa pracowników do informacji i konsultacji, dostęp do służb zatrudnienia, ochrona w razie nieuzasadnionego zwolnienia, zabezpieczenie społeczne, ochrona zdrowia, ochrona środowiska, ochrona konsumentów.
V "Prawa obywateli" : prawa wyborcze, prawo do dobrego zarządzania, prawo dostępu do dokumentów, prawo petycji do PE i skargi do Rzecznika Praw Obywatelskich, prawo swobodnego poruszania się i pobytu , ochrona dyplomatyczna i konsularna.
VI "Wymiar Sprawiedliwości": prawo do skutecznego środka prawnego i rzetelnego procesu, domniemanie niewinności i prawo do obrony, zasada proporcjonalności czynów zagrożonych karą i kar, zasada ne bis in idem ,
VII "Postanowienia ogólne" : zakres Karty, stopień ochrony, ograniczenia praw, zakaz nadużycia praw.
Podstawowe zasady stosowania KPP i relacje między KPP a poszczególnymi systemami ochrony praw podstawowych ( tzw. postanowienia pomostowe):
KPP stosuje się do instytucji i organów UE, z uwzględnieniem zasady subsydiarności: do państw członkowskich w takim zakresie, w jakim stosują prawo UE
KPP nie zmienia ani nie ustanawia żadnego nowego uprawnienia, ani zadania dla WE lub UE
Ograniczenia praw zawartych w KPP mogą być przewidziane tylko w ustawie i szanować istotę tych praw. Ograniczenia mogą być wprowadzone jedynie wtedy, kiedy są konieczne i odpowiadają istotnie celom interesu ogólnego lub potrzebom ochrony praw innych osób, muszą również wypełniać kryteria proporcjonalności
prawa, których podstawą są Traktaty wspólnotowe czy TUE mogą być wykonywane tylko na warunkach i granicach określonych w tych Traktatach
prawa zawarte w KPP, które odpowiadają prawom zagwarantowanym przez EKPC mają takie samo znaczenie i zakres jak ustanowione przez Konwencję
KPP nie może być interpretowana jako ograniczająca prawa uznane przez prawo UE i prawo międzynarodowe, w tym EKPC i inne umowy, których stronami są WE lub wszystkie państwa członkowskie
KPP jest jedynie polityczną deklaracją a jej postanowienia nie mają charakteru prawnie wiążącego.
Zasady prawa wspólnotowego o szczególnym znaczeniu dla jednostek:
1. Zasada zakazu dyskryminacji- treścią zasady niedyskryminacji jest zakaz zróżnicowanego traktowania podmiotów znajdujących się w takiej samej czy podobnej sytuacji, jeśli to zróżnicowanie jest arbitralne i nieuzasadnione. Zakaz dotyczy zarówno dyskryminacji jawnej jak i ukrytej.
2. Zasada pewności prawa:
Zasada ochrony uprawnionego oczekiwania danego podmiotu (czy grupy podmiotów), jeśli nie jest to (naruszenie) uzasadnione względami nadrzędnego interesu publicznego.
Zasada nieretroakcji- stanowi (w myśl rzymskiej paremii lex retro non agit) że prawo nie działa wstecz. Oznacza to, że nowo wprowadzone przepisy nie mają zastosowania do sytuacji czy zdarzeń, które zakończyły się zanim te przepisy zaczęły obowiązywać.
~ FINANSOWANIE UNII EUROPEJSKIEJ ~
Historia WE.
W początkowym okresie trzy WE posiadały odrębne instytucje, które dopiero w 1965/67 zostały ostatecznie połączone we wspólny system instytucjonalny. Ogólnie rzecz biorąc w okresie przed 1965/67r istniejące dwa systemy instytucji różniły się istotnie:
w ramach EWWiS- system bardziej zintegrowany
w ramach EWG- w większości system o charakterze międzynarodowym
Systemy finansowe istniejące w ramach WE:
- system EWWiS – miał dwie charakterystyczne cechy odróżniające:
1) EWWiS poza możliwością zaciągania pożyczek, utrzymywała się głównie z tzw podatków bezpośrednio pobieranych w przedsiębiorstwach podlegających władzy tej organizacji.
2) EWWiS nie przyjmowała normalnego budżetu a tylko prognozy finansowe, które obejmowały wyłącznie wydatki administracyjne przeznaczone na funkcjonowanie Wspólnoty.
- system w ramach EWG – jednolity budżet przyjmowany przez Radę, w którym mieściły się zarówno wydatki na finansowanie samych instytucji, jak i wydatki przeznaczone na zadania wynikające z różnych polityk EWG. Ponadto EWG mogła uzyskiwać środki finansowe z pożyczek.
- system w ramach EWEA – istniały dwa odrębne budżety: budżet przeznaczony na funkcjonowanie samej Wspólnoty oraz budżet na wydatki związane z badaniami i inwestycjami. Podobnie jak EWG, EWEA przyjmowała jednolity budżet, a jedynie finansowanie niektórych inwestycji było zapewnione przez środki budżetowe (np. Agencja).
Po 1965/67 roku zostały przeprowadzone nie tylko głębokie reformy dotyczące instytucji, ale również nastąpiło przejście od systemu finansów, typowego dla klasycznej organizacji międzynarodowej, opartego na zasadzie dokonywania wpłat do budżetu organizacji przez same państwa członkowskie w postaci składek, do systemu finansów wewnętrznych opartego na dochodach własnych, zbliżonego do systemu finansowania państwa.
Przyczyny zmian po 1965/67 roku:
Fuzja instytucji dokonana w oparciu o Traktat o fuzji z 8 kwietnia 1965 roku
Poczynając od Traktatu Luksemburskiego 22 kwietnia 1970 roku, składki członkowskie stopniowo były zastępowane przez własne dochody WE,
Przeprowadzenie po raz pierwszy w 1979 roku, bezpośrednich powszechnych wyborów do PE
Wraz z rozwojem integracji, nowymi zadaniami oraz stopniowym poszerzaniem się integracji przez przyłączenie nowych państw członkowskich rosły wydatki, za czym nie nadążał zdecydowanie wzrost dochodów WE. Nowym źródłem dochodów stał się wspólnotowy podatek VAT pobierany w wysokości wspólnie ustalonej przez państwa członkowskie.
Na mocy Traktatu Luksemburskiego 1970 roku budżet badań i inwestycji, EWEA został zintegrowany z finansami pozostałych WE, stając się wspólnym funduszem do spraw badań i inwestycji.
Dalsze zmiany zostały wprowadzone Traktatem Brukselskim z 22 lipca 1975 roku, który rozszerzył uprawnienia budżetowe PE i zmodyfikował zasady kontroli finansowej, powołując do życia nową instytucje wspólnotową- Trybunał Obrachunkowy.
JAE zapowiedział reformę całości funduszy strukturalnych WE oraz doprowadził do przyjęcia wielu istotnych aktów prawa pochodnego dotyczących:
Dyscypliny finansów wspólnotowych poprzez reformę dochodów własnych oraz wzmocnienia dyscypliny budżetowej
Reorganizacji funduszy strukturalnych dotyczących działań interwencyjnych WE i rozporządzenia wykonawcze.
Na mocy Protokołu o skutkach finansowych wygaśnięcia TEWWIS oraz o Funduszu Badawczym Węgla i Stali, dołączonego do TN, wszelkie zobowiązania i cały majątek EWWiS w stanie z 23 lipca 2002 roku przeszły z dniem 24 lipca 2002 roku na Wspólnotę Europejską.
Podstawy prawne budżetu UE.
Aktualnie podstawy prawne budżetu UE znajdują się w postanowieniach TWE oraz w aktach prawa pochodnego, a w szczególności w dwóch decyzjach Rady z 31 października 1994 roku dotyczących zasobów własnych WE i dyscypliny budżetowej oraz rozporządzeniu finansowym Rady z 21 grudnia 1977 roku dotyczącym budżetu ogólnego WE. Zawarte są także w uchwalanych od 1988 roku Porozumieniach między instytucjonalnych zawierających, prognozy finansowe. Zadaniem tych porozumień jest wyjaśnienie konfliktów kompetencyjnych, jakie powstają w postępowaniu budżetowym, oraz ustalenie prognoz wieloletniego rozwoju wydatków chwili obecnej najważniejszym aktem jest Porozumienie Międzyinstytucjonalne z 6 maja 1999 roku w sprawie dyscypliny budżetowej i usprawnienia procedury budżetowej, które weszło w życie 1 stycznia 2000 roku.
Dochody WE i UE.
Na podstawie decyzji podjętej przez państwa członkowskie 21 kwietnia 1970 roku WE zostały wyposażone we własne źródła dochodów, zastępując w ten sposób tradycyjny system finansowania organizacji za pomocą składek członkowskich. Głównymi źródłami dochodów WE stały się cła, opodatkowanie produktów rolnych oraz część podatku od wartości dodanej VAT pobieranego w państwach członkowskich, członkowskich wysokości 1%.
W obliczu powtarzających się nowych kryzysów finansowych na szczycie w Brukseli w 1988 roku przyjęto Porozumienie Międzyinstytucjonalne w sprawie dyscypliny budżetowej i udoskonalenia procedury budżetowej, podpisane przez przewodniczących Rady, KE i PE.
Od Traktatu z Maastricht budżet jest finansowany w całości z dochodów własnych ustalanych przez Radę działającą jednomyślnie na podstawie propozycji KE i po zasięgnięciu opinii PE.
Wydatki WE i UE.
W zakresie wydatków kluczowe znaczenie ma podział na wydatki obowiązkowe i nieobowiązkowe.
Do wydatków obowiązkowych zaliczamy:
Te które zostały przewidziane, zarówno co do zasady, jak i w zakresie ich wysokości, przez prawo pierwotne i pochodne, jak również w ramach zobowiązań międzynarodowych i prywatnoprawnych WE.
Do wydatków nie obligatoryjnych zaliczamy wszystkie pozostałe wydatki, m.in.:
Wydatki na dofinansowanie rolnictwa w ramach WPR
Wydatki na politykę socjalną, energetyczną, ochronę środowiska, ochronę zdrowia ludzi i zwierząt
Wydatki na WPZiB
Z podziałem na wydatki obligatoryjne i nie obligatoryjne wiąże się rozdział kompetencji pomiędzy Radą i PE w zakresie ustalania budżetu stosunku do wydatków obligatoryjnych prawo ostatecznej decyzji przysługuje Radzie, podczas gdy w odniesieniu do wydatków nie obligatoryjnych PE może przegłosować Radę i przyjąć budżet większością trzech piątych głosów.
Procedura budżetowa.
Do KE należy przygotowanie wstępnego projektu budżetu na nadchodzący rok finansowy. Wstępny projekt jest prognozą dochodów i wydatków, przygotowaną przez KE w rezultacie oceny przedstawionych jej preliminarzy poszczególnych instytucji. Przed ostatecznym przyjęciem przez KE, wstępny projekt budżetu jest poddawany dyskusjom pomiędzy KE, Radą i PE.
W łonie Rady zajmuje się nim Komitet Budżetowy Rady a następnie COREPER. Potem Rada Przyjmuje projekt budżetu, stanowiąc niekwalifikowaną większością głosów. W przypadku powstania konfliktu między Radą a PE, dotyczącego podziału na wydatki obowiązkowe i nie obowiązkowe wszczyna się procedurę koncyliacyjną z udziałem przedstawicieli obu zainteresowanych instytucji i KE. Po przyjęciu wstępnego projektu budżetu przez Radę jest on przedstawiany PE najpóźniej 5 października poprzedzającego rok budżetowy.
Jeśli na sesji plenarnej PE przyjmie projekt , budżet jest uchwalony. Budżet uważany jest za przyjęty również wtedy, gdy PE w ciągu 45 dni od przedstawienia mu projektu budżetu ani go nie przyjmie, ani nie zaproponuje poprawek do wydatków obowiązkowych.
Rada wspólnie z KE rozważa projekt i może zachować się na trzy sposoby:
Może odrzucić poprawki wprowadzone przez PE
Może odrzucić poprawki proponowane przez PE do wydatków obowiązkowych, które nie zmieniają ogólnej sumy wydatków, wydatków przypadku , gdy tego nie zrobi poprawki zostają w mocy
Może zaakceptować poprawki PE do projektu budżetu, które podwyższają ogólny poziom wydatków, lecz jeśli tego nie uczyni poprawki upadają.
Jeśli w ciągu 15 dni Rada nie zmieniła poprawek proponowanych przez PE i zaakceptowała proponowane poprawki PE, budżet uważa się za przyjęty.
Jeśli nie nastąpiło przyjęcie budżetu przez Radę budżet wraca do PE na drugie czytanie.
Największym zagrożeniem dla projektu budżetu i najdalej idącym uprawnieniem PE w toku prac nad budżetem jest możliwość odrzucenia projektu w całości i zażądania przedstawienia nowego projektu.
Po zakończeniu procedury budżetowej Przewodniczący PE stwierdza, że budżet jest ostatecznie uchwalony. Uchwała o przyjęciu budżetu nosi nazwę „Ostateczne przyjęcie budżetu ogólnego Unii Europejskiej na dany rok finansowy”.
Obowiązek wykonania budżetu spoczywa na KE. Realizacja budżetu odbywa się w granicach otwartych kredytów, ustalonych w rozporządzeniach finansowych Rady. Sprawowanie finansów ramach WE podlega dwojakiego rodzaju kontroli. Pierwszy etap kontroli odbywa się w toku wykonania budżetu, natomiast drugi etap kontroli odbywa się po zakończeniu roku finansowego. Na podstawie rekomendacji Rady podjętej większością kwalifikowaną, PE udziela absolutorium KE z wykonania budżetu za dany rok.
Szczególne zasady finansowania niektórych form działalności:
1. Europejski Bank Inwestycyjny
Jest instytucją finansową o kompetencjach ogólnych, których zakres uległ poszerzeniu po podpisaniu konwencji z Yaounde i Lome. Siedziba banku znajduje się w Luksemburgu. Zadaniem EBI jest przyczynianie się do zrównoważonego rozwoju na rzecz wspierania wspólnego rynku, w interesie ogólnym. Udziałowcami EBI są państwa członkowskie, w stosunku ustalonym zgodnie ze statutem. Ponadto EBI może uzyskiwać środki z pożyczek udzielanych przez państwa członkowskie.
2. Fundusze strukturalne
Zostały stworzone w oparciu o różne podstawy prawne i są finansowane przez kredyty wpisane do budżetu KE.
Najważniejsze fundusze strukturalne to:
1. Europejski Fundusz Socjalny
2. Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolniczych
3. Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego
4. Fundusz Spójności
Zarząd funduszami strukturalnymi sprawuje KE przy pomocy trzech komitetów:
Komitetu konsultacyjnego
Komitetu powołanego celu zarządzania Europejskim Funduszem Socjalnym
Komitetu zarządzającego
Cele realizowane przez fundusze strukturalne ograniczono do trzech:
Wspieranie rozwoju strukturalnego dopasowanie regionów zacofanych
Wspieranie transformacji gospodarczej i socjalnej, regionów dotkniętych trudnościami strukturalnymi
Dopasowanie i modernizacja systemów edukacji, szkolenia zawodowego i zatrudnienia oraz praktyk w tych dziedzinach
~ STOSUNKI ZEWNĘTRZNE UNII EUROPEJSKIEJ ~
Stosunki zewnętrzne w I filarze.
Osobowość prawno międzynarodowa WE – ma charakter funkcjonalny, ponieważ jest ograniczona przez zakres kompetencji powierzonych WE, a także przez cele organizacji określone w traktatach założycielskich.
Zdolność uczestniczenia w organizacjach międzynarodowych.
WE mają prawo uczestniczenia w organizacjach międzynarodowych, lecz rzadko uczestniczą w ich pracach w charakterze członka. W tym charakterze biorą udział jedynie w pracach Organizacji do Spraw Wyżywienia i Rolnictwa (FAO), Międzynarodowego Banku Odbudowy i Rozwoju (IBRD) oraz Światowej Organizacji Handlu (WTO).
Prawo legacji czynne i bierne – prawo legacji, rozumiane jest jako zdolność wysyłania (legacja czynna) i przyjmowania (legacja bierna) przedstawicieli dyplomatycznych. Podstawą normatywną prawa legacji WE jest art. 17 protokołu z 18 kwietnia 1965 r. o przywilejach i immunitetach WE.
Zdolność procesowa WE przed międzynarodowymi organami powołanymi do rozstrzygania sporów oraz zdolność do ponoszenia odpowiedzialności prawnej.
ETS nie ma kompetencji do rozstrzygania tzw. sporów zewnętrznych z udziałem WE, czyli wszelkich sporów wynikłych na gruncie umów podpisanych przez WE z państwami trzecimi lub innymi podmiotami prawa międzynarodowego. Spory te mają rozstrzygać specjalne organy powołane na mocy przepisów tych traktatów międzynarodowych.
Prawo korzystania z przywilejów i immunitetów międzynarodowych.
Przywileje mają charakter funkcjonalny. Wyraża się to w tym, że dotyczą one urzędników i innego personelu wyłącznie w ramach ich działania w zakresie wykonywania obowiązków zawodowych w interesie WE.
Na przywileje i immunitety składają się:
→ Nietykalność lokali i budynków
→ Wyłączenie aktywów i majątku WE spod przymusowego postępowania administracyjnego lub sądowego
→ Nietykalność archiwów
→ Immunitet fiskalny w zakresie podatków bezpośrednich przysługujący aktywom, dochodom i innym dobrom należącym do WE
→ Immunitet celny
→ Traktowanie należne misjom dyplomatycznym państw w zakresie transferu dokumentów oraz oficjalnej komunikacji
→ Prawo swobodnego poruszania się członków i agencji instytucji po terytorium WE na podstawie dokumentów wydanych przez przewodniczących danej instytucji
Stosunki zewnętrze w II filarze.
W ramach stosunków zewnętrznych realizowanych w II filarze główną rolę spełnia Rada Europejska. Do jej kompetencji należy określenie zasad i ogólnych wytycznych wspólnej polityki. Decyduje także o wspólnych strategiach.
Samodzielną rolę w stosunkach zewnętrznych II filaru odgrywa Urząd Przewodniczącego (Prezydencja). Reprezentuje on UE w sprawach WPZiB (Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa). Istotne zadania spełnia też Wysoki Przedstawiciel do Spraw WPZiB. Do jego zadań należy m.in. prowadzenie dialogu politycznego z podmiotami trzecimi. Istotną rolę odgrywa Komitet Polityczny, składający się z tzw. dyrektorów politycznych w ministerstwach spraw zagranicznych państw członkowskich. W Sekretariacie Generalnych Rady działa Jednostka Planowania Polityki i Wczesnego Ostrzegania, której zadania polegają na nadzorowaniu i analizowaniu postępów WPZiB, badaniach sytuacji międzynarodowej w celu dostarczenia ocen, identyfikowania zadań, ostrzegania o zagrożeniach i formułowania opcji dotyczących wspólnej polityki pod kierunkiem Urzędu Przewodniczącego.
Stosunki zewnętrzne w III filarze.
Doniosłą rolę polityczną odgrywa Rada Europejska. Szczególnie ważne zadania w tym filarze wypełnia Rada UE. Między innymi należą do nich:
→ Ustanawiania konwencji pomiędzy państwami członkowskimi,
→ Zachęcanie do współpracy za pośrednictwem Europolu,
→ Określanie warunków i akcji trans granicznych,
→ Upoważnianie państw do ustanowienia ściślejszej współpracy,
→ Wszczynanie rokowań i zawieranie umów międzynarodowych w obszarze III filaru,
→ Pełnienie funkcji forum informacji i konsultacji państw członkowskich.
Kompetencje do zawierania umów w I filarze.
Przyznanie WE kompetencji w celu realizacji określonego celu w stosunkach wewnętrznych upoważnia ją równocześnie do zawierania umów międzynarodowych w miejsce państw członkowskich w celu realizacji tego zadania.
Zawarte przez WE w wykonaniu kompetencji domniemanych umowy międzynarodowe zajmują w hierarchii aktów prawa wspólnotowego, pozycję analogiczną do tej, jaka przysługuje aktom prawa pochodnego powstałym w wykonaniu wewnętrznej kompetencji prawodawczej WE, w stosunku, do których kompetencja zewnętrzna jest kompetencją równoległą.
Rodzaje zewnętrznych kompetencji WE.
ETS przyjął, że kompetencje wyłącznie przysługują WE w stosunkach zewnętrznych tylko w dwóch przypadkach:
→ Jeśli kompetencja wewnętrzna do stanowienia aktów prawa pochodnego została rzeczywiście wykonana lub konkurencyjna kompetencja wewnętrzna WE w rezultacie wykonania jej poprzez uchwalenie aktu prawa wspólnotowego stała się kompetencją wyłączną.
→ Kompetencja zewnętrzna WE jest kompetencją wyłączną, jeśli zawarcie umowy międzynarodowej i wykonanie wewnętrznej kompetencji prawodawczej może nastąpić tylko równocześnie.
Zmiany wynikające z Traktatu Amsterdamskiego.
Zmiany dotyczące zawierania umów międzynarodowych wprowadzone TA do TWE dotyczą dwóch kwestii:
→ Kompetencji WE do zawierania umów handlowych w oparciu o art. 133 TWE;
→ Procedury zawierania umów międzynarodowych w oparciu o art. 300 TWE;
Kompetencje do zawierania umów w II i III filarze.
Umowy międzynarodowe w obszarach II i III filaru mogą być zawierane tylko w imieniu państw członkowskich. Tryb postępowania dotyczy zawierania umów międzynarodowych w obszarach II i III filaru ma wiele wad:
→ Rodzi brak zaufania po stronie partnerów negocjacyjnych, UE, jeśli po wstępnych uzgodnieniach z Urzędem Przewodniczącego działającego w imieniu UE, w ostatecznej fazie, gdy następuje dyskusja dotycząca tekstów prawnych, partnerami w dyskusji stają się państwa członkowskie i KE;
→ Dodatkowo, skoro umowy podpisywane są w imieniu państw członkowskich, powstaje konieczność przeprowadzania ich ratyfikacji zgodnie z wymaganiami konstytucyjnymi we wszystkich państwach;
→ Analiza art. 24 TUE nie pozwala na jasne udzielenie odpowiedzi na pytanie, czy to uregulowanie oznacza nadanie UE prawa do zawierania umów międzynarodowych w miejsce państw członkowskich.
→ Biorąc pod uwagę aktualną treść art. 24 TUE do rozstrzygnięcia pozostaje zagadnienie, jaki jest los umowy międzynarodowej, która została ratyfikowana przez niektóre tylko państwa członkowskie z pominięciem pozostałych.
Ogólne zasady zawierania umów.
Ogólne reguły dotyczące zawierania przez WE umów międzynarodowych z państwami trzecimi zostały zamieszczone w art. 300 TWE. Tryb zawierania umów w nim uregulowany dotyczy wszystkich umów międzynarodowych zawieranych przez WE, z wyjątkiem umów zawieranych w ramach UGiP.
Przed zawarciem umowy możliwe jest zasięgnięcie opinii ETS, co do zgodności takiej umowy z przepisami Traktatu. O wydanie takiej opinii może zwrócić się Rada, KE lub państwo członkowskie.
Szczególna procedura zawierania umów międzynarodowych w ramach UGiP.
Szczególna procedura zawierania umów międzynarodowych obowiązuje w odniesieniu do spraw UGiP. Rada, na zasadzie wyjątku od art. 300 TWE, może zawierać umowy formalne dotyczące systemu kursów wymiany euro w stosunku do walut poza wspólnotowych.
Procedura zawierania umów w obszarze UGiP charakteryzuje się tym, że KE nie prowadzi rokowań w sprawie zawarcia umowy, a jedynie w pełni w nich uczestniczy.
Skuteczność umów międzynarodowych w porządku prawnym WE.
W stosunku do osób fizycznych i prawnych, będących przynależnymi państw członkowskich, umowy międzynarodowe wywołują skutek bezpośredni, to znaczy rodzą bezpośrednio prawa i obowiązki dla tych podmiotów tylko wtedy, gdy umowa expressis verbis to przewiduje.
Układy stowarzyszeniowe.
Stowarzyszenie dzieli się na dwa rodzaje ze względu na podstawę normatywną, a także ze względu na to, jakie podmioty mogą uzyskać status stowarzyszonych ze WE:
1. Stowarzyszenie krajów i obszarów zamorskich
Celem stowarzyszenia jest popieranie ich rozwoju gospodarczego i społecznego oraz ustanowienie ścisłych stosunków gospodarczych pomiędzy nimi a całą WE.
2. Stowarzyszenie państw
Na ogół układy zawierane mają na celu doprowadzenie państw stowarzyszonych do członkostwa w UE. Układy stowarzyszeniowe tego typu tworzą zwykle strukturę instytucjonalną składającą się z:
→ Rady Stowarzyszenia, skupiającej się w równej liczbie przedstawicieli członków rządu państwa stowarzyszonego i członków Rady i KE. Rada stowarzyszenia podejmuje decyzje i wykonuje funkcję rozstrzygania sporów;
→ Komitetu Stowarzyszenia, posiadającego kompetencje wykonawcze
→ Wspólnego Komitetu Parlamentarnego, składającego się z przedstawicieli PE i parlamentu odnośnego państwa stowarzyszonego.
Traktaty akcesyjne.
Ranga konstytucyjna umów akcesyjnych wynika z faktu, że każdorazowo wprowadzają one zmiany do traktatów założycielskich. Samo przyjęcie nowego członka jest również aktem o charakterze politycznym.
~ PRAWNE ASPEKTY PROCESU ROZSZERZENIA UNII EUROPEJSKIEJ, TRAKTAT AKCESYJNY. ~
Podstawa prawna przyjęcia państwa do UE.
TUE określił w art. 49 jednolitą podstawę przyjęcia państwa do UE.
W art. 49 TUE określone są cztery główne problemy związane z akcesem państwa do UE:
→ Ogólne przesłanki (wymogi) warunkujące przystąpienie państwa do Unii
→ Wewnętrzna procedura po stronie UE w sprawie przyjęcia nowego państwa członkowskiego
→ Obszar regulacji traktatu akcesyjnego, który jest podstawą uzyskania przez państwo kandydujące członkostwa w Unii i który reguluje w szczególności „warunki przyjęcia i wynikające z tego przyjęcia dostosowania w Traktatach”
→ Procedura związania się traktatem akcesyjnym, która jest warunkowana dopełnieniem wymogów konstytucyjnych ratyfikacji w „umawiających się Państwach”.
Przesłanki przyjęcia państwa do UE.
Członkostwo w Unii wymaga:
→ Osiągnięcia przez państwo kandydujące stabilności w dziedzinie instytucji gwarantujących demokrację, praworządność, respektowanie praw człowieka oraz poszanowanie i ochronę mniejszości;
→ Istnienie sprawnej gospodarki rynkowej oraz możliwości sprostania naciskowi konkurencji i sił rynkowych funkcjonujących wewnątrz Unii;
→ Zdolności do wywiązywania się z zobowiązań wynikających z członkostwa, w szczególności z realizacji celów unii politycznej, gospodarczej i pieniężnej.
Lista warunków, jakie powinno spełnić państwo kandydujące, aby uzyskać członkostwo w Unii:
→ Wymóg „europejskości”: jest traktowany elastycznie, jeśli uwzględni się, że Turcja ma status państwa kandydującego do członkostwa
→ Wymóg „funkcjonującej demokracji”: Unia opiera się na zasadach wolności, demokracji, poszanowania praw człowieka i podstawowych wolności oraz państwa prawnego, które są wspólne dla Państw Członkowskich. W ten sposób dokonano swoistego „uwspólnotowienia”, które obecnie jest wymogiem traktatowym.
→ Wymóg „funkcjonującej gospodarki rynkowej”, na który składają się dwa zasadnicze elementy:
1. Zdolność wywiązania się z zobowiązań
2. Zdolność sprostania konkurencji i wymogom rynkowym wewnątrz Unii.
→ Zdolność UE do przyjęcia nowych członków: przyjęcie nowych państw będzie oznaczać prawie podwojenie liczby państw członkowskich i pogłębienie dyferencjacji wśród nich.
Skutki prawne przystąpienia państwa do UE:
→ Państwo decydując się na przystąpienie do UE, musi przystąpić do Unii jako całości, tzn. do wszystkich Wspólnot działających w I filarze, do II i III filaru oraz do „dachu” i „fundamentu” Unii. Nie jest możliwe „wybiórcze” przystąpienie do jednej ze WE, czy też do jednego z filarów.
→ Państwo, przystępujące do UE, musi przejąć całość zasobu prawnego UE, tzn. prawo pierwotne UE i prawo stanowione w UE, łącznie z tzw. wspólnotowym zasobem prawnym. W toku negocjacji akcesyjnych możliwe jest uzgodnienie pewnych wyjątków od tej zasady, ujętych w tzw. okresy przejściowe.
Zasady proceduralne i struktura akcesu.
Trzy zasadnicze obszary, które wzajemnie się nakładają i uzupełniają:
→ Procedurę „wewnątrz unijną”, czyli powiązanie procesu przyjęcia państwa ze spełnieniem pewnych wymogów po stronie UE;
→ Negocjacje akcesyjne, które prowadzą do uzgodnienia tekstu traktatu akcesyjnego;
→ Procedurę prawno międzynarodową, prowadzącą do związania się traktatem akcesyjnym przez wszelkie umawiające się państwa.
Wymogi proceduralne po stronie UE.
W tym obszarze procesu akcesji, można wyodrębnić następujące główne etapy:
1. Zgłoszenie przez zainteresowane państwo wniosku o członkostwo. Następujące państwa kandydujące przedłożyły wnioski o członkostwo:
14 kwietnia 1987 r. – Turcja
4 lipca 1990 r. – Cypr
16 lipca 1990 r. – Malta
1 kwietnia 1994 r. – Węgry
8 kwietnia 1994 r. – Polska
22 czerwca 1995 r. – Rumunia
27 czerwca 1995 r. – Słowacja
13 października 1995 r. – Łotwa
24 listopada 1995 r. – Estonia
8 grudnia 1995 r. – Litwa
14 grudnia 1995 r. – Bułgaria
17 stycznia 1996 r. – Czechy
10 czerwca 1996r. – Słowenia
2. Rada Europejska decyduje o rozpoczęciu procedury i zwraca się do KE o opinię wstępną, dotyczącą stopnia spełnienia przez państwo przedkładające wniosek wymogów członkostwa.
3. KE przedkłada Radzie Europejskiej opinię wstępną o państwie zgłaszającym wniosek
4. Rada Europejska podejmuje decyzje, stanowiąc jednogłośnie, w sprawie przyznania danemu państwu statusu kandydata i rozpoczęcia negocjacji akcesyjnych.
Podczas posiedzenia w Luksemburgu (12-13 grudnia 1997 r.) Rada Europejska przyznała status kandydatów i postanowiła rozpocząć negocjacje akcesyjne z następującymi państwami:
→ Czechami,
→ Cyprem,
→ Estonią,
→ Polską,
→ Słowenią,
→ Węgrami.
Podczas posiedzenia w Helsinkach (10-11 grudnia 1999 r.) Rada Europejska przyznała status kandydatów i postanowiła rozpocząć negocjacje akcesyjne z następującymi państwami:
→ Bułgarią,
→ Litwą,
→ Maltą,
→ Rumunią,
→ Słowacją,
→ Turcją, (przy czym Turcji przyznano status kandydata, lecz postanowiono nie rozpoczynać jeszcze negocjacji akcesyjnych).
Zasadnicze etapy negocjacji:
1. Pierwszy etap obejmuje tzw. przegląd prawa. Etap ten składa się z dwóch części:
→ Sesji wielostronnych – biorą w nich udział wszystkie państwa kandydujące; podczas takich sesji eksperci KE omawiają zasób prawny UE w danym obszarze negocjacyjnym, przedstawiciele państw kandydujących mogą zaś zwracać się o niezbędne wyjaśnienia;
→ Sesji dwustronnych, które prowadzone są przez przedstawicieli KE indywidualnie z poszczególnymi państwami kandydującymi; podczas tych sesji, badany jest stopień zgodności prawa krajowego państwa kandydującego z prawem UE;
2. Drugi etap obejmuje tzw. negocjacje merytoryczne. O ich rozpoczęciu decyduje Rada do Spraw Ogólnych i Stosunków Zewnętrznych. Negocjacje merytoryczne rozpoczynają się oficjalnie z chwilą przekazania państwu kandydującemu podczas Międzynarodowej Konferencji Akcesyjnej Wspólnego Stanowiska.
Struktura obszarów negocjacyjnych:
1. Swobodny przepływ towarów,
2. Swobodny przepływ osób,
3. Swoboda świadczenia usług,
4. Swobodny przepływ kapitału,
5. Prawo spółek,
6. Polityka konkurencji,
7. Rolnictwo,
8. Rybołówstwo,
9. Polityka transportowa,
10. Podatki,
11. Unia Gospodarcza i Pieniężna,
12. Statystyka,
13. Polityka społeczna i zatrudnienie,
14. Energia,
15. Polityka przemysłowa,
16. Małe i średnie przedsiębiorstwa,
17. Nauka i badania,
18. Edukacja, kształcenie i młodzież,
19. Telekomunikacja i technologie informacyjne,
20. Kultura i polityka audiowizualna,
21. Polityka regionalna i koordynacyjnych instrumentów strukturalnych,
22. Środowisko,
23. Ochrona konsumentów i zdrowia,
24. Wymiar sprawiedliwości i sprawy wewnętrzne,
25. Unia celna,
26. Stosunki zewnętrzne,
27. Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa,
28. Kontrola finansowa,
29. Finanse i budżet,
30. Instytucje,
31. Sprawy inne.
Strategia rozszerzenia.
Rada Europejska określiła trzy wiodące reguły strategii negocjacji akcesyjnych:
→ Proces akcesji ze wszystkimi państwami ma odbywać się „w tych samych jednolitych ramach” i wszystkie państwa kandydujące biorą „udział w procesie akcesyjnym na równych prawach”,
→ W toku negocjacji akcesyjnych każdy z kandydatów oceniany ma być stosownie do indywidualnych postępów, jakie uczynił;
→ W szczególności miało to oznaczać, że państwa kandydujące, które później rozpoczęły negocjacje akcesyjne, mogą dołączyć z czasem do tych państw, które negocjacje akcesyjne prowadzą.
Dokumenty akcesyjne – struktura
Traktat akcesyjny sensu largo
Traktat akcesyjny sensu stricto – Traktat o przystąpieniu
- preambuła;
- art. 1: ustanowienie członkostwa, warunki przyjęcia – Akt („integralna część” Traktatu);
- art. 2: klauzula ratyfikacyjna, 1 maja 2004 r. – wejście w życie, dostosowanie Traktatu;
- art. 3: (języki autentyczne, depozytariusz);
Akt dotyczący warunków przystąpienia oraz dostosowań w Traktatach stanowiących podstawę UE
- Część pierwsza: zasady;
- Część druga: zmiany w Traktatach
Tytuł I: Postanowienia instytucjonalne,
Tytuł II: Pozostałe zmiany;
- Część trzecia: postanowienia stałe;
Tytuł I: Dostosowania w aktach przyjętych przez instytucje;
Tytuł II: Pozostałe postanowienia;
- Część czwarta: postanowienia tymczasowe;
Tytuł I: Środki przejściowe;
Tytuł II: Pozostałe postanowienia;
- Część piąta: postanowienia dotyczące wprowadzenia Aktu w życie;
Tytuł I: Powoływanie instytucji i organów;
Tytuł II: Zastosowanie aktów wydanych przez instytucje;
Tytuł III: Postanowienia końcowe;
- 18 załączników (I – XVIII);
- 9 protokołów
Akt końcowy
I Tekst Aktu Końcowego;
II Deklaracje przyjęte przez pełnomocników
III Pozostałe deklaracje (w punktach I i II łącznie 44 deklaracje)
IV Wymiana listów
Akt dotyczący warunków przystąpienia do UE oraz dostosowań w Traktatach stanowiących podstawę UE.
Akt obejmuje pięć części:
1. Zasady,
2. Zmiany w traktatach,
3. Postanowienia stałe,
4. Postanowienia tymczasowe,
5. Postanowienia dotyczące wprowadzenia Aktu w życie.
„Zasady” określone a Akcie.
Postanowienia Aktu dotyczące „zasad” obejmują:
1. Wyjaśnienia terminologiczne, które są istotne, zapobiegają, bowiem nieporozumieniom przy interpretacji tekstu.
2. Zakres związania państw członkowskich zasobem prawnym, UE: nowe państwa członkowskie od dnia przystąpienia „są związane postanowieniami Traktatów założycielskich i aktów przyjętych przez instytucje Wspólnot”, czyli całym prawem pierwotnym i stanowionym w UE za wyjątkiem obszarów określonych w regulacjach derogacyjnych.
3. Kolejne artykuły precyzują zobowiązania nowych państw członkowskich w odniesieniu do specyficznych regulacji „zasobu” UE, umów międzynarodowych oraz aktywności na forum organizacji międzynarodowych:
→ Art. 3 reguluje zobowiązania w odniesieniu do „dorobku Schengen”
→ Art. 4 potwierdza, iż państwa przystępujące do UE z datą uzyskania członkostwa stają się państwami członkowskimi UGiP objętymi derogacją.
→ Kolejne artykuły (5-6) określają zobowiązanie zaakceptowania przez nowe państwa członkowskie innych aktów przyjętych w ramach UE, stosownych umów międzynarodowych oraz w odniesieniu do członkostwa w organizacjach międzynarodowych.
4. W ramach „zasad” uregulowano również kwestię ewentualnej zmiany postanowień Aktu: potwierdzono zasadę (w art. 7 Aktu), że Akt należy do prawa pierwotnego UE i podlega rewizji stosownie do „procedury zmiany traktatów” ( a więc stosownie do art. 48 TUE), naturalnie o ile sam „nie stanowi inaczej”.
~ KONSTYTUCJA RP Z 1997 R. A CZŁONKOSTWO POLSKI W UNII EUROPEJSKIEJ ~
Konstytucyjne Podstawy przystąpienie RP do UE.
W Konstytucji RP znalazł się szczególny przepis art. 90 ust. 1, zgodnie, z którym „Rzeczpospolita Polska może na podstawie umowy międzynarodowej przekazać organizacji międzynarodowej lub organowi międzynarodowemu kompetencje organów władzy państwowej w niektórych sprawach”.
Pojęcie „organizacji międzynarodowej” i „organu międzynarodowego”.
Daną „organizację” lub „organ” musi łączyć z Polską wspólny system wartości uniwersalnych, takich jak demokratyczny ustrój, przestrzeganie praw człowieka. Wyklucza to możliwość sprzeczną z proklamowaną w Konstytucji RP zasadą państwa prawnego, uniwersalnymi prawami człowieka lub wiążącymi Polskę prawem międzynarodowym.
Przedmiot przekazania.
Przyjęcie w polskiej konstytucji otwartej reformy przekazania kompetencji, spowoduje zapewne konieczność ustalenia przez TK granic tego rodzaju aktu. Być może podstawą dla takiego zabiegu stanie się art. 5 Konstytucji, zgodnie, z którym „Rzeczpospolita Polska strzeże niepodległości i nienaruszalności swojego terytorium, zapewnia wolności i prawa człowieka i obywatela oraz bezpieczeństwo obywateli, strzeże dziedzictwa narodowego […]”.
Tryb podejmowania decyzji o przeniesieniu kompetencji.
Tryb podejmowania decyzji o przeniesieniu kompetencji określono w art. 90 ust. 2,3,4, Konstytucji RP. Otóż „Ustawa, wyrażająca zgodę na ratyfikację umowy międzynarodowej, o której mowa w ust. 1, jest uchwalana przez Sejm większością 2/3 głosów w obecności, co najmniej połowy ustawowej liczby posłów oraz przez Senat większością 2/3 głosów w obecności, co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów. Wyrażenie zgody na ratyfikację takiej umowy może być uchwalone w referendum ogólnokrajowym zgodnie z przepisem art. 125. uchwałę w sprawie trybu wyrażenia zgody na ratyfikację podejmuje Sejm bezwzględną większością głosów w obecności, co najmniej połowy ustawowej liczby posłów”.
Formuła wystąpienia z UE w świetle postanowień Konstytucji RP.
Jeśli ratyfikacja umowy wymaga zgody ustawowej, to także dla wypowiedzenia umowy, konieczna jest zgoda w formie ustawy. „Traktat, który nie zawiera postanowienia dotyczącego jego wygaśnięcia i nie przewiduje wypowiedzenia ani wycofania się z niego, nie podlega wypowiedzeniu ani wycofaniu się z niego chyba, że ustalono, że strony miały zamiar dopuścić możliwość wypowiedzenia lub wycofania się, bądź prawa do wypowiedzenia lub wycofania się można domniemywać z charakteru traktatu”. Wprawdzie ani TUE, ani traktaty ustanawiające WE nie przewidują ich wypowiedzenia, ale konstytuują organizację międzynarodową, a prawo do wystąpienia z organizacji jest oczywistym dopełnieniem dobrowolnego charakteru przystąpienia do niej. Jeśli więc uznamy, że wystąpienie z UE jest prawnie dopuszczalne należałoby przyjąć, iż upoważnienie Prezydenta RP do wypowiedzenia umowy ratyfikowanej w oparciu o art. 90 Konstytucji, powinno nastąpić w tym samym trybie, w jakim Rzeczpospolita przekazała kompetencje na rzecz UE.
Prawo pierwotne a prawo polskie w świetle postanowień
Integracyjny charakter prawa wspólnotowego wymaga by było ono stosowane jednakowo i jednolicie we wszystkich państwach członkowskich UE. Konstytucyjne reguły stosowania prawa międzynarodowego nie mogą, więc w sposób automatyczny być przenoszone na prawo wspólnotowe, gdyż poszczególne państwa przyjmują różne zasady stosowania prawa międzynarodowego. ETS przyjmując zasadę pierwszeństwa prawa wspólnotowego przed prawem krajowym oaz zasadę bezpośredniej skuteczności tego prawa w porządkach prawnych państw członkowskich. Choć zasady zastosowania prawa wspólnotowego są wytworem działalności orzeczniczej ETS dotychczas państwa przystępujące do UE traktowały te zasady jako nieodłączną część przyjmowanych zobowiązań. Dotyczy to także Polski.
Status prawa pierwotnego w polskim porządku prawnym.
Traktat [EWG] stworzył swój własny porządek prawny, który po wejściu Traktatu w życie, stał się integralną częścią systemów prawnych państw członkowskich i który sądy tych państw zobowiązuje je stosować. W świetle tej wykładni, która jest częścią dorobku wspólnotowego całe prawo wspólnotowe, w tym prawo pierwotne obejmujące traktaty założycielskie i akcesyjne, nie jest już prawem międzynarodowym o krajowym statusie określonym regułami konstytucyjnymi.
Prawo pochodne a prawo polskie w świetle postanowień Konstytucji.
Zasady stosowania prawa stanowionego przez organizację międzynarodową, a więc pochodnego prawa wspólnotowego, uregulowano w art. 91 ust. 3, w którym przewidziano, że „jeśli wynika to z ratyfikowanej przez Rzeczpospolitą Polską umowy konstytuującej organizację międzynarodową, prawo przez nią stanowione jest stosowane bezpośrednio, mając pierwszeństwo w przypadku kolizji z ustawami”.
Suwerenność państwa w procesie integracji.
Integracja europejska dotyka obu aspektów suwerenności – zewnętrznego i wewnętrznego. Narody będące podmiotami władzy zwierzchniej w państwach członkowskich UE, nie wykonują w pełni atrybutów suwerenności, co w płaszczyźnie ustrojowej znajduje wyraz w przekazaniu kompetencji organów państwowych na rzecz WE/UE. Kompetencje te jednak nie zostają oddane innemu państwu czy też niezależnemu organizmowi międzynarodowemu. Istota ustrojowa integracji w ramach UE polega na tym, że narody państw europejskich, przy zachowaniu suwerennego statusu każdego z nich, swobodnie decydują w referendach lub za pomocą parlamentarnych procedur ratyfikacyjnych o wspólnym wykonywaniu pewnych kompetencji, aby szybciej i skuteczniej osiągnąć wybrane przez siebie cele.
~ DROGA POLSKI DO UNII EUROPEJSKIEJ ~
Rys historyczny.
1988 r. – rozpoczęły się negocjacje pomiędzy Polską a EWG.
Wrzesień 1988 r. – Polska ustanowiła stosunki dyplomatyczne z EWG.
Lipiec 1989 r. – Polska otworzyła w Brukseli swoje przedstawicielstwo dyplomatyczne.
19 września 1989 r. – EWG i Polska podpisały umowę w sprawie handlu oraz współpracy gospodarczej.
Układ stowarzyszeniowy jako element procesu akcesji.
Negocjacje dotyczące stowarzyszenia zakończyły się podpisaniem 16 grudnia 1991 r. tzw. Układu Europejskiego, który ratyfikowany 20 października 1992 r. wszedł w życie 1 lutego 1994 r. w tym czasie obowiązywała pomiędzy Polską a Wspólnotą Europejską umowa przejściowa dotycząca handlu i spraw związanych z handlem. Zarówno umowa przejściowa, jak i sam Układ Europejski przewidywały, iż istniejące dotychczas bariery w handlu pomiędzy Polską a WE zostaną złagodzone, a z czasem zniesione.
Charakterystyka postanowień Układu Stowarzyszeniowego.
Część Układu Europejskiego dotyczy tzw. zasad ogólnych, określających w szczególności podstawowy jego cel, jakim jest stowarzyszenie strefy wolnego handlu pomiędzy Polską a UE oraz dzielące ten okres fazy realizacyjne.
Istotna grupa przepisów Układu Europejskiego dotyczy przepływu pracowników, podejmowania działalności gospodarczej oraz świadczenia usług. Formułują one zakaz dyskryminacji pracowników polskich zatrudnionych legalnie w którymś z państw członkowskich UE w zakresie warunków zatrudnienia i pracy, wynagrodzenia, wypowiedzenia stosunku pracy, ubezpieczenia, oraz możliwości sprowadzenia rodziny.
Istotne przepisy Układu Europejskiego dotyczą płatności, przepływu kapitału, konkurencji oraz innych postanowień natury gospodarczej, w tym także dotyczących zbliżania szeroko pojmowanego polskiego prawa gospodarczego do prawodawstwa UE.
Znaczna grupa przepisów Układu Europejskiego dotyczy współpracy gospodarczej, która ma sprzyjać trwałemu rozwojowi ekonomicznemu i społecznemu Polski, jak również wzmocnić jej powiązania z UE.
Układ odnosi się również do współpracy finansowej, koncentrując się na określeniu zasad tworzenia i rozdziału funduszy PHARE (Poland and Hungary Assistance for Restructuring their Economies).
Instytucje stowarzyszenia:
1. Rada Stowarzyszenia; jest niekadencjalnym i niepermanentnym organem nadzorującym realizację wszystkich postanowień Układu Europejskiego. Może ona zajmować się wszelkimi kwestiami dotyczącymi wykonywania tego traktatu, jak również wydawać w tym zakresie decyzje oraz zalecenia. W skład Rady wchodzą ze strony UE członkowie jej Rady, a ze strony polskiej członkowie Rady Ministrów RP.
2. Komitet Stowarzyszenia; jest organem pomocniczym Rady Stowarzyszenia. Składa się on z wysokiego szczebla urzędników Komisji oraz wyższych funkcjonariuszy rządu polskiego. Zadaniem tego organu jest przygotowywanie posiedzeń Rady Stowarzyszenia, wymiana informacji oraz rozstrzyganie różnych problemów technicznych, wynikających z wykonywania układu.
3. Parlamentarny Komitet Stowarzyszenia; jest forum dialogu politycznego, wymiany informacji oraz współpracy deputowanych PE oraz parlamentarzystów polskich w zakresie spraw uregulowanych w Układzie Europejskim.
Organizacja negocjacji akcesyjnych w Polsce.
Wszystkie działania dotyczące przygotowania i negocjowania przystąpienia Polski do UE były koordynowanie i programowanie przez KIE (Komitet Integracji Europejskiej), utworzony na mocy ustawy z 8 sierpnia 1996r.
W chwili powołania, do kompetencji KIE należało:
→ Koordynowanie integracji Polski z UE,
→ Inicjowanie i koordynowanie przedsięwzięć dotyczących dostosowania prawa polskiego do prawa UE,
→ Współpraca z KE w zakresie konkretnych zagadnień integracyjnych;
→ Koordynacja zadań w zakresie przyjmowania i redystrybucja funduszy przeznaczonych na przedsięwzięcia integracyjne,
→ Współpraca z administracją regionalną i regionalnymi organizacjami pozarządowymi w celu zwiększenia ich zaangażowania w proces integracji z UE oraz przygotowanie ich do uczestnictwa w jej strukturach instytucjonalnych.
Mechanizm negocjacji akcesyjnych.
ETAPY UNIA EUROPEJSKA OBSZAR NEGOCJACJI POLSKA
Etap I:
Screening Komisja Europejska Sesje screeningowe w Brukseli Międzysektorowy Zespół Zadaniowy do Spraw Przygotowywania Negocjacji akcesyjnych z UE. Grupa Robocza do spraw Negocjacji
Etap II:
Formułowanie stanowisk negocjacyjnych
Po stronie polskiej, Grupa Robocza do spraw Negocjacji formułuje stanowiska negocjacyjne do zatwierdzenia przez Radę Ministrów RP. Po stronie UE, wspólne stanowisko zostaje sformułowane przez Radę w porozumieniu z państwami członkowskimi, w oparciu o propozycję Komisji. Rada UE Spotkania Międzyrządowej Konferencji Akcesyjnej w Brukseli lub Luxemburgu Rada Ministrów Grupa Robocza do spraw Negocjacji
Etap III:
Negocjacje w oparciu o stanowiska negocjacyjne
Negocjacje obejmują spotkania i wymianę informacji oraz objaśnienia przedstawiane na piśmie. Oczekiwanym wynikiem jest uzgodnienie stanowisk negocjacyjnych, prowadzące do porozumienia. Rada UE Spotkania Międzyrządowej Konferencji Akcesyjnej w Brukseli lub Luxemburgu. Rada Ministrów Grupa Robocza do spraw Negocjacji
Etap IV:
Porozumienie dotyczące Traktatu Akcesyjnego.
Porozumienie w sprawach pozostałych, połączonych w jeden pakiet negocjacyjny. Przyjęcie wyników negocjacji w Traktacie Akcesyjnym. Rada UE Spotkania Międzyrządowej Konferencji Akcesyjnej w Brukseli lub Luxemburgu. Rada Ministrów Grupa Robocza do spraw Negocjacji
Etap V:
Ratyfikacja Traktatu Akcesyjnego
Parlamenty krajowe państw członkowskich UE Ostatnie spotkanie Międzyrządowej Konferencji Akcesyjnej w Brukseli lub Luxemburgu. Sejm i społeczeństwo (w drodze referendum).
Zamknięcie negocjacji akcesyjnych i okres przejściowy.
Negocjacje akcesyjne zakończyły się uzgodnieniem ostatnich nie zamkniętych rozdziałów negocjacyjnych na szczycie w Kopenhadze 12-13 grudnia 2003 r., na którym ustalono, również, że datą przystąpienia Polski do UE będzie 1 maja 2004 r.
System koordynacji polityki europejskiej w okresie poprzedzającym członkostwo w UE (uzgodnienia niewymagające rozstrzygania sporu).
przekazywanie dokumentów dotyczących Rad sektorowych oraz COREPER.
przepływ dokumentacji grup roboczych i komitetów.
~ PRAWNE ASPEKTY DEBATY NAD PRZYSZŁOŚCIĄ UE ~
Kompromis z Nicei.
Kompromis z Nicei określił zakres regulacji Traktatu z Nicei i sprecyzował wolę państw członkowskich kontynuowania reformy ustrojowej UE oraz rozłożenie akcentów tej debaty.
Istota tego kompromisu polegała na tym, że zgodzono się zasadniczo na ograniczenie postanowień przygotowywanego traktatu do „zmian instytucjonalnych” niezbędnych do przeprowadzenia procesu rozszerzenia, zapowiadając jednocześnie zwołanie w 2004 r. kolejnej Konferencji Międzyrządowej i określając zasadnicze problemy agendy tej Konferencji.
Agenda debaty nad przyszłością UE.
W Deklaracji w sprawie przyszłości Unii wskazano na cztery zasadnicze zagadnienia:
1. Uproszczenie traktatów nie powodujące zmiany ich treści a mające na celu zwiększenie ich przejrzystości i zrozumiałości;
2. Bardziej przejrzyste ustalenie podziału kompetencji między UE a państwami członkowskimi, zgodnie z zasadą subsydiarności;
3. Uzgodnienie statusu przyjętej w Nicei Karty Praw Podstawowych;
4. Rolę parlamentów narodowych w architekturze europejskiej.
Zagadnienia te zostały następnie sprecyzowane w tzw. deklaracji z Laeken – Deklaracja z Laeken w sprawie przyszłości Unii Europejskiej w Laeken (14 –15 grudnia 2001 r.). Deklaracja z Laeken zawierała przede wszystkim zestawienie zasadniczych problemów – pytań związanych z wymienionymi wyżej obszarami, koncentrując się na następujących kwestiach związanych z przygotowaniem tzw. traktatu konstytucyjnego:
→ Czy „uproszczenie” traktatów „bez zmiany ich treści” polegać ma również na rozważeniu zróżnicowania między Wspólnotami a Unią Europejską oraz czy należy utrzymać podział na III filary?
→ Czy „reorganizacja” traktatów powinna objąć podział ich tekstu na część podstawową i „pozostałe postanowienia traktatów” – „the other treaty provisions” („postanowienia operatywne”) i na czym – od strony formalnej ma polegać różnica między nimi?
→ Czy w związku z takim „uproszczeniem” KPP powinna zostać inkorporowana do „części podstawowej” przyszłego traktatu, czy też raczej należy rozważać przystąpienie WE do EKPC (Europejska Konwencja Praw Człowieka)?
→ W końcu podniesiony został zasadniczy problem – czy tego rodzaju „uproszczenie” traktatów i ich „reorganizacja” powinna prowadzić do przyjęcia w Unii „tekstu konstytucyjnego”?
Przekształcenie UE w organizację międzynarodową.
Państwa członkowskie podejmą podczas zbliżającego się IGC decyzje o przekształceniu UE w organizację międzynarodową. Dyskusja nad tym problemem toczyła się od dłuższego czasu i zawierała w sobie dwie opcje:
→ Istnienie paralelnie trzech organizacji Unii Europejskiej, Wspólnoty Europejskiej I EUROATOMU, tych dwóch ostatnich „w ramach „ UE;
→ Ustanowienie jednej organizacji – Unii Europejskiej;
Struktura projektu Traktatu ustanawiającego Konstytucję dla Europy.
Projekt Traktatu ustanawiającego Konstytucję składa się z preambuły czterech zasadniczych części:
1. Część pierwsza (bez tytułu) obejmuje ujęte w dziewięć tytułów – następujące zagadnienia: definicję i cele Unii (Tytuł I), prawa podstawowe obywateli Unii (Tytuł II), kompetencje Unii (Tytuł III), instytucje Unii (Tytuł IV), wykonywanie kompetencji Unii (Tytuł V), życie demokratyczne Unii (Tytuł VI), finanse Unii (Tytuł VII), Unia i jej bezpośrednie otoczenie (Tytuł VIII) i członkostwo w Unii (Tytuł IX).
2. Część druga (obejmuje znany tekst Karty Praw Podstawowych) składająca się z siedmiu tytułów poprzedzonych preambułą, z niewielkimi zmianami dotyczącymi zakresu jej obowiązywania.
3. Część trzecia („Polityki i funkcjonowanie Unii”) podzielona na siedem tytułów o bardzo zróżnicowanej objętości: klauzule ogólnego stosowania (Tytuł I), niedyskryminacja i obywatelstwo (Tytuł II), polityki i działania wewnętrzne (Tytuł III), stowarzyszenie krajów i departamentów zamorskich (Tytuł IV), działania zewnętrzne Unii (Tytuł V), funkcjonowanie Unii (Tytuł VI), ochrona interesów bezpieczeństwa narodowego państw członkowskich (Tytuł VII).
4. Część czwarta („Postanowienia ogólne i końcowe) m. in. symbole Unii, następstwo prawne Unii w stosunku do Wspólnoty Europejskiej, terytorialny zakres stosowania Traktatu, zmiana Traktatu, wejście Traktatu w życie, okres obowiązywania, języki autentyczne;
5. do tych czterech części dochodzą cztery protokoły – o roli parlamentów narodowych w UE, o stosowaniu zasady subsydiarności i proporcjonalności, w sprawie reprezentacji obywateli w Parlamencie Europejskim i ważeniu głosów w Radzie Europejskiej i Radzie Ministrów, o grupie Euro i protokół o zmianie Traktatu ustanawiającego EUROATOM oraz trzy deklaracje – dotycząca Protokołu w sprawie reprezentacji obywateli w Parlamencie Europejskim i ważeniu głosów w Radzie Europejskiej i Radzie Ministrów, o utworzeniu Europejskiej służby działań zewnętrznych oraz w sprawie wejścia w życie Traktatu.
Ważniejsze propozycje zawarte w projekcie Konwentu.
Trzy zasadnicze drogi umocnienia obszaru przyszłego ustroju UE:
1. Włączenie do przyszłego traktatu KPP (Karta Praw Podstawowych);
2. Przystąpienie przyszłej UE do EKPC;
3. Wariant mieszany: przystąpienie UE do EKPC i jednoczesne włączenie w jakimś zakresie KPP do przyszłego traktatu.
Zasady dotyczące stosunków UE z państwami członkowskimi:
→ Zasady poszanowania tożsamości narodowej
→ Zasady lojalnej współpracy/solidarności
→ Zasady kompetencji powierzonych
→ Zasady subsydiarności i proporcjonalności
→ Zasady pierwszeństwa prawa UE przed prawem państw członkowskich
Podział kompetencji:
→ Kompetencje wyłączne – obejmują obszary, w których działać może wyłącznie Unia, natomiast państwa członkowskie wyłącznie na podstawie upoważnienia Unii;
→ Kompetencje dzielone – mają mieć zasadnicze znaczenie dla Unii – państwa członkowskie mogą podejmować działania w obszarach objętych tym rodzajem kompetencji Unii, dopóki sama Unia z kompetencji nie skorzysta;
→ Kompetencje wspierające, koordynujące i uzupełniające, – przy czym kompetencje koordynacyjne dotyczą polityk gospodarczych państw członkowskich prowadzonych w ramach UGiP.
Źródła prawa:
→ Akty legislacyjne, które mają być przyjmowane przez Radę Ministrów i Parlament Europejski na podstawie KE; Są to:
• Ustawa europejska
• Ramowa ustawa europejska
→ Akty nie legislacyjne, które mogą być przyjmowane przez Radę Ministrów, KE i EBC na podstawie wyraźnego upoważnienia zawartego w traktacie lub w celu wykonania aktu legislacyjnego; Są to:
• Rozporządzenia delegowane
• Decyzje europejskie
→ Wykonawcze akty Unii, wydawane mają być przez Radę Ministrów lub KE na podstawie wyraźnego upoważnienia „aktów wiążących Unii” i w celu określenia „jednolitych warunków wykonania takich aktów w państwach członkowskich; Mogą to być:
• Europejskie rozporządzenia wykonawcze
• Europejskie decyzje wykonawcze.
Przeczytaj podobne teksty
Czas czytania: 164 minuty
Treść zweryfikowana i sprawdzona
Zgodnie z misją, Redakcja serwisu dokłada wszelkich starań, aby dostarczać rzetelne i sprawdzone treści edukacyjne.
Dodatkowe oznaczenie "Sprawdzona treść" wskazuje, że dany materiał został zweryfikowany przez Redakcję lub ekspertów współpracujących z serwisem.
Weryfikacja tekstu odbywa się na następujących poziomach:
1. Sprawdzenie tekstu pod kątem ewentualnych błędów ortograficznych, stylistycznych, interpunkcyjnych lub innych.
2. Weryfikacja tekstu pod kątem błędów rzeczowych.
3. Sprawdzenie materiału pod kątem ich aktualności.
Dodatkowe oznaczenie "Sprawdzona treść" wskazuje, że dany materiał został zweryfikowany przez Redakcję lub ekspertów współpracujących z serwisem.
Weryfikacja tekstu odbywa się na następujących poziomach:
1. Sprawdzenie tekstu pod kątem ewentualnych błędów ortograficznych, stylistycznych, interpunkcyjnych lub innych.
2. Weryfikacja tekstu pod kątem błędów rzeczowych.
3. Sprawdzenie materiału pod kątem ich aktualności.