Socjologia - zagadnienia egzaminacyjne

1
SOCIO (rzym.)- społeczny LOGOS- nauka
SOCJOLOGIA- nauka o społeczeństwie, o grupach, instytucjach i stosunkach społecznych
Praźródła socjologii:
-klasyczna filozofia rzymska (Arystoteles, Platon)
-prawo rzymskie i jego gałęzie (odzwierciedlało ono stosunki prawne, rodzinne, między jednostką a państwem)
-odmiany religii monoteistycznych

Przed powstaniem socjologii jako odrębnej dyscypliny wiedzy, funkcje jej z powodzeniem pełniła filozofia. Można by wprawdzie rzec, że ta ostatnie zajmowała się zwykle raczej oczekiwanym niż rzeczywistym funkcjonowaniem społeczeństwa, nie zawsze jednak tak było. Na przykład Platon, wypracowując swoją ideę państwa, analizował jednocześnie świat społeczny będący przedmiotem jego doświadczenia. Stosując swoją idealistyczną metodę do analizy życia społecznego i praw jego rozwoju, ujmował je jako pewną systemową jedność. Celem nadrzędnym była tu trwałość wspólnoty społecznej spajana przez prawo. ‘Prawu nie na tym zależy, aby jakiś jeden rodzaj ludzi był osobliwie szczęśliwy; prawo zmierza do tego stanu dla całego państwa; harmonizując obywateli namową i przymusem, skłania ich do tego, żeby się z sobą dzielili tym pożytkiem, jaki każdy potrafi przynieść dla wspólnego dobra; prawo samo wytwarza takich ludzi w państwie nie na to, żeby potem pozwolić każdemu, niech sobie idzie, którędy sam zechce, ale na to, żeby się nimi posługiwać dla zjednoczenia państwa’. Krytykując systemy ustrojowe, czynił liczne obserwacje dotyczące faktycznej organizacji społeczeństwa i przeciwstawiał jej własną teorię, która w części przynajmniej była socjologicznej przecież natury.
Podobne obserwacje natury społecznej, które uznać można za początki zarówno socjologii jak i nauki o polityce, odnajdujemy u największego filozofa starożytności, Stagiryty. Arystoteles analizował na przykład dokładnie ustrój polityczny poszczególnych greckich polis, czego wyrazem jest choćby, zachowany do czasów obecnych, Ustrój polityczny Aten. Z naszego punktu widzenia najistotniejsze są jednak socjologiczne konstatacje tego filozofa, zwłaszcza dotyczące społecznej natury człowieka. I tak na przykład w I księdze Polityki odnajdujemy stwierdzenie, mówiące iż ‘człowiek jest z natury stworzony do życia w państwie’, natomiast w Etyce nikomachejskiej – sformułowanie głoszące, że ‘człowiek jest istotą społeczną i do współżycia z innymi się narodził’ oraz że ‘człowiek z natury swej jest istotą przeznaczoną do życia życiem społecznym’..Ów społeczny charakter człowieka, stanowiący jego cechę gatunkową, wyznaczał antropologiczną postawę koncepcji Arystotelesa, będącej właściwie skrzyżowaniem nauki o państwie i socjologii. Koncepcja ta, ujmująca państwo jako swego rodzaju organizm, kreśliła wielowymiarowy obraz struktury społecznej, rozpatrywanej z różnych punktów widzenia, na przykład w aspekcie podziału społeczeństwa ze względu na funkcje wykonywane przez rozmaite grupy obywateli.
Również na gruncie wczesnej filozofii chrześcijańskiej, skupionej przecież głównie na sprawach eschatologicznych, widzimy pewne socjologiczne intuicje stanowiące elementy rozwoju myśli społecznej. Problematyka ta, stanowiąca próbę określenia miejsca wspólnoty ludzi wierzących w rzeczywistym świecie społecznym późnej starożytności, znalazła swe najpełniejsze rozwinięcie w dziele świętego Augustyna O państwie Bożym. Postulując istnienie dwóch porządków, niebieskiego i ziemskiego, filozof ten analizował i jednocześnie krytykował organizację społeczności ziemskiej.

2
Czynniki mające wpływ na powstanie socjologii:
-postęp techniczny, ekonomiczny
-wielkie inwestycje przemysłowe
-rozwój klasy robotniczej, miast
W społ. wczesnego kapitalizmu pojawiła się konieczność regulowania i kontrolowania życia społ., która dała początek socjologii. Reformatorzy społ. podejmowali wysiłki aby łagodzić konflikty społ. wynikające głównie z niesprawiedliwości społ. Pojawiła się ankieta, czyli narzędzie socjologów. Do reformatorów społ. należeli m. in. Booth . W wyniku pracy reformatorów narodziła się dziedzina pracy naukowej – socjotechnika (empiryczna opozycja społ. zjawiska ekonomii ). Pojawiły się też projekty budowy nowego społ., powstały ruchy komunistyczne, gminy socjalistyczne (Fourier, Owen ).
August Comte chciał wprowadzić takie poznanie świata, które byłoby pewne. Herbert Spencer chciał wyjaśnić ewolucję ludzkości, bo wiek XIX to okres szybkiego rozwoju przemysłu.
USA- szkoła chicagowska (Park, Burges)
NIEMCY- Wilhelm Dilthey- nowe założenia badań społeczeństwa
ROSJA- Petrażycki- nowa koncepcja badań zjawisk prawnych

3
W początkowym okresie swego istnienia socjologia interesowała się głównie zjawiskami i procesami zachodzącymi na poziomie makrospołecznym. W odniesieniu do społeczności tego poziomu podstawową kategorią analityczną był społeczeństwo, a głównym przedmiotem zainteresowania jego części składowe, ich wzajemne relacje, czynniki decydujące o spójności społeczeństwa i przeciwdziałające jej oraz mechanizmy jego zmian.
Głównie kwestią narodową zajmowali się socjologowie z centralnej i wschodniej Europy(gł. Niemcy i Polska).

4
Socjologia:
-TEORETYCZNA- zajmuje się kwestiami teoretycznymi
-EMPIRYCZNA- porusza się po obszarach rzeczywistości społecznej, stosując różne metody i techniki badań socjologicznych, których celem jest budowa teorii socjologicznej i wyjaśnienie rzeczywistości w celach określonej praktyki społecznej
-OGÓLNA-stosuje metody i techniki opisujące społeczeństwa globalne, narodowe, klasy społeczne, działania kulturowe, działania o charakterze światopoglądowym, zmiany zachodzące w zbiorowościach.
-SZCZEGÓŁOWA- bada i opisuje wybrane dziedziny życia społecznego np. socjologia pracy, religii, kultury ,wsi ,miast,.

SOCJOLOGIA PRACY jest jednym z działów socjologii, specyficznym, zajmującym się opisem i wyjaśnianiem zachowań społecznych ludzi w procesie pracy , podczas produkcji dóbr i usług. Socjologia pracy w szerszym tego słowa znaczeniu , zawiera socjologie przemysłu i obejmuje takie zakresy badań jak:
a) społeczne uwarunkowania , motywy i skutki pracy w ogóle
b) zakład pracy jako system społeczny, tzn. system grup i stosunków społecznych
c) konflikty społeczne i zjawiska dezorganizujące zakład pracy i ich przezwyciężanie
d) zakład pracy jako złożona część składowa życia ogólnospołecznego , będąca systemem na przykład społeczności lokalnej czy badanej branży.
SOCJOLOGIA PRACY w węższym znaczeniu określana jest jako dział socjologii , który zajmuje się praca jako procesem społecznym , wpływem warunków społecznych na motywy , przebieg, intensywność i wyniki pracy społeczeństwa oraz badaniem skutków , jakie praca wywołuje w strukturze , działania oraz rozwoju szerszych i węższych zbiorowości. Bada przede wszystkim zakład pracy jako miejsce, w którym procesowi pracy towarzysza rozmaite zjawiska społeczne, zatem jej znajomość i stosowanie wyników jej badań może pozwolić na lepsze rozwiązywanie problemów związanych z gospodarka zasobami ludzkimi – ale nie tylko.

5
August Comte (1798 – 1857), Herbert Spencer (1820-1903), Karol Marks (1818-1883), Max Weber (1864-1920)
Hegel George(1770-1831)-Podstawowym założeniem filozofii Hegla było uznanie, że cała rzeczywistość kształtuje się wg jednej, rozwijającej się dialektycznie idei, stanowiąc proces realizowania się absolutu (rozumu hist., ducha świata) zmierzającego do uświadomienia sobie swojej własnej wolności. Dzieje ludzkości, będąc etapem w tym procesie, przechodzą przez stadia ducha subiektywnego (rozwoju jednostki), ducha obiektywnego (rozwoju społeczeństwa) i ducha absolutnego (rozwoju kultury); realizacja idei świadomości wolności w dziejach dokonuje się przez instytucje społ., stosunki społ., moralność, państwo, osiągając formy najwyższe w sztuce, religii i filozofii, prowadzi ona od wolności jedynie władcy (w despotiach starożytnego Wschodu), przez wolność niektórych (w staroż. Grecji i Rzymie) do wolności wszystkich, kształtującej się w epoce chrześc.-germ. Filozofia Hegla wywarła znaczny wpływ na dalszy rozwój filozofii europejskiej, zwł. niemieckiej, oraz stała się jednym z gł. źródeł marksizmu, który podejmując jej problemy i metodę, nadał im materialistyczną interpretację.
Comte August (1798 – 1857) Dzieło: „Kurs filozofii pozytywnej”. Comte był jednym z głównych przedstawicieli pozytywizmu, stworzył termin „socjologia”, dlatego nazywa się go ojcem socjologii. Wprowadził pojęcie metoda pozytywna – jako sposób patrzenia na świat, aby go poznawać i nad nim panować, by go zmieniać, budować wg swego uznania w sposób możliwie najlepszy. W jego obrazie rzeczywistości społecznej można dostrzec pozytywistyczną wizję „wojny wszystkich ze wszystkimi”
Źródła zdobywania wiedzy przez badacza socjologa:
- obserwacja – oparta na minimalnej wstępnej teorii (inaczej nie miałaby żadnego sensu)
- eksperyment – zdobywanie wiedzy, aby zastąpić ją wiedzą eksperymentalną
- porównanie – wg metody historycznej, porównywanie danych z różnych okresów historycznych, porównywanie różnych faz
Comte stworzył swoją ewolucjonistyczną wersję rozwoju społecznego. Ponieważ wywodził socjologię z biologii, jego teoria ewolucji była oparta na ontogenezie. Trzy fazy rozwoju człowieka (dzieciństwo, dojrzałość, dorosłość) przeniósł on na fazy rozwoju społecznego: faza teologiczna (dzieciństwo) - oparta na wojsku, faza metafizyczna (dojrzewanie) - dominują tu abstrakcyjne pojęcia, abstrakcyjne siły, otwiera ona możliwość spekulacji myślowej, faza naukowa (dorosłość) - najważniejsza jest wiedza o rzeczywistości materialnej i zdobycie możliwości władania tą rzeczywistością; wiodącymi osobami w tej fazie są zarządcy przemysłowi, a władzę sprawują naukowi moraliści. Klasyfikacja nauk wg Comte’a; ogólne – najmniejsze zastosowanie praktyczne, proste (np.: matematyka); szczegółowe – największe zastosowanie praktyczne, złożone (np.: biologia, socjologia). Wg Comte’a podstawową jednostką w rzeczywistości społecznej jest rodzina – w niej dokonuje się przekazywanie wzorców społecznych.

6
Florian Znaniecki(1882-1958), Hochfeld Julian(1911-1966), Jan Szczepański(1913), Zygmunt Bauman(1925), Jerzy Wiatr(1931), Stefan Czarnowski(1879-1937)

7
Zainteresowanie socjologią w społeczeństwie polskim pojawiło się już w 2 połowie XIX w. Początkowo zajmowano się nią na marginesie uprawiania innych dziedzin wiedzy. Oczekiwano, że będzie służyć przebudowie społeczeństwa. Socjologia polska instytucjonalizowała się dzięki publikacjom socjologicznym i kontaktom z międzynarodowym, naukowym ruchem socjologicznym.
Pierwsza katedra socjologii powstała w roku akademickim 1919/20 na Wydziale Prawa i Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego dla Petrażyckiego, do którego następnie dołączyli Krzywicki i Czarnowski.
Na UW w l. 1930-31 Czarnowski uzyskał nominacje na prof. w Katedrze Socjologii i Historii Kultury.
W 1934 r. na UW stworzono drugą Katedrę socjologiczną. Powierzono ją Bystroniowi, który podjął zajęcia dydaktyczne. Pracowali tam też Chałasiński i Ossowski.
Znaniecki zapoczątkował studia socjologiczne jako odrębny kierunek wykształcenia uniwersyteckiego i co stanowiło początek instytucjonalizacji socjologii jako odrębnej dyscypliny akademickiej. Padła propozycja dotycząca utworzenia instytutu, który gromadziłby materiały socjologiczne, wydawał dzieła i czasopisma z zakresu socjologii, kształcił socjologów. Instytut taki utworzono w 1920 r., a w 1927 r. przemianowano go na Polski Instytut Socjologiczny (PIS). Było to stowarzyszenie grupujące zawodowych socjologów. Znaniecki powołał w 1930r. „Przegląd Socjologiczny” i stworzył serię wydawnictw książkowych o tematyce socjologicznej. Powstaniu środowiska socjologicznego służyły zjazdy socjologów polskich i utworzenie Polskiego Towarzystwa Socjologicznego (1930r.).
Polskie środowisko socjologiczne poniosło znaczne straty w czasie II wojny św. Zmarło wielu wybitnych socjologów jak Krzywicki, Rychliński, Okiński. Proces tworzenia instytucji socjologicznych został przerwany . Mimo to socjologia nie przestała istnieć. Zostały uruchomione konspiracyjne studia socjologiczne na Uniwersytecie Ziem Zachodnich (UP), socjologia była wykładana na tajnych kompletach historii UW, studenci często podejmowali samokształcenie, korzystając z pomocy kadry profesorskiej. W warunkach konspiracyjnych funkcjonował PIS (Chałasiński, Ossowski i Rychliński).
Po wojnie odbudowa instytucji naukowych odbywała się w zupełnie zmienionych warunkach ustrojowych. Polska znalazła się w sferze wpływów ZSRR. Poza granicami znalazły się 2 ośrodki akademickie: Lwów i Wilno. W obrębie nowych granic znalazł się Wrocław mający znakomite tradycje uniwersyteckie.
Mimo trudności z obsadą katedr udało się wprowadzić studia socjologiczne na pięciu uniwersytetach: warszawskim, łódzkim, wrocławskim, lubelskim i toruńskim. Reaktywowano „Przegląd socjologiczny”. Wielu socjologów publikowało swoje prace w „ Myśli Współczesnej”.
Rozpoczęto badania socjologiczne, gł. na Ziemiach Odzyskanych , którymi kierowali m.in. Ossowski, Rybicki, Dobrowolski. W badaniach powrócono do przedwojennej koncepcji socjologii, odwoływano się do tych samych teorii, wykorzystywano te same metody.
Rozwój ten został przerwany na początku lat 50tych , w czasach stalinizmu w Polsce. Nastąpiło znaczne cofnięcie procesu instytucjonalizacji socjologii . Socjologia stała się znów domeną „samotnego uczonego”, przy czym teraz była dziedziną zakazaną.
Likwidacja studiów socjologicznych spowodowała , że zainteresowania problematyką socjologiczną były traktowane jako prywatne i rozwijane bez publicznej dyskusji nad teoria socjologiczną , metodologią, bez wspólnych prac badawczych .
Materializm historyczny, który zajął miejsce socjologii, nie doprowadził jednak do zupełnego zerwania z tradycją socjologiczną . Skutki zerwania tradycji socjologicznych szybko usunięto. W 1956r. rozpoczęły się ponownie wykłady z socjologii, a w 1957 trzy uniwersytety (UW,UŁ,UJ) po kilkuletniej przerwie ogłosiły przyjęcia na studia socjologiczne. Odtworzono katedry socjologii prawie na wszystkich uniwersytetach, w których istniały one przed ich likwidacją (m.in. na UP- Kowalski i Markiewicz, na UWr- Bierut, KUL- Turowski, Wyższa Szkoła Ekonomiczna w Poznaniu- Szczurkiewicz). Profesorowie socjologii odzyskali swoje dawne miejsca pracy.
W porównaniu z okresem międzywojennym rozwinęły się instytucje reprezentujące subdyscypliny socjologii- na uczelniach powołano katedry, zakłady z subdyscyplin socjologii, uruchomiono wykłady i organizowano konferencje dotyczące np. socjologii miast, wsi, przemysłu, polityki, moralności, praw itp.
Podjęto od nowa starania o uzawodowienie studiów socjologicznych.
W latach 60- tych nie ustalił się kanon wiedzy socjologicznej, ale powstało wiele cennych prac integrujących różne podejścia do badanych problemów.
W latach 60- tych po raz pierwszy zorganizowano całościowe badania problemów społecznych regionów podlegających uprzemysłowieniu. Na przełomie lat 60- tych i 70- tych wprowadzono tzw. problemy węzłowe w różnych dziedzinach nauki. Zgodnie z założeniem pozwalało to na objęcie systematycznymi badaniami ważniejszych problemów socjologicznych.
Jednocześnie powołano zespoły badawcze opracowujące węższe problemy socjologiczne.
Reforma uniwersytetów, wprowadzenie instytutów zwiększała niezależność młodego pracownika naukowego.
Na etapie Wielkiej Nauki obserwujemy dominację jednej koncepcji socjologii. Wysiłki socjologów zmierzały do rozwoju badań empirycznych, formułowania hipotez i ich weryfikacji. Czołowym teoretykiem tego kierunku w Polsce stał się Nowak.
Przez następne dziesięciolecie zwiększyła się liczba instytucji naukowych w socjologii polskiej. Uruchomiono studia socjologiczne na kilku nowych uniwersytetach . Katedry i zakłady socjologii funkcjonują na prawie wszystkich uczelniach wyższych niezależnie od ich specjalizacji. Znacznie zwiększyła się liczba socjologów zatrudnionych zarówno w instytucjach naukowych jak i pozanaukowych. Nie wykształcił się wprawdzie zawód socjologa o wyraźnie określonych wspólnych cechach i zadaniach, ale zwiększyły się możliwości zatrudnienia absolwentów; powstały bowiem państwowe i prywatne ośrodki prowadzące badania utylitarne tj. sondaże opinii publicznej na zlecenia różnych instytucji, badania rynku, skuteczności reklamy itp. Po latach instytucjonalizacji socjologia polska osiągnęła poziom Wielkiej Nauki.

8
DURKHEIM MILE (1858–1917), franc. socjolog i filozof; twórca tzw. francuskiej szkoły socjologicznej, jeden z klasyków socjologii; prof. Uniwersytetu w Bordeaux (od 1887 kier. pierwszej we Francji katedry socjologii) i od 1906 Sorbony. Założył i wyd. (1896–1913) czasopismo socjologiczne „L'Anne sociologique”, będące organem utworzonej przez niego szkoły.
Główne prace: De la division du travail social (1893), Zasady metody socjologicznej (1895, wyd. pol. 1970), Elementarne formy życia religijnego. System totemiczny w Australii (1912, wyd. pol. 1990).
· Natura ludzka jest złożona z dwóch przeciwstawnych elementów:
- element biologiczny, zmysłowy, egoistyczny; jednostkowość
- elementy kulturowe, duchowość, altruizm, działania pro społeczne
· Biologizm – człowiek jest istotą biologiczną, ale też społeczną (Freud), zawiera w sobie element ziemski (biologiczny) i nadprzyrodzony
Religia to zestaw podstawowych przekonań – posiadają je wszystkie społeczeństwa; jest podstawą człowieczeństwa i życia społecznego w jakiejkolwiek sferze; jest źródłem dla wszelkiej ludzkiej wiedzy – najpierw pojawiła się religia, a później wiedza o świecie
· Durkheim zapoczątkował funkcjonowanie socjologii wiedzy. Wg niego życie społeczne uzależnione jest od wiedzy; podstawowym wyznacznikiem ludzkiej wiedzy jest religia – zasady religijne dają jednostce motywację do życia społecznego, nadają mu kształt.
· Przedstawienia zbiorowe – człowiek posiada pewne wyobrażenia i wspólnie z innymi je tworzy. To co człowiek myśli jest tworzone społecznie – elementy czasu, przestrzeni itp.
Specyfika społeczna wyznacza sposób myślenia
· Badanie faktów społecznych:
- badać należy na wzór badań naturalistycznych (traktować fakty społeczne jak rzeczy)
- wyzbycie się wszelkiej przemocy i uprzedzeń
- zjawiska badane z punktu widzenia funkcji jaką pełnią
- wyzbycie się wszelkich emocji i uprzedzeń dotyczących badanego zjawiska
· Religia to wzór wszystkich instytucji społecznych:
- Religia Inicjuje jednostkę do życia w społeczeństwie; wyznacza kręgi społeczne, w których uczestniczy człowiek. W miarę dorastania jednostka przechodzi przez kolejne etapy wchodzenia we wspólnotę religijną. Religia wciąga jednostkę do życia zbiorowego (np.: przyjęcie sakramentów w chrześcijaństwie)
- Religia daje podstawowe umiejętności niezbędne do życia w społeczeństwie
- Sprzyja zespalaniu zbiorowości, integruje, tworzy codzienne czynności, obrzędy, rytuały (każda religia wymaga brania udziału w obrzędach)
- Religia daje jednostce rady, jak powinno się postępować
- Religia wspiera psychicznie w trudnych chwilach, ma odpowiedź na to skąd bierze się cierpienie itd.
· Zagadnienie więzi społecznej
Istnieją 2 rodzaje praw:
a) karne, które powoduje pewne sankcje
b) kooperacyjne – przywraca stan sprzed naruszenia prawa
Temu podziałowi odpowiadają 2 typy więzi społecznej: (więź to solidarność, coś co łączy, spaja):
a) mechaniczna – opiera się na podobieństwie (jednostki zjednoczone, bo podobne do siebie)
b) organiczna – oparta na specjalizacji; jednostki są zjednoczone przez to, że są komplementarne –ludzie uzupełniają się nawzajem
Każdy z tych typów ma charakter idealny – w rzeczywistości społecznej nie istnieją one pojedynczo, ale są wymieszane. Więzi mają charakter ewolucjonistyczny – we wcześniejszych etapach rozwoju społecznego przeważała solidarność mechaniczna

9
Główną problematyką amerykańskiej socjologii okresu międzywojennego była społeczność lokalna. Zainteresowanie tą problematyką ukształtowało się głównie w kręgu tzw. szkoły chicagowskiej; była to grupa kilku badaczy skupionych wokół Roberta Park’a. Park zwrócił uwagę na przestrzenne uwarunkowanie zjawisk społecznych. Głównym pytaniem przez nich stawianym było: jak w warunkach miejskich można uzyskać ład społeczny taki, jaki istniał zanim pojawiło się życie wielkomiejskie. Nawiązując do ekologii wprowadził pojęcie EKOLOGII SPOŁECZNEJ.
· Podejście ekologiczne
1. Skupiska ludzkie są określone według jakiegoś wzoru przestrzennego – jest on podyktowany przez środowisko przyrodnicze
2. Terytorialnie wyróżnione strefy posiadają specyficzne wskaźniki np.: religię, mentalność, obyczaje, język, poziom dochodu, zawód itp.
3. Rzeczywistość społeczna jest dynamiczna, wiąże się ze zmianą terytorialną
4. Przedstawiciele tej szkoły przedstawiali wyniki swoich badań w sposób graficzny

Druga cechą socjologii uprawianej przez Park’a był zainteresowanie miastem oraz uczynienie podstawowym przedmiotem badań zjawisk i procesów społecznych zachodzących na jego obszarze (przestrzenna organizacja życia w mieście, usytuowanie dzielnic nędzy i bogactwa za pomocą wykresów i map).
Trzecia cecha to empiryzm. Socjologowie chicagowscy byli badaczami terenowymi, którzy stworzyli wzorzec socjologicznych badań terenowych. Park wprowadził nowy system badania zwany „metodą monograficzną” i określany mianem SOCJOGRAFII. Polega to na „intensywnym badaniu stosunków i procesów występujących w pojedynczym wypadku. Badacz wybiera grupę lub jakiś aspekt zachowania się grupowego odpowiednio do postawionego przez siebie problemu, po czym studiuje je z możliwie wielu punktów widzenia”.
Park i Burges są autorami „Wprowadzenie do nauki socjologii” oraz artykułu „Miasto – uwagi na temat badań zachowania ludzkiego w mieście”


10
WEBER MAX (1864–1920), brat Alfreda, niem. socjolog, historyk, religioznawca, ekonomista, prawnik, teoretyk polityki i metodolog nauk społ.; jeden z najbardziej wszechstronnych przedstawicieli nauk społ., twórca tzw. socjologii rozumiejącej; Wykładał prawo na uniwersytecie w Berlinie (od 1892 r.), ekonomię polityczną na uniwersytecie we Fryburgu (od 1894) i ekonomię na uniwersytecie w Heidelbergu (od 1897 r.), gdzie był związany z neokantowską szkołą badeńską. W 1893 r. Weber ożenił się z Marianne Schnitger, późniejszą feministką (napisała też jego biografię). Po śmierci ojca przeżył ciężkie załamanie nerwowe. Na uniwersytet powrócił w 1918 r. obejmując katedrę w Wiedniu, a następnego roku pierwszą w Niemczech katedrę socjologii w Monachium. W tym mieście spędził resztę życia.
Najważniejsze dzieła Webera to Etyka protestancka i duch kapitalizmu (1905, wyd. pol. 1994 r.) oraz Gospodarka i społeczeństwo (1922, wyd. pol. 2002 r.).

Weber uważał, że człowiek zawsze działa jako jednostka, ale jego działanie ma charakter zbiorowy – jest nakierowane na innych i zawsze zawiera w sobie element społeczny.
„Teoria biurokracji“: Z założenia przyjętego przez Maxa Webera biurokracja miała być idealną i bezbłędną formą organizacji. Nie oznacza on wzoru doskonałości, ale ABSTRAKCYJNY MODEL, SKONSTRUOWANY Z CECH ISTOTNYCH JAKIEGOŚ ZJAWISKA. Model ten, ukazując istotę danego zjawiska, jest przydatnym narzędziem jego analizy, chociaż istniejące w rzeczywistości wcielenia modelu są zawsze połączeniem cech istotnych z różnymi innymi cechami, które są różne w każdym przypadku. Mianem biurokracji nazwał władzę legalną.
Typologia władzy:
- tradycjonalna (władcy rządzą na mocy starodawnego i szanowanego zwyczaju, dziedziczą władzę po swoich przodkach)
- racjonalno - legalna (oparta na systemie zasad i regulacji akceptowanych przez społeczeństwo)
- charyzmatyczna (związane z cechami władcy)
Weber twierdził, iż z władzą legalną w idealnej postaci mamy do czynienia gdy zatrudnionych w administracji biurokratów cechuje następujące postępowanie: posiadają wolność osobistą, hierarchia ich urzędów i zakres kompetencji są jasno zdefiniowane, sprawowany urząd to jedyne bądź główne źródło utrzymania danej osoby, urzędnik nie ma prawa do zawłaszczenia swojego stanowiska; jest poddany ścisłej, systematycznej dyscyplinie i kontroli.
„Typ idealny”
Wg. Webera socjologia miała być nauką społeczną, która opisze sens działań społecznych, w którym mieści się też opis sensu wszystkich najważniejszych instytucji społecznych, chociaż są one efektem ciągle powtarzanych działań społecznych. Problem to jak dojść do opisu działań społecznych, jak poznać i zrozumieć ich sens. Punktem wyjścia ma być tutaj metoda „typów idealnych”. Weber rozumie przez to pewien idealny, racjonalny przebieg pewnych działań społecznych, motywacji, instytucji społecznych czy zjawisk społecznych. Typ ten powstaje w umyśle badacza. Jest on pewną fikcją. Socjolog obserwuje badane przez siebie działania społeczne czy instytucje społeczne i stara się zrozumieć motywacje konkretnych badanych przez siebie działań. Weber zastosował typ idealny przy wyjaśnianiu, jak ludzie dokonują wyboru czynności społecznych. Przyjął mianowicie, że ludzie zawsze działają w sposób racjonalny. Wyróżnił 4 kategorie działań ludzkich: działania tradycjonalne, emocjonalne, celowo-racjonalne i zasadniczo-racjonalne.

11
VILFREDO PARETO (1848 - 1923)
· Koncepcja Pareto należy do nurtu psychologistycznego - związanego z nowszą psychologią,
· Z wykształcenia ekonomista
· Pareto uwzględniał w swoim ujęciu tą część wiedzy psychologicznej, która mówiła o: instynktach, uczuciach, podświadomości
- człowiek opiera swoje działanie na pierwotnych, podstawowych instynktach,
- przyjmował wizję, gdzie człowiek jest istotą, którą kierują ciemne (trudne do odkrycia) siły
- działanie człowieka ma podstawy irracjonalne,
· Socjologia zakłada, że człowiek działa, myśli w sposób logiczny i dlatego można wszystko wytłumaczyć.
Wg Pareto ludzie działają nielogicznie – związek ich zachowań z działaniami logicznymi jest przypadkowy. Ludzie wyróżniają się od istot żywych tym, że mają wewnętrzną, zakorzenioną potrzebę ukrywania irracjonalności. Człowiek jest istotą myślącą, cechuje go głód myślenia, nie lubi irracjonalności, ma potrzebę działania w sposób racjonalny, logikę uważa za ideał i stara się ukazać, że działa logicznie.
· Socjologia V. Pareto:

Rezydua - wynikają z psychologicznej podstawy, są ukryte, nikt ich nie formułuje, są najsilniejszym elementem oddziaływania na ludzi, utrwalone wyobrażenia, nie zmieniają się, są podstawą, sprawiają że życie społeczne ma charakter względnie trwały.
Różne typy rezyduów:
a) rezyduum kombinowania - układania na nowo wyobrażeń i pojęć,
b) rezyduum utrwalania - swojej pozycji w środowisku społ.,
c) rezyduum ekspresji - każdy dąży do pokazywania swoich uczuć,
d) rezyduum towarzyskie - potrzeba podtrzymywania kontaktów z innymi jednostkami,
e) rezyduum rozwijania własnej osobowości, czasem tworzenie jej na nowo,
f) rezyduum dążeń seksualnych.
Z rezyduów wynikają derywacje.

Derywacje (przekonania ludzi o własnych działaniach) - twory kulturowe, które są naturalną ludzką reakcją na rezydua, są przyjmowane ze względu na przydatność w uzasadnieniu rezyduów. Celem derywacji jest ukazanie logiczności, wzniosłości działań ludzkich. Derywacje są zmienne (zakodowana jest w nich zmienność).
Derywacje:
- tworzone w odwołaniu się do imperatywu (nakaz moralny),
- tworzone w oparciu o autorytet,
- tworzone w oparciu o uczucia.
Z derywacji tworzą się teorie - wizje rzeczywistości społ.
Z teorii powstających z derywacji Pareto wyróżnił:
- teorie pseudonaukowe - starają się zachować pozory myślenia logicznego,
- teorie sięgające poza doświadczenie - nie odwołujące się do logicznego myślenia i empirii, ale odwołują się do czegoś, co jest poza ludzkim doświadczeniem.
Wg Pareto to, co widzimy to derywacje, a to czego nie widzimy to rezydua.
Rezydua mogą stać się derywacjami i odwrotnie.
Wg Pareto:
a) życie społeczne to system społeczny,
b) życie społeczne znajduje się w stanie względnej równowagi,
c) koncepcja elit - opisuje to, co się w społeczeństwie dzieje, co się zmienia, wyjaśnia istniejące konflikty:
- w społeczeństwie występują elity i masy (rządzący i rządzeni),
- mechanizm, który decyduje o powyższym podziale jest mechanizmem, który występuje zawsze, gdyż wynika z nierówności ludzi i uwarunkowania psychiki ludzkiej,
- elitę tworzą ludzie, którzy w danym momencie (określone warunki historyczne) potrafią panować nad innymi, każde warunki historyczne tworzą inne wymogi, wyższość tych ludzi jest tylko chwilowa - lepiej dostosowali się do sytuacji.W warstwach biednych też rodzą się ludzie zdolni, ale nie są dopuszczani do władzy przez warstwy wyższe. To powoduje tworzenie elit w warstwach niższych i dążenie do obalenia rządów obecnych elit. W ten sposób powstaje sytuacja powodująca wymianę elit.
- nierówność społeczna jest czymś, czego nie można usunąć, wynika z istoty życia społecznego.

12
ZNANIECKI FLORIAN WITOLD (1882–1958), filozof i socjolog; jeden z gł. przedstawicieli tzw. socjologii humanistycznej; 1917–19 wykładowca uniw. w Chicago; 1920–39 prof. uniw. w Poznaniu, 1940–50 — University of Illinois w Urbana; 1953–54 przewodnik Amer. Tow. Socjol.; założyciel Inst. Socjol. w Poznaniu (1921) i czasopisma „Przegląd Socjologiczny” (1930). Dzieła: „Cultural reality” (1919) „Wstęp do socjologii” (1922) „Socjologia wychowania” „Miasto w świadomości i jego obywatele” „Ludzie teraźniejsi, a cywilizacja przyszłości” „Methods of sociology” „Społeczna rola uczonych”

Znaniecki w najszerszym zakresie interesował się kulturą, na tym właśnie tle stworzył koncepcję socjologii.
· Zdaniem Znanieckiego błędem jego poprzedników było traktowanie tworów kultury jako czegoś co już istnieje. Według niego twory kultury powstają lub zmieniają się w momencie ich obserwacji, wraz ze zmianą obserwującego je podmiotu. Aby opisać świat kultury nie należy opisywać przedmiotów kultury, lecz relacje między obiektem kultury, a ich badaczem. Przebieg procesu poznania nie jest całkowicie subiektywny, ale też nie do końca obiektywny – określił go jako względnie obiektywny.
Człowiek poznaje rzeczywistość kulturową na podstawie świata wartości.
Rzeczywistość kulturową należy badać uwzględniając, że należy ona do pewnych określonych podmiotów (bez nich nie istnieje).
Kultura ma wymiar historyczny, ponieważ podmioty są uwarunkowane historycznie. Tym niemniej istnieją pewne obiektywizacje (niezależne od historii) – są to systemy wartości.
Aby określić obiekt kultury należy umieścić go w powiązaniu z innymi obiektami kultury. Bezpośredni kontekst (jednostki ludzkie go oglądające i inne obiekty) nadaje sens obiektom. Konteksty tworzą systemy wartości.
Systemy kulturowe (z których składa się kultura) są różnorodne – religijne, symboliczne, estetyczne, prawne, ekonomiczne itd.
Całe społeczeństwo jako część kultury także składa się z szeregu drobnych systemów.
Znaniecki twierdził, że nie można badać całej kultury czy całego społeczeństwa, właśnie ze względu na mnogość różnych elementów.
· Na tym gruncie Znaniecki określił swoją koncepcję socjologii jako nauki. Uważał, że socjologia początku XX wieku jest podzielona na 2 nurty:
- nurt teoretyzowania
- nurt socjologii opisowej (nieuporządkowane gromadzenie faktów)
Swoją koncepcję socjologii przeciwstawiał Znaniecki obu tym nurtom.
Wszelkie nauki humanistyczne powinny opierać się na wzorach nauk przyrodniczych (czyli patrzeniu z zewnątrz), ale z uwzględnieniem współczynnika humanistycznego (świadomość jednostek)
Konsekwencje takiego ujęcia:
- wszelkie nauki o kulturze muszą być na nowo zinterpretowane w oparciu o współczynnik humanistyczny
- zmiana sposobu patrzenia na rzeczywistość kulturową (wszystko co widzimy, poddajemy określonej interpretacji, wynikającej z faktu, że rzeczywistość kulturowa jest tworzona przez czyjąś świadomość)
- należy rozszerzyć pojęcie danych dostarczanych podczas doświadczenia kultury:
dane zmysłowo dostrzegalne
dane ze sfery świadomości
· Pośród innych systemów kultury mieści się też system społeczny. Określa on wartości funkcjonujące w świecie między ludźmi. Inne systemy opisują relacje jednostek ludzkich wobec przedmiotów materialnych lub niematerialnych. System społeczny określa odniesienie jednostek do innych jednostek.
Socjologia zajmuje się badaniem systemów społecznych.
Wszelkie systemy kulturowe działają poprzez świadomość; system społeczny jest o tyle specyficzny, że zarówno podmiot, jak i przedmiot refleksji są obdarzone świadomością. Dlatego znaczenie czynnika ludzkiego w socjologii jest szczególnie duże.
Dzięki socjologii uzyskujemy pewną skrótową wiedzę na temat kultury, jako całości. Systemy społeczne w jakiś sposób stanowią uproszczony obraz całej kultury.
Socjologia powinna być równie ścisła, jak nauki przyrodnicze, ale z uwzględnieniem czynnika ludzkiego.

13
SPOŁECZEŃSTWO:
JAN TUROWSKI: „jest pewnym związkiem współwystępowania”
STEFAN DZIABAŁA: „zgodnie z definicją marksistowską jest historycznie ukształtowanym typem zbiorowości, w którym dominuje określony typ stosunków produkcji, połączony więzią pracy, jako podstawową formą więzi społecznej, na którą skład się całokształt stosunków społecznych (ekonomicznych, politycznych) wynikających bezpośrednio lub pośrednio z dominującego sposobu produkcji. Sposób produkcji jest w teorii marksistowskiej czynnikiem nadrzędnym i determinującym całokształt stosunków społecznych, Wg definicji marksistowskiej społeczeństwo jest zatem tożsame z pojęciem i typem formacji społeczno-ekonomicznej”.
BAZA- to siły wytwórcze i uwarunkowane nimi stosunki produkcji
NADBUDOWA- ustrój prawno-polityczny i charakterystyka kultury symbolicznej każdej formacji
ZMIANA- jest to konstatacja (ustalenie faktu), że w określonym czasie obserwowane zjawisko społeczne zmieniło się.

14
WIĘŻ- są to relacje i zależności wiążące jednostkę z grupą; Są to również wskaźniki spójności grupy, przejawy takich samych postaw, uznawanie jednakowych norm, wzorów zachowań, wspólne działania. Pojęcie więzi jest różnie interpretowane przez różnych socjologów.
CZAS I PRZESTRZEŃ- w kształtowaniu się więzi to warunki zewnętrzne; czas i przestrzeń, które przeżywamy. Chodzi tu o czas społeczny, np. czas świąt, wakacji- czas kojarzony społecznie, a nie poprzez datę; przestrzeń społeczna- to przestrzeń, która nas otacza, ta najbliższa, np. własnego osiedla.
WSPÓLNOTA- tworzy więź bez zamysłu racjonalnego i często wynika z faktu np. zamieszkiwania wspólnej przestrzeni.
POWSTANIE WIĘZI- więź społeczna wytwarzana jest przez całą serię zdarzeń, nie jest nikomu dana, to efekt nakładania się na siebie owej serii zdarzeń. Jest to wyraz zmienności warunków, w jakich toczy się nasze życie. Powstaje ona w 5 etapach: 1- STYCZNOŚĆ PRZESTRZENNA (ludzie postrzegają się nawzajem i rejestrują cechy oraz właściwości innych; następuje styczność psychiczna, a potem styczność społeczna); 2- WZAJEMNE ODDZIAŁYWANIA (działania zmierzające do wywołania odpowiednich reakcji u partnera); 3- DZIAŁANIA SPOŁECZNE (celem ich jest zaspokojenie pewnych potrzeb); 4- STOSUNKI SPOŁECZNE (trwałe układy, które są określone normami i związane z pewnymi obowiązkami); 5- WZAJEMNE ZALEŻNOŚCI (np. więzi między przełożonym a podwładnym).
TYPY WIĘZI SPOŁECZNYCH:
NATURALNE- dotycz ą tych zbiorowości, których podstawą powiązań i przynależności jest wspólne pochodzenie i pokrewieństwo (np. rodzina)
ZRZESZENIOWE- tworzone są na zasadzie dobrowolności przez ludzi należących do organizacji społecznych i politycznych
STANOWIONE- są narzucone z zewnątrz lub ustanowione siłą

15
ZBIOROWOŚĆ- zespół ludzi, w którym wytworzyła się i utrzymuje(chociaż przez krótki czas) więź społeczna.
NORMA SPOŁECZNA- obowiązek określonego zachowania się człowieka w różnych sytuacjach życiowych.
INSTYTUCJA SPOŁECZNA- grupa osób realizujących zadania powierzone im przez daną zbiorowość lub środki służące realizacji tych zadań. Wyróżnić można instytucje formalne i nieformalne.
KONTROLA SPOŁECZNA w najszerszym i najstarszym znaczeniu to WSZELKIE MECHANIZMY URUCHAMIAJĄCE, A NIEKIEDY I WYMUSZAJĄCE WSPÓŁDZIAŁANIE, KTÓRE UTRZYMUJE PORZĄDEK SPOŁECZNY. Jest to system oddziaływań na zachowania jednostek i zbiorowości, czyli kontrola zgodności ich postępowania zgodnie z ogólnie przyjętymi normami, wartościami. Mechanizmy kontroli społecznej: przemoc fizyczna, środki prawne i polityczne, presja ekonomiczna, lotka i ośmieszanie, pogarda i wykluczenie, perswazja, system moralny, kodeksy środowiskowe.

WIĘŹ SPOŁECZNA- pyt. nr 14
SPOŁECZNOŚĆ LOKALNA- to zbiorowość ludzi zamieszkująca wspólne terytorium (wieś, miasteczko) powiązanych ze sobą systemami więzi społecznych wyróżniająca się spośród innych podobnych społeczności zbiorem samodzielnie wypracowanych elementów kultury (normy postępowania, zwyczaje i obyczaje oraz tradycje)

16
NORMA SPOŁECZNA to taka wypowiedź, która orzeka o powinności pewnego zachowania, stanu rzeczy czy sposobu myślenia. Z normą społeczną mamy do czynienia wtedy, kiedy pewien określony sposób zachowania się jest uznawany za właściwy bądź pożądany przez członków danego społeczeństwa.
NORMY:
PRAWNE- zasady zachowania się, które oparte są na przepisach prawnych (zagrożone sankcjami), jednej stronie przypisują pewne uprawnienia, na druga nakładają pewien obowiązek.
RELIGIJNE- dotyczą osób danego wyznania (zagrożone klątwą w kościołach katolickich i prawosławnych)
MORALNE- zasady zachowania się oparte na ocenach i wartościach moralnych (nie zagrożone sankcjami). normy moralne bardziej niż jakiekolwiek inne wywołują poczucie powinności, której niespełnienie rodzi wyrzuty sumienia, szlachetne oburzenie, zgorszenie, niesmak a spełnienie wywołuje uznanie, wdzięczność, podziw. Nakazują lub zalecają pewien sposób postępowania, ale nie dają nikomu uprawnienia, by te normy egzekwować.
OBYCZAJOWE- nawyki zachowania się, rytuały czy sposób ubierania się uznane w danej zbiorowości (nie zagrożone sankcjami)

17
KONTROLA SPOŁECZNA- pyt. nr 15.
SANKCJE (nagrody i kary)-każda zbiorowość posiada własny system, który zachęca lub zniechęca do pewnych zachowań. Istnieją sankcje formalne i nieformalne. FORMALNE- określane są przez przepisy oraz kodeksy karne, których zastosowaniem zajmuje się wyspecjalizowany aparat administracyjny (np. kara więzienia czy nadanie orderu): NIEFORMALNE- może być to wyśmianie lub ostracyzm towarzyski lub pochwała, oznaki szacunku. Współcześnie jednak przeważają sankcje o charakterze nieformalnym.

18
Podział grup ze względu na wielkość:
-MAŁE-kilku- lub kilkunastoosobowe, umożliwiające bezpośrednie stosunki miedzy członkami (np. rodzina)
-DUŻE-o strukturze składającej się z różnych podgrup, co uniemożliwia bezpośrednie stosunki między członkami (np. klasa społeczna)
Ze względu na ograniczoności liczby członków:
-EKSKLUZYWNE (zamknięte)- stosujące liczne i rygorystyczne kryteria przyjęć nowych członków (np.rodzaj wykonywanego zawodu)
-OGRANICZONE-stosujące mniej surowe kryteria przyjęć (np. wiek, miejsce zamieszkania)
-INKLUYZYWNE- otwarte dla wszystkich

Ze względu na typ więzi społecznej:
-PIERWOTNE- charakteryzujące się osobistym i emocjonalnym typem więzi między członkami, przy czym przynależność do grupy nie zawsze jest dobrowolna; są małe. Ze względu na charakter więzi pomiędzy członkami, grupy te mają duże znaczenie dla jednostki, stanowiąc podstawę jej rozwoju społecznego. Najlepszym przykładem grupy pierwotnej jest rodzina. Członkowie takiej grupy spędzają razem dużo czasu, podejmują wspólne działania i dzielą się doświadczeniem. Członkowie grup pierwotnych najczęściej dużo o sobie wiedzą i dbają o wzajemne dobro.
-WTÓRNE-tworzone dla osiągnięcia określonego celu, charakteryzująca się formalnym i rzeczowym typem więzi, przy czym komunikacja między członkami grupy ma charakter nieosobowy (np. partie polityczne). Grupy wtórne są zazwyczaj większe, a ich trwałość ma charakter okresowy. Grupy te dążą do wykonania specyficznego zadania i nie wywierają trwałego wpływu na tworzące je jednostki. Ładunek emocjonalny członków grupy wtórnej jest na ogół bardzo nikły; interakcje między nimi w głównej mierze dotyczą działań grupowych, a nie potrzeb, pragnień czy problemów poszczególnych członków. Członkowie grupy wtórnej nie przejawiają chęci pogłębienia wiedzy na swój temat.

Ze względu na stopień sformalizowania:
-FORMALNE-mające prawnie określoną strukturę, cel i normy, zwykle odznaczające się bezosobowym typem więzi (np. organizacje polityczne)
-NIEFORMALNE-oparte zwykle na normach zwyczajowych, cechujące się więziami o charakterze osobistym i nieformalną strukturą wewnętrzną (np. subkultury młodzieżowe)

Wyróżnić można również:
-CELOWE-tworzone dla realizacji określonych zadań (np. stowarzyszenie, fundacja)
-TERYTORIALNE-ludność wiejska, miejska
-KLASY I WARSTWY SPOŁECZNE

19
STRUKTURA SPOŁECZNA-obejmuje wszystkie zbiorowości, kręgi społeczne, społeczności lokalne, grupy zawodowe, klasy i warstwy społeczne (te o małym i dużym zasięgu)
ZBIOROWOŚĆ TERYTORIALNA- to grupa społeczna zamieszkująca pewien obszar, której członków nie łączy żadna więź
Małe grupy społeczne, grupy pierwotne i wtórne, grupa rówieśnicza, grupy formalne i nieformalne- pyt.18
Rodzina- pyt.20
ORGANIZACJA-system elementów więzi społecznej zapewniającej spójność i funkcjonowanie grupy; tj. układ wzorów działań jednostek i instytucji, środków kontroli społecznej, ról społecznych i systemów wartości, które zapewniają współżycie członków zbiorowości.

20
RODZINA to najstarsza i najpowszechniejsza forma życia społecznego. Rodzina jest uważana za instytucję ogólnoludzką, występującą we wszystkich czasach i kulturach. Zdaniem socjologów we wszystkich społeczeństwach różnych czasów, niezależnie od ustroju społecznego, rodzina jest komórką zaspakajającą podstawowe potrzeby swych członków. Z tego też względu mamy różne definicje rodziny. Przyjmujemy, że rodzinę możemy zdefiniować jako grupę osób połączonych stosunkiem małżeńskim i rodzicielskim. Rodzina powstaje spontanicznie, jako wynik więzi emocjonalnych między partnerami.

Funkcje rodziny:
-PROKREACYJNA-polega na przedłużeniu gatunku
-SEKSUALNA-społecznie akceptowana forma współżycia płciowego
-EKONOMICZNA-zaspokajanie potrzeb materialnych całej rodziny
-OPIEKUŃCZA-zabezpieczenie środków niezbędnych do życia i opieka nad niepełnosprawnymi i chorymi członkami rodziny
-SOCJALIZACYJNA-przygotowanie do życia w społeczeństwie
-STRATYFIKACYJNA- nadawanie pozycji danej rodzinie w społeczeństwie
-REKREACYJNA- organizowanie czasu wolnego
-KULTUROWA- przekazywanie dziedzictwa kulturowego młodszym pokoleniom
SOCJALIZACJA to proces spontaniczny, który polega na obserwacji życia społecznego i nauki zachowań od innych
WYCHOWANIE- to proces celowy,jest to całość wpływów i oddziaływań kształtujących osobowość człowieka oraz przygotowujących go do życia w społeczeństwie. Wychowanie realizuje się rodzinie, grupie rówieśniczej, pod wpływem otoczenia społecznego, środowiska lokalnego, środowiska pracy.

Zróżnicowanie rodzin w Polsce:
-rodziny pełne i niepełne (2 małżonków lub jedno z nich)
-rodziny adopcyjne, zaprzyjaźnione lub zastępcze (przyjmują dziecko którego rodziców pozbawiono praw do opieki)
-rodzina chłopska, robotnicza i inteligencka
-rodzina miejska i wiejska
-rodzina zdrowa moralnie i zdemoralizowana (patologiczna)

21
Teoria klas społecznych(wg. Marksa) – społeczeństwo dzieli się na klasy. Kryterium ich wyodrębnienia są stosunki powstające w procesie produkcji dóbr materialnych. Położenie klasowe wyznacza posiadanie lub nieposiadanie środków produkcji. Każda formacja (z wyjątkiem pierwszej i ostatniej) posiadała wzór struktury klasowej. Klasy porządkują społeczeństwo. Są tworzone przez bazę (ekonomia), stąd nadbudowa jest podyktowana przez określony układ klasowy. Położenie klasowe wyznacza ramy funkcjonowania jednostek i grup. Klasy w stosunku do siebie są antagonistyczne – konkurują o środki produkcji. Ta ich walka stanowi podstawowy element dynamiki społecznej. Marks opisywał społeczeństwo głównie pod kątem walki klas.
Klasa w perspektywie strukturalnej- klasy traktowane są jako części społeczne postrzegane w postaci struktur powiązanych w całości.
Warstwa- termin ten określa bądź klasy bądź istotnie społecznie kategorie nie dające się jednoznacznie zaliczyć do żadnej z klas wyróżnionych na podstawie stosunku do środków produkcji.
W klasycznym marksizmie mówiono, że klasy społeczne nie tylko opisują układ konfliktowych interesów, stąd założenie, że klasy występują w parach antagonistycznych (np. niewolnik i jego właściciel), ale także poprzez wyjaśnienie istoty konfliktu interesów mogą służyć do motywowania klasy zdominowanej, by siłą starała się przejąć władzę i doprowadziła później do likwidacji dominacji, której jest przedmiotem.
TEZA:
Teza ta jest prawdziwa, ponieważ w społeczeństwach postindustrialnych w wyniku postępu technicznego nastąpił brak podziału klasowego i nie ma on już zastosowania. W tej epoce znikli klasyczni kapitaliści i zaczęła zanikać także tradycyjna klasa robotnicza. Dziś gospodarką zarządzają menedżerowie, a więc ludzie o wysokich umiejętnościach, wynajęci do tej pracy, a dawni kapitaliści, posiadając wiele akcji różnych spółek wmieszali się w resztę społeczeństwa. Postęp techniczny, który miał miejsce, zaczął wymagać od robotnika wielu skomplikowanych umiejętności i przestał on być reprezentantem swojej dawnej klasy.

23

Po zakończeniu II Wojny Światowej Polska znalazła się pod wpływem ówczesnego ZSRR, co łączyło się z wprowadzeniem ustroju opartego na tamtejszych wzorcach, początkowo w zamaskowanej, a po kilku latach w otwartej formie. Po przeprowadzeniu reformy rolnej i nacjonalizacji przemysłu przestała istnieć burżuazja i ziemiaństwo. Tym samym zmieniła się struktura społeczeństwa z sześcioczłonowej na czteroczłonową.

INTELIGENCJA
W porównaniu do okresu międzywojennego inteligencja uległa istotnym przemianom. Inteligencja określana jest mianem warstwy społecznej gdyż tworzą ją osoby zatrudnione na „nierobotniczych stanowiskach pracy”. W czasach powojennych nastąpił dość znaczny wzrost inteligencji jako warstwy społecznej. Nastąpił wzrost uzyskiwania wykształcenia średniego, czy wyższego ale duża część absolwentów była wchłaniana przez nadmiernie rozbudowaną biurokrację. Było to powodem stworzenia pewnej mentalności urzędniczej, która objawiała się niechęcią do inicjatyw, biernością, uległością polityczną, dystansem do reszty społeczeństwa. W początkowym okresie Polski Ludowej inteligencja zasilana była w znacznym stopniu przez osoby z klasy robotniczej i chłopskiej uzyskujące wyższe wykształcenie.
KLASA ŚREDNIA
Najmniejszą klasą społeczną jaka istniała w okresie Polski Ludowej była miejska klasa średnia nazywana wówczas drobnomieszczaństwem, czy też drobną burżuazją.W okresie powojennym została ona dość znacznie zredukowana przez państwo i uznana jako relikt poprzedniej formacji społeczno-ustrojowej.. W okresie przemian jakie dokonywały się w Polsce na przełomie lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych na skutek wprowadzenia gospodarki wolnorynkowej, nastąpił bardzo intensywny rozwój tej klasy który trwa do dnia dzisiejszego. Daje się zaobserwować, iż z czasem wzrasta jakość dóbr i usług wykonywanych i świadczonych przez przedsiębiorców prywatnych coraz częściej powołują się oni na tendencję swoich firm, oraz dostosowują się do gustów klientów. Klasa ta w coraz większym stopniu także oddziaływuje na współczesne życie gospodarcze w Polsce.
KLASA ROBOTNICZA
Po II Wojnie Światowej rozbudowa przemysłu, a co za tym idzie także i zwiększone zapotrzebowanie na pracowników spowodowały znaczny wzrost liczebności klasy robotniczej. Klasa ta była zasilana głównie z ówczesnej klasy chłopskiej. Stopniowo klasa robotnicza uzyskiwała świadomość siły jaką dysponuje, co w efekcie doprowadziło do stopniowego uniezależnienia od aparatu PZPR. W latach osiemdziesiątych pod wpływem zmian społecznych zapoczątkowanych przez opozycję w skład której wchodzili także robotnicy, nastąpiło jawne wystąpienie przeciwko ustrojowi politycznemu, który miał rzekomo służyć interesom robotników. Po 1989 roku część najbardziej aktywnych działaczy znalazła się nawet w nowo utworzonym rządzie. Obecnie klasa ta nieco się zmniejszyła i panuje w niej dość duże bezrobocie, które jest efektem panowania poprzedniego systemu, a także wprowadzeniem nowoczesnych maszyn i technologii w których potrzeba coraz mniej pracy ludzkiej.
KLASA CHŁOPSKA
Po przeprowadzonej reformie rolnej wzrosła ilość gospodarstw indywidualnych. Jednakże w Polsce na wzór sowiecki próbowano skolektywizować rolnictwo, jednakże te zamierzenia nie zostały w pełni zrealizowane. Z klasy chłopskiej w dalszym ciągu można było zaobserwować systematyczny odpływ ludności. Głównie zasilała ona klasę robotniczą, stanowiąc początkowo tanią siłę roboczą, nie posiadająca większego wykształcenia.
Po pewnym czasie klasa chłopska zaczynała być lepiej wykształcona, zarówno pod kątem wykonywanego zawodu, jak i zasilała szeregi inteligencji. W czasach Polski Ludowej klasa chłopska zmniejszyła się o połowę. Dopiero na początku lat osiemdziesiątych odpływ ludności wiejskiej został zahamowany. Na początku lat dziewięćdziesiątych, gdy PGR-y straciły rację bytu zdecydowanie zwiększyło się bezrobocie na wsi. W ostatnich latach nastąpiły zasadnicze zmiany pozycji społecznej, oraz postawy chłopów gospodarujących indywidualnie. Gospodarka rolna uległa ekonomizacji. U współczesnego rolnika liczy się coraz bardziej rachunek nakładów i zysków, wprowadza on nowoczesne metody gospodarowania. Trudności znalezienia pracy i mieszkania w mieście, podniesienie poziomu wykształcenia rolniczego, większy stopień niezależności sprawia, że coraz więcej ludzi zostaje na wsiach.


24
Socjologia w początkowym okresie swego istnienia interesowała się głównie zjawiskami i procesami społecznymi zachodzącymi na poziomie makrospołecznym. W odniesieniu do zbiorowości tego poziomu naród znajduje się w tej klasie niewątpliwie. Nie budził on jednak szczególnego zainteresowania socjologii zachodniej (zwłaszcza amerykańskiej), ale kwestią tą zajęli się socjologowie w krajach centralnej i wschodniej Europy, gdzie była to kwestia żywotna. W ostatnich dziesięcioleciach sytuacja ta uległa zmianie, ponieważ ruchy narodowe zaczęły wyrastać na podstawową siłę polityczną i stały się głównym źródłem konfliktów.

Pojęcie "naród" w nowoczesnym jego rozumieniu pojawiło się w czasie Rewolucji Francuskiej, kiedy słowem tym zaczęto określać polityczną wspólnotę obywateli tworzących państwo, lecz sam termin występował wcześniej oznaczając stosunki społeczne jednego stanu, np. stanu szlacheckiego. Naród nie jest pojęciem jednoznacznym i dlatego w literaturze o tematyce socjologicznej można znaleźć nieco różniące się od siebie jego definicje. Najlepiej jednak naród definiuje profesor Ryszard Dyoniziak pisząc, że: : „Naród jest to zbiorowość terytorialna o określonym składzie etnicznym, która w procesie dziejowym urzeczywistnia się jako wspólnota o podłożu gospodarczym, politycznym, społecznym i kulturowym i wyraża się w świadomości swych członków”.
A więc naród jest wspólnotą historyczną, zbiorowością ludzką, która przechodziła te same wydarzenia z dziejowego punktu widzenia np. wspólne wojny, kontakty z innymi zbiorowościami. Kształtowanie się narodu jest procesem wieloletnim i nieprzypadkowym, a powstałym w wyniku działania czynników narodotwórczych. Terytorium jest podstawowym warunkiem ukształtowania się narodu, ponieważ umożliwia bezpośredni kontakt ludzi, zawieranie stosunków społecznych i umacnianie więzi między sobą. czynią swoją ojczyzną.
Naród jest zbiorowością o pewnym składzie etnicznym, choć nie zawsze jednorodnym. Jest to wynikiem tego, że na całą zbiorowość narodową składają się mniejsze grupy etniczne, które są wyróżniane na podstawie wspólnego języka, czasem odrębnej gwary oraz swoistej kultury. Należą do nich klasy, plemiona, ludy, rody. Według profesora Ryszarda Dyoniziaka we współczesnych zbiorowosciach narodowych przetrwały elementy dawnej struktury etnicznej tychże grup w postaci tradycyjnych zbiorowości ludowych o zachowanym niekiedy wręcz nikłym układzie rodowym.
Procesy narodotwórcze przebiegają także w sferze gospodarczej. Ludzie dzięki ukształtowanej gospodarce towarami i utworzonemu rynkowi narodowemu, są powiązani licznymi stosunkami społecznymi. Struktura gospodarcza i wewnętrzny rynek wymiany dóbr umożliwia nawiązanie i utrzymywanie kontaktów między różnymi grupami ludności i odległymi częściami kraju.
Ważną płaszczyzną formowania się wspólnoty narodowej jest struktura polityczna. Jak wszystkie czynniki kształtowała się w długoletnim procesie.
Większość narodów tworzy niezależne państwa. Ich powstanie wiąże się ze wzrostem nastrojów nacjonalistycznych w XVIII i XIX wieku, kiedy to powstała idea głosząca, że każdy naród powinien tworzyć niezależne państwo.
Kolejnym czynnikiem narodotwórczym jest kultura. Z punktu widzenia kulturowego narodem jest społeczność mająca wspólny język. Socjologowie uważają język nie tylko za narzędzie porozumiewania się ludzi, ale również za wartość symbolu narodu w większym nawet stopniu niż flaga czy hymn
Ważnym elementem jest również integracja społeczna. Według profesora Ryszarda Dyoniziaka integracja zbiorowości w sferze społecznej polega na jej przeobrażeniu się z luźnego zbioru słabo ze sobą powiązanych grup i kręgów społecznych we wewnętrznie zróżnicowaną całość społeczną. Grupy i jednostki w rezultacie stają się elementami tej całości. Grupy te wzajemnie warunkują się w działaniu a ponadto zależne są w nim od funkcjonowania całości.


DROGI ROZWOJU:
1. OD NARODU DO PAŃSTWA- wspólnota kulturowa mająca poczucie własnej odrębności przekształca się w organizm polityczny
2. OD PAŃSTWA DO NARODU- organizm polityczny nabiera cech wspólnoty kulturowej, przekształca się z państwa dynastycznego i terytorialnego w państwo narodowe, a obywatele otrzymują równe prawa
TOŻSAMOŚĆ (ŚWIADOMOŚĆ) NARODOWA- poczucie przynależności do określonej zbiorowości etnicznej.
ŚWIADOMOŚĆ NARODOWA, poczucie przynależności do narodu i solidarności z innymi jego członkami i/lub przywódcami występującymi w jego imieniu. Istnienie świadomości narodowej stanowi gł. warunek istnienia narodu jako faktu historycznego, a nie tylko postulatu ideologicznego wysuwanego przez nieliczną elitę.
OJCZYZNA, kraj, w którym człowiek urodził się i/lub spędził znaczną część swego życia, w którym mieszka lub z którym czuje się mocno związany emocjonalnie mimo przestrzennego oddalenia. Ziemia staje się ojczyzną o tyle, o ile istnieje zbiorowość, która za taką ją uważa.
NACJONALIZM [łac.], postawy i ideologie uwydatniające odrębność nar., szczególne znaczenie przynależności do narodu, moralną wartość solidarności nar. oraz nadrzędność interesu nar. w stosunku do interesu jednostek i wszelkich innych grup społecznych. Nacjonalizm jest postawą sprowadzającą się do przekonania, że własny naród jest najlepszy, że można i należy walczyć o jego interesy kosztem innych narodów.
KSENOFOBIA [gr.], niechęć lub wrogość w stosunku do obcych.
Syntetyczna definicja narodu wg. Zbigniewa Krawczyka:
„Naród to trwała wspólnota ludzi ukształtowana historycznie w obrębie danego terytorium, na gruncie określonych tradycji i języka, połączona więziami ekonomicznymi, mająca własne instytucje polityczne, charakteryzująca się swoistą kulturą oraz poczuciem tożsamości i odrębności wobec innych grup narodowych i etnicznych”.
Tradycja republikańska (powstała we Francji)- w definiowaniu narodu jako wspólnoty politycznej nawiązuje do praw republikańskich (równość obywateli i wolności obywatelskie) i od pojęcia obywatelstwa. Takie rozumienie narodu nie lekceważy wspólnej historii, kultury i języka, itd.
Tradycja etniczna (romantyczna)- to proces łączenia się dużych grup etnicznych o wspólnych korzeniach historycznych, wspólnej tradycji, wspólnym języku, itd. Rozwinęła się głównie tam, gdzie grupy etniczne nie miały wspólnego państwa.
PATRIOTYZM (gr. „patriotes”- rodak, ojczyzna)- to postawa poszanowania i umiłowania ojczyzny, rzetelnego wypełniania podstawowych obowiązków, które konstytucja nakłada na każdego obywatela.

25
Wyznawcy wielkich religii łączą się w wielkie zbiorowości, wewnątrz których budują swoistą solidarność: podziały te zaczęły też odgrywać ważną rolę w polityce międzynarodowej. Takie zbiorowości charakteryzują się wewnętrzną więzią, organizacją bądź systemem wpływu na inne sfery życia. Do takich wielkich zbiorowości należą wyznawcy judaizmu, chrześcijaństwa oraz islamu.

26
CYWILIZACJA [łac.], poziom rozwoju osiągnięty przez społeczeństwo w danej epoce hist. ze szczególnym uwzględnieniem poziomu kultury materialnej (przede wszystkim wiedzy ścisłej i techniki), będącej wskaźnikiem opanowania przez ludzi sił przyrody i wykorzystywania jej bogactw na swoje potrzeby.
W epoce industrialnej podział na klasę robotniczą i właścicieli kapitału wyjaśnił wiele zachowań zbiorowości. To wtedy kształtował się ruch związków zawodowych, który walczyć miał w obronie poziomu życia, godnych płac i warunków życia. Społeczeństwo industrialne:
- ukształtowało się w Europie w XIX wieku i rozwinęło się na początku XXw, związane z rewolucją przemysłową,
- technika produkcji dóbr i usług oparta na pracy uprzedmiotowionej (maszyny i urządzenia) oraz
źródłach energii (ropa, węgiel itd.)
- powstanie milionowych aglomeracji miejskich
- zmiana struktury zawodowej społeczeństwa, utrata dominacji przez chłopów na rzecz robotników
- duża mobilność horyzontalna (ze wsi do miast)
- społeczeństwo jest miejskie w sensie demograficznym i społeczno – kulturowym
- w kulturze standaryzacja wyrobów, sformalizowanie wzorów zachowań, racjonalizacja ludzkich działań,
umasowienie kultury (rola mediów), uniformizacja postępowania
W epoce postindustrialnej znikli kapitaliści i tradycyjna klasa robotnicza. W rozwiniętych społeczeństwach postindustrialnych podział klasowy nie miał już zastosowania. Społeczeństwo postindustrialne:
- technika produkcji dóbr i usług oparta na automatyzacji, mechanizacji, komputeryzacji, rola człowieka
ograniczona do uruchamiania urządzeń i ich kontroli; źródła energii – gaz, prąd (z elektrownii jądrowych)
- podstawą jest produkcja i zdobywanie informacji wspomaganych przez technologię
- wzrost zatrudnienia w sektorze 3 (usługowym) – ponad 50% ludzi
- społeczeństwo wielkomiejskie, urbanizacja, zanik podziału na miasto i wieś
- krytyka industrializmu, ruchy ekologiczne
Jest to społeczeństwo masowe w sensie:
- ekonomicznym – wytwarzanie dóbr i usług zdominowane jest przez wielkie korporacje, które
wytwarzają produkt w ogromnych ilościach
- społecznym – ludzka aktywność przejawia się w działaniach w dużych skupiskach np. hale fabryczne
- powstawanie eksterytorialnych ośrodków twórczości kulturalnej (ponad podziałami) – tworzą wartości
kultury dla całych mas ludności, rozprowadzane wśród milionów za pomocą mass mediów
PROCES GLOBALIZACJI- zjawisko to jest interesujące, ponieważ w ramach jednego pokolenia następują przemiany dotyczące wszelkich form wymiany międzyludzkiej (towarów, kapitałów, a przede wszystkim informacji) powodujące, że młode pokolenia zdobywają wiedzę o świecie nie z kontaktu ze swymi rodzicami, ale poprzez środki techniczne. Głównym elementem rozwoju procesu globalizacji jest postęp techniczny w przepływie informacji (np. drogą elektroniczną, prasa, radio). Powoduje to, że pewna część naszych zachowań zamiast być wyznaczana wzorami kulturowymi, zaczyna być wyznaczana poprzez ten światowy obieg informacji. Niektórzy socjologowie dopatrują się tworzenia się społeczeństwa globalnego, w którym różnice kulturowe narodowe i inne będą zanikać. Procesy globalizacji są źródłem polaryzacji społeczności międzynarodowej. Wytwarzana przez globalizację linia podziału różni się od tych, które jeszcze do niedawna wyznaczały strukturę rzeczywistości międzynarodowej. Jest to linia podziału na coraz bardziej bogatych i coraz większy odsetek coraz biedniejszych. Ta linia przebiega nie tylko pomiędzy krajami i regionami, ale także wewnątrz społeczeństw w poszczególnych krajach. To, co globalne jest zbyt abstrakcyjne, odległe i obce, dlatego ludzkie społeczności potrzebują oparcia w mniejszych, bardziej „swoich” układach odniesienia. W konfrontacji z obcą i postrzeganą jako zagrożenie dla własnej tożsamości wzrasta potrzeba i cena takich struktur, które chronią tożsamość i różnorodność. Pogłębiająca się polaryzacja sprzyja wszelkim „segregacjom”. W naszych miastach powstają „getta” ludzi „wykluczonych” oraz pilnie strzeżone osiedla elit, wyposażone w znaki surowego zakazu wstępu.
Proces ten ma także charakter polityczny i gospodarczy. Z gospodarczego punktu widzenia widać wyraźne efekty likwidowania barier celnych, swobodnego przepływu towarów i kapitału. Z punktu widzenia politycznego na całym świecie widoczne są tendencje do tworzenia wielkich obszarów współpracy politycznej (bądź nawet integracji np. Unia Europejska), co powoduje, że przynależność do społeczeństw narodowych lub regionalnych zaczyna odgrywać mniejszą rolę niż dotychczas w wymianie politycznej.

27
Życie społeczne nie znosi stabilizacji, ciągle coś się zmienia; jedne formy życia zbiorowego znikają , a w to miejsce powstają nowe. Z dynamiką społeczną związane są 3 pojęcia:
ZMIANA- pyt. nr 13
ROZWÓJ- wzrost określonego wskaźnika występującego w zmianie społecznej
POSTĘP- jest od początku do końca swoistą ideologiczną wizją zmiany społecznej
Zmiana wg. Parsons’a: „zmiana to nic innego, jak poszukiwanie nowych sytuacji równowagi”
Merton: „zmiana to proces przystosowywania się, ciągłej adaptacji do sytuacji, jakie są wymuszane na społeczeństwach”.

28
Twórcą konfliktowej koncepcji społeczeństwa był Karol Marks. Mówiła ona, że społeczeństwo składa się z wzajemnie zwalczających się klas społecznych. Konflikt klasowy jest przy tym czynnikiem zmian społecznych.
RODZAJE:
-konflikty klasowo-warstwowe (różnice w poziomie życia)
-konflikty kulturowe (różnice kulturowe)
-konflikty ekonomiczne (różnice strukturalne, dysproporcje w rozwoju, zaburzenia gospodarki rynkowej)
-rodzinne i małżeńskie
SPOSOBY ROZWIĄZYWANIA KONFLIKTÓW :
-negocjacje (rozmowy dobrowolnie podjęte prze strony konfliktu)
-mediacje (rozmowy prowadzone przez osobę trzecią)
-arbitraż (również udział osoby trzeciej, ale z zastosowaniem się do rozstrzygnięć arbitra)
-sąd
-głosowanie

29
PROCES SPOŁECZNY- to ciąg zdarzeń społecznych, między którymi istnieją tak silne powiązania, iż w świadomości społecznej (a więc w świadomości ludzi uczestniczących lub opisujących ciągi zdarzeń) te ciągi nie jawią się jako osobne zdarzenia, ale jako swoiste całości. Procesy te muszą być w miarę trwałe i w pewnym sensie muszą zaznaczać się w historii życia danej zbiorowości.
TYPY:
-proces migracji (stałe osiedlanie się na nowych terenach i tworzenie nowych zbiorowości)
-proces urbanizacji (przejście z wiejskiego stylu życia do miejskiego)
-proces industrializacji (przemiany organizacji życia społecznego)

30
ŚWIADOMOŚĆ SPOŁECZNA (tw. Emil Durkheim)- jest to zewnętrzne wobec jednostek przedstawienie pewnych norm i zasad organizacji społecznych. W świadomości zbiorowej tkwią normy prawne, religia, wzory zachowań.
FORMY:
ŚWIADOMOŚC MECHANICZNA I ORGANICZNA – pyt. nr 8

31
IDEOLOGIA- zbiór wartości i zasad określających dany światopogląd. Charakteryzuje się małą podatnością na innowacje. Zazwyczaj porusza tematy: jednostki i jej roli w społeczeństwie, sposobu funkcjonowania instytucji, kwestii zmian obowiązującego porządku, wolności, odmienności, sprawiedliwości społecznej.

32
SOCJOLOGICZNA PROBLEMATYKA KULTURY- w podejściu socjologicznym do zjawisk kultury wyróżnia się 2 odmienne perspektywy:
1. perspektywa zróżnicowania społecznego (prowadzi ona do zainteresowania związkami wzorów zachowania się, sposobu używania języka oraz stopnia przyswojenia kultury symbolicznej z miejscem zajmowanym w hierarchii społecznej)
2. perspektywa spójności grupy
Kultura: historia pojęcia
W zastosowaniach pierwotnych słowo cultura odnosiło się gł. do uprawy roli, dość wcześnie jednak zaczęło być stosowane metaforycznie (np. przez Cycerona, który pisał również o „kulturze duszy”) do innych dziedzin, w których starania ludzkie prowadzą do poprawy stanu wyjściowego. Przez stulecia używany w tym drugim znaczeniu jedynie sporadycznie, termin kultura zyskał pewną popularność w XVIII w., kiedy był odnoszony zwł. do moralnego i umysłowego doskonalenia się człowieka; szeroko zaczął być stosowany w XIX w., oznaczano nim całokształt tak duchowego, jak i materialnego dorobku społeczeństwa; w tym znaczeniu używano go na ogół zamiennie z terminem ® cywilizacja, od którego później odróżniano go jako określenie dorobku raczej duchowego niż materialnego. W XX w. upowszechniła się tendencja do ujmowania kultury przede wszystkim jako zespołu wzorów rozwiązywania problemów charakterystycznego dla danego społeczeństwa, wzorów postępowania itp.
· 1510 rok- słowo kultura pojawia się w jęz. Angielskim-Kultura jako rozmyślny wysiłek nakierowany na rozwinięcie się jakości danego przedmiotu
· XIX wiek. Gustaw Klemm -Kultura to wszystkie aspekty życia społecznego danej społeczności czyli jej obyczaje, rzemiosła i umiejętności. Życie domowe i publiczne w czasie pokoju i wojny, religia nauka i sztuka.
· 1871rok- Taylor – Kultura lub cywilizacja jest to złożona całość obejmująca wiedzę, wierzenia, sztukę, prawo, moralność, obyczaje i wszystkie inne zdolności i nawyki nabyte przez człowieka jako członka społeczeństwa.
· 1958 rok Philip Bagby – Kultura to sposób myślenia i odczuwania i zachowania a więc główne rodzaje aktywności i jej wytwory których geneza nie jest dziedziczna a które powstają w społeczeństwie. Zachowanie a działanie – zachowanie to też powstrzymanie się od działania.
· 1938 rok Stefan Czarnowski– 1938 – Kultura jest to całokształt zobiektywizowanych elementem dorobku społecznego wspólnych szeregowi grup z racji swej obiektywności ustalonych i zdolnych rozszerzać się w przestrzeni.
· 1963 rok Antonina Kłoskowska – Kultura jest to względnie zintegrowana całość obejmująca zachowania ludzi przebiegająca wg wspólnych dla zbiorowości wzorów wykształconych i przyswojonych w toku interakcji i zawierająca wytwory takich zachowań.


ŹRÓDŁA KULTURY- są dwa główne źródła: 1. coraz większe zainteresowanie się warunkami życia warstwy chłopskiej i w ogóle życiem społecznym wsi; 2. doświadczenia wielkich mocarstw kolonialnych i opisów warunków i reguł życia plemion wówczas nazywanych dzikimi, a dziś tubylczymi.
UJĘCIE PRZYMIOTNIKOWE- takie ujęcie utarło się tylko w Polsce, miało to jednak swoisty walor naznaczenia. „Być kulturalnym” oznaczało naznaczeni pozytywne, a „być niekulturalnym” oznaczało naznaczeni negatywne. Użycie to, jak się wydaje, pomału zanika w naszych praktykach językowych, ale oddaje bardzo ważną cechę kultury – jej powiązanie ze stratyfikacją społeczną, czyli wyróżnieniem warstw społecznych wg. różnych kryteriów.
Kultura społeczna- odnosi się do stosunków między ludźmi
POLSKIE ASPEKTY UJMOWANIA PROBLEMATYKI KULTURY- na gruncie polskim głównym przedmiotem zainteresowań socjologii jest kultura symboliczna i jej związki z życiem zbiorowym ludzi; często znaleźć można prace o systemach wartości i ich zróżnicowaniu społecznym, stylach życia- ich społecznym zróżnicowaniu i przemianach ; najróżniejsze zbiory o własnej subkulturze.

FUNKCJE KULTURY:
socjalizacyjna- pozwala utrzymać więź między pokoleniami (przejmowanie pewnych wzorów od pokoleń starszych)
integracyjna- każda zbiorowość musi posiadać system wartości, norm postępowania, symboli, które są jej potrzebne, aby móc się codziennie komunikować
identyfikacyjna- ułatwia ona komunikacje międzyludzką, pozwala uniknąć zbędnych procedur formalnych
tożsamość kulturowa- świadomość swych cech kulturowych, świadomość, że inni te cechy zauważają i że dzięki nim utrzymuje się ciągłość kulturowa zbiorowości.

ODMIANY KULTURY:
· kultura masowa- forma kultury oparta na środkach masowego przekazu, przeznaczona dla licznej i zróżnicowanej społeczności. Formy upowszechniania: prasa, radio, telewizja, reklama.
· Kultura narodowa- ogół norm, wartości, symboli, dzieł sztuki i wierzeń charakterystycznych dla danego narodu.
· Kultura niematerialna -(kultura duchowa) ogół zobiektywizowanych wytworów świadomości ludzkiej, takich jak język, wierzenia, zwyczaje, wiedza, obyczaje czy idee, pełniących funkcje użytkowe lub/i wyrażających bezinteresowne dążenia do poznania i urzeczywistnienia ideałów piękna, dobra i prawdy. Elementem k.n. może być również przedmiot, w którym dana idea została utrwalona.
· Kultura polityczna- w szerokim rozumieniu — wiedza oraz systemy wartości i (lub) wzorce zachowań, leżące u podstaw działania różnych podmiotów (rządzących, rządzonych; przywódców i szeregowych członków ruchów masowych, partii itp.) uczestniczących — w różnym stopniu i różnych rolach — w wykonywaniu władzy państwowej.
· Kultura bytu- odnosi się do relacji z naturą, produkcji, dystrybucji i konsumpcji dóbr oraz usług, a także czynności ochronnych i obronnych.
· Kultura chłopska-część kultury ludowej właściwej chłopom; wyróżnia ją specyficzny charakter pracy wynikający z bezpośrednich związków z przyrodą i utrzymywanie się z produkcji rolno-hodowlanej, transmisja oparta na przekazie ustnym i demonstracji, tendencja do pertyfikowania istniejącego stanu rzeczy oraz automatycznie lub świadomie przyjęty styl życia społeczności lokalnej. Kulturę tę traktuje się jako konfigurację kulturową.
· Kultura religijna- czyli zbiór wierzeń i symboli, który jest związany z rozróżnieniem na empiryczną i pozaempiryczną rzeczywistość, przy czym sprawy przynależące do rzeczywistości empirycznej są podporządkowane co do znaczenia sprawom rzeczywistości pozaempirycznej.


PROCES KOMERCJALIZACJI- to wpływ biznesu na kulturę masową, który polegał na tym, że od kiedy istniał wolny obrót towarowy, wolny handel, odtąd istniało pojęcie oferty, która miała służyć informacji dla przyszłego klienta. Poszczególnym redakcjom zamieszczanie takich ofert dawało dochód. Problem komercjalizacji zaistniał, gdy zorientowano się , że odpowiednio zredagowana oferta staje się reklamą, a więc sposobem wpływającym na wybór przyszłego konsumenta. Początek procesu komercjalizacji kultury masowej to ograniczenie masowego nadawania treści, które mogą przyciągnąć jak największą liczbę widzów.
KLASOWO-WARSTWOWE I ŚRODOWISKOWE UWARUNKOWANIA KULTURY- polega to na tym, że każda klasa społeczna reprezentuje inny poziom kultury i dąży do tego, aby reprezentować ten poziom najwyższy z możliwych.


33
OSOBOWOŚĆ ( w ujęciu klasycznym)- jest to układ stosunkowo trwałych cech i mechanizmów wewnętrznych które są zdeterminowane biologicznie indywidualnie i poprzez czynniki społeczno -kulturowe. , które wpływają na zachowanie się człowieka w aspekcie emocjonalnym i intelektualnym i wolicjonalnym (wola) i behawioralnym (zachowania postrzegane na zewnątrz)
Składniki osobowości: potrzeby, zainteresowania, wartości, obraz siebie i świata, temperament, charakter, inteligencja, zdolności, postawy.
ELMENTY:
BIOGENNE- cechy biologiczne, jakie mamy zawsze jako ludzie (różny kolor skóry, itp.)
PSYCHOGENNE- najważniejsze elementy psychiki (pamięć, inteligencja, wrażliwość, emocjonalność)
SOCJOGENNE- elementy pochodzące z cech społeczeństwa. Wyróżnić można4 główne elementy (wg. F. Znanieckiego):
-kulturowy ideał osobowości
-role społeczne
-jaźń subiektywna
-jaźń odzwierciedlona
POSTAWA- element osobowości, wyznaczający gotowość jednostki do określonych zachowań się względem innych ludzi, grup społecznych oraz innych elementów rzeczywistości.

34
KULTUROWY IDEAŁ OSOBOWOŚCI- pewien model kulturowy, do którego dąży się w procesie socjalizacji i wychowania w określonych środowiskach społecznych
ROLA SPOŁECZNA- każdy z nas przynależy do kilku grup społecznych. Pozostali członkowie tych grup oczekują od nas konkretnych zachowań. I właśnie treść tych oczekiwań wobec nas to treść naszej roli społecznej. Możemy wypełniać swoją rolę (wykonując oczekiwania) bądź też nie.
JAŹŃ SUBIEKTYWNA- są to wyobrażenia, jakie mamy sami o sobie na podstawie własnych doświadczeń życiowych, doznań, przemyśleń, analiz, lęków, fobii. Na kształt owej jaźni ogromny wpływ mają lata dzieciństwa, kontakt z najbliższymi.
JAŹŃ ODZWIERCIEDLONA- jest to wyobrażenie o tym, jak postrzegają nas inni.

35
ROLA SPOŁECZNA- pyt. nr 34
KONFLIKT RÓL- powstaje on wtedy, kiedy należąc do kilku grup i w każdej z nich mając inną rolę społeczną, nie dajemy rady wykonać tych ról w należyty sposób (np. wykonujemy je niedokładnie). RODZAJE: pozorny- brak nam czasu na wypełnienie którejś z ról; rzeczywisty- istnieją jawne sprzeczności między treściami ról, jakie powinniśmy wypełnić.
POZYCJA SPOŁECZNA- to sposób usytuowania człowieka w zbiorowości. Pozycje przypisane (takie, na których zajmowanie człowiek nie ma żadnego wpływu), osiągane (sam je zdobywa, ale również są mu narzucane, np. poborowy)

36
OSOBOWOŚĆ:
AUTORYTARNA- aprobata konwencjonalnych wartości i przyjętych zwyczajów, bezkrytyczne podporządkowanie się autorytetom, silna wrogość wobec siebie i innych grup, silny etnocentryzm
PODSTAWOWA- to część powiązanych ze sobą elementów osobowości występujących u przedstawicieli danej kultury i zharmonizowanych z jej instytucjami. Jest ona podłożem postaw uczuciowych i systemów wartości wspólnych dla członków danej zbiorowości.
MODALNA- występuje ona najczęściej w danej populacji
KONFORMISTYCZNA przestrzeganie nakazów zewnętrznych autorytetów, brak tolerancji wobec nonkonformizmu i innych zapatrywań, brak ufności wobec innych.

Hipokratesa ze względu na temperament:
* sangwinik
* melancholik
* choleryk
* flegmatyk
Drugi rodzaj klasyfikacji to typologia psychologiczna
Spranger:
1. Człowiek teoretyczny, szukający ogólnych teorii wyjaśniających świat,
2. Człowiek ekonomiczny zainteresowany dążeniem do bogactwa i zdobywaniem dóbr materialnych
3. Człowiek estetyczny zainteresowany dążeniem do piękna, jego przejawami
4. Człowiek społeczny zainteresowany dążeniem do niesienia pomocy ludziom znajdującym się w
potrzebie lub nieszczęściu
5. Człowiek polityczny dążący do władzy i dominowania nad innymi
6. Człowiek religijny dążący do poznania Boga, mistyk i misjonarz.
Jung:
- introwertyk
- ekstrawertyk
Szczepański:
- twórczy
- przeciętni
- aktywni negatywnie
- osoby zdane na pomoc i opiekę innych
SOCJOLOGICZNE:
Znaniecki ze względu na typ środowiska wychowawczego (krąg wychowawczy)
1. Ludzie pracy (osobowość ukształtowana przez kręgi pracy – gosp. chłopskie, warsztat rzemieślniczy,
fabryka, zakład, tacy ludzie nie oglądają się na innych)
2. Ludzie dobrze wychowani (kręgi wychowawcze, instytucje upowszechniające ideały wychowawcze –
szkoła, tacy ludzie zabiegają o pozytywną ocenę)
3. Ludzie zabawy (kręgi zabawy, grupy zabawowe, rówieśnicze)
4. Zboczeńcy społeczni (dewianci, margines społeczny, nonkonformiści).
Ludzie dobrzy i mądrzy (nowy typ normalności społecznej, oparty nie tylko na zachowaniu podporządkowaniu się do oistniejącego systemu kulturalnego lecz tworzeniu nowego).


37
POSTAWA- postawę można określić jako ukształtowaną w procesie zaspokajania potrzeb, w określonych warunkach społecznych, względnie zgodną i trwałą organizację wiedzy, przekonań, uczuć, motywów oraz pewnych form działania i reakcji ekspresywnych podmiotów, związaną z określonym przedmiotem lub klasą przedmiotów”. W skład komponentu poznawczego postawy wchodzą odpowiednie wiadomości, dotyczące podmiotu lub przedmiotu postawy, przekonania, przypuszczenia. Komponent uczuciowy postawy to przede wszystkim uczucia wyższe i moralne, intelektualne, estetyczne czy religijne, a także takie jak radość, czułość, zachwyt, szacunek, współczucie, niechęć, obrzydzenie. Z kolei komponent behawioralny to zarówno reakcje mimiczne, pantomimiczne, wokalne, werbalne, jak i działania.
Kształtowanie postaw oraz zmiany w nich dokonują się pod wpływem całego szeregu czynników społecznych.
CZYNNIKI OKREŚLAJĄCE CHARAKTER I PRZEJAWIANIE SIĘ POSTAW:
-odwaga cywilna
-słowność
-prawdomówność
-wrażliwość społeczna
-solidarność międzyludzka

Schemat kształtowania się postaw.

NADAWCA PRZEKAZ TREŚCI KANAŁ ODBIORCA EFEKT POSTAWA

Nadawca to rodzice, grupy rówieśnicze, nauczyciele, środki masowego przekazu. Zasadniczą rolę w kształtowaniu postaw odgrywają rodzice (szczególnie w okresie dzieciństwa). Postawy rodziców i stosowane przez nich środki wychowawcze wpływają na ukształtowanie się określonych postaw u dzieci co powoduje, że niejednokrotnie postawy dzieci są podobne do postaw rodziców. Duża zależność dziecka od rodziców stanowi łatwość kształtowania tych postaw i ich trwałość. Przekaz (treść) – produkuje go nadawca, za jego pomocą chce wpłynąć na ukształtowanie u odbiorcy danej postawy już istniejącej u niego. Przekaz w zależności od zawartych w nim treści może mieć charakter racjonalny lub emocjonalny, może być jednostronny lub dwustronny, może propagować postawy mniej lub bardziej rozbieżne z postawami odbiorcy.
Kanał – narzędzie, za pomocą którego przesyłany jest przekaz. Takim narzędziem może być np.: słowo drukowane, słowo mówione, obraz w telewizji.
Ostatecznym efektem oddziaływania nadawcy jest ukształtowanie się określonych postaw u odbiorcy.


38
ANKIETA- nadaje się do badania zjawisk masowych. Dostarcza danych, które poddaje się analizom ilościowym. Jest wykorzystywana do poznania poglądów ludzi, jak i obiektywnej rzeczywistości społecznej.
WYWIAD- zbliża się do ankiety, a także do obserwacji. Do obserwacji wtedy, kiedy przeprowadzany jest z kilkoma osobami naraz. We wszystkich postaciach wywiadu istnieje bezpośredni kontakt między badaczem a badanym. Wywiad jest najbardziej popularną metodą badań używaną przez socjologów, w którym ludzie czyli respondenci proszeni są o udzielenie odpowiedzi na serię pytań dotyczących ich cech, postaw, wartości, zachowania czy postrzegania sytuacji lub wydarzeń. Ze względów praktycznych i ekonomicznych wywiady nie przeprowadza się na dużej populacji. Wyróżniamy trzy rodzaje wywiadu: kwestionariuszowy, swobodny i telefoniczny. Wywiad kwestionariuszowy jest serią specyficznych pytań lub stwierdzeń, na które osoba ankietowana powinna odpowiedzieć. W wywiadzie swobodnym badacz zadaje ogólne pytania respondentom, umożliwiając im udzielenie swobodnej odpowiedzi własnymi słowami. Osoba przeprowadzająca wywiad może śledzić sposób udzielania odpowiedzi na określone pytanie i zadawać pytania dodatkowe, co umożliwia dogłębne zbadanie interesujących ją kwestii. Wywiady przeprowadzone za pomocą telefonu stają się powszechnym narzędziem badań socjologicznych. Zapewniają szybki, wydajny i niezbyt drogi sposób dotarcia do dużej, zróżnicowanej i niekiedy rozproszonej próby populacji.
OBSERWACJA- - badacz nie ujawnia swojej tożsamości, staje się członkiem zbiorowości, aby poznać procesy i zjawiska zachodzące w niej. Badacza interesuje głównie przebieg zachowań oraz zmiany jak też przyczyny zmian w zachowaniu. Obserwując zachowania ludzi, którzy w warunkach eksperymentalnych zetknęli się z członkami obcej sobie grupy, wnioskujemy o tym, jak zazwyczaj zachowują się osoby w sytuacji kontaktu międzygrupowego. Traktując zachowania ludzkie jako wskaźniki empiryczne innych zachowań, zakładamy tym samym, że ludzie zachowują się w sytuacjach podobnych w sposób zbliżony. Kolejnym przedmiotem obserwacji są wypowiedzi. Obserwacje wypowiedzi traktujemy jako wskaźniki rzeczowe, które są w nich wyrażone stany psychiczne.
ANALIZA WTÓRNA to analizowanie istniejących już danych. Agencje rządowe często publikują różnorodne informacje, które są bardzo przydatne w analizie socjologicznej. Jednym z najszerzej wykorzystywanych źródeł danych jest spis, dzięki któremu uzyskuje się informacje o takich cechach populacji, jak przyrost naturalny, liczba zawieranych małżeństw, typy gospodarstw domowych, trendy w urbanizacji. Socjologowie korzystają także ze statystyk dotyczących przedsięwzięć ekonomicznych, zdrowia, zachorowań czy też w budownictwie a także ze źródeł takich jak pamiętniki, listy, autobiografie, artykuły gazetowe. Analiza wtórna jest zazwyczaj tańsza niż zbieranie własnych danych. Korzystanie z analizy wtórnej daje pewność, że badacz nie wpływa na badane przez siebie procesy, struktury czy działania.
EKSPERYMENT- polega no tworzeniu małych grup i obserwowaniu ich w warunkach laboratoryjnych zachowania się ich członków, ale również w warunkach naturalnych.
Metody ilościowe to: ankieta; jakościowe: obserwacja, źródła pisane

39
PATOLOGIA SPOLECZNA- jest to stan zakłóconej równowagi społecznej; rozchwianie systemu wartości i norm postępowania w społeczeństwie. Przejawy to alkoholizm, pijaństwo przestępczość, samobójstwa, prostytucja, rozwody, choroby, narkomania.
samobójstwo –od zakończenia II wojny świtowej liczba samobójstw utrzymuje się w Polsce na poziomie około 10 na 100 000 mieszkańców; wśród metod popełnienia samobójstwa dominuje powieszenie z innych zatrucie, skok z wysokości i utopieni; motywy samobójstw są niezwykle trudne do oceny przeważają choroby psychiczne i somatyczne, konflikty rodzinne alkoholizm.
narkomania – jest to uzależnienie spowodowane krótszym lub dłuższym zażywaniem leku albo innego środka uzależniającego; charakteryzuje się koniecznością przyjmowania środka odurzającego, tendencje do stałego zwiększania dawki oraz fizycznym i psychicznym uzależnieniem. Narkomania w krótkim czasie prowadzi do poważnych zmian psychicznych pod postacią obniżenia uczuciowości wyższej, osłabienia woli, kłamliwość; często staje się przyczyną wejścia na drogę przestępczą. Metody leczenia są nadzwyczaj nie skuteczne.
przemoc i agresja – zachowanie zmierzające do niszczenia lub uszkadzania przedmiotów bądź ludzi, a nawet siebie ( samoagresja). Agresja występuje jako reakcja na sytuację trudną i przejawia się w ataku werbalnym lub fizycznym.
alkohol – przyczyny alkoholizmu nie są znane, na ogół przyjmuje się współdziałanie wielu czynników: genetycznych, biologicznych i środowiskowych. W Polsce około 4,5 mil osób nadużywa alkoholu. Bardzo poważne są następstwa społeczne alkohol powoduje zazwyczaj rozbicie rodziny rozluźnienie więzów społecznych i zawodowych, zmniejszenie dyscypliny pracy. Alkoholizm jest główną plagą społeczną w Polsce. Pozytywnym zjawiskiem jest zwiększenie się liczby abstynentów, zwłaszcza wśród młodzieży. Dużą rolę odgrywa tutaj kościół katolicki który prowadzi intensywną działalność antyalkoholową.


40
PROCES BADAWCZY składa się z kilku etapów:
1. zdefiniowanie przedmiotu badań
2. sprawdzenie co już wiadomo na dany temat i przegląd odpowiedniej literatury, w celu uniknięcia zdublowania badań tego samego przedmiotu
3. wybór podejścia badawczego (badanie jakościowe bądź ilościowe)
4. przygotowanie do badań właściwych
5. przeprowadzenie badań zgodnie z przyjętym wcześniej projektem badawczym
6. opracowanie wyników badań, analiza zebranych danych
7. wyciągnięcie wniosków
Hipotezy stawiane są zazwyczaj w badaniach ilościowych, w celu potwierdzenia tej hipotezy przeprowadzany jest proces badawczy.
Obserwacja i eksperyment- pyt. nr 38