Wpływ sarmatyzmu na styl życia szlachty polskiej w XVII wieku

W wieku XVII sarmatyzm stał się podstawą szlacheckiego światopoglądu. Polska szlachta w wyniku przekonania o pochodzeniu od starożytnego, odważnego i bitnego plemienia Sarmatów zaczęła charakteryzować się tradycjonalizmem, konserwatyzmem i niechęcią do przejawów kultury obcej.

Żyjąc przekonaniem o absolutnej wyższości polskiego modelu politycznego, odrzucano próby reform państwa. Kult przeszłości, rodowej tradycji i szlacheckiego herbu graniczył nawet z nacjonalizmem, który uważał wszystko co rodzime i swojskie za najlepsze, w szczególności szlachecką „złotą wolność”.

Sarmackie zamiłowanie do pompatyczności, teatralności i przepychu zaczęło uzewnętrzniać się w sposobie wymowy, nie stosowaniu umiaru w jedzeniu i piciu, wyprawianiu hucznych biesiad i gustowaniu w kosztownym odzieniu:
Narodowy polski strój szlachecki składał się z:

- żupana (długa suknia zapinana na małe guziki, z wąskimi rękawami i małym stojącym kołnierzem; całością podobna do sutanny)
- kontusza (miał rozcięte rękawy i był zakładany na żupan)
- pasa kontuszowego (szeroki pas, zakładany na żupan)
- kołpaka (czapka ozdabiana futrem, piórami i klejnotami)
- karabeli (przymocowana do pasa zakrzywiona szabla, lekka, ozdobna; rękojeść wysadzana drogimi kamieniami)
- butów z cholewkami.

Opis sarmackich strojów odnaleźć można w „Pamiętnikach” Jana Chryzostoma Paska. Szlachcic polski według Paska to człek mający w pogardzie wszelką modę i obyczaje innych narodów, nie goniący za modą.

W „Zemście” Aleksandra Fredry moda pozwala autorowi odrysować postacie komedii, a w epopei Adama Mickiewicza „ Pan Tadeusz” najważniejszymi postaciami są osoby, które nie stosują się do wymogów światowej mody.

W twórczości literackiej współcześni autorzy tacy jak Pasek, Kochanowski czy Potocki przedstawiają swoich bohaterów jako prawdziwych męży opatrznościowych, oddanych całkowicie sprawom ojczyzny. Tworzą postać idealnego Sarmaty.

W malarstwie pojawia się zjawisko aktualizacji, w malowidła ołtarzowe wkomponowane są wizerunki osób w strojach współczesnych. Rozwija się moda na szlachecki portret trumienny, często malowany za życia.

Obyczajowość sarmacka nasyciła język polski słowami i wyrażeniami zaczerpniętymi głównie z łaciny, a ich wplatanie w kwieciste przemowy przy różnych okazjach miało świadczyć o wykształceniu i obyciu mówcy. Jednocześnie bardzo niski poziom edukacji zacofania i zaściankowości uzewnętrzniły się u szlachty wzrostem przesądów i poza rozumnych postaw wobec pojawiających się problemów.
Swobodnie przekładana historia wyznaczała sarmackiej Polsce miejsce przedmurza broniącego chrześcijaństwo przed zalewem innych wiar. Triumf w bitwie pod Wiedniem był dla Jana Kochanowskiego znakiem nieustającej opieki Stwórcy nad swoim narodem wybranym.
Szlachta polska podkreślała swoje przywiązanie do katolicyzmu, ostro zwalczając innowierców. Bardzo często do głosu dochodziła samowola, fanatyzm religijny i nietolerancja.

Każdy nawet najbiedniejszy za punkt honoru uważał podkreślenie swojego szlacheckiego pochodzenia, co miało go wyróżniać i uzasadniać wyższość nad chłopem i mieszczaninem. Powiedzenie „zastaw się, a postaw się” miało szerokie zastosowanie w życiu XVII wiecznej szlachty.
Szlachcic – ziemianin, wolny pan na swojej ziemi, zazdrośnie strzegł swoich przywilejów, nie dostrzegając przemian zewnętrznego świata.
Niezależnie od historycznych ocen szlacheckiej ideologii sarmatyzm jest jednak zarazem oryginalnym polskim wkładem w kulturę europejską.



w załączniku znajduje się praca z obrazkami