Analiza i interpretacja Pieśni XI Jana Kochanowskiego

Jan Kochanowski był to najznamienitszy poeta polskiego renesansu. On jako pierwszy tworzył swą poezję w języku polskim. W pieśniach często nawiązywał do antycznej filozofii.

„Pieśń XI” jest utworem złożonym z pięciu strof cztero wersowych pisanych sylabicznym jedenastozgłoskowcem. Autor użył w nim rymów żeńskich, dokładnych o układzie parzystym w strofie. Nadawca wiersza jest nieokreślony. Zwraca się on do odbiorcy, którego nazywa „człowiekiem cnotliwym”, poprzez apostrofę, używając czasowników w drugiej osobie liczby pojedynczej, na co wskazują zwroty takie jak: „z tobą”, „postąpisz” itp.

W pierwszej zwrotce pieśni podmiot liryczny zaleca odbiorcy zachować obojętność wobec wypadków losu, co wyraża słowami: „Stateczny umysł pamiętaj zachować, jeżeli cię pocznie nieszczęście frasować”. Nawiązuje tym do starożytnej filozofii stoickiej, której wierny był sam Kochanowski. Nadawca przypomina, że człowiek jest istotą śmiertelną i dlatego powinien korzystać z życia w pełni spędzając je na zabawie z przyjaciółmi, wolnej od nieszczęść i w tym upatruje warunek szczęścia człowieka. Nawołanie do beztroskiego życia jest z kolei przytoczeniem doktryny filozoficznej starożytnego myśliciela, twórcy epikureizmu, Epikura. W kolejnej strofie podmiot liryczny przypomina o ulotności życia i o tym, a także o tym, że wszystko , co osiągniemy za życia, cały majątek, otrzymają po nas nasi potomkowie. Nadawca stwierdza, że każdy kiedyś umrze. Śmierć nie przebiera w swych ofiarach, nie zważa na ich bogactwo i przynależność do klasy społecznej, na co wskazuje cytat: „(…) czyjkolwiek naprzód los wynidzie, wsiadaj, wieczny wygnańcze, ani więcej odkładaj.”

W tekście „Pieśni XI” spotykamy się z wieloma personifikacjami np.,” się szczęście z tobą imie bratać” lub „wiek służy”. Pojawiają się tu również liczne epitety np. „stateczny umysł”, „drogo zapłaconych”, „zacnym rodził”. Mnogie archaizmy zawarte w tekście (np. namiastek, przyspieje, radzęć) znacznie utrudniają poprawną interpretację utworu dla współczesnego czytelnika. W utworze występują również wykrzyknienia ( „[…] nie przyspieje!”, „[…] odkładaj!”) mają na celu spotęgowanie ekspresji wypowiedzi nadawcy. W dwóch ostatnich strofach utworu spotykamy się z anaforami „postąpisz” i „bądź”.

Pieśń XI jest radą na życie sformułowaną przez Jana Kochanowskiego w duchu podstawowych filozofii starożytnych, których zwolenników łatwo jest znaleźć również w ówczesnym świecie.