Amerykański system oświatowy

Stany Zjednoczone Ameryki Północnej mają system oświaty prawdopodobnie najbardziej zróżnicowany, zdecentralizowany, a zarazem dynamiczny; chyba jedyny tego rodzaju na świecie. Rząd Federalny w niewielkim stopniu uczestniczy w tworzeniu polityki oświatowej czy w dotowaniu szkolnictwa. Odpowiedzialność za oświatę spoczywa na rządach stanowych, ale też raczej formalnie, ponieważ i one delegują swoje uprawnienia dotyczące kierowania oświatą na władze lokalne, w tysiącach obwodów oświatowych w konsekwencji w USA istnieje 5O systemów oświaty, których funkcjonowanie zależy głównie od podatników. W tworzeniu polityki oświatowej na szczeblu rządu stanowego uczestniczą wyżsi urzędnicy, sędziowie, stanowe władze oświatowe oraz tysiące społeczności lokalnych. Prócz tego istnieje dość złożony, równoległy system prywatnych placówek oświatowych, zarówno na niższych jak i wyższych poziomach nauki.

Decentralizacja umożliwiła rozwój szerokiego wachlarza placówek oświatowych. Lokalne władze oświatowe mają czasami w swej gestii małą jednoklasową szkołę, a innym razem (np. w Nowym Jorku) prowadzą nauczanie prawie miliona uczniów. Niektóre lokalne władze oświatowe zarządzają jedynie szkołami na poziomie podstawowym, inne kierują szkołami podstawowymi i średnimi równocześnie. Władzom lokalnym podlegają też kolegia środowiskowe (community colleges), oferujące dwuletnie kursy na poziomie pół-wyższym dla absolwentów szkół średnich. Poza tym w poszczególnych stanach funkcjonują zarówno publiczne jak i prywatne szkoły, wyższe (colleges), i uniwersytety. Te pierwsze często małe jednostki realizują kursy czteroletnie o niewielkiej liczbie kierunków, zwykle nauk społeczno-humanistycznych. Te drugie zaś, częstokroć olbrzymie uczelnie dysponujące nawet kilkoma „miasteczkami uniwersyteckimi" (campuses), realizują zadziwiającą liczbę kierunków i specjalności zarówno na poziomie wyższym, studiów doktorskich, jak też kursów dokształcania i doskonalenia zawodowego.

W całym systemie oświaty amerykańskiej współżyją zgodnie placówki oświatowe wspierane finansowo przez lokalne władze oświatowe (z pieniędzy podatników) ze szkolnictwem prywatnym, które stanowi lustrzane odzwierciedlenie tego, co jest w obrębie szkoły publicznej.

Szkoła amerykańska jest szkołą rozszerzoną. Stwarza możliwości nauki w tych samych, placówkach dla uczniów i studentów w różnym wieku, o różnych zainteresowaniach i poziomie inteligencji.

Ideałem szkoły amerykańskiej jest stworzenie możliwości oświatowych zarówno zdolnym jak i upośledzonym, jak również tym, którzy są pomiędzy owymi dwoma skrajnościami. Dla młodych i starych, bogatych i biednych opracowane zostały programy nauczania. Oświata ma z jednej strony zabezpieczać jedność społeczną a z drugiej kulturową różnorodność ludności amerykańskiej, przygotowywać ogólnie a równocześnie zawodowo, zadbać o wysoki poziom moralny społeczeństwa i rozwijać indywidualność jednostki. Zakłada się, że szkoły mają być wolne od polityki, ale jednak uczulone na potrzeby narodowe i nie pomijające dążeń i potrzeb miejscowej ludności, że będą nadzorowane przez osoby nie znające się na pedagogice, ale pracować w nich będą ludzie przygotowani zawodowo do tej działalności. Oczekiwania te, choć przecież często nawzajem się wykluczające, mają być realizowane pod sztandarem wolności, równości i skuteczności poprzez Rząd Federalny, rządy stanowe i miejscowe władze oświatowe.

Biorąc pod uwagę złożoność systemu oświaty amerykańskiej, jak i niektóre paradoksalnie założenia celów oświaty, zastanawiające jest, ze ten system w ogóle działa.

Administracja i nadzór

W stanach Zjednoczonych nie ma centralnej władzy oświatowej. Jest ona podzielona na władze federalne, stanowe i lokalne Szkolnictwo pozostaje pod stała kontrolą rządów stanowych. Ustawodawstwo stanowe jest najwyższą władzą nad szkolnictwem wyższym i niższym. Władze wykonawczą reprezentuje w każdym stanie gubernator, który deleguje część swojej władzy w sprawach oświatowych na instytucje odpowiedzialne za szkolnictwo. Najważniejszą z nich jest ministerstwo oświaty, którym kieruje główny inspektor szkół stanowych W każdym stanie jest ekwiwalent federalnego biura zarządzania i finansów odpowiedzialny za planowanie dochodów i wydatków oraz ogólną działalność oświatową. Stanowe ministerstwo oświaty utrzymuje kontakty z lokalnymi okręgami szkolnymi.

W całych stanach jest 15 tysięcy lokalnych okręgów szkolnych, które SA nierówno rozłożone, gdyż niektórych stanach jest ich nawet ponad tysiąc, a w innych niecałe sto.. Każdy okręg ma swoją radę oświatową, składającą się z 5-7 członków powołanych przez mieszkańców lub władze. Rady szkolne decydują o wyborze i kadencji okręgowego inspektora szkolnego, który wraz z personelem administracyjnym wykonuje postanowienia rady. Rady i inspektor odpowiadają za utrzymanie budynków, zakup sprzętów. Lokalne władze nie ingerują w działalność szkół prywatnych i wyższych uczelni.

Szkołą kieruje dyrektor, który ma 1 lub 2 zastępców. Realizuje on politykę oświatową, ocenia pracę nauczycieli i dba o dyscyplinę uczniów.

W każdym rządzie federalnym istnieje Ministerstwo Oświaty, którego przedstawicielem jest minister, jako członek Rządu Federalnego. Jednak ta instytucja nie ma zbyt wielkiego wpływu, gdyż na oświatę również ma wpływ inny resort np. Ministerstwo zdrowia, rolnictwa, Narodowa Fundacja Nauki. Na te różne resorty przydziela się połowę federalnych funduszy na oświatę. Władze federalne są odpowiedzialne za tworzenie prawnych regulacji w obrębie oświaty, wspierają badania naukowe dotyczące edukacji. W USA nie ma systemu oświaty publicznej zarządzanego centralnie. Władze wykonawcze, ustawodawcze i sądownicze Rządu Federalnego uczestniczą w tworzeniu polityki oświatowej. Rząd Federalny nie kontroluje ani nie finansuje oświaty. Za poziom oświaty odpowiadają głównie władze stanowe. W praktyce stany większość uprawnień przekazują władzom lokalnym np. radom szkół lokalnych, które kierują szkołami bezpośrednio lub zlecają nadzór agencjom powołanym do tego celu. Każda rada może tworzyć oddzielny system szkół lokalnych

Oświata publiczna w 10% finansowana jest przez rząd Federalny, a w 90% przez władze lokalne z podatków. W finansowaniu widoczne Są różnice w zależności od stanu jak jego zamożności.
W stanach, gdzie jest więcej niż jedna szkoła wyższa tworzy się Stanową Radę szkolnictwa wyższego, która jest odpowiedzialna za realizacje polityki szkół wyższych. Każdą szkoła wyższą kieruje rektor.

KRÓTKI RYS HISTORYCZNY

Pierwsze amerykańskie rozporządzenia oświatowe były wydane w 1642 r. przez władze kolonialne w Massachusetts. Potwierdzały one odpowiedzialność rodziny za zapewnienie dzieciom możliwości nauki czytania i przygotowania do zawodu. Rozporządzenia te ustalały również publiczną odpowiedzialność za oświatę. Jeżeli rodzina nie zapewniała dziecku nauki — radni miejscy (selectmen) umieszczali dziecko w warsztatach przygotowujących do wykonywania rzemiosła (Cremin, 1970). Podobne rozporządzenia wydano następnie w całej Nowej Anglii oraz w koloniach środkowego Atlantyku (z wyjątkiem Rhode Island). Określały one podstawowe wzorce organizacji kształcenia zawodowego. W tym samym czasie zaczęły powstawać pierwsze szkoły. Do 1647 r. w jedenastu miastach Nowej Anglii (na 60) powstały szkoły miejskie, utrzymywane z funduszy władz miejskich (Jernegan, 1931:82). W 1647 r. władze kolonialne Massachusetts uchwaliły pierwsze ustawy dotyczące organizacji oświaty szkolnej. Zobowiązywały one wszystkie miasta, w których mieszkało przynajmniej 50 rodzin, do zatrudnienia nauczyciela umiejętności czytania, a te w których zamieszkiwało ponad 100 rodzin, do organizacji szkoły średniej ogólnokształcącej. Dalsze regulacje prawne, odnoszące się do funkcjonowania systemu oświaty amerykańskiej, nastąpiły pod koniec XVIII wieku. Dotyczyły one obowiązku regularnego uczęszczania do szkół, mianowania nauczycieli, użytkowania budynków i kontrolowania działalności szkół. Regulacje prawne z 1785 i 1787 r. ustalały konieczność rezerwowania 116 części ziemi każdego okręgu miejskiego pod budowę szkół, zapoczątkowując tym samym tradycję publicznego wspierania oświaty. W miarę jak miasta rozrastały się, kwestie związane z edukacją coraz częściej przekazywane były miejscowym władzom, które miały prawo nadzorowania szkół i zatrudniania nauczycieli. Uprawnienia te przekazywane były z kolei specjalnym komitetom szkolnym. Od 1826 r. w Massachusetts stało się obowiązkiem wszystkich miast powoływanie i utrzymywanie komitetów szkolnych. W południowych i środkowoatlantyckich koloniach początki oświaty związane są ściśle z działalnością angielskich szkół prywatnych, przeznaczonych dla dzieci z wyższych sfer. Natomiast dzieci z rodzin biednych uczęszczały do szkół przykościelnych. Z biegiem czasu i tam dotarły jednak wzory szkoły publicznej z Nowej Anglii.

W połowie XIX wieku w wielu stanach powołano stanowe ministerstwa oświaty, biura stanowego inspektora szkół oraz stanowiące seminaria nauczycielskie. Ustawy nakładały również na miasta (o określonej liczbie mieszkańców) obowiązek utrzymywania szkoły wyższej. W 1852 r. stan Massachusetts uchwalił ustawę o obowiązku szkolnym. Do 1865 r. wszystkie stany, poza południowymi, wydały podobne ustawy.

Na przełomie XIX i XX w. w USA nastąpił gwałtowny przyrost ludności. Kraj ten poczynił też wielkie postępy w uprzemysłowieniu. Liczba lokalnych okręgów szkolnych rozrosła się do około 110 tyś. To znaczne rozdrobninie nastręczało wiele trudności w realizowaniu polityki oświatowej. Zaistniała więc konieczność połączenia małych okręgów szkolnych w większe jednostki. W konsekwencji, pomiędzy 1900 a 1939 r. liczba okręgów szkolnych zmniejszyła się niemal czterokrotnie (do 30 tyś.). Krok ten doprowadził z jednej strony do obniżenia kosztów administrowania oświatą, do poszerzenia programów nauczania, a z drugiej — do wzrostu biurokracji; zaszła bowiem konieczność zatrudnienia zawodowych administratorów oświaty, przygotowanych do tej pracy na specjalnych kursach dla kierowników, ponieważ członkowie rad lokalnych okręgów szkolnych, wybierani spośród osób nie związanych profesjonalnie z oświatą, nie byli w stanie podołać nałożonym na nich obowiązkom.

Zawodowi administratorzy uzyskali większą samodzielność w realizowaniu polityki oświatowej, niezależnie od partyjnych układów i zaleceń. Jest to tym bardziej zrozumiałe, że w owym czasie zasady naukowego kierowania zdobywały sobie wielkie uznanie w społeczeństwie amerykańskim. Powszechnie uważano, iż stosowanie zasad naukowych w kierowaniu szkołą umożliwi uzyskiwanie lepszych wyników, podobnie jak to miało miejsce w wypadku sektora prywatnego. Tak więc już przed drugą wojną światową Stany Zjednoczone miały zdecentralizowany system oświaty, w którym dużą rolę odgrywały władze stanowe, przekazujące znaczną część swych uprawnień lokalnym władzom oświatowym, oraz biurokracja oświatowa, składająca się z zawodowych administratorów.

SYSTEM WSPÓŁCZESNEJ OŚWIATY AMERYKAŃSKIEJ

1. Przedszkole

Około 2.5 mln 3-4 letnich dzieci uczęszcza do przedszkoli l stopią (nursery). Zapotrzebowanie na te usługi jest znaczne ponieważ około 70% amerykańskich kobiet w wieku od 25-65 lat pracuje zawodowo. Znakomita większość dzieci uczęszcza do przedszkoli prywatnych, które są płatne, znikomy - procent do tzw. federalnych przedszkoli, opłacanych z funduszy państwowych, przeznaczonych dla dzieci z rodzin o niskich zarobkach. Zdarzają się również wypadki że zakłady pracy mają własne przedszkola ale to są nieliczne a wręcz znikome przypadki. Pobyt dziecka w przedszkolu trwa na ogół 2—3 godziny dziennie, ale jeżeli ojciec i matka pracują w pełnym wymiarze godzin, dziecko może pozostać w przedszkolu dłużej.

2. Szkolnictwo publiczne, podstawowe i średnie

Szkolnictwo podstawowe i średnie zdominowane jest przez sektor publiczny: uczęszcza około 90% uczniów. W wieku 5-6 lat dzieci są powszechnie zapisywane do przedszkoli II stopnia (kindergarten ). Przedszkole II stopnia jest częścią szkoły podstawowej i jako takie finansowane, jest ze środków publicznych, choć istnieją również prywatne przedszkola II stopnia. Ten etap edukacji ma za zadanie przygotować dziecko do nauki w szkole podstawowej, do samodzielności, współżycia z innymi i wykształcić w nim nawyki dobrej pracy i zabawy. Amerykańska szkoła podstawowa ( Elementary Schools ) obejmuje, kurs 5 lub 8-letni. Znacznie większą popularnością cieszą się szkoły sześcioletnie. Dzieci wstępują do szkoły podstawowej w wieku 6—7 lat, a kończą ją, w zależności od modelu szkoły i w wieku rozpoczęcia nauki, w 12—15 roku życia.

Szkoła średnia ( High School ) trwa 7 lub 4 lata. Ta pierwsza, analogicznie jak szkoła podstawowa, jest popularniejsza. Sześcioletnia szkoła średnia dzieli się na dwa etapy (3+3): 3 lata średniej szkoły l stopnia (junior high school) —.klasy VII, VIII, IX i 3 lata średniej szkoły II stopnia (senior high school) —klasy X, XI, XII. Czteroletnia szkoła średnia obejmuje klasy od IX do XII.
W niektórych okręgach szkolnych działają tzw, „szkoły pośrednie, które obejmują zwykle klasy 7 i 8. Przygotowują one młodzież do wstępu do szkoły średniej, ale absolwenci tych szkół najczęściej kończą naukę na klasie IX, a więc zaliczają kurs szkoły średniej l stopnia, spełniając tym samym obowiązek szkolny, który w większości stanów trwa do 16 roku życia.

Absolwenci 6-letnich szkół podstawowych z zasady kontynuują naukę w 6 letniej szkole średniej, natomiast ci którzy ukończyli 8-letnią szkolę podstawową mają do wybory 4 letnie lub 6 letnie szkoły średnie, począwszy od klasy IX.

Przeważająca część uczniów klas młodszych szkół podstawowych uczęszcza do tzw. klas scalonych (self contained), w których wszystkich przedmiotów naucza ten sam nauczyciel, a lekcje odbywają się zwykle w jednym pomieszczeniu klasowym. Program uwzględnia czytanie, pisanie, matematykę, przyrodę, wychowanie fizyczne, wychowanie plastyczne, a więc przedmioty, które wpływają na ogólny rozwój dziecka, bo takie jest zadanie szkoły podstawowej.

W starszych klasach szkoły podstawowej i niższych klasach szkoły średniej—klasy, VII, VIII, IX — poszczególnych przedmiotów uczą inni nauczyciele, a uczniowie przechodzą na lekcje do ich pracowni. W planach nauczania są takie przedmioty, jak: język angielski (gramatyka, eseje, literatura), matematyka, przyroda, historia, nauki społeczne, wychowanie fizyczne. Uczniowie mogą również wybrać kilka innych przedmiotów, w zależności od zainteresowań: muzykę, wychowanie plastyczne, teatr lub przedmioty zawodowo-techniczne (stolarstwo, ślusarstwo, rysunek techniczny). Wybór tych przedmiotów jest zazwyczaj bardzo bogaty. W klasie IX uczniowie są często, oceniani, a rodzice systematycznie informowani o ich postępach w nauce (raz na sześć tygodni).

Amerykańska szkoła średnia II stopnia (klasy X, XI, XII), podzielona jest na ciągi (programy), w których dobór przedmiotów i wymagania uzależnione są od poziomu inteligencji, zdolności i zainteresowań uczniów. Najzdolniejsi zwykle znajdują się w ciągu zwanym ,,akademickim", przygotowującym do wstępu na wyższe uczelnie. Zwraca się w nim szczególną uwagę na naukę przedmiotów ogólnokształcących: języka angielskiego (zwłaszcza literatury), języka obcego, matematyki, fizyki, chemii, etc. Mniej zdolni trafiają do ciągu zwanego „ogólnym", którego program łączy przedmioty ogólnokształcące i zawodowo-techniczne. Po ukończeniu szkoły średniej idą oni najczęściej do kolegiów środowiskowych lub stanowych, w których nie stawia się zbyt wysokich wymagań wstępnych. Najmniej zdolni uczniowie wybierają ciąg zwany „zawodowym", w którym przewagę mają przedmioty techniczno-zawodowe. Warto zaznaczyć iż przygotowanie zawodowe odbywa się na stanowisku pracy a mimo to kształcenie zawodowe na poziomie szkoły średniej uznawane jest w USA za mało skuteczne. Program szkoły średniej II-stopnia jest niezwykle elastyczny. Większość szkół oferuje ogromną gamę przedmiotów „do wyboru". Uczniowie zdolni mogą korzystać z wykładów i lekcji wykraczających poza program szkoły średniej. Mogą uczyć się indywidualnych programów, zaliczać wybrane przedmioty awansem i otrzymywać tzw. kredyt uniwersytecki. Mogą wybierać programy przy~ spieszone i kończyć szkołę średnią o rok czy pół roku wcześniej.

Rok szkolny w Stanach Zjednoczonych trwa około 9 miesięcy (od pierwszych dni września do połowy czerwca ) Dzień szkolny rozpoczyna się 8,00 lub 8,30. W przedszkolach II stopnia dzieci przebywają na ogół pół dnia, Klasy I— IIl kończą naukę o 13,30 lub 14,00 , klasy od IV wzwyż zwykle uczą się do 15,00-15,30. Lekcja trwa od 50 do 55 minut. Tydzień szkolny trwa 5 dni.

3.SZKOLNICTWO PRYWATNE

Równolegle do systemu szkół publicznych opierającego się na finansowaniu ze strony podatników, istnieje w USA dobrze rozwinięty system szkół prywatnych (przedszkoli, szkół podstawowych i średnich), w których nauka jest płatna. Szkolnictwo prywatne nie korzysta z funduszy publicznych. Chociaż zwiększa się w miarę systematycznie liczba uczniów uczęszczających do ostatniej klasy szkoły średniej 65% szkół prywatnych jest w rękach kościoła katolickiego. Inne wyznania (np. Luteranie czy Żydzi) mają również znaczny udział. Obserwuje się przy tym dynamiczny wzrost podstawowych szkół prywatnych, tzw. chrześcijańskich ( Chrystian schools), charakteryzujących się ostrą dyscypliną. prywatnego ramach sektora prywatnego istnieją również szkoły wyznaniowo niezależne wśród nich cieszy się największym uznaniem tzw. szkoły przygotowawcze (preparatory schools), które specjalizują się w przygotowaniu kandydatów do wstępu do najbardziej znanych i poważanych szkół wyższych. Choć jest ich niewiele i pod swoją opieką mają znikomy odsetek uczniów (głównie dzieci elity finansowo-przemysłowej), to jednak wywierają znaczny wpływ na praktykę nauczania w szkole amerykańskiej.

4. SZKOLNICTWO WYŻSZE

Tworzenie amerykańskiego systemu szkolnictwa wyższego związane jest dość ściśle z Ustawami Morilla. Pierwsza z nich, zatwierdzona przez Kongres w 1862 r. dotyczyła przekazania ziemi należącej do Rządu Federalnego pod budowę kolegiów i uniwersytetów w poszczególnych stanach, stąd też przyjęła się nazwa „Land Grant Colleges". Druga ustawa Morilla, zatwierdzona przez Kongres w 1897 r., stanowiła o dodatkowych środkach na rozwój szkolnictwa wyższego. Prawie wszystkie uczelnie, które powstały w wyniku działania tych ustaw są obecnie w kręgu szkół publicznych, a te, które są prywatne (fundacyjne), wspomaga finansowo rząd, jak np. Massachusetts Institute of Technology (MIT) w Cambridge czy Cornell University w Ithaca (New York). W wyniku działania Ustaw Morilla wszystkie stany (50) mają przynajmniej po jednym uniwersytecie.

W Stanach Zjednoczonych istnieją trzy podstawowe rodzaje szkół wyższych nadające stopnie akademickie: 2-letnie kolegia środowiskowe tzw. kolegia niższe (junior colleges), 4-letnie kolegia oraz uniwersytety. Ogółem szkół wyższych jest ponad 3 tyś. w tym około 2 tyś. 4-letnich kolegiów i uniwersytetów i ponad tysiąc kolegiów 2-letnich. Podobnie jak w wypadku szkolnictwa niższego stopnia, również wyższe uczelnie są albo publiczne albo prywatne. Tu jednak proporcje są zupełnie inne: na ponad 3 tys, szkół wyższych więcej niż połowa to uczelnie prywatne (fundacyjne). Pomimo to, większość studiujących uczęszcza do szkół publicznych bowiem w kręgu tych szkół znajduje się większość 2 i 4-letnich kolegiów, a część uniwersytetów stanowych — to ogromne placówki, oferujące studia nawet dla kilkudziesięciu tysięcy słuchaczy. Kolegia środowiskowe i „niższe" obsługują z zasady ludność miejscową lub regionalną. Oferują one dwa rodzaje programów: jeden o orientacji zawodowej ( np. technika dentystyczna, wiedza komputerowa, naukowe zasady kierowania działalnością produkcyjną czy usługową, optyka, kosmetyka), drugi — o profilu ogólnokształcącym. Absolwenci tych szkół otrzymują niższy stopień akademicki nauk humanistycznych lub przyrodo-technicznych (Associate of Arta, Associate of Science). Pomyślne ukończenie studiów umożliwia dalszą naukę w IV-letnich kolegiach i uniwersytetach z zaliczeniem dwóch lat studiów danego kierunku.

Kolegia 4 letnie to najczęściej uczelnie ogólnokształcące (Liberał Arts Colleges). Początkowo były to instytucje prywatne, skoncentrowane na wschodnim wybrzeżu. W XX wieku rozprzestrzeniły się po całym kraju a obok nich powstało wiele placówek publicznych. Kolegia publiczne wywodziły się z tzw. szkół normalnych (normal schools ) służące początkowo do kształcenia nauczycieli szkół podstawowych. Wraz ze wzrostem zainteresowania szkolnictwem wyższym w społeczeństwie amerykańskim, szkoły te przerodziły się w kolegia ogólnokształcące. z czego większość utrzymywana jest z funduszy stanowych. Kolegia 4-letnie oferują takie kursy, jak historia sztuki, sztuka, użytkowa, język angielski i literatura, języki obce, prawo, filozofia, psychologia, teatrologia, a czasem nawet tak wyszukane jak astrologia i sztuki mistyczne. Cześć kolegiów prowadzi również wydziały pedagogiczne i kształci nauczycieli. Uwzględniając potrzeby i zainteresowania społeczeństwa, niektóre kolegia rozszerzają swoje programy o kierunki techniczne, administracyjne, finansowo-handlowe. Absolwenci IV-letnich kolegiów otrzymują stopień akademicki bakałarza (Bachelor's Degree). Mogą oni studiować dalej na uczelniach prowadzących kursy magisterskie i doktoranckie. Na najwyższym szczeblu w hierarchii amerykańskich szkół wyższych znajdują się uniwersytety (stanowe, prywatne, miejskie) oraz nieliczne istytuty i akademie, które oferują zarówno studia na poziomie bakalariatu. Jak też prowadzące do stopnia magisterskiego (Master's Degree) i doktorskiego (Doctor's Degree). Studia magisterskie trwają rok lub dwa (po otrzymaniu stopnia bakałarza) i kończą się egzaminem ustnym lub pisemnym. Stopień doktora (najwyższy stopień naukowy w USA) uzyskuje się zwykle po odbyciu dwuletnich studiów doktoranckich, pomyślnie zdanym egzaminie kwalifikacyjnym, udokumentowaniu znajomości jednego lub języków obcych i przeprowadzeniu badań prowadzących do skompletowania dysertacji.

Uniwersytety, poza działalnością dydaktyczną, prowadzą również badania naukowe. Przy uczelniach tych działają często instytuty naukowo-badawcze, wydawnictwa, muzea i obserwatoria astronomiczne. Księgozbiory niektórych uniwersytetów amerykańskich są imponujące, np. Harvard ma jedną z największych bibliotek na świecie. O ile szkolnictwo prywatne, podstawowe i średnie korzysta na ogół z funduszy państwowych, o tyle uniwersytety i inne wyższe uczelnie prywatne wspomagane są. często przez fundusz stanowy jak i rząd federalny, choć uczelnie publiczne dotowane są w większych proporcjach. Zarówno prywatne jak i publiczne szkoły wyższe wspomagane są też przez różnego rodzaju fundacje organizacje dobroczynne, osoby prywatne także czesne wnoszone przez studentów. Niektóre amerykańskie uczelnie prywatne (fundacyjne) cieszą się wielkim prestiżem nie tylko w USA, ale i w świecie (np. Harvard, Yale, Stanford, Princeton Universities czy Massachusetts Institute of Technology), a część uniwersytetów stanowych utrzymuje również bardzo wysoki poziom (np. California State University czy University of Wiscon-sin).
Wszystkie wyższe uczelnie amerykańskie zachowują dalekie idącą autonomie organizacja studiów i pracy uczelni jest w zasadzie ustalana przez jej władze.

Oprócz publicznych i prywatnych szkół wyższych istnieje w USA również szeroka-sieć szkół pomaturalnych (nastawionych lub nie nastawionych na zysk), które przygotowują absolwentów szkół średnich do wykonywania różnych zawodów (sekretarek, programistów, techników, pracowników radia i telewizji ). Szkoły te prowadzone są zarówno przez sektor państwowy jak i prywatny. Nie nadają one stopni akademickich, ale oferują świadectwa i dyplomy w danym zawodzie czy specjalności. Brak jest szczegółowych danych statystycznych na temat zakresu i skali działalności tego typu szkół. Przyjmuje się szacunkowo, że jest ich ponad 8 tyś. i kształcą od 10 do 20 min kandydatów.

NAUCZYCIEL AMERYKAŃSKI

W USA zatrudnionych jest około 1,7 mln nauczycieli szkół podstawowych i 1,1 mln szkół średnich. Licencjonowanie nauczycieli jest obowiązkiem rządów stanowych., gdzie każdy stan ma własne wymagania w tym zakresie. By otrzymać licencję nauczycielska, należy mieć ukończone studia wyższe na poziomie licencjackim na kierunku nauczycielskim. Często zatrudnia się nauczycieli na próbę zaraz po ukończeniu studiów. Uzyskanie magisterium wiąże się z promocją w zawodzie. Miano nauczyciela mianowanego uzyskuje się po zdobyciu praktyki, mierzonej liczbą godzin przepracowanych w klasie szkolnej po studiach. Niektórym stano by zatrudnić nauczyciela wystarczy tylko licencjat, inne zaś zwracają uwagę na odbyte kursy, dokształcania i doskonalenia zawodowe w szkole i poza nią. Większość stanów przed zatrudnieniem nauczyciela wymaga praktycznego pokazu umiejętności pracy w klasie szkolnej.