Unie Polsko- Litewskie i ich wpływ na losy obu państw 1385- 1569r.

Wyrosłe w XIII wieku na północy Polski państwo krzyżackie stwarzało w XIV w. Wielkie zagrożenie dla Polski i Litwy. Polska bezskutecznie walczyła i starała się o odzyskanie zagarniętego przez Krzyżaków Pomorza Gdańskiego, ziemi chełmińskiej, a później i części Kujaw. Litwa w XIV wieku była państwem pogańskim. Na ziemie litewskie, zwłaszcza na Żmudź, wyprawiali się Krzyżacy pod pozorem nawracania na wiarę chrześcijańską. Niszczycielskie najazdy krzyżackie sięgały coraz głębiej w terytorium Wielkiego Księstwa Litewskiego. W stosunkach polsko- litewskich wiek XIV charakteryzował się momentami przyjaznymi, ale dochodziło też często do walk, których przyczyną była rywalizacja na Rusi Halicko- Włodzimierskiej.

Po śmierci Ludwika w 1382 r. rozpoczęło się w Polsce trwające dwa lata bezkrólewie. Na zjeździe stanów w Radomsku (1382) szlachta zgodziła się aby tron objęła młodsza córka Ludwika, Jadwiga. Panowała ona w latach 1384-86 jako król Polski.
Na męża możni małopolscy wybrali jej wielkiego księcia Litwy Jagiełłę. W 1385 r. został zawarty układ polsko- litewski w Krewie. Na jego mocy, w zamian za małżeństwo z Jadwigą i tron polski Jagiełło zobowiązał się przyjąć chrzest wraz z całą Litwą, przełączyć swój kraj do Polski (użyto łacińskiego terminu applicare, który można odczytywać zarówno jako połączyć jak i wcielić), odzyskać ziemie przez Polskę utracone oraz potwierdzić przywileje szlachty.
W 1386 r. Jagiełło przybył do Polski. Został wybrany przez rycerstwo królem, przyjął chrzest (imię Władysław) wraz z dworem, zawarł ślub z Jadwigą i w katedrze krakowskiej został koronowany na króla Polski. Została zawarta unia personalna polsko- litewska.

Możni małopolscy poprzez chrzest Litwy i unię z nią pragnęli osiągnąć kilka celów:
1. zażegnać niebezpieczeństwo krzyżackie, usunąć Krzyżakom podstawę ich bytu, a z czasem ich samych z sąsiedztwa Polski i Litwy.
2. odzyskać Pomorze i inne opanowane przez nich ziemie.
3. Przywrócić panowanie Polski na Rusi Halickiej, stwarzając Polsce dzięki temu nieskrępowane warunki handlu wschodniego, a w perspektywie dalszej polskiej ekspansji na wschód.
4. kościół katolicki w Polsce chciał zdobyć nowe, wielkie obszary dla swoich wpływów na Litwie i podległych jej ziemiach ruskich.
Natomiast możni litewscy, oprócz zagrożenia niebezpieczeństwa krzyżackiego, pragnęli utrzymać w sojuszu z Polską swoje panowanie na Rusi oraz uzyskać podobne przywileje stanowe, które w Polsce miało już rycerstwo. Wreszcie możnowładcy litewscy poprzez chrzest mogli dotrzeć do wyższej kultury i cywilizacji europejskiej. Nowa religia, którą przyjmowali, służyła również umocnieniu ich społecznej pozycji wobec poddanych.
Po objęciu tronu Polskiego, na którym zasiadł do 1434 r. Władysław Jagiełło rozpoczął chrystianizację Litwy, opierając się na duchowieństwie polskim. W Wilnie utworzone zostało biskupstwo podległe metropolii w Gnieźnie. W latach 1390-95 miał miejsce konflikt między Jagiełłą, a jego stryjecznym bratem Witoldem. Ten ostatni , niezadowolony z pozycji księcia dzielnicowego, jaka została mu narzucona w wyniku unii, a także z relacji pomiędzy Polską a Litwą ustalonej w Krewie, w 1391 r. zawarł skierowane przeciwko Jagielle przymierze z Krzyżakami. Aby temu przeciwdziałać Jagiełło zdecydował się na pewne ustępstwa względem Witolda. Ugoda w Ostrowie Lubelskim, jaką zawarli w 1392 r. stanowiła, iż Witold zostanie namiestnikiem w Wielkim Księstwie Litewskim, zaś Litwa zachowa odrębność od Polski (władca zwierzchni miał być wspólny dla obu państw). Witold nie zrezygnował jednak z pełnej suwerenności Litwy. Prowadził też samodzielnie ekspansję na Rusi. Od 1396 r. ponownie współpracował z Krzyżakami, zawierając z nimi w 1399r. układ na wyspie Salin na Niemnie, mocą którego Zakon otrzymał Żmudź. Chociaż bojarzy litewscy obwołali Witolda suwerennym władcą, wojna z Tatarami i klęska jego wojsk nad Worsklą zmusiła go do odnowienia w 1401 r. w Wilnie i Radomiu unii polsko- litewskiej. Litwa miała być odtąd samodzielnym państwem z dożywotnio panującym wielkim księciem Witoldem, pozostającym jednak pod zwierzchnią władzą Jagiełły. Gdy na Żmudzi wybuchło powstanie przeciw Krzyżakom, pretensje do tronu wielkoksiążęcego zgłosił najmłodszy brat Jagiełły – Swidrygiełło, który nawiązał współpracę z zakonem. Konflikt o władzę zakończył w 1404 r. pokój w Racążu pomiędzy Polską i Litwą a Krzyżakami, w którym zostały potwierdzone warunki traktatów kaliskiego- 1343 i saliskiego- 1398.
W 1409 r. wybuchło na Żmudzi kolejne powstanie, zaś Krzyżacy najechali ziemię dobrzyńską. Wydarzenia te rozpoczęły wielką wojnę Polski i Litwy z Krzyżakami, trwającą w latach 1409-11. W 1410 r. pod Grunwaldem, w konfrontacji z połączonymi siłami polsko-litewskimi, Krzyżacy ponieśli druzgocącą klęskę. W bitwie tej poległ wielki mistrz i ogromna większość starszyzny zakonnej. Po jeszcze jednej zwycięskiej dla Polski bitwie pod Koronowem, w 1411 r. został zawarty pokój w Toruniu. Litwa odzyskała Żmudź na czas życia Witolda i Jagiełły, zaś Polska zachowała ziemię dobrzyńską.

W 1413r. w Horodle zawarta została kolejna unia polsko-litewska, która potwierdziła samodzielność Litwy. Stanowiła ona także, iż wybór wielkiego księcia po śmierci Witolda odbędzie się w porozumieniu z Polakami, wybór króla Polskiego zaś w porozumieniu z Litwinami. Bojarzy litewscy zostali ponadto dopuszczeni do herbów i prerogatyw szlachty koronnej.
Mimo zawartego w Toruniu pokoju, konflikt polsko-krzyżacki trwał nadal. Po kolejnych akcjach zbrojnych Polski (1419, 1420, 1422) przeciw zakonowi w 1422r. został zawarty nad jeziorem Melno pokój polsko-krzyżacki. Krzyżacy zrzekli się w nim pretensji do Litwy, Polska przejęła natomiast drobne posiadłości Krzyżackie na Kujawach. W czasie działań zbrojnych miało miejsce istotne wydarzenie wewnątrzpolityczne. Szlachta zebrana na wojnę z zakonem w obozie pod Czerwińskiem wymusiła bowiem na Jagielle przywilej:
• konfiskata majątku szlacheckiego była odtąd niedopuszczalna bez wyroku sądowego.
Po śmierci Witolda w 1430 r. Jagiełło powierzył tron wielkoksiążęcy swemu bratu Swidrygielle. Ten jednak, dążąc do suwerenności Litwy, sprzymierzył się z Krzyżakami. Przeciw Świdrygielle wystąpił Zygmunt Kiejstutowicz, brat Witolda. W 1432 r. miała miejsce kolejna unia polsko-litewska w Grodnie. Dożywotnią władzę na Litwie objął Zygmunt, zaś po jego śmierci księstwo miało zostać inkorporowane do Korony.

Unia Polski i Litwy przyniosła rozwój obu państw, wzrost ich potęgi i znaczenia w Europie. Polska jagiellońska stała się bardzo ważnym i liczącym się państwem na arenie międzynarodowej, a królowie z dynastii jagiellońskiej panowali również na Węgrzech i w Czechach.
Zawierając związek z Litwą, Polska została jednak uwikłana w jej konflikty i wojny na wschodzie - z Moskwą jednoczącą wszystkie ziemie ruskie oraz z Tatarami. Unia z Litwą osłabiła natomiast zainteresowanie Polski ziemiami zachodnimi. Poza odzyskanym w wojnie trzynastoletniej Pomorzem Gdańskim oraz ziemiami: chełmińską i michałowską, inne ziemie piastowskie – Śląsk, ziemia lubuska i Pomorze Zachodnie pozostały poza Polską, stopniowo ulegając germanizacji. Polska magnateria i szlachta swoje interesy coraz bardziej widziały na wschodzie.
W epoce Jagiellońskiej w Polsce nastąpiły głębokie przeobrażenia gospodarcze, polityczne, społeczne i kulturalne. W gospodarce wyraziły się one ukształtowaniem się folwarku jako dominującej formy własności feudalnej, wzrostem powinności chłopów i ograniczeniem ich wolności osobistej. Towarzyszyła temu procesowi stopniowa degradacja mieszczaństwa, a wraz z nią upadek miast. Szlachta rodowód swój wyprowadza ze średniowiecznego rycerstwa, za Jagiellonów uzyskała liczne przywileje stanowe i przewagę polityczną w państwie, burząc dotychczasową równowagę stanów.

Polska w czasach jagiellońskich, jak wiele krajów europejskich, przeżywała ówczesne procesy ideowe i kulturalne- Reformację i Odrodzenie, będąc pomostem w stosunkach kulturalnych między Wschodem i Zachodem. Szczęśliwie uniknęła wyniszczających całe połacie Europy wojen religijnych, zasłynęła z tolerancji religijnej i narodowościowej. Polska, czerpiąc liczne wartości kulturalne z Europy Zachodniej wniosła do nich własny oryginalny dorobek – w architekturze, literaturze, myśli politycznej, sztuce. Szczytowy okres tej epoki stanowią lata panowania dwu ostatnich Jagiellonów, zwane dumnie złotym wiekiem.