"Zemsta" - streszczenie

Osoby:
- Cześnik Raptusiewicz
- Klara - jego synowica
- Rejent Milczek
- Wacław - syn Rejenta
- Podstolina
- Papkin
- Dyndalski - marszałek
- Śmigalski - dworzanin Cześnika
- Perełka - kuchmistrz

Przypadkowe zrządzenie losu w okresie czasów saskich wprowadziło do jednego zamku dwóch właścicieli: Cześnika Raptusiewicza i Rejenta Milczka. Przedziela ich tylko mur graniczny. O mur ten, zwłaszcza o jego naprawę, dojdzie do sporu, bójki i przygotowania procesu sądowego. Rejent każe służącym mur naprawić (ma ku temu pewne powody), Cześnik wysyła swoich ludzi na czele z Papkinem, by murarzy przepędzić:

"Ojciec Klary
Kupił za swą wsią zamek stary (...)

(...) Tu mieszkamy jako sowy.
Lecz co gorsza, że połowy
Drugiej zamku - czart czart dziedzicem"

Na wiadomość o naprawie muru, Cześnik reaguje gwałtownie, oburza go decyzja Rejenta, chociaż powinien być z niej zadowolony:
"(...) Mur naprawie,
Mur graniczny, trzech murarzy!
On rozkazał! On się ważył!...
Mur graniczny!...trzech na murze!
Trzech wybiję, a mur zburzę,
Zburzę, zniszczę aż do ziemi!"

Rejent wnosi skargę do sądu, Cześnik wyzywa Rejenta na pojedynek. Misję tę powierza Papkinowi, który próbuję się wykręcić, następnie wypełnia ją w sposób bardzo komiczny, czując, że znalazł się między przysłowiowym młotem a kowadłem, czyli między dwoma wrogami. Rejent nie cierpi Cześnika za jego pańskie maniery, pragnie mu dokuczyć i dać nauczkę. W połowie zamku Cześnika mieszka jego bratanica Klara (córka brata) wraz ze swą opiekunką Podstoliną, wdową "podobno" bardzo bogatą, z którą Cześnik ma zamiar się ożenić. W mściwej głowie Rejenta powstaje plan: ożeni swego syna Wacława z Podstoliną, nie zważając na to, że Wacław kocha Klarę z wzajemnością. W ten sposób Rejent udaremni małżeństwo Cześnika i powiększy rodowy majątek. Na wszelki wypadek, bu się zabezpieczyć, spisuje umowę, że strona, która zerwie układ małżeński zapłaci karę w wysokości 100 tys. zł. Nie pomogły żale i prośby Wacława, Rejent obłudnie przypisuje swoje plany woli nieba:
"Niech się dzieje wola nieba, z nią się zawsze zgadzać trzeba".

Porywczy, zawzięty Cześnik, na wiadomość o intrydze Rejenta, postanawia odpłacić mu, według przysłowia "pięknym za nadobne".
Sprowadza podstępem Wacława do swego zamku Wacława i każe mu wybierać: albo więzienie, albo małżeństwo z Klarą. Młoda para uszczęśliwiona tak nagłą zmianą losu godzi się natychmiast na ślub w zamkowej kaplicy. Tymczasem Rejent na próżno oczekuje w wyznaczonym miejscu na pojedynek z Cześnikiem. W gniewie sam przychodzi do zamku nieprzyjaciela właśnie w chwili, gdy orszak weselny wychodzi z kaplicy z Wacławem jako Panem Młodym. Oburzenie i złość Rejenta mija, gdy Podstolina oświadcza, że majątek jest własnością Klary, Klara z kolei zobowiązuje się wypłacić odszkodowanie za zerwaną umowę, a Rejent uznaje, że w tej sytuacji, chociaż jego zemsta została udaremniona, to i tak zyskuje podwójnie (majątek i odszkodowanie). Akacja kończy się pojednaniem zwaśnionych przeciwników.

Na podstawie "POLSKA MOWA I PIEŚŃ" Małgorzaty Sromek.