Wybitne postaci Warmii i Mazur

Jak z wielu regionów Polski tak i z Warmii i Mazur wywodzą się znane postacie i osobowości zasłużone np.: walką o ojczyznę, zaangażowaniem w sprawy narodu, działalnością kulturalną itd. Mieszkańcy Warmii i Mazur mogą się poszczycić tym, że z ich terenów wywodzą się Ignacy Krasicki, Krzysztof Celestyn Mrongowiusz, Herman Marcin Gustaw Gizewiusz i Michał Kajka.
Ignacy Krasicki był słynnym poetą, powieściopisarzem i biskupem
Żył w latach 1735 – 1801. Urodzony w Dubienku koło Przemyśla. Ukończył szkołę prowadzoną przez jezuitów we Lwowie. Uczył się w seminarium duchownym w Warszawie. W latach 1759–1761 studiował w Rzymie. Od 1764r. przez dwa lata znajdował się w kręgu najbliższych współpracowników króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Był współzałożycielem i publicystą „Monitora”. W 1765r. był prezesem trybunału małopolskiego w Lublinie.
Od 1766r. stał się biskupem warmińskim, następnie zamieszkał w Lidzbarku Warmińskim. Po zaborze Warmii przez Prusy utrzymywał ścisły kontakt
z krajem. Po trzecim zaborze został arcybiskupem gnieźnieńskim. W latach 1798 – 99 zajmował się wydawaniem czasopisma „ Co tydzień”. Był czołowym pisarzem polskim. W swych poematach nie stronił od ostrej krytyki społeczno – obyczajowej duchowieństwa. W utworze Monachomachia opisał ciemnotę i nieróbstwo licznych wówczas zakonów żebrzących. Był autorem licznych, krótkich bajek i przypowieści. Pisał też sztukę komediową. Objawiał się jako mądry obserwator świata, patrzący z gorzkim uśmiechem na panującą w nim głupotę, przemoc i kłamstwo. Był najwybitniejszym przedstawicielem literatury polskiej XVIII w.
Zmarł w 1801r. w Berlinie. Dwadzieścia osiem lat po jego śmierci prochy zostały przeniesione do Katedry Gnieźnieńskiej.
Krzysztof Celestyn Mrongowiusz był pisarzem, tłumaczem, leksykografem, gramatykiem, pastorem. Żył w latach 1764 – 1855. Był profesorem języka polskiego i nauczycielem w szkole katedralnej w Królewcu. Od 1797r. był działaczem w Gdańsku m.in. był profesorem w Gdańskim Gimnazjum Akademickim. Był członkiem TPN w Warszawie i Krakowie, Towarzystwa Historyczno-Literackiego w Paryżu. Spuścizna literacka i naukowa Mrongowiusza obejmuje kilkadziesiąt pozycji. Wydał słowniki, m.in. Dokładny słownik polsko-niemiecki krytycznie wypracowany. Ausfhrliches polnisch-deutsches Wrterbuch wydany w 1835r. Ausfhrliche Grammatik der polnischen Sprach wydany 1837r., zbiory kazań i pieśni religijnych. m.in. Postylla kościelna i domowa, cz. 1–2, wydane w 1834–35r. Tłumaczył utwory np.: Homera, Ksenofonta, Epikteta z Hierapolis, Teofrasta z Eresos, Platona oraz I. Kanta; Mrongowiusz był pierwszym badaczem kaszubszczyzny i gwar Warmii i Mazur.
Herman Marcin Gustaw Gizewiusz był etnografem, działaczem oświatowym na Mazurach, pastorem kościoła ewangelickiego. Żył w latach 1810 – 1848r. Pochodził z polskiej rodziny Giżyckich osiadłej na Mazurach w XVI w., która uległa zniemczeniu. Ukończył studia teologiczne i nad językiem polskim w Królewcu. Od 1835r. polski Kaznodzieja parafii ewangelickiej w Ostródzie. Był on zainteresowany kulturą Mazur i studiował ją.
Bronił prawa i kultury ludu mazurskiego, a zwłaszcza szkoły polskiej
na Mazurach. W 1841 wraz z Krzysztofem Celestynem Mrongowiuszem współautor memoriału domagającego się uznania języka polskiego na
Mazurach, który osobiście doręczył królowi Fryderykowi Wilhelmowi IV.
Działalność ta wywołała napaści ze strony zwolenników germanizacji, a władze kościelne wytoczyły mu procesy dyscyplinarne w roku 1843 oraz w 1847. Gizewiusz zapoczątkował badania etnograficzne regionu mazurskiego. Układał śpiewniki polskie m.in. Śpiewnik szkolny i domowy wydany w 1846r. Był współzałożycielem pisma „Przyjaciel Ludu Łecki”. Współpracował z przedstawicielami czeskiego i serbołużyckiego ruchu narodowego. Autor pracy na temat kultury i języka ludności mazurskiej Polskiej kwestii językowej w Prusach wydanej w 1845, wydanie polskie 1961r. W 1848r. został wybrany posłem do parlamentu w Berlinie, zmarł przed objęciem mandatu. W 1946r. miejscowość Łuczany na Mazurach nazwano na cześć Gizewiusza — Giżyckiem
MICHAŁ KAJKA był najwybitniejszym mazurskim poetą ludowym. Żył w latach 1858–1940. W 1883r. osiadł we wsi Ogródek na Mazurach. Działacz narodowy i polityczny. W 1896r. był współzałożycielem Mazurskiej Partii Ludowej. W 1920 uczestnik akcji plebiscytowej. W swych utworach poetyckich, głównie religijnych i patriotycznych (np. O, ojczysta nasza mowa), nawiązywał do moralistycznej i religijnej tradycji poezji polskiej, od polskich przekładów Biblii i poezji Jana Kochanowskiego po utwory Marii Konopnickiej. Twórczość i działalność społeczno-oświatowa Kajki przyczyniła się do obudzenia świadomości narodowej wśród ludu mazurskiego. W 1927r. zostały wydane Pieśni mazurskie, Opowiadania ucieszne, wybór wierszy Zebrałem snop plonu (1958), Z duchowej mej niwy (1982)




Bibliografia

• Maria Gensler, Bohdan Gołębiowski, Ewa Marciniak, Andrzej Syta „Historia i społeczeństwo” WSiP Warszawa 2000
• „Nowa multimedialna encyklopedia powszechna PWN” wersja 1.0 Warszawa 1999r.
• Grażyna Maszczyńska – Góra, Jadwiga Gustawicz, Małgorzata Kaliszewska „Uczę się świata”- podręcznik do języka polskiego KLEKS Bielsko – Biała 2003r.
• „Mała encyklopedia PWN” Warszawa 2000r.