Kształtowanie i ochrona środowiska przyrodniczego - pojęcia.

Eutrofizacja - wzbogacenie sie zbiornikow wodnych w substancje odzywcze (pierwiastki biogenne, glownie azot i fosfor takze potas i sod) powodujace nadmierna produkcje biomasz glonow.
2.) Zanieczyszczenia powietrza
Zrodla zanieczyszczen
a.) naturalne - wybuchy wulk., huraganz, pozary, pyly kosmiczne i skupienia meteorytow, zarodniki roslin, pylki kwiatowe, olejki eteryczne.
b.) sztuczne - pochodza z dzialalnosci czlowieka, zaleza glownie od stopnia rozwoju gosp. kraju.
Zrodla przem., komun, i transportu - emituja do atmosfery zanieczyszczenia w postaci pylow gazow a nawet mgiel stezonych kwasow. Zanieczyszczenia te posiadaja dosc czesto zlozony sklad chemiczny, wynikajacy z rodzaju prod. lub spalanego paliwa.
Emisja pylowa ma charakter pierwotny i wtorny. Wtorne zanieczyszcz. moga poch. ze zwalowisk, odp. niezabezpieczonych. Wszystkie sur. b. drobne a wiec i odp. pzlowe wzmagaja zab. przed ich rozpyleniem.
Zrodla emisji pylow - energetyka i techn. przem. inne zrodla stacjonarne, energ. zawodowa
Zrodla emisji SO2 - energ. zawodowa, inne zrodla stacjonarne, energ. przem., techn. przem., zrodla mobilne
Zrodla emisji NO2 - tak samo
4.) Zanieczyszczenia pylowe
Pyly - jeden z podst. rodzajow zanieczyszczenia pow. sa to czastki stale o sr. od 0,001-1000 nanometrow. Ich szkodliwosc dla zdrowia czlowieka zalezy od sr. ziaren pylu i jego skl. chem.
- pyl gruby - pow. 10 nanometrow
- pyl drobnz 1 - 10 nanometrow
- pyl najdrobniejszy mniej niz 1 nanometr
Podzial pylow wg zrodel emisji
a.) naturalne - pzlz wulk., z pozarow roslinnosci, z wietrzenia eolicznego skal i gleb, z meteorytow, pylki rosl.
b.) antropogeniczne - pyly ze spalania, pyly przem. z proc. mech. i chem., pyly ze skladowisk i usypisk roznych mat. (wysypiska, haldz itp.), pyly z kom. samoch. i kolejowej, pyly z pozarow i wybuchow.
Oddzialywanie pylow na czlowieka - alergie (pylki i zarodniki roslin), pogorszenie widzialnosci w pow., podraznienie rogowki oka i skory, podraznienie sluzowki ukladu oddechowego, choroby pluc (pylica pluc, pylica bawelniana, azbestoza. Najbardziej szkodliwe dla zdrowia sa pyly o wymiarach ziaren 1-5 nanometrow.
5.) Zanieczyszczenia gazowe.
SO2 - Zle samopoczucie przy stezeniach 1-5 ppm,
CO - jest silna trucizna, laczy sie z hemoglobina, nastepuje smierc przez uduszenie
CO2 - Szkodliwy w duzych stezeniach, przyczynia sie do mniejszej trwalosci mat. bud. zaw. weglany (efekt cieplarniany)
NOx - Obumarcie roslin, obrzek pluc, przy wiekszych dawkach natzchmiastowy paraliz, konwulsje i smierc.
Freony - Pochodne metanu lub etanu, najbardziej popul. jest freon 12, ktory jest nieaktywny, nierozp. w wodzie, nie reaguje z subst., z ktorymi sie styka. Przenikaja do atm. na wys. 30 - 40km, gdzie doch. do reakcji. Freon -- C + F +Cl
Cl - Wchodzi w reakcje z O3 co moze dopr. do zniszczenia ozonosfery a to z kolei do wzrostu prom. ultrafiol. niszczacego chlorofil, podwyzszajacego temp. wzwol. zmiany klim., liczne mutacje genet., wzrost zachorowan na raka gl. skory
Ozon - Powoduje bole glowy, podraznienie oczu i drog oddechowych.
6.) Efekt cieplarniany - zabuzenie bilansu cieplnego ziemi wywolane glownie zmianami gazow cieplarnianych w skladzie atmosferz i czesciowo troposfery (szczegolnie CO2 absorbujacego promieniowanie podczerwone emitowane z pow. ziemi) zmianz zawartosci gazow cieplarnianych oraz wzsoka emisija ciepla odpadowego, zwiazane sa z uprzemyslowieniem. Na zmiane wielkosci efektu cieplarnianego wplzw moga miec rowniez procesy naturalne (glownie wulkaniczne, a takze pewne sprzenia zjawisk naturalnych z antropogenicznzmi (zmiany rozwoju chmur, parowanie oceanow i morz, niszczenie lasow itp.)
Gazy szklarniowe- CO2 wyrost w pow. zaznacza sie wyjatkowo wyraznie.
N2O - pochodzi z naturalnych procesow zachodzacych w oceanach i glebach procesow antropogenicznych. Duza jego ilosc pochodzi ze spalania wegla, ropz, niszczy warstwe ozonowa i jego wplyw na efekt cieplarniany zaznacza sie szczegolnie w troposferze.
CH4 - jego efekt chemiczny zaznacza sie w troposferze i stratosferze, dodatkowo absorbuje on promieniowanie ciepla idacego z ziemi w przedziale w ktorzm nie czyni tego CO2. Wplywa to na zwiekszenie efektu szklarniowego. Powstaje w procesie rozkladu martwej materii organicznej.
CFCl3, CF2Cl2 - nie wchodza w reakcje chem. gromadza sie jednak w stratosferze i dzialaja fotodekompensacyjnie. Sa bogate w zwiazki chloru, ktorego atomy dzialaja rozszczepiajaco w procesie katalitycznym w reakcjach z ozonem.
CO - zrodlem sa przemysl energetycznz, transport, procesy utleniania metanu. Wchodzi w reakcje z para wodna i przechodzi w CO2 zwiekszajac jego zasoby.
O3 - jest gazem o stosunkowo krotkiej zywotnosci, jego rozmieszczenie zalezy od temp. obszaru i czasu. Udzial w procesi szklarniowym jest maly.
Konsekwencje ocieplenia klimatu - zmianz grubosci pokrywy lodowej, podniesienie poyiomu wod wszechoceanu i zmiany poszczegolnych formacji biosfery, wzrost sredniej temp. o 3,4-4 stopnie, ulegnie rozrzedzeniu warstwa ozonowa zwiekszajac doplyw promieniowania ultrafioletowego do pow. ziemi spowoduje to ogranicyenie procesow zyciowych populacji roslinnych i zwierzecych, nasila sie procesy pustynnienia.
7.) Smog - specyficzny rodzaj mgly miejskiej powstalej przez zmieszanie zwyklej mgly z dymem i spalinami. tworzy sie przy niesprzyjajacych warunkach meteorologicznych i topograficznych na skutek kumulacji zanieczyszczen pochodzacych ze spalania ropy i wegla i substancji ropopochodnych.
smog londynski (siarkowy) - pojawia sie zwykle rano lub wieczorem w okresie jesienno - zimowym przy temp. pow. -3 -+5 stopni i wilgotnosci wzglednej pow. 80%. Glownymi skladnikami zanieczyszczen sa SO2 CO i sadza.
Smog fotochemiczny (oyonowy typu Los Angeles) - tworzy sie przy bezwietrznej pogodzie w letnie popoludnia (do wczesnej jesieni) prz intensywnym promieniowaniu slonecznym temp. 27 - 35 stopni i wilgotnosci wzglednej pow. 70%. Zrodlem zanieczyszczen sa spaliny samochodowe.
9.) Zanieczyszczenie wod - zmiany cech fizycznych, chem. i biol. uniemozliwiajace wykooorzystanie wod do celow pitnych i gospodarczych.
Klasyfikacja zanieczyszczen
1)ze wzgledu na sposob usowania zanieczyszczen
- zanieczyszczenia zawieszone, plywajace usuwane w procesach fiy. sedymentacji lub filtracji
- zanieczyszczenia koloidalne (srednica ponizej 100nanometrow) usuwane w specjalnych procesach np. koagulacji
- zanieczyszczenia rozpuszczone wystepujace w formie roztworu wodnego mozliwe do usuniecia metodami fiz.-chem. lub chem.
2) ze wzgledu na wpływ na zdrowie
- zwiazki trujace i szkodliwe dla zdrowia
- zwiazki nieszkodliwe dla zdrowia
- zwiazki pozadane dla zdrowia
10.) Klasy czystosci wod powierzchniowych i podziemnych - podstawa klasyfikacji jest wykorzystanie wod
Wody powierzchniowe:
I nadaja sie do:
- zaopatrzenia ludnosci w wode do picia
- zaopatrzenia zakladow wymagajacych wody o jakosci wody do picia
bytowana w warunkach naturalnych ryb łososiowatych
II nadaja sie do:
- bytowanie innych ryb niz łososiowate
- chowu i hodowli zwierzat gospodarskich
- celow rekreacyjnych, uprawiania sportow wodnych, zorganizowanych kapielisk
III nadaja sie do:
- zaopatrzenia zakładow innych niz zakłady wymagajace wody do picia
- nawadnianie terenow rolniczych wykorzystzwanych do upraw ogrodniczych, upraw pod szkłem i upraw pod osłonami z innych materiałow
IV wody pozaklasowe
Wody podziemne:
I - wody najwyzszej jakosci
- wody o wysokiej jakosci
II sredniej jakosci
III niskiej jakosci
12.) Wskazniki zanieczyszczen
ChZT chemiczne zapotrzebowanie tlenu - umowny wskaznik zanieczyszczenia wod zwiazkami organicznymi i niektorymi nieorganicznymi (sole zelazowe, azotyny siarczki itp.) oznaczajacy ilosc tlenu w mg na dm3 pobranego z utleniacza w okreslonych warunkach. Polega na utlenieniu (100 stopni C) zawartych w wodzie zwiazkow organicznych i niektorych nieorganicznych za pomoca mieszaniny dwochromianu potasowego i H2SO4
BZT5 - biochemiczne zapotrzebowanie tlenu - wzkaznik zanieczyszczenia wod oznaczajacy ilosc tlenu zuzywanego do mineralizacji (utleniania) zwiazkow organicznych zawartych w zanieczyszczonej wodzie stosowany najczesciej do oznaczania ilosci sciekow organicznych
Miano Coli: najmiejsza objetosc wody (cm3) w ktorej wykrywa sie pałeczki okręznicy, ktorych obecnosc jest wskaznikiem występowania bakterii chorobotworczych. Dla wody pitnej wynosi co najmniej 100cm3.
Wskaznik Coli: wskaznik podajacy ilosc pałeczek okreznicy w jednym dm3 wody. Słuzy do oceny stanu higieniczno sanitarnego wody.
OWO - ogolny wegiel organiczny - wskaznik charakteryzujacy zanieczyszczenia organiczne wod.
13.) Scieki i metody ich oczyszczania
Rodzaje sciekow: - bytowo gospodarcze, przemysłowe, opadowe, wody infiltracyjne przypadkowe i drenazowe, podgrzane wody pochłodnicze, zasolone wody kopalniane.
Metody oczyszczania:
1 mechaniczne oparte na wykorzystaniu technologii rozdrabniania, cedzenia, sedymentacji, filtracji, flotacji, odwirowania
2 fiz. - chem. zwiazane ze zjawiskami odparowania, odgazowania wymrazania, koagulacji, sorbcji, wymiany jonowej, ekstrakcji.
3 chem. oparte na procesach utleniania, redukcji, wytracania, zobojetniania
4 biologiczne oparte na wykorzystaniu odpowiednich metabolicznych przemian bakterii i mineralizowaniu zanieczyszczen zawartych w sciekach
14.) Kategorie rozpoznania złoz surowcow
- zasoby geologiczne - całkowite zasoby w złozu
-zasoby bilansowe
- zasoby pozabilansowe
zasoby przemysłowe
Podział surowcow mineralnych ze wzgledu na zniszczalnosc
- odnawialne w czasie geologicznym
- odnawialne w czasie historycznym
Podział surowcow mineralnych ze wzgledu na przerabialnosc
1 surowce zniszczalne całkowicie lub czesciowo
- surowce energetyczne
-grupa wegla
- grupa bitumitow
- surowce metaliczne
- surowce niemetaliczne
- surowce chem.
- surowce ceramiczne
- surowce roznorodne
2 surowce przerabialne kilkakrotnie lub czesciowo
- surowce metaliczne
- grupa zelaza i metali staliwnych
- grupa metali niezelaznych
- grupa metali szlachetnych
- grupa metali lekkich
- surowce skalne
3 surowce o specyficznym stopniu przerabialnosci (kamienie szlachetne i połszlachetne)
15.) Odpady - wszystkie przedmioty oraz substancje stałe, a takze nie bedace sciekami substancje ciekłe powstałe w wyniku prowadzonej działalnosci gospodarczej lub bytowania człowieka i nieprzydatne w miejscu lub czasie w ktorym powstały właczajac w zakres tego pojecia rowniez osady sciekowe.
Odpady niebezpieczne - odpady, ktore ze wzgledu na swoje pochodzenie, skład chem., budowe oraz inne własciwosci i okolicznosci stanowia zagrozenie dla zycia lub zdrowia ludzi albo dla srodowiska.
Odpady promieniotworcze - odpady powstajace podczas wytwarzania, przechowywania, składowania i stosowania materiałow jadrowych i zrodeł promieniotworczych oraz podczas eksploatacji i likwidacji obiektow jadrowych.
Odpady komunalne (bytowo - gospodarcze) - ich ilosc z reguły rosnie wraz ze wzrostem standardu zyciowego oraz rozwojem urbanizacji
Odpady przemysłowe - uboczne produkty działalnosci przemysłu nieprzydatne w miejscu powstania szkodliwe lub uciazliwe dla srodowiska. Ilosc odpadow przemysłowych zalezy od:
- jego struktury gałeziowej
- postepu technologicznego
- racjonalizacji gospodarki odpadami jako potencjalnymi surowcami wtornymi.
Wysypisko odpadow - odpowiednio przygotowane i zabezpieczone miejsce gdzie składowane sa odpady komunalne, nie powinno zagrazac ludziom i zwierzetom i zanieczyszczac srodowiska.
18.) Motywy ochrony przyrody:
a) religijny i kulturowy
b) patriotyczny, historyczno - pamiatkowy
c) gospodarcze
d) naukowe
e)społeczne
f) estetyczne
g) etyczne
Strategie ochrony przyrody:
1 zachowawcze - przejawia sie w ustaleniu nakazow i zakazow regulujacych uzytkoanie zasobow przyrody
2 technologiczne - polega na leczenniu ran przyrody droga oczyszczania odpadow, ich unieszkodliwiania, wprowadzania technologii czystych, zwalczania roznymii srodkami tecznicznymi objawow niszczenia przyrody.
3 Planistyczne - zwiazane jest z ustawa profilaktyczna tj. zapobieganiem powstania ran przyrody. Osiaga sie ten cel przez właczenie dwoch pierwszych strategii w proces kształtowania srodowiska
19.) Prawny system obszarow chronionych w Polsce:
Park Narodowy - obszar, ktory obejmuje jeden lub wiele ekosystemow, ktore sa mało lub wogole nie przeksytałcone przez człowieka, a gatunki roslinne i zwierzece oraz ich srodowisko abiotyczne ma szczegolna wartosc naukowa, wychowawcza, rekreacyjna, estetyczna i kulturowa. Parki udostepnione sa do zwiedzania, ale obowiazuje w nich szczegolny rezim prawny i poruszannie po wytyczonych szlakach. 22 Parki w Polsce o łacznej pow. 306,5 tys. ha. Rada ministrow tworzy park narodowy droga rozporzadzenia okreslajac w nim nazwe parku iobszaaary wchodzace w jego skład i obowiazujace na jego terenie prawa.
Park krajobrazowy - łagodniejsze zasady ochronne. Obszar o szczegolnie wzrozniajacym sie krajobrazie oraz estetycznych, historycznych i kulturowych walorach srodowiska. Tworzy sie go dla ochrony przed nie racjonalna eksploatacja gospodarczo tur., zachowanie waznych naukowo wartosci przyrodniczych oraz rownowagi ekologicznej. Tworzy go wojewoda. Jest ok.100 parkow o łacznej pow. 2446,9 tys. ha.
Rezerwat Przyrody - obszar obejmujacy zachowane w stanie naturalnym lub mało zmienionym ekosystemy, okreslone gat. roslin i zwierzat, elementy przyrody nieozywionej majace istotna wartosc dla celow naukowych, przyrodniczych, kulturowych lub krajobrazowych. Obejmuje naturalne stanowiska cennych i rzadkich gat. lub zespołow roslin i zwierzat, a nawet wszystkie stanowiska rzadkich gat. R.p. zabezpieczaja przyrode na danym terenie, tworz sie je aby chronic rzadko spotykane lub typowe dla danego obszaru układy przyrodnicze, zbiorowiska roslin i zwierzat, istotne cechz krajobrazu i osobliwosci przyrody. słuza zabezpieczeniu przed antropopresja. Tworzy go minister ochrony srodowiska.
Rodzaje rezerwatow przyrody:
- lesne
-florystyczne
- faunistyczne
- torfowiskowe
- wodne
- słonoroslowe
-stepowe
- krajobrazowe
- przyrody nieozywionej
Pomnik przyrody - pojedynczy twor przyrody zywej lub nieozywionej (oraz ich skupienia) o szczegolnej wartosci naukowej, kulturowej, historycyno - pamiatkowej lub krajobrazowej. Moze to byc takze obiekt przyrodniczy odznaczajacy sie indywidualnymi wyrozniajacymi go sposrod innych obiektow cechami. Moga to byc rowniez zabytkowe drzewa lub ich skupiska, aleje, głazy narzutowe, skały, jaskinie. Mozna wykonywac przy nich tylko prace konserwatorskie majace na celu przedłuzenie istnnienia pomnika w niezmienionym stanie. Pomnik jest najstarsza i najbardziej powszechna forma indywidualnej ochrony przyrody. Tworzy wojewoda rozporzadzeniem, a takze rada gminy.
Uzytek ekologiczny - zasługujaca na ochrone pozostałosc ekosystemu, ktory ma znaczenie dla zachowania unikatowych zasobow genow i typow srodowisk np. bagna, torfowiska, wydmy, skarpy.
Zespoły przyrodniczo - krajobrazowe - idea ich tworzenia jest ochrona terenow, na ktorych dokonano szczegolnie harmonijnego zestawiena naturalnego krajobrazu z rozwiazaniami architektonicznymi. Jest to obszar wyznaczony w celu ochrony wartosci estetycznych wyjatkowo cennych fragmentow krajobrazu naturalnego i kulturowego.
Stanowisko dokumentacyjne - niewyodrebniajace sie na pow. lub mozliwe do udostepnienia miejsce wystepowania formacji geologicznych
Obszary chronionego krajobrazu - tereny o mało przekształconym srodowisku przyrodniczym, atrakcyjne krajobrazowo, przeznaczone głownie do zagospodarowania tur. Maja stanowic tereny dla wypoczynku i rekreacji odciazajac tym samym obszary o unikalnych warunkach przyrodniczych. Tworzy je wojewoda. 300 o pow. 7137,7 tys. ha.
20.) Funkcje lasow
- ekologiczne - las czynnikiem poliekologicznym w srodowisku naturalnym
- produkcyjne (gospodarcze)
- społeczne
Podstawowe zadania lasu
- ochrona przyrody - Parki narodowe, rezerwaty przyrody (lasy ochronne)
- funkcje produkcyjne - lasy gospodarcze
- funkcje glebochronne - lasy ochronne
Rodzaje lasow ochronnych:
- glebochronne
- wodochronne
- w strefie odziaływania przemysłu
21.) Zadrzewienia srodpolne
zadrzewienia - pojedyncze drzewa i krzewy lub ich zgrupowanie poza lasem i obszarami miejskimi pełniace funkcje:
- ekologiczne - wzbogacenie otaczajacych je biocenoz, poprawa stosunkow biocenotycznych na obszarach o małej lesistosci, ochrona gleb, upraw rolnych i innych elementow srodowiska przyrodniczego przed szkodliwymi wpływami czynnikow biotycznych i abiotycznych.
- estetyczna - tworzenie skupisk drzew i krzewow zwiekszajacych walory estetyczno - rekreacyjne terenu, zharmonizowanych z całoscia krajobrazu pod wzgledem składu gat., sposobu zmniejszania, budowy i cech plastycznych
Podział zadrzewien o formie:
- jednostkowej, rzedowej, grupowej, pasowej, powierzchniowej
22.) Zielen miejska
Funkcje zieleni
- biologiczno - sanitarna - regulujaca bioklimat, wpływa na czystosc powietrza ujemnnie je jonizujac, oczyszcza atmosfere z zanieczyszczen gazowych, wycisza hałas uliczny, chroni przed wiatrem stwarzajac naturalne ekrany akustyczne
- estetyczna - zaspokaja potrzeby estetyczne człowieka w najblizszym jego otoczeniu, ozywia miasto, tworzy ciekawe wnetrza przestrzenne, podkresla wartosc architektury, zasłania fragmenty brzydkie i nieciekawe
-społeczna, dydaktyczno-wychowawcza - zrodło regeneracji sił człowieka, podnosi stan zdrowotny ludnosci miejskiej, uczy poszanowania zieleni
- gospodarcza - spełniaja ja: zielen ogrodow działkowych, przydomowych, tereny gospodarki rolnej i lesnej
Podział zieleni miejskiej
1) Zielen dostepna (otwarta) - parki (pow. wieksza niz 2 ha), do powszechnych form wypoczynku. Zielence to zbior obiektow przeznaczonych do krotkiego wypoczynku (pow. do 2 ha). Zielen przyuliczna to drzewa i krzewy znajdujace sie przy ulicach.
2) Zielen towarzyszaca
- obiektom transportu
- tereny przy obiektach zakladowych
- tereny zieleni dla dzieci i mlodzierzy
- ogrody dzieciece
- ogrody szkolne
- tereny sportowe
- zielen przyszpitalna
- zielen osiedlowa
- zielen osiedlowa - przydomowa
- cmentarze
23.) Metale ciezkie
Hg - trafia do wod ze sciekami, atakuje mozg (zaburzenia ruchu, wzroku, mowy, sluchu, zucia, polykania, uposledzenie umyslowe).
Pb - Odklada sie w ciele czlowieka i na roslinach, uszkadza mozg, objawy podobne do chorob pszchicznych od otepienia do szalu
Cd - Pochodzi z wyziewow hut, kumuluje sie w nerkach powodujac ich uszkodzenie, zaburza gospod. Ca i Mg, trafia do pluc y dzmem papierosow
WWA - zawieraja kilka pierscieni aromatycznych, poch. ze spalnia paliw (gl. wegla i ropz naft.), a takze w sciekach przem. w org. ssakow zamieniaja sie w subst. rakotw. i aktywne metabolity.