Dyktatura jakobinów

Polityczne oblicze niektórych parlamentów rewolucyjnej Francji zmieniało się. W miarę radykalizowania się rewolucji ubywało ugrupowań prawicowych, a ławy poselskie zajmowała coraz bardziej skłócona lewicą. Istniejące ugrupowania dzieliły się, a ich programy ewoluowały, niekiedy bardzo znacznie. Ważnym miejscem wymiany poglądów i kształtowania się opinii były liczne powstające kluby polityczne, od których często nazwę brały ugrupowania parlamentarne.

 Stowarzyszenie 1789-zorganizował je w 1790r. Markiz Marie Joseph de La Fayette po rozstaniu się z klubem jakobinów. Nazwa wskazywała na chęć pozostania przy tych zdobyczach rewolucji, które osiągnięto w 1789r. La Fayette i jego zwolennicy odgrywali decydującą rolę w Konstytuancie, w Legislatywie znaleźli się na prawicy, a w Konwencie już nie uczestniczyli.

 Żyrondyści (później nadana nazwa pochodzi od departamentu Gironde, z którego wywodzili się przywódcy ugrupowania0rządzili we Francji od marca 1792r. Do 2 czerwca 1793r. Początkowo należeli do klubu jakobinów, którego postanowienia realizowali w Legislatywie, sytuując się na lewym skrzydle. W Konwencie byli już prawicą. W sierpniu 1792 r. Zerwali z jakobinami. Reprezentowali prowincję i z nieufnością podchodzili do zrewolucjonizowanego Paryża. Za ich sprawą Francja wypowiedziała wojnę Austrii. Przywódcy: Jacques Brissot de Warville, Jean Marie Roland de La Platière, zostali straceni wkrótce po odejściu od władzy.

 Kordelierzy (nazwa pochodzi od potocznej nazwy franciszkanów, w których klasztorze odbyło się jedno z pierwszych posiedzeń)-klub powstały wiosną 1790r. W Paryżu i reprezentujący obywateli biernych (pozbawionych praw politycznych). Miał nastawienie ściśle demokratyczne. Wpływ na niego wywierali: Georges Danton, Jean Paul Marat, Jacques Hèbert. Po aresztowaniu i straceniu ostatniego z nich klub przestał istnieć.

 Jakobini- nazwa pochodzi od paryskiego klasztoru dominikanów, w którym zbierali się od grudnia1789r.lewicowi „patrioci” ze Zgromadzenia Narodowego. Przez klub przewinęli się marikz La Fayette, i czołowi żyrondyści. Stopniowo przewagę w nim zdobywała lewica, stawiająca sobie za cel zdemokratyzowanie rewolucji. W Konwencie zasiadali po lewej stronie, na najwyżej położonych ławach, wskutek czego nazwano ich Góralami. Odebraeszy władzę żyrondystom zastosowali środki nadzwyczajne odparli interwencję austriacko-pruską . Przywódcy: Maximilien Robespierre, Danton, Louis Antoine Saint-Just, Marat i in.. Kres ich władzy położyły wypadki 9 thermidora roku II.

 Sankiuloci- stosowany od1792r. Termin oznaczający ubogą ludność miejska i przedmiejską, która wchodziła w skład „sekcji” Paryża i odgrywała duża rolę jako siła nacisku na władzę rewolucji, szczególnie w momentach poruszeń ludowych. Sankiuloci byli związani z klubem kordelierów. Przywódcą jednego z icz odłamów był Hbert.
Termidorianie (termin pochodzi od nazwy miesiąca w którym obalono dyktaturę Robespierre’a)- koalicja osób o różnym rodowodzie i przekonaniach powstała ze strach przed Góralami. Po obaleniu władzy Robespierre’a termidorianie sprawowali władzę w zmieniających się formach prawno-organizacyjnych, az do napoleońskiego zamachu 18 brumaire’a roku VII (9listopada 1799). Przywódcy: Paul Barras, Jean Tallien.

Radykalizacja społeczeństwa szła w parze z zaostrzeniem się sytuacji międzynarodowej. Europejskie monarchie absolutne obawiały się „eksportu” rewolucji za Francję. Coraz liczniejsza emigracja arystokracji francuskiej nawoływała do wojny z „burzycielami porządku”. Do wojny parł również sam Ludwik XVI w nadziei, że przyniesie ona klęskę militarną i upadek rewolucyjnych rządów. Część lewicy (żyrondyści) parła do rozstrzygnięć zbrojnych w przekonaniu, że ludy innych krajów udzielą poparcia rewolucji.W1792r. w Zgromadzeniu przegłosowano wypowiedzenie wojny Austrii, którą poparły Prusy. Marsz sprzymierzonych wojsk austriacko-pruskich został powstrzymany w bitwie pod Valmy. Na hasło „Ojczyzna w niebezpieczeństwie” ściągnęły do Paryża oddziały ochotników z prowincji. Uzbrojony i zorganizowany lud coraz gwałtowniej wyrażał swoją wrogość do monarchii. Na niekorzyść Ludwika XVI działało również to że już wcześniej usiłował uciec wraz z rodziną z Paryża. Ponadto wrogie państwa głosiły wobec całej Europy, że występują w obronie króla. W tej sytuacji wybuch powstania ludowego w Paryżu (sierpień 1792r.) doprowadził do obalenia Ludwika XVI i uwięzienia jego samego oraz rodziny królewskiej. Motorem wydarzeń sierpniowych tzw. Drugiej rewolucji była powstańcza Komuna Paryża, złożona z delegatów sekcji dzielnicowych, która zastąpiła na ratuszu dawną radę miejską. Nowo zebrane Zgromadzenie-nazwane Konwentem Narodowym-na swym pierwszym posiedzeniu 22 września 1792r. Ogłosiło zniesienie monarchii i proklamowało Francję republiką. Wkrótce odbył się przed Konwentem proces zdetronizowanego króla, który-nieznaczną większością głosów-skazany został na śmierć. Wyrok-ścięcie na gilotynie-wykonany został publicznie na Placu Rewolucji w Paryżu w styczniu 1793r.

Po egzekucji króla zawiązała się koalicja antyfrancuska, w skład której weszły niemal wszystkie monarchie europejskie. Jednocześni wybuchło-sprowokowane poborem do wojska-wielkie powstanie chłopskie w Wandei. Jego przyczyny tkwiły w zagrożeniu tradycyjnych wartości związanych z religią. W tym etapie zaczęły się bowiem prześladowania nie tylko duchowieństwa, lecz i religii traktowanej jako składnik starego feudalnego porządku. Zagrożenie zewnętrzne i wewnętrzne wpłynęło na zaostrzenie się walki politycznej prowadzonej w Konwencie, klubach, sekcjach i Komunie Paryża. W Konwencie na prawicy znaleźli się żyrondyści, którzy byli zwolennikami przestrzegania prawa i liberalnych rozstrzygnięć gospodarczych. Na lewicy pozostała radykalna grupa jakobinów i koldelierów. Jakobini pod wpływem radykalizujących się mas (sankiuloci, Komuna)- żądali w Konwencie zwiększenia się represji wobec „wrogów Republiki”, do których zaliczano rojalistów, spekulantów, zdrajców w armii. W 1793r. Młoda republika prowadziła wojnę na wielu frontach. Utrzymała się dzięki zreorganizowaniu się armii oraz wprowadzeniu krwawego terroru organizowanego przez Komitet Ocalenia Publicznego opanowany przez jakobinów. Skrócone procesy kończyły się gilotynowaniem tysięcy podejrzanych w całej Francji. Krwawo stłumione powstanie w Wandei, rojalistyczne powstanie w Lyonie i w Tulonie. Represje dotykały nie tylko obrońców starego porządku, lecz także obrońców starego porządku, lecz także konkurentów do władzy sprawowanej przez Robespierre’a i innych jakobinów.16 października 1793r. Miała miejsce egzekucja królowej Marii Antoniny.
Jako pierwszych stracono żyrondystów. Po rozgromieniu prawicy Konwentu jakobini wyeliminowali przywódców sankiulockich (Hbert) oraz grupę kordelierów z jej przywódcą Dantonem i płomiennym oskarżycielem terroru-Kamilem Desmoulins.

5 października Konwent zniósł kalendarz gregoriański i wprowadził własny, ustanawiając „erę Francuzów”. Uznano że rok I Republiki rozpoczął się 22września1792r. (równonoc jesienna)Wprowadzono odmienny od dotychczasowego podział roku kalendarzowego na miesiące(które dzieliły się na dekady), jak również nowe silnie nacechowane ideologicznie, nazwy miesięcy dni i dekady. Nowy kalendarz obowiązywał do 1 stycznia 1806r., gdy w zmienionych warunkach powrócono do kalendarza gregoriańskiego. 7maja1794r. Konwent proklamował imieniu ludu francuskiego Kult Najwyższej Istoty. Urządzono też inne święta, np. ku czci Rozumu, a także jedności i niepodzielności republiki. Nowy kalendarz, nowy kult, oraz rewolucyjne święta, podobnie jak wprowadzenie systemu metrycznego, a także zastąpienia słów „pan”, „pani” słowami ”obywatel” , „obywatelka”, świadczyły o chęci zerwania ze starym porządkiem i zamiarze budowy nowego społeczeństwa.

Po odrzuceniu (luty1793r.) projektu żyrondystów, 26czerwca 1793r. Konwent przyjął konstytucję jakobińską (zwaną też konstytucją roku I –wg kalendarza rewolucyjnego). Została ona następnie zatwierdzona w drodze referendum, w którym wzięła udział mniej niż 1/3 uprawnionych. Poprzedzała ją deklaracja praw rozszerzona, w stosunku do Deklaracji z1789r., o zasadę głosowania powszechnego, prawo do pracy, do opieki i edukacji, a także do składania petycji władzom i wypowiadania im posłuszeństwa w przypadku, gdyby rządy nie odpowiadały woli większości. Wspomniano też o prawie szczęścia.
Konstytucja przewidywała:
 Bezpośrednie wybory do jednoizbowego Ciała Ustawodawczego w najważniejszych sprawach (liczebności armii i dowództwo nad wojskiem, obrona, bezpieczeństwo i pokój publiczny, ratyfikacja traktatów oraz pociąganie do odpowiedzialności funkcjonariuszy publicznych), zwane dekretami, miały uzyskiwać moc natychmiast; pozostałe musiały być poddane pod referendum ludowe.
 Sprawowanie władzy wykonawczej przez 25-osobowa Radę Wykonawczą, powołana przez Ciało Ustawodawcze. Rada miała m. in. powoływać kierowników poszczególnych działów administracji.
Władzę ludu starano się zapewnić dzięki głosowaniu powszechnemu oraz obowiązkami poddania części uchwał Ciała ustawodawczego pod referendum. Do konstytucji tej nawiązywali demokraci i socjaliści w XIX i XX w. Z niej też wywodzi się praktyka akcentowania prawa do pracy i do nauczania jako podstawowych praw człowieka, zwłaszcza przez te systemy polityczne, które naruszały prawa zapisane w deklaracji z 1789r. W interesie drobnomieszczaństwa jakobini doprowadzili do likwidacji wielkich spółek handlowych z Kompanią Wschodnioindyjską na czele. Chłopi mogli wykupywać ziemie skonfiskowaną emigrantom i skazanym. Terror ekonomiczny jakobinów uderzał w warstwy uprzywilejowane poprzez masowe konfiskaty majątków, rekwizycje żywności, podatki i przymusowe pożyczki. Wyniósł natomiast na szczyty społeczeństwa warstwie nowobogackich. Po roku terroru jakobińskiego armia rewolucyjna odniosła sukcesy na froncie i wkroczyła do Belgii. Na wschodzie Europy wybuch powstania kościuszkowskiego w Polsce związał siły Prus i Rosji. Brak zewnętrznego zagrożenia w 1794r. Pozbawiał jakobinów uzasadnienia stosowania terroru. Zorganizowała się wtedy organizacja antyjakobińska wywodząca się z jej własnych członków zagrożonych kolejnymi aresztowaniami. W przewidywaniu upadku dyktatury postanowili oni uprzedzić bieg wydarzeń i obalić kierownictwo Komitetu Ocalenia Publicznego.

Przywódcy opozycji zmobilizowali Konwent i zbrojne oddziały paryżan, które 27 lipca1794(czyli9 termidora wg kalendarza republikańskiego) aresztowały Robespierre’a i jego współpracowników. Przywódca jakobinów został zagilotynowany bez sądu następnego dnia. Obalono dyktaturę jakobinów, Komitet Ocalenia Publicznego został obalony, a prerogatywy wykonawcze powierzono 15 komitetom. Do decentralizacji doprowadzono również w Paryżu, rozwiązując wspólna rade miejską i tworząc odrębne zarządy w poszczególnych dzielnicach miasta. Uchwalenie nowego ustroju przyspieszyły pojawiające się żądania wprowadzenia konstytucji z 1793r., które pojawiły się w trakcie wybuchających co jakiś czas rozruchów ludowych na tle ekonomicznym. W wyniszczonej i wykrwawionej Francji nastąpił odwrót od zasad i instytucji skrajnie republikańskich. Uwieńczeniem zachodzących przemian była nowa konstytucja przyjęta w 1795r. Wg kalendarza republikańskiego-roku III. Maiła ona zagwarantować władzę we Francji siłom umiarkowanym i centrowym. Dlatego prawa wyborcze zostały uzależnione od cenzusu majątkowego. Dwustopniowe wybory do dwuizbowego parlamentu Zgromadzenia odsuwały elementy radykalne od wpływu na władzę wykonawczą, którą stanowił pięcioosobowy rząd, tzw. Dyrektoriat.




BIBLIOGRAFIA:
 1997, Warszawa, wyd. ”Oświata”, pod red. A.Chojnowskiego i H. Manikowskiej „Vademecum maturzysty historia” ;
 „Świat Wiedzy”;
 1998,Warszawa, wyd.Graf-Punkt, Andrzej Bartnicki, „Leksykon Historii Świata”;