Motyw domu w literaturze

Mitologia

Boginią ogniska domowego była Hestia (córka Kronosa i Rei, siostra Zeusa i Hery). Ślubowała dziewictwo, ni miała własnego domu, ale stała na straży wszystkich innych ognisk domowych. Była uosobieniem gospodyni domowej. Jako jedyna wśród bodów nie miała świątyni, bowiem był nią każdy dom.

Homer "Odyseja"

Król Itaki, Odys, bardzo niechętnie opuszcza swój dom, gdzie żyje dostatnio i spokojnie z żoną Penelopą, synem Telemachem i ojcem Laertesem, urządza uczty dla przyjaciół, rządzi mądrze narodem. Po dwudziestu latach tułaczki powraca do domu w stanie nie zmienionym, a w nim wierną żonę i dorosłego syna.

J. Bedier "Dzieje Tristana i Izoldy"

Dom-pałac króla Marka i królowej Izoldy jest pełen przepychu i dostatku, ale brak w nim spokoju i miłości. Za sprawą czarów Izolda kocha Tristana i od wygodnego domu na zamku w Tyntagielu woli szałas w lesie i niewygody prymitywnego życia z ukochanym.

"Legenda o św. Aleksym"

Bardzo szczególny dom rodziców Aleksego: zamożny, książęcy, gdzie długo nie było potomka, a gdy się wreszcie narodził, dorósł, porzucił dom rodziców, ich bogactwo rozdał biednym. Natomiast swoją nowo poślubioną żonę pozostawił wśród obcych jej ludzi i odszedł. Gdy po kilkunastu latach powrócił wynędzniały do domu rodzinnego, żył znowu długo, nie znany nikomu, mieszkając pod schodami, jako żebrak, pozwalając się poniżać.

M. Rej "Żywot człowieka poczciwego"

Dom ziemianina, który żyje zgodnie z rytmem natury, gospodaruje mądrze, z przyjemnością pracuje w ogrodzie i sadzie, bo wie, że zimą (starość) będzie mógł spokojnie korzystać z tych dobrodziejstw natury, które zgromadził latem i jesienią. Dom zgodny, harmonijny, gdzie gospodarz z żoną i dziećmi przechadza się po swoim ogrodzie, bogatym we wszystko, jak mitologiczna Arkadia.

J. Kochanowski "Pieśń świętojańska o Sobótce" (Pieśń Panny XII)

Jest pochwałą życia na wsi, która daje poczucie bezpieczeństwa i stabilności (inaczej niż życie żeglarza). Dom tu pokazany nie razi przepychem, choć niczego nie brak jego mieszkańcom (sady obradzają, pszczoły miód dawają). W tym domu panuje zgoda, harmonia (gospodyni wspiera męża radą, dzieci wychowane są w szacunku dla starszych). Wizerunek arkadyjski.

W. Szekspir "Makbet"

Dom zbrodniczy. Ponieważ rzecz źle zaczęta tylko złem się krzepi i Makbet, wstąpiwszy na drogę występku, musi już nią kroczyć (jedna zbrodnia pociąga następne), małżonkowie szybko stają się sobie obcy, więc dom ich po niedługim czasie zamienia się w ruinę.

Molier "Skąpiec"

Dom Harpagona to przykład siedemnastowiecznego mieszczańskiego domu we Francji, przy czym domowników nie łączą żadne więzi uczuciowe. Harpagon Narzucił wszystkim więcej niż oszczędny sposób życia: służbę podejrzewa, że go okrada, dzieci chce się jak najszybciej pozbyć z domu, by ich ni karmić i nie ubierać. Centralne miejsce w tym domu zajmuje szkatułka, która skupia całą uwagę gospodarza i wszystkie jego najtkliwsze uczucia. Dom jest prowadzony tak, aby wydawać jak najmniej pieniędzy, dlatego wizytówką jego mieszkańców nie może być służba, bo chodzi w obdartej odzieży.

I. Krasicki "Żona modna"

Za sprawą modnej Filis spokojny, tradycyjny dom szlachecki został "wywrócony do góry nogami" i to zarówno w jego zewnętrznym kształcie (przebudowa ogrodu, zmiana wyglądu komnat), jak też rytmie życia (ciągłe zabawy i bale) oraz organizacji (zwalnianie starych, wiernych służących).

G.G. Byron "Giaur"

Pojawia się tu fragmentaryczny obraz pustego domu Hassana, gdzie nie ma sług, w ogrodzie czasami krzyczy puszczyk, panoszy się zielsko. W haremie nie ma śladu życia. Wszystko to stało się za sprawą zemsty Giaura, który po śmierci Leili przyszedł i smętarz zrobił z Baszy domu.

A. Mickiewicz "Pan Tadeusz"

Dom-dworek w Soplicowie, gdzie panuje kult narodowych pamiątek , gdzie każdy, kto tu trafi, czuje się bezpiecznie i zna swoje miejsce zarówno podczas posiłków, przy stole, jak też podczas spaceru. Dom życzliwy wszystkim, gościnny. Gospodarz, Sędzia, bardzo dba o to, aby w jego domu były zachowane tradycje i panowały porządek, harmonia, życzliwość, wyznaje bowiem zasadę: tym ładem (...) domy i narody słyną, z jego upadkiem domy i narody giną. Połączenie pojęcia domu w dwóch sensach: jako rodziny i jako ojczyzna.

Z. Krasiński "Nie-Boska komedia"

W domu hrabiego Henryka wszyscy są nieszczęśliwi: on sam opuszcza dom w pogoni za ideałami, męczy go i nuży codzienność; jego żona, chcąc zachować miłość męża, stanie się poetką, wreszcie umrze, podobnie jak ich syn Orcio. Przykład na to, że romantyczni poeci nie są najlepszym materiałem na głowę rodziny.

B. Prus "Antek"

Jak wiele domów w XIX w. jest tak biedny, że matka musi podjąć bolesną decyzję o wysłaniu jednego z dzieci (Antka) w poszukiwaniu szczęścia w mieście.

B. Prus "Kamizelka"

Ubogi dom dwojga bardzo skromnych ludzi, których wzajemna miłość i wielkie oddanie wnoszą w smutną codzienność wiele ciepła. Przykład tego, że niekoniecznie trzeba mieć pałace, żeby być szczęśliwym. Harmonię burzy śmierć męża.

B. Prus "Lalka"

W kamienicy Łęckich różne domy, będące ilustracjami warunków życia wielu warstw społecznych: baronowej Krzeszowskiej, dla której czas zatrzymał się w momencie śmierci córki; pani Stawskiej - skromny dom, którego mieszkanki wstydzą się swego ubóstwa, funkcjonujący dzięki pracy pani Stawskiej; "goły i wesoły" domy studentów, których nie stać nawet na opłacenie komornego.
Dom państwa Łęckich, gdzie zachowuje się pozory dawnej świetności, żyje na kredyt, a do płaceni długów dla upominających się natarczywie Żydów wzywa się "przyjaciela domu", Wokulskiego. Miejsce, w którym takiemu parweniuszowi jak Stach Wokulski zawsze da się odczuć niskie pochodzenie.

M. Konopnicka "Mendel Gdański"

Dom starego Żyda, który samotnie wychowuje wnuka, ucząc go szacunku dla nauki i pracy, kultywując tradycje żydowskie, co nie przeszkadza mu cieszyć się dobrom opinią i życzliwością sąsiadów - Polaków. Źli ludzie nie mogą się pogodzić z faktem, że Mendel jest Żydem i nie pozostawiają jego domu w spokoju (wybita szyba, ranny wnuk).

M. Konopnicka "Miłosierdzi gminy"

Tu raczej występuje marzenie o domu. Stary Kuntz Wanderli, wystawiony na licytację przez gminę, pragnie, aby przelicytował go syn , bo wówczas mógłby ostatnie lata życia spędzić w normalnym domu, wśród bliskich, bawiąc się z wnukami.

F. Dostojewski "Zbrodnia i kara"

Pokój Raskolnikowa, przypominający kształtem i nastrojem trumnę, trudno nawet nazwać domem. Stanie się to jednym z powodów zamordowania przez niego lichwiarki, w poczuciu niesprawiedliwości, pozwalającej, by jedni żyli dostatnio, a inni w całkowitej nędzy.

G. Zapolska "Moralność pani Dulskiej"

Mieszczański dom we Lwowie (lub Krakowie), zdominowany przez "przepychającą się przez życie łokciami" Dulską. Jest to ten rodzaj domu, gdzie co innego się głosi, a co innego robi (cnota - skarb dziewczęcia - nie odnosi się, oczywiście, do służącej), gdzie panuje kult pieniądza (stąd nikt tu nie bywa, nie kupuje się prasy i oszczędza na wszystkim) i gdzie dewizą są słowa pani Dulskiej: na to mamy cztery ściany i sufit, aby własne brudy prać we własnym domu.

W.S. Reymont "Chłopi"

Domy są świadectwem pozycji chłopów w gromadzie. Bardzo łatwo jest też je stracić, będąc na starość wygnanym przez dzieci na wycug (Jagustynka)

Z. Nałkowska "Granica"

Dom - kamienica pani Kolichowskiej z podziałem na poziomy, odpowiadające pozycji społecznej mieszkańców. Na piętrze było mieszkanie starzejącej się samotnej kobiety - Cecylii Kolichowskiej i wychowywanej przez nią Elżbiety; w suterenie mieściły się mieszkania - nory biedoty, gdzie na jednym tapczanie spało pięć osób (w tym niewidome dziecko i umierająca babka)
Dom Elżbiety i Zenona: zamożny, elegancki, gdzie mimo początkowych starań oboje powielą schematy swoich domów rodzinnych.

M. Kuncewiczowa "Cudzoziemka"

Życie Róży Żabczyńskiej zdeterminowane było przez niespełnioną miłość do Michała oraz jej zwichniętą karierę skrzypaczki, skąd tytułowa cudzoziemka tyranizuje cały dom swoimi stłumionymi kompleksami. Kapryśna Róża podporządkowuje sobie wszystkich domowników: Władysławowi chętnie wybrałaby żonę, Marcie każe zostać śpiewaczką. I mąż i dzieci boją się jej. Jest to dom bez uśmiechu.

W. Gombrowicz "Ferdydurke"

Mieszczański dom Młodziaków, którego mieszkańcom zależy na etykietce "nowoczesność". Wszyscy więc grają tu role, a walcząc z tradycyjnymi formami - wpadają w niewolę nowej formy. Prawdo o tym domu i domownikach ujawnia się podczas ostatniej sceny walki Pimki z Kopydrą.

A. Camus "Dżuma"

W zadżumionym Oranie nie było domu, w którym by ktoś nie umarł. Wyjątkową pozycję zajmuje dom doktora Rieux, w którym doktor bywa tylko po to, żeby przez kilka godzin odpocząć i zobaczyć się z matką, ponieważ potrzeba mu jej serdecznego wsparcia.

G. Herling-Grudziński "Inny świat"

Karykatura domu w sowieckim łagrze, nazwana "domem swidanij" - miejsce spotkań więźniów z rodzinami, gdzie przez dwa, trzy dni mogą oni spać w czystej pościeli, nie chodzą do pracy, dostają lepsze jedzenie. Po odjeździe najbliższych tym boleśniejsze są powroty do codzienności.