Muzyka i kompozytorzy Baroku.

Okres Baroku zamyka się w latach 1597 (powstanie pierwszej opery)-1750 (śmierć Jana Sebastiana Bacha). Na początku epoki dominowała jeszcze muzyka religijna, jako pozostałość po Średniowieczu i Renesansie; natomiast koniec epoki oznacza już zmianę proporcji: muzyka świecka wysuwa się na plan pierwszy i ta sytuacja niezmiennie trwa do naszych czasów. Nastąpił poważny wzrost znaczenia i autorytetu dworów - nie tylko królewskich czy magnackich, ale nawet szlacheckich. Podobne zjawiska aczkolwiek skromniejszego wymiaru, obserwujemy w odniesieniu do miast i mieszczan. Ta stała dążność do podkreślenia świetności osoby, stanowiska czy też pozycji społecznej spowodowała bardzo poważne zwiększenie zapotrzebowania na muzykę - nie tylko jako element podnoszący rangę uroczystości i nadający jej znaczny splendor czy wręcz przepych, ale także jako służący zabawie, wypełnianiu wolnego czasu itp. Z kolei, potrzeba muzyki mogła być zaspokojona jedynie znacznie zwiększoną liczbą muzyków, których przecież nie było, bo w tamtych czasach szkoły muzyczne nie były jeszcze znane. Efektem tej nie-typowej sytuacji było takie zjawisko, że każdy, kto chociaż trochę umiał grać, zapraszany był do współpracy w zespole instrumentalnym, i grał, najczęściej mocno fałszując, bowiem jego skromne umiejętności wykluczały poprawne wykonanie utworu. Jednak tak mierna praktyka wykonawcza była dla słuchaczy zupełnie nie do zniesienia; powstał, więc problem: w jaki sposób można pogodzić sprzeczność, jaką była konieczność współpracy z bardzo słabo zawodowo przygotowanymi muzykami - z jednej strony, z drugiej zaś - dążność do osiągnięcia poziomu gry możliwego już do przyjęcia.

Rozwiązaniem problemu stał się bas cyfrowy, czyli basso continuo.
Jest to sposób zapisywania partii basowej za pomocą cyfr umieszczonych nad pięciolinią. Basso continuo stało się podstawą akordową, szkieletem harmonicznym prawie wszystkich utworów zespołowych powstałych w epoce Baroku. Basso continuo realizowano na instrumentach o stałym stroju, to jest na klawesynie - w muzyce kameralnej, i na organach - w muzyce kościelnej.

Gatunkiem, który rozwinął się w Baroku jest opera. Za pierwsze dzieło operowe uznana jest Dafne Jakuba Peri (1597r.). Opera jest połączeniem dra-matu (libretto), muzyki, plastyki (dekoracje i kostiumy), baletu, oświetlenia i efektów specjalnych. Pierwsze dzieła tego gatunku w niewielkim tylko stopniu przypominały znane nam opery Mozarta czy Moniuszki. Nie było jeszcze baletu, stosowano niewymyślne dekoracje, scenę oświetlano świecami lub lampami oliwnymi, a o efektach specjalnych nie warto nawet wspominać. Sceną najczęściej bywały salony arystokracji. Pierwszym kompozytorem, który w poważnym stopniu przyczynił się do rozwoju tego gatunku, był Claudio Monteverdi (1567-1643) - nie bez racji nazywany "ojcem opery". Pierwsze jego dzieło tego gatunku pt. Orfeo powstało dość późno, bo dopiero w 1607 r., kiedy kompozytor liczył sobie 40 lat i był powszechnie znany z innego rodzaju twórczości. Już w swej pierwszej operze Monteverdi zastosował arie, a zamiast dialogów wprowadził duety, w znaczny sposób zwiększył rolę chóru i orkiestry. W następnych tego typu dziełach w dalszym ciągu powiększał orkiestrę wprowadzając do jej składu nowe instrumenty, a także zwiększając liczbę muzyków. C. Monteverdi wprowadził również do oper instrumentalny wstęp, który nazwał toccatą. Z tego wstępu rozwinęła się później uwertura, która w tamtym okresie nosiła nazwę symfonii.

Powstały dwa rodzaje uwertur: uwertura francuska, która składa się
z dwóch części - wolnej i szybkiej; oraz uwertura włoska lub neapolitańska, która składa się z trzech części - szybka, wolna, szybka.
Monteverdi jest również kompozytorem mszy, hymnów i innych utworów religijnych, ocenianych prawie tak wysoko, jak jego twórczość operowa.
Ogromnie ważnym momentem rozwoju kultury muzycznej stało się otwarcie w 1637 roku pierwszego stałego teatru operowego w Wenecji. W niedługim czasie podobne placówki powstały na terenie całych Włoch. Utworzyło się wiele ośrodków muzycznych, tak zwanych szkół.
Największe były w takich miastach jak Rzym, Wenecja czy Neapol.

Najwybitniejszym przedstawicielem "szkoły neapolitańskiej" był Aleksandro Scarlatti (1660-1725), który skomponował aż 114 oper, 20 serenad wokalnych, 801 kantat, 30 oratoriów i wielkich kantat kościelnych, 14 mszy, 12symfonii di concerto grosso, 6 koncertów na instrumenty smyczkowe, 6 koncertów na klawesyn, a także bardzo wiele utworów drobniejszych. Natomiast we Francji w tym czasie szczególną sławą cieszył się Jean Baptiste Lully (1632-1687), stworzył narodową operę, operę francuską.

Poza operą w Baroku rozwinęły się jeszcze dwa gatunki muzyki, jakimi są świecka kantata i religijne oratorium. Tak oratorium, jak
i kantata zbliżone są w swej warstwie muzycznej do opery, bowiem także i tu występuje orkiestra, chór i śpiewacy - soliści. Natomiast w obu gatunkach nie ma akcji scenicznej, nie ma także baletu, dekoracji i kostiumów. Nazwa "oratorium" pochodzi od rzymskich domów modlitwy zwanych "oratorio" (słowo ora w j. łacińskim oznacza módl się),w których to domach organizowano spotkania, w trakcie których śpiewano nabożne pieśni. Ostateczną formę oratorium ustalił działający w Wenecji włoski kompozytor Giacomo Carissimi (1605-1674) przejmując wszelkie środki muzyczne wykształcone na gruncie muzyki operowej, czyli uwerturę, arie, duety, partie instrumentalne, partie chóralne i partie wokalno - instrumentalne. Oratorium może składać się z kilku większych części podzielonych na drobniejsze fragmenty, a całość rozmiarami i czasem trwania porównywalna jest z operą. Oratorium jest w zasadzie utworem religijnym, aczkolwiek zdarzają się i oratoria świeckie; natomiast kantata jest w zasadzie utworem świeckim, ale spotykamy również wiele kantat religijnych. Słowo "kantata" pochodzi od łacińskiego cantare co znaczy śpiewać. Głównym przedstawicielem tego gatunku był w pierwszej połowie epoki wspomniany już Giacomo Carissimi, ale do największej świetności kantatę doprowadził J.S. Bach, który w tych utworach wykorzystał całe bogactwo ówczesnych środków wyrazu: fragmenty polifoniczne i homofoniczne, arie solowe (z akompaniamentem orkiestrowym), a nawet arie z towarzyszącym solowym instrumentem koncertującym. Wśród Bachowskich kantat religijnych za jedną z najświetniejszych uchodzi Gott ist mein Konig (Bóg jest moim królem), a ze świeckich największą popularność zyskała słynna Kantata o kawie.

Razem z rozwojem muzyki idzie postęp w dziedzinie nowych instrumentów. To właśnie w Baroku powstają skrzypce, altówki, wiolonczele i kontrabasy (te instrumenty wyparły wiole), powstaje także pierwszy fortepian, który był wynalazkiem Włocha Bartolommeo Cristofori.
W Baroku także udoskonalano wiele starszych instrumentów takich jak flety i organy.

Concerto grosso jest to gatunek muzyki instrumentalnej również po-wstały w Baroku. W koncercie tym występuje grupa solistów zwana concertino, zespół akompaniujący i BC określani łącznym mianem tutti (z włoskie-go: wszyscy). Twórcą concerto grosso jest włoski kompozytor Arcangelo Corel-li (1653-1713). Najwybitniejszym jego concerto grosso jest Concerto grosso g - moll "Boże Narodzenie". Klasyczną formę temu gatunkowi nadał jednak Antonio Vivaldi (1675-174r.) ustalając trzyczęściowy schemat budowy: szybka - wolna - szybka. Wspaniałe concerto grosso pisali także: Jerzy Fryderyk Han-del i J.S. Bach - twórca słynnego cyklu 6 Koncertów brandenburskich.

Concerto grosso w późniejszym czasie przekształciło się w koncert solowy. Jego twórcą jest najprawdopodobniej Giuseppe Torelli (1658-1709r.), włoski skrzypek i kompozytor. Gatunek ten rozwinął jeden z najwybitniejszych kompozytorów włoskich Antonio Vivaldi. Jego dorobek artystyczny to 49 oper, 24 świeckie kantaty, 14 nieszporów 55 motetów, 225koncertów na instrumenty solowe z orkiestrą oraz BC, 23symfonie, 18 sonat na skrzypce i BC, a także wiele innych drobniejszych utworów. Wśród jego koncertów solowych na pierwsze miejsce wysuwają się 4 koncerty na skrzypce solo, orkiestrę i BC - pod ogólnym tytułem Cztery pory roku.

Trzecim gatunkiem muzyki instrumentalnej, któremu Barok nadał określoną formę, jest sonata. Powstały dwa rodzaje sonaty: sonata da chiesa (chiesa po wł. znaczy kościół), czyli sonata kościelna
sonata de camera (camera po wł. znaczy pokój), czyli sonata kameralna Sonata da chiesa ma następującą budowę: wolna - szybka - wolna - szybka, były jednak też sonaty trzy częściowe.

Końcowy etap epoki Baroku nosi nazwę Rokoko i to właśnie w okresie powstała forma muzyczna zwana fugą, (co w języku łacińskim znaczy ucieczka, gonitwa). Fuga jest przede wszystkim formą instrumentalną, aczkolwiek zdarzają się fugi wokalne lub wokalno - instrumentalne. Fuga jest uważana jako najdoskonalszy gatunek powstały w Baroku. Fugi pisał miedzy innymi Bach, który pod koniec życia napisał książkę pt. "Die Kunst der Fuge", (co po polsku znaczy Sztuka fugi).

Jerzy Fryderyk Handel (1685-1759) to jeden z najwybitniejszych muzyków wszystkich czasów. Pisał dzieła orkiestrowe (np. "Muzyka na wodzie", "Muzyka sztucznych ogni"), dramatyczne oratoria (np. "Mesjasz", "Salomon"), muzykę kameralną (np. sonaty, concerto grosso), opery (np. "Rodrigo", "Juliusz Cezar"). To tylko część z jego wielkiego dorobku artystycznego.

Jan Sebastian Bach (1685-1750) to inny bardzo wielki kompozytor, twórca takich dzieł jak Koncerty Brandenburskie, Oratorium na Boże Narodzenie, Wariacje Goldberowskie, Toccata i Fuga d-moll. Są to tylko przykłady dzieł z ogromnego dorobku Bacha.

Polska także miała wielu wybitnych twórców, takich jak: Marcin Mielczewski (napisał wiele utworów instrumentalnych), Adam Jarzębski (muzyk, budowniczy i pisarz), Bartłomiej Pękiel (znany z Missa Pulcherrima (z łać. Msza Najpiękniejsza) i Audite mortales (z łać. Słuchajcie śmiertelni)) i Grzegorz Gerwazy Gorczycki (znany z dzieła Missa Paschalis (z łać. Msza Wielka-nocna)) i inni.

Barok we wszystkich dziedzinach sztuki wydał dzieła nieprzeciętnej wartości, a ponadto wywarł wpływ nie tylko na następną epokę, czyli Klasycyzm, ale i na czasy znacznie późniejsze, w tym i na naszą współczesność.

Kompozytorzy baroku

I. Wczesny barok:

1. Claudio Monteverdi (1567-1643) uważany jest za pierwszego wielkiego kompozytora muzyki operowej. Urodził się w Cremonie, jednak od 1590r. żył i tworzył w Mantui. Początkowo zdobył sobie uznanie jako twórca madrygałów. W 1607r. odbyła się premiera jego pierwszej opery – Orfeusz, w której Monteverdi zaprezentował swą koncepcję dramatu muzycznego. Kolejna dzieło – Arianna (1608)- było śmiałym eksperymentem, w którym kompozytor zamiast sielanki zaprezentował publiczności tragedię. Widzowie wzruszyli się do łez. Wiele dzieł Monteverdiego zaginęło, szczególnie te z późniejszego okresu twórczości, wśród nich jedno z ważniejszych w historii opery utworów – L’incoronazione di Poppea z 1642r.

2. Giovanni Gabrieli, urodzony między 1553r. a 1556r. w Wenecji, zmarł 12 VIII 1612r. tamże, włoski kompozytor i organista, bratanek i uczeń Andrea G. 1575–79r. przebywał w Monachium na dworze księcia Albrechta V, gdzie zapoznał się z muzyką O. di Lasso. W 1584r. został organistą bazyliki Św. Marka w Wenecji; to stanowisko piastował do końca życia. 1587–95r. wydał zbiory dzieł Andrea G., dołączając własne utwory.

W 1597r. wydał pierwszy samodzielny zbiór Sacrae symphoniae, szybko zyskując rozgłos. Giovanni był najwybitniejszym przedstawicielem szkoły weneckiej i włoskiej muzyki religijnej na przełomie XVI i XVII w. Obok Claudia Monteverdiego i G. Frescobaldiego był współtwórcą przemian stylistycznych w muzyce między renesansem i barokiem. W twórczości Giovanniego zachodzi ewolucja od motetu polichóralnego (Sacrae symphoniae, 1597r.) do motetu w stylu concertato, zbliżonego już do koncertu wokalnego (Symphoniae sacrae, 1615r.). Wcześniejsze motety cechuje duża obsada chóralna z instrumentami i monumentalna forma, dialogowanie chórów, kontrasty brzmieniowe i dynamiczne, harmonika diatoniczna, homofoniczność z elementami techniki imitacyjnej. W późniejszych motetach Giovanni kładł nacisk na różnicowanie partii solowych i zespołowych oraz wokalnych i instrumentalnych, wprowadzał dysonansowe współbrzmienia, chromatykę oraz ozdobną melodykę.

Twórczość wokalna Giovanniego ujawnia wrażliwość na brzmienie muzyki, a nieco mniejsze zainteresowanie muzyki interpretacją tekstu. W instrumentach twórczości Giovanniego szczególne znaczenie mają canzony na duże zespoły instrumentalne, początkujące ewolucję w kierunku koncertu solowego. Wpływ Giovanniego na następne pokolenia silniejszy był w Niemczech niż we Włoszech; za bezpośredniego kontynuatora uchodzi Heinrich Schtz. W Polsce do stylu Giovanniego nawiązywał M. Zieleński. Komp. (druk. u Ant. Gardana w Wenecji): religijne – ok. 100 motetów polichóralnych i koncertujących, części mszalne; świeckie – ok. 30 madrygałów; instrumentalne – canzony, fantazje, ricercary, toccaty, sonaty (m.in. Conzoni et sonate, 1615r.).

3. Heinrich Schtz – urodzony 9 października 1585r. w Kstritz, zmarł na atak serca w Dreźnie 6 listopada 1672 roku. Niemiecki kompozytor i organista, uważany za najwybitniejszego niemieckiego kompozytora tworzącego przed Bachem i jednego z najwybitniejszych kompozytorów XVII wieku, stawiany na równi z Claudio Monteverdim. Napisał pierwszą niemiecką operę, Dafne, choć muzyka do niej zaginęła.

Zauważony przez von Hessen Kassela w 1599 roku jako chórzysta, wyjechał następnie do Marburga studiować prawo, a później do Wenecji, gdzie w latach 1609-1613 uczył się u Gabrielego. Przez krótki okres był organistą w Kassel, po czym w 1615 roku przeniósł się do Drezna, gdzie pełnił funkcję nadwornego kompozytora na dworze elektora Saksonii. Sprawował to stanowisko do końca życia.

Schtz przeniósł na grunt niemiecki osiągnięcia szkoły weneckiej - polichóralizm i styl koncertujący. Przyczynił się także do rozwoju luterańskiej muzyki kościelnej, adaptując dla jej celów nowe, barokowe techniki kompozytorskie i wykonawcze, rozwinięte we Włoszech w pierwszej połowie XVII wieku. Łączył je z technikami szkoły holenderskiej, w której został wychowany. U schyłku życia napisał trzy pasje, przyczyniając się do odnowienia tego starego, sięgającego średniowiecznych "gier" gatunku.

II. Dojrzały barok:

1. Alessandro Scarlatti – największy w swej epoce kompozytor włoski, jeden z największych w historii muzyki, uznany za życia i niekwestionowany do dnia dzisiejszego. A przecież znaczna część jego dzieł przepadła bezpowrotnie, napisał ponad osiemdziesiąt oper, z których połowa zaginęła, te zaś, które się zachowały, nie są wykonywane. Skomponował ponad osiemset kantat, ale jedynie niektóre z nich są wykonywane; inne pozostają dostępne jedynie zainteresowanym badaczom i tylko powoli odkrywa ich nieprzemijające uroki, kto we Włoszech, kto w Niemczech, kto w Anglii. Był Sycylijczykiem, urodził się w Palermo, ale osiadł w stolicy, czyli w Neapolu. Miał słynnych uczniów, ale geniuszem okazał się właśnie jego własny syn – Domenico.

2. Arcangelo Corelli, urodzony 17 II 1653r. w Fusignano (prowincja Ravenna), zmarł 8 I 1713r. w Rzymie, włoski kompozytor. Wykształcenie muzyczne otrzymał w Faenzy i w Bolonii, gdzie 1670r. został przyjęty do Accademia Filarmonica i gdzie uczył się gry na skrzypcach u G. Benvenutiego i L. Brugnolego. Od ok. 1671r. Corelli działał w Rzymie jako skrzypek kościołów S. Luigi dei Francesi (1675–76r., 1678r., 1682–1708r.), S. Giovanni dei Fiorentini (1675r.) i S. Marcello (1676–79r.) oraz Teatro Capranica (1679r.). Od 1679r. związany był z dworem królowej szwedzkiej Krystyny, której dedykował 12 Sonate op. 1, od 1684r. z dworem kardynała B. Pamphilego, 1690r. kardynała P. Ottoboniego. 1684r. został członkiem Congregazione dei Virtuosi di S. Cecilia, a 1706r. Accademia dell' Arcadia w Rzymie. 1713r. kardynał Ottoboni wyjednał u elektora Palatynatu Johanna Wilhelma pośmiertne podniesienie Corelliego do stanu szlacheckiego. Dość skromny dorobek kompozytora. Corelli obejmuje wyłącznie utwory na instrumenty smyczkowe Są to – z jednym wyjątkiem – dzieła cykliczne, należące bądź do typu wieloczęściowej sonaty da camera, bądź 4-częściowej sonaty da chiesa. W pierwszych dominującą rolę odgrywa stylizacja tańców barokowych, w drugich – faktura polifonizująca. Jedynym dziełem niecyklicznym Corelliego jest znana La Folia z op. 5, oparta na technice wariacyjnej typu passacaglii. Większość kompozycji Arcangela ma obsadę kameralną; są to sonaty triowe lub solowe, w których bas realizowany jest bądź przez klawesyn (sonaty da camera), bądź przez organy (sonaty da chiesa). Głównym dziełem Corelliego jest cykl 12 Concerti grossi; z nich 8 ma formę sonaty kościelnej, a 4 – sonaty da camera. Arcangelo uznaje się dziś za twórcę barokowego concerto grosso; jego zasługą było wykształcenie prawideł konstrukcji tego gatunku. Corelli był typowym przedstawicielem włoskiej szkoły skrzypcowej. Styl jego odznacza się prostotą i szlachetnością brzmienia, naturalnością w traktowaniu instrumentów smyczkowych. Unikał wirtuozowskich chwytów skrzypcowych, ograniczał grę do 3 pozycji, dbał raczej o brzmienie zespołu niż o popis solistyczny. Twórczość Corelliego wywarła duży wpływ na europejską muzykę skrzypcową. I poł. XVIII w. – Komp.: sonaty triowe da chiesa – 12 Sonat op. 1 (1681r.), 12 Sonat op. 3 (1689r.); sonaty triowe da camera – 12 Sonat op. 2 (1685r.), 12 Sonat op. 4 (1694r.); sonaty solowe – 12 Sonat op. 5 (1700r.; nr 1–6 da chiesa, nr 7–12 da camera); concerti grossi – 12 Koncertów op. 6 (wyd. pośmiertnie 1714r.; nr 1–8 da chiesa, nr 9–12 da camera). Dzieła Corelliego wydał H. J. Marx (Historisch-kritische Gesamtausgabe der musikalischen Werke, t. 1–5 i supl., Kolonia–Laaber 1976r. i nast.).

3. Jean Baptiste Lully (1632–87r.), kompozytor francuski, pochodzenia włoskiego; od 1652r. na dworze Ludwika XIV jako skrzypek orkiestry 24 Violons du Roi, także aktor, tancerz, od 1653r. kompozytor nadworny; wykształcił tzw. francuski typ uwertury; twórca nar. stylu opery francuskiej; komponował balety (ballets de cour), wynikiem współpracy z Molierem były komediobalety (comdie-ballets), m.in. Mieszczanin szlachcicem (1670r.), opery (tragdies lyriques), głównie do librett Ph. Quinaulta, oparte na zasadach klasycznego dramatu francuskiego, z dużymi partiami chóru i baletu: Cadmus et Hermione (1673r.), Alceste (1674r.), Roland (1685r.); nadto utwory religijne (Te Deum 1677r.).

4. Henry Purcell, urodzony 1659r. prawdopodobnie w Londynie, zmarł 21 XI 1695r. tamże, angielski kompozytor. Początkowo śpiewał w chórze katedry królewskiej. W 1677r. został kompozytorem nadwornym, 1679r. organistą opactwa westminsterskiego, 1682r. organistą katedralnym. Purcell jest twórcą angielskiego stylu nar.; wyrazem tego są przede wszystkim wokalno-instrumentalne → anthems, którym nadał formę kantaty z rozbudowanymi partiami chóralnymi, liczne ody (znane Te Deum and Jubilate) oraz opera Dydona i Eneasz, uchodząca za angielską operę nar. W późniejszych dziełach – głównie scenicznych – zaznacza się wpływ muzyki włoskiej, wyrażający się uproszczeniem faktury. Purcell był także wybitnym przedstawicielem muzyki instrumentalnej, w której nawiązał do wzorów francuskich. Muzyka sceniczna Purcella wyrasta z tradycji angielskiej → masques, które stały się podstawą jego „semioper” (tj. oper z mówionymi dialogami). Wpływ masques zaznacza się także w muzyce do sztuk teatr. Jedyna opera Purcella wyróżnia się dramatycznymi recytatywami i polifonicznymi partiami chóralnymi.

Ważniejsze kompozycje: opera Dydona i Eneasz (Dido and Aeneas, 1689r.); 5 „semioper” – The Prophetess, or the History of Dioclesian (1690r.), King Arthur (1691r.), The Fairy Queen (1692r., wg Snu nocy letniej W. Szekspira), The Tempest (1695r., wg Burzy Szekspira), The Indian Queen (1695r.); muzyka do 43 sztuk teatralnych; utwory wokalne i wokalno-instrumentalne – 4 Ody na cześć Św. Cecylii (1683–92r.), Yorkshire Feast Song (1690r.), utwory chóralne na uroczystości dworskie (m.in. welcome songs); 68 anthems z orkiestrą lub organami, Te Deum and Jubilate (1964r.), 2 Services (przed 1682r.), pieśni na głosy solowe, b.c. i zespół instrumentalny, 57 → catches na 3–4 głosy a cappella; 4 tercety i 42 duety z b.c., ponad 100 pieśni; muzyka instrumentalna – fantazje na zespoły viol i organowe, sonaty, 2 uwertury (d-moll i G-dur), suita klawesynowa.

III. Późny barok:

1. Jan Sebastian Bach pochodził z niemieckiej rodziny o długich tradycjach muzycznych. Przedwczesna śmierć ojca zmusiła młodego kompozytora do podjęcia pracy zarobkowej. Już od najmłodszych lat odwiedzał niemal wszystkie niemieckie miasta, gdzie śpiewał i grał na skrzypcach. W 1705 roku przyjechał do Lubeki. Rozpoczął studia u mistrza Dietricha Buxtehude, u którego miał nadzieję spełnić swoje największe marzenie – mistrzowsko opanować grę na organach.

Zyskał sławę, sprawując funkcję organisty na dworze w Weimarze. Tu rozpoczął swe eksperymenty z różnymi stylami muzyki kościelnej, co w przyszłości miało zaowocować tak genialnymi dziełami jak, Toccata i Fuga d-moll oraz Preludium i Fuga D-dur.

Następną posadą Jana Sebastiana była dyrygentura na dworze księcia Leopolda w Kthen. Praca z orkiestrą okazała się tak czasochłonna, iż kompozytor zmuszony był na pewien czas porzucić swą ukochaną organową muzykę kościelną. W tym okresie bowiem grywał przede wszystkim na klawesynie i klawikordzie – stworzył wybitne dzieła o charakterze świeckim: wśród nich koncerty, sonaty oraz suity.

W wieku dojrzałym otrzymał prestiżowe stanowisko kantora w protestanckiej parafii świętego Tomasza w Lipsku, której podlegały cztery kościoły. Bach odpowiedzialny był również za muzykę zamawianą na potrzeby świeckie. Jednak kompozytor poświęcił się prawie wyłącznie muzyce sakralnej, szczególnie chętnie pisał utwory chóralne: kantaty, pasje i oratoria.

Muzyka Jana Sebastiana Bacha, niezwykle skomplikowana i trudna do wykonania, w założeniu była hymnem ku chwale Boga, nie zaś popisem wirtuozerii. Zawiera więcej ładunku emocjonalnego niż intelektualnych koncepcji.

Stosunkowo niewiele dzieł genialnego kompozytora zostało opublikowanych za jego życia. Utwory chóralne czekały na wydanie prawie sto lat. Nie świadczy to jednak o tym, że Bach był niedoceniany przez współczesnych. Jego twórczość wywarła duży wpływ na ówczesną muzykę oraz na pokolenia późniejszych kompozytorów.

2. George Frederick Haendel, 1685–1759r., niemiecki kompozytor i organista; jeden z głównych przedstawicieli późnego baroku; początkowo organista katedry w Halle, członek orkiestry operowej w Hamburgu, koncertował następnie we Włoszech, od 1712r. przebywał w Anglii; w jego twórczości krzyżują się wpływy włoskiej muzyki operowej, zwłaszcza szkoły neapolitańskiej, z tradycjami polifonii niemieckiej i oratoryjnej muzyki angielskiej; ponad 40 oper w stylu włoskim (Juliusz Cezar, Kserkses), ponad 30 oratoriów (Saul, Mesjasz ze słynnym Alleluja), które stały się podstawą kultu Haendela w Wielkiej Brytanii jako kompozytora nar., także anthems, ody, kantaty, utwory orkiestrowe (Water Music, concerti grossi), kameralne, organowe (m.in. 21 koncertów), klawesynowe.

3. Antonio Vivaldi urodził się 4 marca 1678r. w Wenecji. Był synem cyrulika grającego na skrzypcach w orkiestrze bazyliki św. Marka. Antonio pobierał u ojca lekcje gry na tym instrumencie. Ale kształcił się na księdza, choć jego entuzjazm w tym kierunku był dyskusyjny. Święcenia uzyskał dopiero w 1703r., ale bardzo szybko przestał odprawiać msze, prawdopodobnie z powodu stałego bólu w piersiach. Mimo tego znany był odtąd ze względu na kolor swych włosów jako „il prete rosso” (rudy ksiądz). Był oczarowany muzyką i prawdopodobnie dla tego dostał prace nauczyciela muzyki w Ospedale della pietà, wielkim sierocińcu słynnym z doskonałego poziomu nauczania muzyki. Do końca życia kojarzony był z tą placówką, bo nawet w podróży nie przestawał dla niej komponować. Swój zespół uczynił jednym z najlepszych w ówczesnej Europie.

Sukces przyniosły Vivaldiemu sonaty triowe z 1705 roku, a ugruntował ją w 1711r. cykl koncertów znanych jako "L’estro armonico". W 1713r. Vivaldi napisał swą pierwszą operę – "Ottone in Villa". Potem przez dwadzieścia lat podróżował po całych Włoszech, pisząc opery i pracując dla margrabiego Hesse-Darmstad w Mantui. Choć był już powszechnie znany, większym powodzeniem cieszył się we Francji, Niemczech i Holandii niż we Włoszech. Tam, bowiem od czasu do czasu popadał w konflikt z kościołem z powodu niemożności odprawiania mszy i zabierania w podróże uczennic, które posądzano o to, że są jego kochankami.

Antonio nadal tworzył niezwykle dużo – podobno szybciej niż kopista mógł nadążyć z przepisywaniem – i to w różnych formach, choć przeważały opery, koncerty i utwory kameralne oraz religijne dla Ospedale della pietà. Podziwiało go wielu kompozytorów i dostojników z zagranicy. Bach wychwalał i adaptował jego koncerty, a cesarz Karol VI bardzo cenił jego zdanie i obsypywał go zaszczytami. W końcu jednak częste nie obecności Vivaldiego doprowadzają do zwolnienia go z posady w Ospedale della pietà. Kompozytor udał się wówczas do Wiednia, prawdopodobnie w celu szukania szczęścia na dworze cesarskim. Niestety cesarz właśnie zmarł, a Vivaldiego spotkał wkrótce ten sam los wskutek infekcji gastrycznej. Pomimo dostatniego życia i rozsądnego traktowania pieniędzy, zmarł w biedzie i pochowano go na cmentarzu dla ubogich.

4. Domenico Scarlatti, urodzony 26 X 1685r. w Neapolu, zmarł 23 VII 1757r. w Madrycie, włoski kompozytor. Nie wiadomo, gdzie się kształcił. 1701r. został organistą i kompozytorem kapeli królewskiej w Neapolu; 1703r. wystawiono tam pierwsze opery Scarlattiego. Od 1705r. przebywał w Wenecji; 1709r. przybył do Rzymu, gdzie przyjął posadę kapelmistrza w prywatnym teatrze królowej Polski Marii Kazimiery. 1713r. został kapelmistrzem Basilica Giulia, a 1714r. przeszedł na służbę ambasadora portugalskiego, co dało mu awans na stanowisko kapelmistrza króla Portugalii João V (od 1719r.) oraz nauczyciela infantki Marii Barbary. Po jej ślubie z hiszpańskim następcą tronu Fernandem Scarlattim przeniósł się do Sewilli (1729r.), a następnie do Madrytu (1733r.), gdzie pełnił do śmierci funkcję nadwornego klawesynisty. Trzon dorobku kompozytora Scarlattiego stanowi muzyka klawesynowa, powstała w hiszpańskim okresie jego twórczości, w szczególności Esercizi per gravicembalo, znane dziś jako sonaty; odegrały one znaczną rolę w przezwyciężeniu stylu barokowego i krystalizacji nowej stylistyki klasycznej. Są to z reguły utwory homofoniczne o formie 2-częściowej, mono- lub wielotematycznej; niektóre z nich wykazują cechy → dualizmu tematycznego i stanowią zapowiedź klasycznej formy → sonatowej. Epokowe znaczenie sonat Scarlattiego polega również na odkryciu i wykorzystaniu wirtuozowskich możliwości faktury klawiszowej. – Ważniejsze kompozycje: ponad 550 sonat; 13 oper, m.in. Giustino (1703r.), Tolomeo et Alessandro (1711r.), Tetide in Sciro (1712r.), Amor d'un Ombra (1714r.), Berenice Regina d'Egitto (1718r.), Narciso (1720r.); oratorium, kantaty, serenady; muzyka kościelna – 3 msze, Stabat Mater; 16 sinfonii na orkiestrze. Dzieła klawesynowe wydał A. Longo (Mediolan 1906–08r., nowe wyd. 1970r.) oraz R. Kirkpatrick (wyd. faksymilowe wg rękopisów i pierwodruków, N. Jork 1971–72r.).

5. Louis Couperin, urodzony 1626r. w Chaumes en Brie, zmarł 29 VIII 1661r. w Paryżu, francuski organista i kompozytor. Od 1653r. był organistą przy kościele St. Gervais w Paryżu, od 1656r. także kapelmistrzem na dworze Ludwika XIV. Skomponował kilka utworów organowych, 2 fantazje na violę, 3 Symphonies na różne instrumenty i ponad 100 utworów klawesynowych, głównie tańców, utrzymanych w stylu kontrapunktycznym.

6. Jean Philippe Rameau, urodzony 1683r. w Dijon, zmarł 12 IX 1764 w Paryżu, francuski kompozytor i teoretyk, syn organisty katedry St. tienne w Dijon. Zanim osiadł na stałe w Paryżu (1723r.), odbył krótką podróż do Włoch; następnie był kapelmistrzem katedry w Awinionie, 1702–05r. organistą w Clermont-Ferrand, od 1709r. w Dijon, od 1713r. w Lyonie, od 1716r. ponownie w Clermont i od 1723r. w kilku kościołach paryskich. 1741r. otrzymał tytuł „compositeur de la chambre du roi”. Wieloletni pobyt w Paryżu wypełniała Jeana intensywna działalność twórcza, odtwórcza i organizatorska. W polemice na temat wyższości stylu włoskiego lub francuskiego Rameau wypowiadał się zdecydowanie po stronie muzyki francuskiej. Gdy wybuchł spór między → buffonistami i antybuffonistami, Rameau był (ok. 1752r.) głównym celem ataków zwolenników opery włoskiej, na których czele stał J.J. Rousseau. Twórczość Jeana obejmuje miniatury klawesynowe, utwory kameralne i opery. Jego utwory klawesynowe, zawarte w 4 zbiorach Pièces de clavecin (1706r., 1724r., ok. 1728r., 1741r.), są suitami tańców niekiedy o programowych tytułach, jak Les Soupirs, La Joyeuse, Un tambourin. Wraz z miniaturami F. Couperina stanowią one ważny etap w rozwoju faktury fort. W motetach i kantatach Rameau kontynuował styl francuskiego baroku (J.-B. Lully, M.-R. Delalande, A. Campra, M.A. Charpentier, L. i F. Couperin). Koncerty kameralne zawarte są w 5 cyklach Pièces de clavecin en concerts avec un violon ou une flûte et une viole ou un violon (1741r.). W operach Jeana nawiązał do Lully'ego (tematyka mitologiczna, rozbudowane partie chóralne, fragmenty baletowe).

Dzieła sceniczne Jeana obejmują:
1) tragdies lyriques, m.in. Samson (1733r.), Hippolyte et Aricie (1733r.), Castor et Pollux (1737r.), Dardanus (1739r.), Zoroastre (1749r.), Abaris ou Les Borades (1764r.);

2) opras-ballets – Les Fêtes d'Hb ou les Talents lyriques (1739r.), Le Temple de la gloire (1745r.), Les Fêtes de Polimnie (1745r.), Les Surprises de l'Amour (1748r.);

3) comdies-ballets, m.in. La Princesse de Navarre (1745r.), Plate ou Junon jalouse (1745r.);

4) ballets heroïques, m.in. Les Indes galantes (1735r.), Les Fêtes de l'Hymen et de l'Amour (1747r.), Anacron (1754r.);

5) pastorales hroïques, m.in. Zaïs (1748r.), Daphne et Egl (1753r.);

6) actes de ballet, m.in. Pygmalion (1748r.), La Guirlande (1751r.), La Naissance d'Osiris (1754r.), Zphire (ok. 1754r.);

7) muzykę do komedii, m.in. L'Endriague (1723r.), L'Enr-lement d'Arlequin (1726r.), Les Courses de Temp (1734r.). W swej twórczości scenicznej Jean rozwinął instrumentację, wprowadzając po raz pierwszy klarnety i rogi. Fundamentalne znaczenie mają prace teoretyczne Jeana: Trait de l'harmonie (1722r.), Nouveau système de musique thorique (1726r.), Gnration harmonique (1737r.), Dmonstration du principe de l'harmonie, servant de base à tout l'art musical (1750r.), Observations sur notre instinct pour la musique et sur son principe (1754r.), Code de musique pratique ou Mthodes pour apprendre la musique (1760r.), w których przedstawił zwarty system wiedzy o muzyce. Harmonia zajmuje w tym systemie miejsce centralne. Rameau stworzył teoretyczne podstawy harmoniki funkcyjnej (klasycznej i romantycznej); jest pierwszym wielkim teoretykiem systemu dur-moll. Pełne wydanie dzieł Jeana w 18 tomach ukazało się u Duranda w Paryżu (1895–1914r.).