Gajusz Juliusz Cezar – geniusz czy uzurpator?

Postać Gajusza Juliusza Cezara to jedna z najbardziej znaczących osobowości w historii ludzkości.

Urodził się 12 lipca 102 lub 100 roku p.n.e. Rodzina Cezarów wywodziła się od rodu Juliuszów, którego mitycznym założycielem był Eneasz. Była to zamożna patrycjuszowska rodzina. Mimo, że jej przedstawiciele sprawowali wysokie urzędy to bardzo ustępowała innym rodzinom tej grupy społecznej. Ojciec Cezara sprawował urząd pretora. Zmarł, gdy jego syn miał 16 lat osierocając jego i dwie córki Julie. Chłopaka wychowywała matka – Aurelia.

Zaledwie rok później w wieku 17 lat Cezar poślubił Kornelię – wnuczkę Korneliusza Cynny, stojącego wtedy na czele stronnictwa popularów. Po objęciu władzy w Rzymie przez optymatów Cezar w 82 roku p.n.e. otrzymał rozkaz od dyktatora Sulli, by rozwiódł się z Kornelią. Odmowa Cezara była jednoznaczna z wygnaniem. Skonfiskowano cały posag jego żony, jego majątek i odebrano mu tytuł „flamen Dialis” – kapłana Boga Jowisza. Działania jego krewnych doprowadziły do jego ułaskawienia.

Nie pozostał jednak w Rzymie, ale udał się na wschód, gdzie zaciągnął się do wojska. Brał udział w bitwie pod Mytelene, w której wsławił się odwagą, za co otrzymał „corona vita” – wieniec z liści dębowych.

Ku zaskoczeniu Cezara w 79 roku p.n.e. Sulla zrzekł się władzy. Jego następcą został Marek Emiliusz. Poniósł jednak wielką klęskę i zmarł na Sardynii.

Wtedy Cezar chcąc wykorzystać sytuację i osiągnąć większą popularność oskarżył Gnejusza Dolabellę – byłego konsula o nadużycia w Macedonii oraz później Gajusza Antoniusza – dowódcę wojskowego o złupienie wielu miast greckich. To posunięcie zmniejszyło jednak szanse Cezara na szybkie uzyskanie wysokiego stanowiska, dlatego na przełomie 75 i 74 roku p.n.e. wyjechał na wyspę Rodos.

W czasie podróży został napadnięty i pojmany przez piratów. Po 40 dniach aresztu został wykupiony za sumę 50 talentów. Po przybyciu do Miletu od razu zorganizował flotę i na jej czele wyruszył w stronę pirackich okrętów. Zaskoczył piratów i odniósł swoje pierwsze, samodzielne zwycięstwo.

Cezar powrócił do Rzymu. W 68 roku p.n.e. zmarła jego córka Julia, której pogrzeb wykorzystał dla celów politycznych. W tym samym roku stracił również swoją żonę – Kornelię.

Po tych wydarzeniach udał się do miasta Gades, a później w okolice doliny Padu.

Tam starał się zebrać oddziały i wywołać powstanie przeciw Rzymowi. Nie doszło jednak do tego i Cezar powrócił do Rzymu. Poślubił tam Pomponię – wnuczkę Sulli. Było to małżeństwo typowo polityczne pomiędzy popularem a optymatką. Chciał przez nie związać się z Pompejuszem. Zawarł również porozumienie z politycznym wrogiem Pompejusza – Markiem Krassusem.

W 65 roku p.n.e. został edylem kulturalnym. Zaciągnął spore długi i zorganizował igrzyska. W ten sposób uzyskał przychylność szerokich mas ludności. Dzięki wielu machinacjom Cezar został wybrany w 63 roku p.n.e. najwyższym kapłanem. Również wtedy uczestniczył w spisku Katyliny. Obydwaj chcieli dokonać zamachu stanu i przejąć władzę by uwolnić się od długów. Ich działania zostały udaremnione przez konsula Cycerona. Od tej pory na Cezarze ciążyły ciągłe oskarżenia o udział w spiskach.

Po ustąpieniu Cycerona z urzędu konsula, 1 stycznia 67 roku p.n.e. Cezar został mianowany pretorem. Po wielu atakach utracił jednak niedawno zyskany urząd. Został

natomiast mianowany namiestnikiem Hiszpanii. W 61 roku p.n.e. opuszczając Rzym Cezar został zatrzymany przez swoich wierzycieli, którzy domagali się natychmiastowej spłaty długów. Dzięki Markowi Krassusowi ,który poręczył za niego opuścił Rzym. W Hiszpanii Cezar pokonał plemiona zamieszkujące tereny Luzytanii i Galecji i po roku powrócił do Rzymu jako triumfator.

Ponieważ Cezar zdobył znaczny majątek dzięki łupom wojennym przywiezionym z Hiszpanii chciał je wykorzystać do zdobycia urzędu konsula. Spotkał się jednak ze zdecydowanym sprzeciwem senatu, który nie dopuścił do rozpoczęcia kampanii przedwyborczej Cezara. Ponieważ nie zdobył on wtedy upragnionego urzędy, a cały majątek przeznaczył na spłatę długów postanowił zawrzeć układ z Pompejuszem i Markiem Krassusem.

W ten oto sposób, w pełnej tajemnicy w 60 roku p.n.e. doszło do zawiązania porozumienia. Tak właśnie najsłynniejszy wódz, najmożniejszy bogacz i kandydat na konsula zawiązali I triumwirat w myśl zasady: „odtąd nie stanie się w Rzeczypospolitej nic, co nie podobałoby się któremukolwiek z trzech”.

Dzięki temu Cezar bez trudu został konsulem w 59 roku p.n.e. Przeprowadził wtedy wiele ustaw, które pozytywnie wpłynęły na interesy pozostałych triumwirów. Objął również namiestnictwo Galii Przedalpejskiej i Galii Narbońskiej.

W 58 roku p.n.e. Cezar rozpoczął podbój Gali, zamieszkiwanej wtedy przez szereg skłóconych ze sobą plemion. Cezar chciał zdobyć Galię głównie w celu uzyskania łupów wojennych. Wyparł Germanów, którzy również chcieli opanować Galię i dwukrotnie zaatakował Brytanię.

Triumwirat został przedłużony w 56 roku p.n.e. w Luce, ale w rzeczywistości praktycznie już nie istniał. W 53 roku p.n.e. zginął Marek Krassus w czasie walk w Syrii. W tym czasie Pompejusz zaczął nawiązywać porozumienie z senatem przeciwko Cezarowi, któremu grożono oskarżeniem za rozpętanie wojny. Te działania uniemożliwiły mu ponowny wybór na konsula.

Cezar widząc swoją złą sytuację w styczniu 49 roku p.n.e. wraz ze swymi 13 zaufanymi legionami przekroczył Rubikon w pobliżu Ariminum wypowiadając słowa: „Alea iacta est”(„Kości zostały rzucone”). To wydarzenie doprowadziło do wybuchu wojny domowej. Dla uprawomocnienia swoich działań Cezar ogłosił, że występuje w obronie praw trybunów ludowych, którzy zostali wygnani z Rzymu.

Pompejusz otrzymał specjalne pełnomocnictwa by powstrzymać Cezara, ale został zmuszony do opuszczenia Rzymu wraz z senatem i urzędnikami. Po tym zdarzeniu Labienus, jeden z najbliższych oficerów Cezara przeszedł na stronę Pompejusza. Cezar był załamany tym wydarzeniem, ale przebaczył Labienusowi i odesłał wszystkie jego bogactwa na południe.

Wojska Cezara poruszając się w kierunku Rzymu nie napotkały praktycznie żadnego oporu. Oddziały Pompejusza uciekały lub przechodziły na stronę Cezara. Jednym z większych sukcesów było zajęcie Korfinium. Cezar wypuścił na wolność wszystkich, którzy znajdowali się w zamku, łącznie z dowódcą Domicjuszem Ahenobarbusem.

Kolejnym zwycięstwem było zajęcie Dyrrachium, z którego Pompejusz razem z senatem uciekł za Adriatyk. Cezar stał się panem całej Italii. Nie pozostał jednak w Rzymie. Wyruszył w kierunku

Hiszpanii, gdzie stacjonowały legiony podległe Pompejuszowi. Ostatecznie dowódcy wojsk

Pompejusza – Afraniusz i Paterejusz zawarli pokój z Cezarem. W ten sposób praktycznie bezkrwawo zakończono wojnę w Hiszpanii.



Z początkiem grudnia 49 roku p.n.e. Cezar powrócił do Rzymu. Pozostał tam jednak tylko do czasu ponownego wyboru go na konsula, czyli 11 dni. Po upływie tego czasu i uzyskaniu stanowiska, wyruszył na wschód. Po wielu walkach na terenie Grecji Pompejusz został pokonany w 48 roku p.n.e. w bitwie pod Farsalos w północnej Grecji. Stamtąd uciekł do Egiptu, gdzie został zamordowany przez doradców króla Ptolemeusza, który w ten sposób chciał uzyskać przychylność Cezara. Cezar po przybyciu do Aleksandrii nie ukrywał żalu z powodu śmierci Pompejusza.

Wtedy w Egipcie panowała wojna domowa pomiędzy królową Kleopatrą a jej bratem. Kleopatra podstępem przeciągnęła Cezara na swoją stronę. Byli oni jednak oblegani w pałacu przez ludność Aleksandrii. Uratowała ich odsiecz w 47 roku p.n.e. Po opuszczeniu Egiptu przez Cezara, Kleopatra urodziła syna, którego nazwała Cezarionem (Cezarkiem).

Cezar kontynuował wojny. Kolejnym jego zwycięstwem było pokonanie Farancesa, który chciał przejąć królestwo Pontu. To zwycięstwo podsumował trzema słowami: „veni, vidi, vici” („przybyłem, zobaczyłem, zwyciężyłem”). W 46 roku p.n.e. pokonał wojska w Afryce Północnej na terenach dzisiejszej Tunezji i w 45 roku p.n.e. pod Mundą w Hiszpanii pokonał synów Pompejusza. Pomiędzy bitwami Cezar powracał do Rzymu. Miał jednak problemy z ustaleniem prawnych podstaw swojej władzy.

Od 59 roku p.n.e. był pięciokrotnie wybierany konsulem i trzykrotnie dyktatorem.

Ostatecznie 14 lutego 44 roku p.n.e. został mianowany dyktatorem wieczystym. Miał to być tytuł dożywotni. Cezar nie cieszył się nim jednak zbyt długo, gdyż 15 marca 44 roku p.n.e. został zasztyletowany w senacie. Otrzymał 23 ciosy sztyletem z czego śmiertelny był tylko jeden.

Głównymi spiskowcami byli Marek Juniusz Brutus, Decymus Juniusz Brutus, Gajusz Kasjusz Longinus, Gajusz Treboniusz, Serwiusz Sulpicjusz Galba, Lucjusz Mincjusz Basylus, Publiusz Serwiliusz Kaska i Lucjusz Tiliusz Cymber. Byli oni najbardziej zaufanymi współpracownikami Cezara, ale nie docenił ich. Zawdzięczali mu duże majątki i wysokie urzędy państwowe, czego nie mogli znieść. To właśnie pchnęło ich do zamordowania Cezara.

Ponieważ Cezar formalnie nie mógł uznać Cezariona za swego syna, więc jeszcze przed śmiercią na swego dziedzica wyznaczył wnuka swej młodszej siostry – Gajusza Oktawiusza, który przyjął nazwisko Gajusz Juliusz Cezar Oktawian.

1 stycznia 42 roku p.n.e. Cezar na mocy uchwały senatu i ludu rzymskiego został zaliczony w poczet bogów jako DIVUS IULIUS (BOSKI JULIUSZ).



Jak więc podsumować życie Cezara? Z pewnością był uzurpatorem. Osiągnął swą pozycję dzięki armii i to ona była główną podporą jego urzędów. Skupił w swoich rękach nieograniczoną władzę, do której dążył przez całe życie nie przebierając w środkach.

Chcąc ją utrzymać szukał oparcia wśród różnych grup ludności poprzez rozszerzanie kręgu rządzących. Chcąc zdobyć poparcie ogółu bogatych mieszkańców imperium rzymskiego, Cezar chciał nadać tej warstwie większe znaczenie polityczne wprowadzając wielu jej reprezentantów do senatu.

W celu uzyskania poparcia prowincji wprowadził szereg reform, przyznających prowincjom większe prawa. Najważniejszą reformą było wprowadzenie ustawy o zdzierstwach oraz rozpoczęcie pobierania podatków bezpośrednio przez państwo, co ograniczyło znacznie wyzysk prowincji. Nadal wielkie ciężary ponosiła ludność wiejska, ale

znacznie poprawiło się położenie arystokracji prowincjonalnej, na której poparcie liczył

Cezar.

Dążąc do wzmocnienia i większego zbliżenia podbitych ziem z Rzymem Cezar osiedlał w prowincjach licznych kolonistów. Ta polityka w sposób znaczny przyspieszyła proces

rozwijania i romanizacji prowincji. Wolni obywatele prowincji otrzymali prawa obywatelskie, dzięki czemu od tej pory arystokracja prowincjonalna mogła wchodzić w skład senatu.

Reformy Cezara wobec prowincji miały na celu zespolenie posiadłości rzymskich w jedno imperium oraz zmianę dotychczasowego ustroju państwa – miasta na ustrój dostosowany do potrzeb państwa światowego, jakim stawał się Rzym.

Również w sprawach plebsu Cezar był skłonny do kompromisów dla uzyskania popularności wśród ubogiej ludności Rzymu. Dla złagodzenia obciążeń spowodowanych przez wysokie komorne oraz zadłużenie plebsu Cezar doprowadził do umorzenia komornego za okres jednego roku i zaliczenie spłaconych procentów na poczet długów.

Ważnym posunięciem Cezara jako dyktatora była wprowadzona przez niego reforma agrarna. Spowodowała ona dwukrotne zmniejszenie liczby korzystających z darmowego rozdawnictwa zboża, a 80 tysięcy bezrobotnych mieszkańców otrzymało ziemie w koloniach. Dzięki reformie agrarnej Cezar osiągnął istotne cele polityczne i ekonomiczne poprzez usunięcie z Rzymu niebezpiecznego politycznie i bezużytecznego społecznie proletariatu miejskiego.

Najostrzejszą politykę stosował wobec niewolników. Głównym jego celem było zapewnienie warstwie panującej władzę nad niewolnikami. Pomimo wszystko stara rzymska arystokracja nie akceptowała władzy Cezara, opierającej się głównie na stanowisku dyktatora, z którego Cezar uczynił trwałą podstawę swojej władzy.

Wykorzystując swoje stanowisko otaczał się zaufanymi ludźmi. Zmniejszył rolę senatu, który został powiększony do 900 członków i do którego Cezar wprowadził 400 nowych, popierających go osób spośród byłych żołnierzy, oficerów oraz przedstawicieli prowincji.

Do ostatecznego umocnienia władzy Cezara doprowadziło mianowanie go na dyktatora wieczystego. Cezar nie próbował ukrywać istoty swej władzy i pogardy dla fikcji republikańskich. Zdawał sobie sprawę, że powstające imperium potrzebuje silnej ręki i zupełnie nowej polityki wobec zdobytych terenów.

Jego władza była silniejsza niż władza współczesnych mu królów, a jego imię stało się ostatecznie w niedalekiej przyszłości tytułem cesarskim.



Patrząc na Cezara widzimy jednak nie tylko uzurpatora, ale również doskonałego organizatora i reformatora państwa. Cały twórczy wysiłek dyktatora kierował się ku uregulowaniu politycznego i gospodarczego życia Rzymu, które popadło w groźny rozstrój, spowodowany wieloletnią anarchią oraz późniejszą wojną domową.

W trosce o dobro państwa zapewnił byłym żołnierzom środki egzystencji poprzez nadziały ziemskie; aby zapobiec zawiązywaniu się tajnych spisków rozwiązał wszystkie stowarzyszenia z wyjątkiem istniejących od dawna; zabronił piastowania namiestnictwa jakiejkolwiek prowincji dłużej niż dwa lata, aby nie dopuścić do nowej wojny domowej.

W okresie swego panowania Cezar przeprowadził liczne reformy wpływające na funkcjonowanie państwa rzymskiego. Najważniejszą z nich było wprowadzenia kalendarza juliańskiego, w którym po raz pierwszy uwzględniono rok przestępny, co bardzo uprościło system datowania. Wprowadzony przez Cezara kalendarz obowiązywał w większości państw Europy prawie do końca XVI wieku.

Zarządzenia Cezara rozwinęły wymianę handlową. Rozpoczął także przebudowę

Rzymu, kreśląc śmiałe plany urbanistyczne. Chciał uczynić Rzym centrum kulturalnym całego regionu. Wykonanie prac melioracyjnych i budowa systemu komunikacyjnego miały zapewnić Italii pomyślność ekonomiczną. Rozpoczęto wtedy budowę wielu potężnych budowli. Żeby jednak je wznieść trzeba było usunąć inne, gdyż ówczesny Rzym był miastem gęstym i ciasnym. Na Forum zaczęła powstawać hala sądowa – Basilica Julia. Na stokach Kapitolu świątynia Venus Genetrix, która zarazem miała stanowić ośrodek nowego Forum, zwanego Julium. Wszystkie te budowle nosiły rodowe nazwisko Cezara. Ich monumentalność miała ukazać ludowi moc i potęgę Cezara. Dodatkowo dyktator chciał również zbudować olbrzymią świątynię Marsa i teatr u stóp Kapitolu. Planował specjalnym kanałem poprowadzić przez miasto Tybr. Kolejnym punktem jego plany była rozbudowa portu w Ostii i osuszenie bagien na południe od stolicy i spuszczenie wody z jeziora Fucinus.

Cezar chciał nie tylko rozbudowywać i powiększać miasto. Chciał również poszerzyć całe imperium. Planował zorganizowanie dwóch wypraw wojskowych : przeciw Drakom – na północ od Dunaju oraz przeciw Partom – stale zagrażającym Syrii. Armia miała liczyć 16 legionów i 10000 jazdy. Cezar wyznaczył już swoich urzędników na rok 43, i 42. Marzeniem Cezara było pójść w ślady Aleksandra Wielkiego. Chciał stworzyć imperium sięgające od Atlantyku aż po wschodnie morza i oceany.

Plany Cezara sięgały daleko w przyszłość, lecz z powodu jego przedwczesnej śmierci nie udało się ich wszystkich zrealizować.

Cezar był człowiekiem wszechstronnym. Potrafił dowodzić armią i kontrolować zdobyte tereny. Pomimo przeciwności losu zawsze był energiczny, pracowity i pomysłowy.



Najlepiej charakteryzuje Cezara wypowiedź Cycerona, który był jego przeciwnikiem politycznym: „te są przymioty Cezara: usposobienie łagodne i życzliwe; ogromnie się rozkoszuje wybitnymi umysłami; ustępuje prośbom słusznym i wypływającym z poczucia obowiązku, ale nie próżnym i karierowiczowskim; jest człowiekiem bardzo bystrym i wiele przewidującym... Podziwiam powagę, sprawiedliwość i mądrość Cezara”.

Jako wódz armii i polityk wyzbył się wszelkiej nienawiści do wrogów. Niektórzy otrzymali od niego wysokie stanowiska i majątki.

Cezar był nie tylko politykiem. Pisał pamiętniki, interesował się zagadnieniami gramatycznymi, kolekcjonował dzieła sztuki. Do jego wybitnych dzieł można zaliczyć:

„Pamiętniki o wojnie z Galami”, „Pamiętniki o wojnie domowej”. Oba te dzieła mają nieskazitelną formę i są napisane piękną łaciną. Przez całe wieki były dla wielu pokoleń wzorem sztuki poprawnego wyrażania swych myśli.

Te wszystkie cech ukazują Cezara jako prawdziwego geniusza. Mimo że Cezar posiadał nieograniczoną władzę nie wykorzystywał jej tylko dla siebie. Najważniejsze dla niego było dobro Rzymu i jego mieszkańców. Ale właśnie za śmiałość i nowatorstwo swoich myśli oraz niedocenienie pokonanych przeciwników zapłacił życiem.

Czy Cezar był uzurpatorem czy geniuszem? Na pewno tym i tym. Ale z pewnością bardziej geniuszem skoro ponad 2000 lat po jego śmierci ludzie nadal zadają sobie to pytanie.