Gospodarka polska 1945 - '89

II wojna światowa przyniosła duże straty materialne a także zmianę granic; materialne – ok. 40% wartości majątku narodowego z 1939r. Przemysł – 33%. Rolnictwo – 35% (szczególnie w hodowli). Dochód narodowy w 45r spadł o 62% /1938r.

Po II wojnie światowej wprowadzono w Polsce system gospodarki wzorowany na rozwiązaniach radzieckich. Główną jego cechą było podporządkowanie gospodarki celom politycznym. Najważniejsze reformy to i akty prawne to: reforma rolna; nacjonalizacja przemysłu, transportu, banków; wprowadzenie monopolu państwa w handlu zagranicznym. W rezultacie upaństwowienia majątku narodowego i ograniczenia roli własności prywatnej, państwo przejęło odpowiedzialność za rozwój gospodarczy; władze państwowe ustalały cele gospodarcze i metody ich realizacji. Charakterystyczną cechą rozwoju gospodarczego było centralne planowanie gospodarki narodowej.

Opracowano plany mające moc prawną (dyrektywy) zobowiązujące organy państwowe do ich realizacji. było ich kilka np.: plan trzyletni (1947-49), sześcioletni (1950-55), a następnie kilka planów pięcioletnich. Od 1948 r. podjęto działania zmierzające do ograniczenia i likwidacji własności prywatnej, było to koniecznym warunkiem centralnego planowania (własność społeczna środków produkcji). Działania te były tylko częściowo skuteczne szczególnie w rolnictwie. Główny nacisk położono na rozwój przemysłu, mniej na rolnictwo, usługi, budownictwo mieszkaniowe czego skutki odczuwamy do dzisiaj.

W latach 70. dążono do modernizacji gospodarki i przyśpieszenia tępa wzrostu gospodarczego poprzez wzrost inwestycji. Uzyskane pożyczki i zakupy środków produkcji nie zostały właściwie wykorzystane. Po kilku latach euforii i budowania „drugiej Polski”, doszło pod koniec lat 70. do głębokiego kryzysu gospodarczego. Efektem gospodarki socjalistycznej była m.in.: rabunkowa eksploatacja bogactw naturalnych, destrukcja gospodarki i duże zadłużenie zagraniczne. W państwie nie funkcjonował mechanizm rynkowy. Ceny towarów ustalane były odgórnie i nie odzwierciedlały wartości produktów. Dodatnie wyniki finansowe przedsiębiorstw nie przysparzały im żadnych korzyści, a ujemne nie wpływały na ograniczenie ich działalności.

Do najważniejszych mankamentów gospodarki centralnej należą: niesprzyjanie poprawie efektywności gospodarowania i postępowi technicznemu, wpływ na równowagę ogólnogospodarczą, tendencję do biurokratyzacji gospodarki, ograniczenie inicjatywy przedsiębiorstw, brak zgodności między popytem a podażą. Zaletą było koncentrowanie sił i środków na najważniejszych - z punktu widzenia państwa – sprawach społecznych i gospodarczych. Było to szczególnie użyteczne w początkowym okresie odbudowy i rozwoju kraju. Sytuacja gospodarcza kraju pogorszyła się w latach 80. Próby reform zakończyły się niepowodzeniem; doszło do debaty „okrągłego stołu” i wyborów parlamentarnych 4 czerwca 1989 r.