Rynek pracy - jest to "MIEJSCE", w którym odbywa się proces kupna oraz sprzedaży pracy (można porównać go do placu handlowego w twojej miejscowości i tego, co tam się dzieje).
Kupującym - są firmy - pracodawcy, którzy mają określone potrzeby (chcą zatrudnić pracownika). Pracodawcy kształtują popyt na pracę.
Sprzedającym - są osoby poszukujące pracy. To one reprezentują podaż na rynku pracy.
Towarem - są wykształcenie, kwalifikacje, umiejętności, dyspozycyjność, siła fizyczna, itp.
Jeżeli planujesz pracować w swojej miejscowości lub najbliższej okolicy, to twoim zadaniem będzie poznanie - lokalnego rynku pracy.
Rynek pracy, obejmujący swoim zasięgiem np. województwo lub inny duży obszar określany jest mianem - rynku regionalnego
Krajowy rynek pracy obejmuje swym zasięgiem całą Polskę.
Na rynku pracy jest wielu kupujących, ale też wielu sprzedających.
Na rynku pracy panuje silna konkurencja wśród osób starających się o pracę, a na określone miejsca pracy, oferowane przez pracodawców jest wielu chętnych spełniających ich oczekiwania, nastaw się, więc na rywalizację.
Rynek pracy w Polsce ma swoje specyficzne cechy:
- Z czasem niektóre zawody znikają z rynku pracy. Jednocześnie pojawia się zapotrzebowanie ze strony pracodawców na pracowników winnych, nowych zawodach.
- W Polsce najwięcej nowych zawodów powstaje w sferze usług.
- Na niektórych lokalnych rynkach pracy brakuje pracowników w określonych zawodach, na innych rynkach notowany jest ich nadmiar.
Systematycznie rośnie zapotrzebowanie na pracowników, którzy maja coraz wyższe kwalifikacje i umiejętności.
Mechanizm rynkowy
Rynek pełni funkcję regulatora procesów gospodarczych poprzez relacje popytu i sprzedaży, w których ustala się ceny ( danego towaru ). Jest to tzw. „mechanizm rynkowy”.
Gospodarka jest systemem naczyń połączonych stąd powiązania rynku towarów z rynkiem finansowym a rynkiem dóbr konsumpcyjnych z rynkiem dóbr inwestycyjnych.
W gospodarce kapitalistycznej występuje tendencja do przekształcenia wszystkich produktów w towar. W tej gospodarce wszystko ma swoją cenę.
Towar to produkt pracy ludzkiej przeznaczony na sprzedaż. Zatem rynek jest tym miejscem gdzie dokonuje się wyceny tych dóbr i usług.
Rynek będąc najważniejszym weryfikatorem trafności podejmujących decyzji gospodarczych odgrywa role weryfikacji społecznej przydatności produkcji. Przecież dopiero na rynku ukazuje się czy dana produkcja lub usługi znajdą zaufanie odbiorcy. Chcąc sprzedać swoje usługi, poszczególni przedsiębiorcy zmuszeni są dostosować wielkość i strukturę podaży do wielkości popytu.
Podsumowując trzeba stwierdzić , że rynek jest podstawowym regulatorem gospodarki. Drugim takim regulatorem o charakterze wspomagającym jest państwo.
Polityka państwa na rynku pracy
W działalności państwa w zakresie bezrobocia można wyróżnić:
- politykę aktywną – stymulowanie globalnego popytu na towary – niskie podatki, niska stopa procentowa, podaż pieniądza, odpowiednie wydatki budżetowe, stwarzanie producentom warunków do rozwijania produkcji, roboty publiczne, prace interwencyjne, pożyczki dla przedsiębiorstw, tworzenie nowych miejsc pracy, szkolenia zawodowe – zdobywanie kwalifikacji.
- polityka pasywna – podstawową formą są zasiłki dla bezrobotnych.
Sytuacja na rynku pracy w Polsce
W wyniku transformacji systemu gospodarczego w Polsce zapoczątkowane w końcu 1990 r. pojawiło się jawne bezrobocie. Aktualnie w Polsce bezrobocie ma charakter strukturalny. Zmniejszanie bezrobocia wymaga przyspieszenie wzrostu bezrobocia do poziomu 5% PKB pod warunkiem, że ten wzrost ma charakter poza zatrudnieniowy.
Gospodarka rynkowa
Rynkiem nazywamy całokształt transakcji kupna i sprzedaży oraz warunków, w jakiej one przebiegają. Współcześnie rynek jest bardzo skomplikowany i działanie na nim wymaga specjalistycznej wiedzy.
Rynkiem są np. targowiska, hurtownia, państwowe i prywatne urzędy pracy, ogłoszenia ( sprzedam i kupię ), giełdy papierów wartościowych ( skup i sprzedaż akcji ).
Cechy systemu rynkowego:
- prywatna własność środków
- rynkowy mechanizm tworzenia cen
- cel przedsiębiorstw – zysk
- ograniczona ingerencja państwa
Niezależnie od formy każdy rynek charakteryzuje się tym, że odbywają się w nim transakcje kupna i sprzedaży, które posiadają swoją cenę. Na rynku powstają ceny poszczególnych produktów i usług a także kształtują się relacje cen pomiędzy nimi.
Ceny informują o zachęcie do podejmowania lub też rozszerzania danej działalności albo też do jej zmniejszenia lub zamiany. Ceny dla poszczególnych popytów gospodarczych są informacją dla przeprowadzenia poprawnego rachunku chomonicznego.
Przeprowadzenie poprawnego rachunku ekonomicznego warunkuje dopasowaniem struktury produkcji i usług do społecznego zapotrzebowania oraz do osiągnięcia zysków w długim okresie czasu.
Są dwa źródła danych o rynku pracy w Polsce: dane z urzędów pracy i badania aktywności ekonomicznej ludności (BAEL).
Według BAEL pracującymi są osoby (w wieku 15 lat i więcej), które w badanym okresie co najmniej przez godzinę pracowały zarobkowo (np. bez wynagrodzenia pomagając w prowadzeniu rodzinnego gospodarstwa rolnego). Osoby, które nie pracowały z powodu urlopu, choroby, strajku, przestoju, pogody itp., także należą do pracujących. Natomiast bezrobotni to ci, którzy nie pracowali, szukali pracy i byli gotowi ją podjąć.
Pracujący plus bezrobotni, czyli aktywni zawodowo, tworzą zasób pracy. Reszta ludności jest bierna zawodowo. Przepływy ludzi między tymi grupami są duże. Wielkość bezrobocia stanowi ich wypadkową.
Stopa bezrobocia to stosunek liczby bezrobotnych do liczby aktywnych zawodowo. Na podstawie wyników BAEL oblicza się także współczynnik aktywności zawodowej i wskaźnik zatrudnienia, czyli odsetek ludności (w wieku 15 lat i więcej) – odpowiednio - aktywnej zawodowo i pracującej.
Bezrobocie - to określony stan na rynku, kiedy podaż pracy przewyższa popyt na pracę.
Metody pomiaru bezrobocia. Dwie metody pomiaru stosowane w Polsce:
a) metoda wykorzystywania w statystyce – bezrobocie rejestrowane – metoda podstawowa,
Według tej metody bezrobotnymi są osoby:
1) zdolny do pracy i gotowy do jej podjęcia w ramach stosunku pracy,
2) pozostające bez pracy i nieuczący się w szkole ( z wyż. szkół wieczorowych i zaocznych )
3) zarejestrowanie w urzędzie pracy, jeżeli:
- ukończone 18 lat,
- nie ukończyły 60 lat (kobiety) lub nie ukończyli 65 lat (mężczyźni)
- nie nabyły prawa do emerytury,
- nie są właścicielami gospodarstwa rolnego,
- nie prowadzą pozarolniczej działalności.
b) metoda wykorzystywana w badaniach aktywności ekonomicznej ludności
( BAEL )
Według tej metody do bezrobocia zalicza się:
1) w okresie badanego tygodnia dane osoby nie pracowały nawet przez okres
1 godziny,
2) aktywnie poszukują pracy,
3) są gotowe aktywnie podjąć pracę,
Ze względu na nieco inne pojęcia bezrobocia przyjęte dane nieco się różnią. We wszystkich podanych informacjach podaje się adnotacje według GUS lub BAEL
Stopa bezrobocia – to procentowy udział w zarejestrowanych ludziach w liczbie cywilnej ludności aktywnie zawodowo szacowany przez urzędy statystyczne pod koniec każdego prezentowanego okresu ( miesiąca, kwartału, roku ).
Ludność aktywna zawodowo – to: osoby pracujące ( sektor publiczny i prywatny ) plus osoby bezrobotne.
Typy bezrobocia
- bezrobocie frykcyjne ( niskie do 3-4% ). W dynamicznej gospodarce stale pojawiają się niedopasowania miedzy wolnym miejscem pracy a wolna siłą roboczą. Ciągle zachodzą procesy napływu siły roboczej oraz odpływy. Zmiany miejsca pracy. Informacje o wolnych miejscach pracy jest niezgodne i musi upłynąć czas aż bezrobotni znajdą czekający na nich miejsca pracy. Chodzi o lepszą intensywniejszą pracę biuro pracy a z drugiej strony chodzi o intensywniejsze poszukiwanie miejsca pracy.
- bezrobocie strukturalne ( wysokie ) – powstaje wyniku niedopasowania nadwyżki siły podaży do popytu na tą siłę roboczą. Wynika to np. z upadku różnych branż – lub też jego restrukturyzacji oraz rozwoju i postępu technicznego ( np. komputeryzacji ) oraz osłabienia aktywności gospodarczej w danym państwie. Bezrobocie strukturalne, może mieć charakter bardzo trwały gdyż likwidacja wymaga dłuższego okresu czasu wynikającego np. ze zmiany zawodu, kwalifikacji czy też zmiany miejsca pracy,
- bezrobocie koniunkturalne – wynika z wahań koniunktury gospodarczej ( ma charakter czasowy)
- bezrobocie sezonowe,
- krótkookresowe do 3 miesięcy,
- średnio okresowe do 1 roku,
- długookresowe powyżej 1 roku,
Przyczyny bezrobocia
a) ujecie klasyczne - tu przyczyną powstania bezrobocia jest ograniczenie w swobodnym działaniu mechanizmu rynkowego. Chodzi o usztywnienie płac, czego domagają się związki zawodowe a nie obniżanie płac ( co wynika z popytu i podaży ). Zatem bezrobocie ma tu charakter dobrowolny. Ponieważ jest one wynikiem świadomego braku akceptacji pracowników wymogów akceptacji mechanizmu rynkowego. A te mechanizmy mówią o obniżeniach płac. A więc ingerencja gospodarki państwa w procesie gospodarczym nie jest potrzebna, aby zwalczać bezrobocie. Aby zwalczyć bezrobocie trzeba osłabić monopolistyczną rolę związków zawodowych,
b) ujęcie keynesowskie – tu przyczyną jest nie wystarczający popyt na towary. Bezrobocie ma charakter przymusowy, ponieważ producenci zmuszeni są zmniejszyć zatrudnienie i produkcję. W ujęciu keynesowskim potrzebna jest aktywna ingerencja państwa w procesy gospodarcze w zwalczaniu bezrobocia. Bezrobocie bywa silnie zróżnicowane geograficznie. Ważne grupy bezrobotnych to bezrobotni: długookresowi, młodzi, starzy, ukryci, fikcyjni.
Na rynku pracy popyt przedsiębiorstw na pracę i podaż pracy zależą od wysokości przeciętnej płacy realnej. Spadek płacy zwiększa zapotrzebowanie przedsiębiorstw na nowych pracowników; jej wzrost jest przyczyną zmniejszenia się zapotrzebowania.
Przez podaż pracy rozumie się – po pierwsze - liczbę osób aktywnych zawodowo, które tworzą zasób pracy, LF (ang. labour force) (pracujący plus bezrobotni); po drugie, linia AJ (ang. job acceptance) pokazuje liczbę tych aktywnych zawodowo, którzy naprawdę chcą i mogą przyjąć ofertę pracy za daną płacę realną. Podaż pracy zwiększa się w miarę wzrostu płacy realnej.
Równowaga na rynku pracy powstaje, kiedy zapotrzebowanie na pracę zrównuje się z jej ofertą, rozumianą jako liczba osób przyjmujących propozycje pracy za daną płacę realną. Istnieje wtedy bezrobocie dobrowolne (naturalne). Na przykład, niektórzy tylko dla zasiłku rejestrują się jako poszukujący pracy, a inni właśnie zmieniają pracę. Naturalna stopa bezrobocia to relacja bezrobocia dobrowolnego (naturalnego) do wielkości zasobu pracy.
Kiedy płaca jest wyższa od poziomu zapewniającego równowagę na rynku pracy, pojawia się bezrobocie przymusowe. Chodzi o tych aktywnych zawodowo, którzy nie mogą znaleźć pracy za obowiązującą na rynku płacę.
Obok podziału bezrobocia na dobrowolne i przymusowe ekonomiści stosują inne klasyfikacje. Wyróżniają np. bezrobocie frykcyjne (spowodowane naturalną mobilnością pracowników), strukturalne (powstaje, gdy struktura zapotrzebowania na pracę – np. geograficzna, czasowa, kwalifikacji – nie odpowiada podaży pracy) i cykliczne (wywołane załamaniami zagregowanego popytu). Ta klasyfikacja jest ważna, bo zależnie od rodzaju bezrobocia potrzebne są różne środki zaradcze.
Naturalne (dobrowolne) bezrobocie jest sumą bezrobocia strukturalnego i frykcyjnego. Reszta bezrobocia, czyli bezrobocie przymusowe, stanowi głównie bezrobocie cykliczne.
Masowe bezrobocie jest przyczyną ogromnego marnotrawstwa zasobów. Chodzi o nie wytworzone dobra (ich wartość sięga miliardów dolarów rocznie), a także o część środków przeznaczonych na pomoc dla bezrobotnych. Bezrobocie jest również przyczyną ludzkich cierpień. Chodzi np. o wyobcowanie bezrobotnych ze społeczeństwa, zanik kwalifikacji, stres, choroby, uzależnienia, rozwody, nędzę, przestępstwa, samobójstwa.
Chcąc zmniejszyć bezrobocie przymusowe ekonomiści klasyczni zalecają usunięcie przeszkód, utrudniających osiągnięcie przez płace poziomu równowagi. W tym celu chcą np. osłabiać związki zawodowe i likwidować płace minimalne. Natomiast zdaniem keynesistów takie środki nie są skuteczne, bo płace w nowoczesnych gospodarkach są względnie stabilne. Keynesiści sądzą, że lekarstwem na bezrobocie cykliczne jest ekspansywna polityka makroekonomiczna. Prawo Okuna i histereza utrudniają walkę z bezrobociem.
Jeszcze inne instrumenty służą do zmniejszania bezrobocia naturalnego. Należą do nich m. in.: obniżki opodatkowania dochodów z pracy, zmniejszanie zasiłków dla bezrobotnych, ulepszanie systemu pośrednictwa pracy, tanie szkolenia zawodowe, polityka przemysłowa.