Polska muzyka romantyzmu - Chopin i Moniuszko

Romantyzm wmuzyce obejmuje, razem znastępującym po nim neoromantyzmem, niemal cały XIXw. Charakteryzowała go duża ilość nurtów iindywidualizm postaw twórczych, dla których podstawę stylistyczną stanowił przejęty zokresu klasycyzmu warsztat kompozytorski. Wromantyzmie nastąpiło jednak przesunięcie akcentu na inne gatunki muzyczne, co wiązało się znowym programem estetycznym inowym typem ekspresji. Naczelnym postulatem estetycznym romantyzmu była idea syntezy sztuk — powiązania muzyki zinnymi sztukami, zwłaszcza zliteraturą. Wyrazem tego stała się pierwszoplanowa rola liryki wokalnej (F. Schubert, R. Schumann, F. Mendelssohn-Bartholdy, potem M.P. Musorgski, J. Brahms, H. Wolf, wPolsce — S. Moniuszko), wykorzystywanie pieśni jako tematu wmuzyce instrumentalnej (np. Kwintet fortepianowy „Pstrąg” Schuberta), rozwój miniatury instrumentalnej (Schumann, F. Chopin), opartej często na wzorcach pieśniowych (Pieśni bez słów Mendelssohna-Bartholdy'ego), aw okresie neoromantyzmu (2 połowa XIXw., np. C. Franck) przenikanie literackich imalarskich tematów do symfonii programowej, uwertury i poematu symfonicznego (F. Liszt) oraz realizowanie romantycznej idei syntezy sztuk w dramacie muzycznym (R. Wagner). Pod wpływem tendencji programowych (programowa muzyka), dominujących wmuzyce symfonicznej, nastąpiło wzbogacenie kolorystyki dźwiękowej; przejawiało się to wrozbudowie orkiestry, wrozwoju wirtuozostwa instrumentalnego (styl brillant), azwłaszcza wirtuozostwa fortepianowego (Chopin) iskrzypcowego (N. Paganini), wtechnice udoskonaleniach instrumentów, wrozkwicie sztuki instrumentacji (H. Berlioz, Liszt, Wagner, N.A. Rimski-Korsakow, R. Strauss) iw intensywnym wykorzystaniu wsymfonice głosów ludzkich (G. Mahler). Następowała też stopniowa rozbudowa harmoniki dur-moll aż do granic tonalności. Jednym zgłównych osiągnięć romantyzmu było wyodrębnienie stylów narodowych. Znalazło to wyraz wpowstawaniu szkół narodowych, przede wszystkim rosyjskich, czeskich, polskich, skandynawskich, które wniosły własną tematykę historyczną, baśniową oraz nowe środki wypływające ze stylizacji rodzimego folkloru. Nastąpił też rozkwit twórczości operowej wNiemczech, Francji iWłoszech (opera). Historyzm, kult przeszłości były wokresie romantyzmu ineoromantyzmu źródłem nurtu klasycyzującego (neoklasycyzm), utrzymywania się tradycyjnych form muzyki religijnej (msza, oratorium) igatunków instrumentalnych (sonata, symfonia, suita, wariacje).


FRYDERYK FRANCISZEK CHOPIN żył w latach 1810–49, był pianistą i największym kompozytorem polskim. Urodził się wŻelazowej Woli, gry fortepianowej uczył się wWarszawie uW. Żywnego, następnie kształcił się (1826–29) pod kierunkiem J. Elsnera wSzkole Głównej Muzyki. Od roku 1818 występował na koncertach publicznych wWarszawie, 1826 — wDusznikach, 1829 — wWiedniu. W 1830 opuścił Warszawę, aby rok później osiedlić się wParyżu. Początkowo często koncertował (Czechy, Niemcy, W. Brytania), zyskując sławę w Europie, później poświęcił się głównie kompozycji ipracy dydaktycznej. Kochanką jego i przyjaciółką byłaGeorge Sand, zktórą odbył podróż na Majorkę, do Marsylii iGenui. Chopin zmarł wParyżu w roku 1849.
Chopin utrzymywał kontakty zkołami europejskiej awangardy kulturalnej (R. Schumann, F. Mendelssohn-Bartholdy, F. Liszt, H. Heine, H. de Balzac, E. Delacroix iin.) iz emigracją polską (A. Mickiewicz, S. Witwicki, J. Ursyn Niemcewicz, C. Norwid, J. Fontana). Tworzył niemal wyłącznie kompozycje fortepianowe: zorkiestrą — 2 koncerty (f-moll 1829, e-moll 1830), Rondo à la Krakowiak, Wariacje na temat Mozarta; solowe — 3 sonaty, 2 fantazje, 27 etiud, 25 preludiów, 16 polonezów, 57 mazurków, 19 walców, 19 nokturnów, 4 ballady, 4 scherza, 4 impromptus, Barkarola, Berceuse iin. drobne utwory. Twórczość kameralna (trio fortepianowe, utwory na fortepian iwiolonczelę), pieśni solowe.
W twórczości Chopina można wyróżnić 3 okresy: do 1830 — okres młodzieńczy (wpływy wczesnoromantyczne), do 1839 — okres krystalizacji stylu ocechach romantycznych inarodowych, od 1839 — okres ostatni, mistrzowski, otwierający perspektywy postromantyczne. Styl Chopina łączy bogate treści emocjonalne zdoskonałością formy. Chopin zespolił tradycje muzyki fortepianowej zinspiracjami polskiego folkloru muzycznego, wykształcił specyficzny typ melodyki kantylenowej, wzbogacił zasób środków harmonicznych, m.in. dzięki wyzyskaniu właściwości tonalnych polskiej muzyki ludowej (skale, współbrzmienia). Stosował tempo rubato, polimetrię ipolirytmię, rozwinął izmodyfikował tradycyjne formy muzyczne (sonaty, etiudy, preludia), wniósł nowe elementy wzakresie stylizacji (tańce). Twórczość Chopina wywarła ogromny wpływ na muzykę 2 połowy XIX ipoczątku XXw., zwłaszcza kompozytorów neoromantycznych (F. Liszt, R. Wagner iin.) iprzedstawicieli szkół narodowych (rosyjskich, skandynawskich). Dla uczczenia pamięci Chopina powołano wiele stowarzyszeń muzycznych jego imienia (m.in. Towarzystwo im. Fryderyka Chopina). Podjęto ok. 70 wydań zbiorowych dzieł Chopina (na świecie), m.in. pod redakcją I.J. Paderewskiego, L. Bronarskiego iJ. Turczyńskiego 1949–61; od 1927 odbywają się wWarszawie Międzynarodowe Konkursy Pianistyczne im. F. Chopina.


STANISŁAW MONIUSZKO żył w latach 1819–72, był jednym z najwybitniejszych polskich kompozytorów. Od 1840 był organistą, dyrygentem teatru inauczycielem gry fortepianowej wWilnie. Odbywał podróże do Warszawy, Petersburga, Weimaru, Paryża. W 1858 został dyrygentem Opery Narodowej, w latach 1864–72 wykładał wInstytucie Muz. wWarszawie. Moniuszko był czołowym kompozytorem polskim 2 połowy XIXw. ipo F. Chopinie głównym przedstawicielem stylu narodowego wmuzyce polskiej. Stał się twórcą polskiej opery narodowej igłównym reprezentantem liryki wokalnej.
Onarodowościowym charakterze jego dzieł zdecydowały elementy folkloru polskiego (stylizacje pol. tańców ludowych woperach) oraz wątki tematyczne tekstów, do których tworzył muzykę — obrona sprawy chłopskiej wstosunkach społecznych (Halka), utrwalanie tradycji patriotycznych ipiękna polskich obyczajów (Hrabina, Straszny dwór). Opery Moniuszki cechuje bogactwo inwencji melodycznej, trafność muz. charakterystyki postaci ibarwność scen rodzajowych. Opery Moniuszki: Halka (libretto W. Wolskiego, wersja 2-aktowa wystawiana wWilnie 1848, wersja 4-aktowa wystawiona wWarszawie 1 I 1858), Flis (1858), Hrabina (1860), Verbum nobile (1861), Straszny dwór (1865), Paria (1869). Operetki iwodewile: Nocleg wApeninach (1839), Karmaniol (1840), Nowy Don Kichot (1841), Loteria (1843), Jawnuta (1852), balety: Monte Christo (1866), Na kwaterunku (1868). Moniuszkę inspirowały utwory polskich poetów, zwłaszcza A. Mickiewicza. Skomponował ponad 300 pieśni solowych publikowanych głównie wŚpiewnikach domowych (zeszyty 1–6 1844–59, zeszyty 7–12 wyd. pośmiertne 1876–1910). Najpopularniejsze znich: Dziad ibaba, Pieśń wieczorna, Znaszli ten kraj, O matko moja, Stary kapral, Prząśniczka. Kantaty: Milda (1848), Nijoła (1852), Widma (1865, wykonywana jako muzyczna ilustracja do II cz. Dziadów), Sonety krymskie (1868); ballada Pani Twardowska (1869); msze, 4 Litanie Ostrobramskie, Requiem; uwertura fantastyczna Bajka (1848), 2 kwartety smyczkowe, utwory fortepianowe, prace teoretyczne (Pamiętnik do nauki harmonii 1871). Od 1965 ukazują się zamierzone na 34 tomy Dzieła Moniuszki; Listy zebrane (1969); 1992 został zainicjowany wWarszawie I Międzynarodowy Konkurs dla Młodych Wokalistów im. S. Moniuszki