Chronologiczna lista Cesarzy Bizantyjskich

Arkadiusz (Flavius Arcadius) (377 lub 378-408) - syn cesarza Teodozjusza I Wielkiego i Aelii Flacylli. Od 383 panował nad wschodnią częścią imperium rzymskiego, gdy jego brat Honoriusz rządził częścią zachodnią. Mąż Aelii Eudoksji, miał z nią córkę Pulcherię. Zmarł w niewyjaśnionych okolicznościach mając 30-31 lat.

Teodozjusz II (ur. w kwietniu 401, zm. 28 lipca 450) - najstarszy syn cesarza Arkadiusza i wnuk Teodozjusza I Wielkiego. Był cesarzem wschodniorzymskim w latach 408-450 (został nim w wieku 7 lat).

Pozostawał pod przemożnym wpływem kobiet - siostry i żony. Za jego rządów dochodziło do sporów religijnych (burzenie synagog).Podejmowano wysiłki dyplomatyczne, mające odwrócić niebezpieczeństwo grożące ze strony Hunów. W 429 Teodozjusz powołał komisję mającą zebrać ustawy wydane przez Konstantyna Wielkiego i jego następców. Po pewnych trudnościach w 438 ogłoszono Codex Theodosianus. Za czasów Teodozjusza powstał uniwersytet w Konstantynopolu. Zmarł z ran odniesionych po upadku z konia.

Marcjan (ok. 392-457) - cesarz wschodniorzymski panujący w latach 450-457. Był jednym z wodzów w armii Aspara - magistra militum, czyli głównodowodzącego armii bizantyjskiej, pochodzącego z irańskiego ludu Alanów (tylko to stanęło mu na przeszkodzie w uzyskaniu korony). Cesarzem obrano Marcjana, który poślubił siostrę poprzednika, Pulcherię, choć było to fikcyjne małżeństwo. Władca wraz z żoną patronowali obradom soboru chalcedońskiego w (451) i budowie klasztoru świętego Marona w Syrii (452). W 453 armia cesarska przywróciła porządek w Jerozolimie, gdzie wdowa po Teodozjuszu II Eudokia, doprowadziła do wybuchu rewolty monofizytów i wygnała biskupa Juwenalisa (który za odwołanie poparcia dla monofizytyzmu uzyskał tytuł patriarchy). Na rozkaz Marcjana z Aleksandrii usunięto czołowego przedstawiciela monofizytów Dioskura, a na tron patriarszy wprowadzono prawowiernego Proteriosa, który został wkrótce zamordowany (457). W tym samym roku zmarł cesarz.

Leo I (401-474) - cesarz rzymski w latach 457 - 474 n.e., Trak z pochodzenia, żołnierz w armii Marciana. Walczył z Wandalami w północnej Afryce. Jego następcą był Leo II.

Leon II (467 - 17 grudnia 474). Był wnukiem cesarza Marcjana. Po śmierci Leona I został cesarzem Wschodu w 474. 3 tygodnie później jego ojciec Zenon mianował siebie współrządzącym cesarzem. Rok później nieznana choroba zabiła Leona II i jedynym cesarzem został jego ojciec.

Zeno (...-491) - cesarz wschodniorzymski od 9 lutego 474 do 9 kwietnia 491.

Leoncjusz I (Leontius) - uzurpator za panowania cesarza Zenona.

Anastazjusz (Anastasius) - jeden z pierwszych cesarzy bizantyjskich. Okres jego panowania przypada na lata 491-518.

Justyn I (518 - sierpień 527) n. e. - wieśniak tracki pochodzący z Naissus (dzisiejszy Nisz), walczył w armii rzymskiej, potem był dowódcą straży pałacowej ekskubitorów, a następnie po śmierci Anastazjusza został cesarzem Bizancjum. Zasłużony w walkach z Persami doświadczony żołnierz, obejmując tron był już zmęczonym człowiekiem. W państwie panował niepokój, zatem cesarz potrzebował wsparcia, które znalazł u bratanka Justyniana I. Wybór następcy przez Justyna I był korzystny dla Cesarstwa.

Justynian I Wielki, Iustinianus Flavius (właśc. Petrus Sabbatius) (ur. 11 maja 483 - zm. 13 listopada 565) - cesarz bizantyjski w latach 527-565. Zdolny, energiczny i dobrze wykształcony, zanim objął władzę, był oficerem konnej straży przybocznej cesarza tzw. scholarów.

Po śmierci swojego wuja Justyna I Justynian I postawił sobie ambitny cel odzyskania terytorium dawnego Cesarstwa Rzymskiego (Imperium Romanum) i jego potęgi. Prowadził więc wojny w Italii z Gotami, w Azji z Persami i w Afryce z Wandalami. Wodzowie Belizariusz i Narses odzyskali Afrykę, Italię i południowo-wschodnią część Hiszpanii, jednak nie były to trwałe podboje.

Justynian, gorliwy katolik, zasłynął też z zamknięcia w 529 pod zarzutem pogaństwa Akademii Ateńskiej (Platońskiej). Profesorowie w obawie przed represjami znaleźli schronienie w Persji.

Justynian był sprawnym reformatorem administracji państwowej. Niestety reformy i prowadzone wojny były bardzo kosztownymi projektami dla państwa, musiał więc podnosić podatki. 11 stycznia 532 mieszkańcy Konstantynopola po odrzuceniu przez cesarza ich żądań dotyczących obniżenia podatków i zmniejszenia kosztów administracji wzniecili powstanie zwane Powstaniem "Nika" (od okrzyku "zwyciężaj" podczas walk cyrkowych). Justynian I z trudem utrzymał władzę, bunt został krwawo stłumiony przez jednego z jego wodzów Belizariusza - zginęło ok. 30 tysięcy ludzi.

W 553 roku mocą swej cesarskiej władzy Justynian zwołał do Konstantynopola sobór, nie licząc się z opinią hierarchii kościoła Zachodu. Na soborze zostały potępione poglądy Ibasa i Teodoreta z Cyru.

Czas panowania Justyniana obfitował w wiele przemian pozytywnych dla państwa. Powołał komisję, złożoną z prawników i uczonych, której zadaniami były unowocześnienie i usystematyzowanie prawa rzymskiego. Na czele zespołu stanął prawnik Trybonian. Najpierw komisja wydała Digesta - zbiór opinii wybitnych rzymskich prawników na temat konkretnych przypadków prawnych. Największa zasługą justyniańskiej komisji kodyfikacyjnej było spisanie "Kodeksu Justyniana" (Corpus iuris civilis, 528-534). Również jego słynna małżonka Teodora przyczyniła się do nadania kobietom w kodeksie wielu praw.

Za panowania Justyniana I Wielkiego powstało wiele budowli użyteczności publicznej, a prestiżowym przedsięwzięciem było ufundowanie bazyliki Hagia Sophia (Mądrości Bożej) w Konstantynopolu. Świątynie budował władca nawet w dalekich prowincjach - np. Kościół San Vitale w Rawennie. Monumentalne budowle, akwedukty, drogi i mosty oraz łaźnie publiczne miały zapewnić Justynianowi propagandowy sukces wśród obywateli cesarstwa. Jednak kwitnące donosicielstwo, brak tolerancji religijnej (potajemne praktyki były karane śmiercią), ostra cenzura i próżność cesarza psuły ten wizerunek.

JUSTYN II
Tyberiusz (ur. 520 - zm. 14 sierpnia 582) - cesarz wschodniorzymski w latach 578-582. Pochodził z Tracji. Był komesem straży przybocznej cesarza Justyniana I Wielkiego. W 574 został usynowiony przez cesarza Justyna II. Po jego śmierci został obrany cesarzem, a lud zebrany na hipodromie chciał zmusić go do ślubu z wdową po poprzedniku Zofią. Tyberiusz miał jednak żonę - Anastazję. Zofia na darmo czekała na rozwód imperatora. Faworytem cesarza był Maurycjusz, który wsławił się w walce z Persami. W 579 Awarowie pod wodzą Bajana zażądali oddania miasta Sirmium (dziś Sremska Mitrovica w Serbii). Tyberiusz się nie zgodził, Awarowie przystąpili do oblężenia i zajęli Sirmium. Tyberiusz wkrótce ciężko zachorował. Zaręczył swoja córkę Konstantynę z Maurycjuszem i rychło zmarł.

Maurycjusz (539 - 602) - cesarz bizantyjski w latach 582-602. Rodzina władcy pochodziła z Kapadocji - Maurycjusz był mocno związany ze swym ojcem Pawłem. Żona Konstantyna urodziła cesarzowi pięciu synów i cztery córki. Był faworytem poprzedniego władcy, Tyberiusza. W 578 pełniąc jeszcze funkcje komesa straży przybocznej, zdołał pokonać Persów. Chory Tyberiusz uczynił go cezarem i zaręczył ze swą córką Konstantyną, a po jego śmierci Maurycjusz został cesarzem. Władca uzyskał pomoc króla Franków Childeberta przeciwko Longobardom w Italii.

Utworzył Egzarchat Raweński, powierzając Smaragdusowi pełnię władzy nad bizantyjskimi posiadłościami na Półwyspie Apenińskim. Kartagina stała się siedzibą utworzonego egzarchatu afrykańskiego. Maurycjusz pozwolił na używanie przez patriarchę Konstantynopola tytułu patriarchy ekumenicznego (oikoumenes). Przeciwko temu zaprotestował papież Grzegorz Wielki, przybierając tytuł Servus servorum Dei ("sługa sług Bożych").

W 586 szwagier cesarza, Filipikos, pokonał Persów w Armenii. Obniżono jednak żołd o 1/4, co doprowadziło do buntu armii i obraniem na cesarza Germanosa - komendanta wojsk w Fenicji Libańskiej. W 590 armia, dzięki interwencji patriarchy Antiochii, ponownie uznała Maurycjusza za władcę. Germanosa ułaskawiono. Tymczasem jeden z perskich satrapów zabił szacha Hormizdasa a jego syn Chosroes zbiegł do Bizancjum. Mimo sprzeciwu senatu, cesarz wsparł syna zamordowanego sasanidzkiego monarchy i osadził Chosroesa II na tronie w Seleucji-Ktezyfoncie. Rozpoczęto następnie wojnę z Awarami, jednak ci oblegli stolicę w roku 600 i trzeba było wypłacić im 100 tysięcy sztuk złota.

W 602 roku Maurycjusz wydał wojskom rozkaz przezimowania po drugiej stronie Dunaju. Doszło do buntu podoficera Fokasa, który zajął stolicę. Cesarz wysłał syna Teodozjusza z listami do Chosroesa II. Niestety chłopiec nieopatrznie zawrócił z drogi i został zabity. Fokas kazał zabić synów cesarza na jego oczach, następnie zamordowano Maurycjusza, jego żonę i córki zamknięto w klasztorze, a później także zabito. Papież Grzegorz Wielki dowiedziawszy się o tragedii, która rozegrała się w Konstantynopolu, wysłał Fokasowi list gratulacyjny. Wkrótce jako mściciel Maurycjusza wystąpił Chosroes II, rozpoczynając 20-letnie wojenne zmagania Bizancjum i Persji.

Fokas - cesarz bizantyjski w latach 602-610. Rok i miejsce urodzenia przyszłego cesarza są nieznane. Wiadomo, że był niższym oficerem armii bizantyjskiej, walczącej z Awarami i Bułgarami. Oddziały te zbuntowały się w 602, gdy cesarz Maurycjusz wyznaczył im na leża zimowe terytoria za Dunajem, będące pod kontrolą wroga. Zbuntowani żołnierze ruszyli pod wodzą Fokasa na Konstantynopol i przy pomocy mieszkańców miasta obalili Maurycjusza. Cesarzem został Fokas. Na rozkaz nowego władcy Maurycjusza i jego pięciu synów. W momencie objęcia władzy przez Fokasa sytuacja cesarstwa była zła. Skarbiec państwa nie wytrzymywał ogromnych wydatków związanych z wojnami toczącymi się prawie na wszystkich granicach. Początkowo Fokas zyskał popularność obniżeniem, wysokich za Maurycjusza, podatków. Jednak sytuacja kraju szybko się pogarszała.

W 603 wojnę cesarstwu wypowiedział władca Persji Chosroes II, co rozpoczęło trwający ponad 20 lat konflikt (zobacz: wojny rzymsko-sasanidzkie), który wymagał zaangażowania ogromnych środków. Fokas utrzymywał przyjazne stosunki z przywódcami zachodniego chrześcijaństwa. Papież Grzegorz I chwalił go za dekret uznający supremację kościoła rzymskiego, a [[papież Bonifacy III wystawił mu na Forum w Rzymie kolumnę. Uległość Fokasa wobec biskupów Rzymu przysporzyła mu wielu wrogów we własnym kraju.

W 608 uznali oni, że po rządami Fokasa kraj kroczy ku zagładzie i namówili do buntu egzarchę (namiestnika) Afryki Herakliusza. Ten wysłał do Egiptu armię pod wodzą swojego syna - również Herakliusza. Przeciwko rebeliantom Fokas wysłał wojska, które walczyły z Persami. Pozostawił w ten sposób wschodnią granicę cesarstwa bez zawodowej armii, co pozwoliło Chosroesowi II zająć liczne terytoria. Po miesiącach ciężkich walk rebelianci opanowali Egipt. Fokas próbował jeszcze bronić się w Konstantynopolu, ale jego zięć, który miał dowodzić obroną, przeszedł na stronę buntowników. Fokas został obalony i zabity. Jego szczątki spalono na stosie. Nowym cesarzem został młody Herakliusz.

Ośmioletni okres panowania Fokasa był oceniany przez dawnych historyków bardzo źle. Powszechnie uznawano go za jednego z najgorszych tyranów, jacy rządzili Cesarstwem Bizantyjskim. Obarczano go winą za kryzys cesarstwa i klęski w wojnie z Persami. Niektórzy historycy uważają jednak, że przynajmniej część tych opinii jest efektem propagandy zwolenników Herakliusza.

Herakliusz (574–641) – cesarz wschodniorzymski (bizantyjski) panujący w latach 610–641. Syn Herakliusza - egzarchy afrykańskiego z Kartaginy. Miał dwie żony: Eudoksję, którą poślubił w dniu koronacji i Martynę (swoją siostrzenicę) poślubioną po śmierci pierwszej żony w 612. Małżeństwu temu bezskutecznie sprzeciwiał się patriarcha Konstantynopola Sergiusz.

W 610 Herakliusz obalił uzurpatora Fokasa i pomścił śmierć prawowitego cesarza Maurycjusza zamordowanego w 602. Władca pragnął zakończyć wojnę z Persją rozpoczętą przez Chosroesa II, który wystąpił przeciwko Fokasowi jako mściciel swojego przyjaciela Maurycjusza i zajął część wschodnich prowincji imperium. Władca Persji nie odpowiedział na list z propozycją pokoju. W 611 Persowie zajęli bizantyjską Antiochię. W 614 wódz Chosroesa II - Szachin wkroczył do Chalcedonu. W 614 padła także Jerozolima - tamtejszy patriarcha Zachariasz wraz z 35 tysiącami chrześcijan został uprowadzony, żołnierze perscy zabrali relikwie Krzyża Świętego. W 619 padła Aleksandria. Żydzi, którzy widzieli w Persach swoich wyzwolicieli, rozpoczęli grabież chrześcijańskich posiadłości, mordowanie i sprzedawanie w niewolę chrześcijan oraz odbudowę Świątyni Heroda w Jerozolimie.

Wkrótce jednak Persowie zmienili politykę wobec wyznawców Chrystusa. Wezyrem na dworze perskiego monarchy został chrześcijanin Jazid. Poparto monofizytów, którzy wygnali duchownych uznających kanony soboru chalcedońskiego. W tym samym czasie (626) Cesarstwo zaatakowali także Awarowie. Na prowadzenie wojny patriarcha Sergiusz oddał cesarzowi skarbiec patriarchalny. Patriarcha zabronił także Herakliuszowi przenieść stolicę do Kartaginy, co rozważał cesarz. W 628 roku w bitwie pod Niniwą rozgromiono perską armię. Po śmierci Chosroesa II jego następca Kawad II zawarł z Bizancjum pokój. Herakliusz odzyskał zrabowane kilkanaście lat wcześniej relikwie i wraz z Martyną odwiózł je do Jerozolimy. Wkrótce na Cesarstwo spadła inwazja arabska. Osłabione wieloletnią wojną i sporami natury religijno–narodowej państwo nie było w stanie się oprzeć nowym wrogom. W 635 Halid ibn al–Walid zdobył Damaszek i Emesę, a w 636 wojska cesarskie przegrały bitwę nad rzeką Jarmuk. W 638, po 7–miesięcznym oblężeniu, patriarcha Jerozolimy Sofroniusz poddał miasto kalifowi Omarowi. W 640 padła Cezarea Nadmorska, a w 640 pod Heliopolis w Egipcie brat cesarski Teodor poniósł klęskę z rąk wodza Amr ibn al–Asa. W 641 patriarcha Aleksandrii Kyros wynegocjował, mimo oporu władcy, 11–miesięczny rozejm, w czasie którego wojska bizantyjskie się wycofały.

Herakliusz nie dożył tego - zmarł 11 lutego 641. Cesarz prowadził aktywną politykę religijną - popierał doktrynę monoteletyzmu, stworzoną przez patriarchę Sergiusza, mającą pojednać monofizytów z państwem i Kościołem. W 638 cesarz wydał Ekthesis – edykt narzucający monoteletyzm: zakazał on poglądu o dwóch działaniach w Jezusie, a narzucał (potępioną później) tezę, iż Jezus miał jedną bosko–ludzką wolę i działanie. Szczytna idea stała się bezprzedmiotowa gdyż Arabowie odebrali cesarstwu prowincje, które zamieszkiwali monofizyci. Nie zrealizowano także edyktu nakazującego żydom chrzest i porzucenie wiary przodków, choć kilka tysięcy żydów wybrało przejście na chrześcijaństwo.

Konstans II (Constans II Heraclius Pogonatus) (641-668) - cesarz bizantyjski.

KONSTANTYN IV

JUSTYNIAN II

Leoncjusz II (Leontius II) (660-705) - cesarz bizantyjski w latach 695-698, wcześniej dowódca wojsk. Uzurpator, wyniesiony na tron przez ludność Konstantynopola równocześnie z wypędzeniem Justyniana II. Zabity przez Justyniana II po jego powrocie na tron.

Tyberiusz III - cesarz bizantyjski, panujący w latach 698-705. W 698, jeszcze za panowania Leoncjusza II, Arabowie zajęli Kartaginę, kładąc kres panowaniu bizantyjskiemu w Afryce. Na odsiecz miastu wysłano flotę, która musiała się jednak wycofać. U wybrzeży Krety obrano cesarzem drongariosa (admirała) Apsimarosa, który przybrał imię Tyberiusz III. Leoncjuszowi II obcięto nos i wysyłano go do klasztoru. Brat cesarza Herakliusz odzyskał Cypr, będący w posiadaniu Arabów od 649. W 705 pod murami stolicy pojawili się Bułgarzy pod wodzą chana Terwela, wspierającego obalonego kilka lat wcześniej Justyniana II. Udało im się zająć Konstantynopol, a Leoncjusz II z Tyberiuszem III zginęli.

Justynian II (przywrócony na tron)

LEON III (675–741), założyciel dyn. syryjskiej, cesarz bizant. od 717; odparł Arabów oblegających 717–718 Konstantynopol; odzyskał część posiadłości bizant. w Azji Mniejszej; zwalczał oddawanie czci obrazom oraz figurom rel. (ikonoklazm) i 730 spowodował zerwanie stosunków z Kurią Rzymską.

IRENA (ok. 752–803), z dyn. syryjskiej, cesarzowa bizant. 797–802; regentka za małoletniości ces. Konstantyna VI (od 780), później sprawowała wraz z nim rządy; za jej panowania wzmógł się nacisk państwa bułg. i Arabów; w celu złagodzenia konfliktów wewn. w kraju doprowadziła do przywrócenia 787 na Soborze Nicejskim II kultu obrazów (ikonoklazm); obalona przez armię.