Konstytucja kwietniowa z 1935 r.

Działalność ustawodawcza rządów sanacyjnych szła w kierunku umacniania władzy i ograniczania wpływów opozycji. Gdy po zamachu majowym J. Piłsudskiego w 1926r. władzę przyjęła sanacja głównym celem tego obozu rządzącego była zmiana konstytucji.
W marcu 1935r., projekt konstytucji powrócił pod obrady sejmu. Poprawki Senatu rozpatrywano jednak nie w trybie dyskusji nad projektem konstytucji, lecz w trybie poprawek do zwykłej ustawy, nie wymagającym większości 2/3, lecz 11/20 głosów. Posłowie sanacyjni odrzucili sprzeciwy opozycji i przegłosowali poprawki zwykłą większością. Opozycja miała zatem podstawy do twierdzenia, że nową konstytucję uchwalono niezgodnie z obowiązującą procedurą. 23 IV 1935r. Prezydent Ignacy Mościcki złożył swój podpis na sygnowanym uprzednio przez J. Piłsudskiego tekście Konstytucji.

Model ustrojowy wprowadzony w Polsce tą konstytucją dający silną pozycję głowie państwa, określany jest ustrojem autorytarnym. Konstytucja marcowa wprowadziła zasadę koncentracji władzy państwowej w rękach prezydenta. Prezydent nie ponosił odpowiedzialności ani politycznej, ani konstytucyjnej. Rezygnowano w ten sposób z zasady zwierzchnictwa narodu i zasady podziału władzy. Konstytucja zrywała z zasadą równych praw politycznych wszystkich obywateli, zapewniała też państwu szerokie możliwości ingerencji we wszystkie sfery życia społecznego. Nowa ustawa zasadnicza opierał się na następujących zasadach: jednolitej i niepodzielnej władzy państwowej, elitaryzmu, współdziałania obywateli z państwem dla realizacji dobra wspólnego. Jednocześnie wprowadzała pojęcie państwa, jako dobra wspólnego wszystkich obywateli. Na czele państwa stał prezydent, który miał szerokie uprawnienia, pod jego zwierzchnictwem znajdował się rząd, parlament, siły zbrojne, sąd i kontrola państwowa. Jego kompetencje dzieliły się na dwie grupy: prerogatywy i uprawnienia zwykłe. Prerogatywy wynikały z władzy osobistej prezydenta i nie wymagały kontrasygnaty czyli zgody ministrów.

Do prerogatyw zaliczano: wskazanie kandydata na następcę funkcji wskazanie następcy na czas wojny, nominowanie sędziów Trybunału Stanu, stosowanie prawa łaski, powoływanie 1/3 składu Senatu, rozwiązywanie parlamentu przed upływem kadencji, oddawanie ministrów pod Sąd Trybunału Stanu, powoływanie i odwoływanie: premiera, prezesa Sądu Najwyższego, Naczelnego Wodza, Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych, prezesa Najwyższej Izby Kontroli.

Uprawnienia zwykłe prezydenta wymagały kontrasygnaty premiera i właściwego resortowo ministra. Zakres tych uprawnień był bardzo szeroki, szczególnie w zakresie ustawodawczym. Prezydent miał prawo wydawania dekretów z mocą ustawy. Wobec ustaw uchwalanych przez parlament prezydent posiadał prawo veta zawieszającego, aż do ponownej uchwały w tej samej sprawie. W sprawach ustawodawstwa konstytucyjnego prezydent posiadał samodzielna inicjatywę ustawodawczą, a zgłaszane przez niego projekty musiały być poddawane głosowaniu w całości. Prezydent był również zwierzchnikiem polityki zagranicznej.

Wyboru prezydenta miało dokonywać Zgromadzenie Elektorów, w jego skład wchodziło 50 członków wybranych przez Sejm, 25 wybranych przez Senat oraz 5 wirylistów (marszałkowie Sejmu i Senatu, I- wszy Prezes Sądu Najwyższego, Generalny Inspektor Sił Zbrojnych i Prezes Rady Ministrów). Elektorzy wybrani z izb parlamentu mieli pochodzić spośród „najgodniejszych obywateli”. Kandydat wybrany przez Zgromadzenie Elektorów zostawał prezydentem tylko wtedy, gdy ustępujący prezydent nie skorzystał z prerogatywy wskazania własnego kandydata na następcę. Jeżeli by to uczynił, o obsadzie stanowiska prezydenta decydować miało głosowanie powszechne. Kadencja prezydenta wynosiła 7 lat.
Rada Ministrów. Rząd był politycznie odpowiedzialny przed prezydentem. Odpowiedzialność konstytucyjna realizowana była nadal przed Trybunałem Stanu, z tym, że wniosek o postawieniu ministra przed Trybunałem mógł złożyć osobiście prezydent, bądź połączone izby parlamentu 3/5 głosów. Kolejną formą odpowiedzialności rządu była odpowiedzialność parlamentarna. W wypadku uchwalenia votum nieufności przez Sejm, prezydent mógł odwołać rząd, rozwiązać parlament, bądź skierować wniosek o braku zaufania jeszcze pod głosowanie Sejmu. W ramach rządu wzmocnieniu uległa pozycja premiera, do którego zadań należało ustalanie ogólnych zasad polityki państwa. Rada Ministrów posiadała inicjatywę ustawodawczą, wydawała rozporządzenia wykonawcze oraz decydowała w sprawach przekazanych przez ustawy do jej kompetencji.
Władze ustawodawcze. Parlament nadal składał się z dwóch izb. Jego uprawnienia natomiast zostały ograniczone zarówno w kwestii ustawodawczej (między innymi : wyłączenie inicjatywy ustawodawczej we wszystkich sprawach pociągających za sobą wydatki ze skarbu państwa) oraz ograniczono uprawnienia kontrolne w stosunku do rządu na rzecz prezydenta. Zwiększyła się rola Senatu i zmieniły zasady prawa wyborczego. Sejm składał się z 208 posłów wybieranych w wyborach powszechnych, równych, tajnych i bezpośrednich. Partie polityczne zostały pozbawione prawa wystawiania własnych list wyborczych. Kandydatów na posłów zgłaszać miały Zgromadzenia Okręgowe, w skład którego wchodzili przedstawiciele samorządu terytorialnego, gospodarczego i zawodowego.. Zgromadzeniu przewodniczył komisarz wybrany przez ministra spraw wewnętrznych. Czynne praw wyborcze przysługiwało obywatelom, którzy ukończyli 24 lata, bierne tym, którzy ukończyli 30 lat. Senat liczył 96 członków z czego tylko 2/3 pochodziło z wyborów. Czynne prawo wyborcze do Senatu przysługiwało tylko obywatelom zaliczonym do elity obywatelskiej, czyli tym którzy posiadali tytuł zasługi (odznaczenia państwowe), bądź tytuł wykształcenia (co najmniej średnie zawodowe lub stopień oficerski), bądź wreszcie tytuł zaufania (obywatele piastujący stanowiska z wyboru w organach samorządowych). Cenzus wieku wynosił tu 30 i 40 lat. Kadencja obu izb trwała 5 lat.

Prawa i obowiązki obywatelskie.
Konstytucja kwietniowa stała na stanowisku podporządkowania praw jednostki państwu i jego interesom. Prawa i obowiązki obywatelskie nie zostały zamieszczone w odrębnym rozdziale, lecz były rozproszone po całym tekście konstytucji. Niektóre z nich zostały przyjęte z konstytucji marcowej. Wyraźnie widoczne było uszczuplenie praw w porównaniu z poprzednią konstytucja.

Art. 4, ustęp 1 „W ramach Państwa i w oparciu o nie kształtuje się życie społeczeństwa”.
Art. 6, „Obywatele winni są Państwu wierność oraz rzetelne spełnianie nakładanych przez nie obowiązków”
Art. 7 ustęp 1 „Wartością wysiłku i zasług obywatela na rzecz dobra powszechnego mierzone będą jego uprawnienia do wpływania na sprawy publiczne”
Art. 9, „Państwo dąży do zespolenia wszystkich obywateli w harmonijnym współdziałaniu na rzecz dobra zbiorowego”


Opis Konstytucji kwietniowej z 1935 r. na podstawie "Historii Ustroju Polski" S. Samsonowicza i "Historii 1871-1939" A. Radziwiłł.