Słowniczek pojęć historycznych

1. Abolicjonizm – ruch na rzecz zniesienia niewolnictwa działający w XVII–XIX wieku w Ameryce
2. Absolutyzm – forma rządów, w której całość władzy sprawuje władca
3. Anarchizm – ruch społeczno polityczny, którego postulatem jest zniesienie państwa, jako instytucji przyczyniającej się do nierówności w społeczeństwie
4. Aneksja – wcielenie przez państwo terytorium należącego do innego państwa
5. Anglikanizm – odłam protestantyzmu reprezentowany przez angielski kościół
6. Animozja – niechęć, uraza, pretensja
7. Anschluss – program włączenia Austrii do państwa niemieckiego
8. Antagonizm – wrogość, konflikt, złe stosunki
9. Antropogonia – mitologiczne lub religijne wyobrażenie o pochodzeniu człowieka
10. Arbitraż – procedura rozstrzygnięcia sporów za zgodą stron przez wyznaczoną do tego instytucję
11. Asceza – ograniczenie potrzeb życiowych (np. przez post)
12. Asymilować – wchłaniać poprzez oddziaływanie własnej kultury
13. Autochtoni – rdzenni mieszkańcy, tubylcy
14. Banita – wygnaniec
15. Białe Plamy – fragmenty dziejów nieopisane przez historyków z powodu zakazu władz
16. Bohema – środowisko artystyczne odznaczające się swobodnym stylem życia
17. Buddyzm – system filozoficzny stworzony przez Buddę, głoszący, iż celem życia człowieka jest wyzwolenie się do cierpienia i osiągnięcia stanu nirwany (wygaśnięcia pragnień): wg buddystów (obecnie ok. 600 mln ludzi, głównie w Azji) droga do tego prowadzi poprzez kolejne, coraz doskonalsze wcielenia zależne od przestrzegania zasad moralnych, praktykowania ascezy i medytacji
18. Bulla – pismo wystosowane przez papieża
19. Burżuazja – termin używany od XV w. w odniesieniu do najbogatszych mieszkańców miast
20. Cechy – zawodowe organizacje rzemieślników
21. Charyzmatyczny – cechy osobowości dające autorytet i posłuch
22. Cytadela – twierdza zbudowana w mieście, służąca do jego obrony lub utrzymania władzy nad mieszkańcami
23. Cywilizacja
24. efekty działań ludzkich zmierzających do opanowania sił przyrody zaspokojenia potrzeb materialnych
25. kultura społeczeństw rozwiniętych, cechująca się m.in. istnieniem instytucji państwa, systemu prawa, nauki i techniki, sztuki, literatury religii i filozofii
26. Danina – obowiązkowe świadczenie poddanych na rzecz państwa
27. Dekadencki – schyłkowy, noszący cechy zapowiadające upadek
28. Dekolonizacja – proces likwidacji imperiów kolonialnych zapoczątkowany po II wojnie światowej
29. Dekomunizacja – działania mające na celu oczyszczenie z życie publicznego pozostałości komunistycznego totalitaryzmu
30. Demagog – w starożytnych Atenach przywódca ludu, dzisiaj polityk wypierający za pomocą umiejętności retorycznych wpływ na opinię publiczną
31. Denominacja – wymiana pieniędzy polegająca na zmniejszeniu ich nominału, przy zachowaniu tej samej wartości
32. Denuncjacja – tajne doniesienie, oskarżenie, donos
33. Deportacja – wydalenie, zesłania
34. Despotia teokratyczna – ustrój, w którym jednostka sprawuje nieograniczoną władzę, będąc jednocześnie zwierzchnikiem religijnym lub wręcz wcieleniem bóstwa
35. Dewaluacja – ustawowe obniżenie wartości waluty danego państwa w stosunku do złota lub walut zagranicznych
36. Dogmat – prawda wiary nie podlegająca dyskusji
37. Doktryna – ogół spójnych poglądów i założeń będących podstawą danej koncepcji (np. religijnej)
38. Dyktator – za czasów republiki urzędnik mianowany w kryzysowych sytuacjach, skupiający władzę cywilną i wojskową
39. Dyrektoriat – pięcioosobowy organ rządzący we Francji w latach 1795–1799, ich rządy wyrażały troskę wyłącznie o interesy zamożnych obywateli
40. Dysydenci – działacze partii komunistycznych w krajach bloku wschodniego, którzy przeszli do opozycji, krytykując władzę za odejście od socjalistycznych ideałów
41. Dziesięcina – opłata na rzecz kościoła w wysokości jednej dziesiątej plonów lub dochodów
42. Egalitaryzm – dążenie do wprowadzenia równości między ludźmi
43. Eksterytorialny – wyłączenie na mocy umowy międzynarodowej spod miejskiego prawa
44. Embargo – zakaz przywozu lub wywozu określonych towarów do innego państwa
45. Epigon – kontynuator przeżywającego się kierunku artystycznego, umysłowego, politycznego
46. Episkopat – ogół biskupów w kraju
47. Epoka historyczna- okres w dziejach wyróżniający się własną, odrębną specyfiką; wspólna dla całej ludzkości Epoka prehistoryczna (ok. 4 mln lat temu –koniec IV tyś p.n.e.); dotychczasowe dzieje cywilizacji europejskiej dzielimy na cztery epoki:
48. Starożytność (pocz. II tyś. p.n.e. – koniec V w. n .e.)
49. Średniowiecze (koniec V – XV /XVI w.)
50. Epoka nowożytna ( XV/XVI – XVIII/XIX w.)
51. Epoka nowoczesna (od XVIII/XIX w. do dzisiaj)
52. Epos – poemat oparty na mitach i podaniach o legendarnych bohaterach
53. Etos – zespół norm i wartości właściwych danej grupie lub zajęciu
54. Falanga – zwarty szyk bojowy, złożony z 4 – 8 szeregów hoplitów; formację falangi udoskonalili Macedończycy, zwiększając liczbę szeregów oraz zmieniając uzbrojenie
55. Federacja – związek państw posiadający wspólne instytucje, którym członkowie część władzy
56. Feudalizm - model państwa, społeczeństwa i gospodarki, charakteryzuje się istnieniem hierarchii zależności wasalnych
57. Filozofia – dążenie do poznania istoty bytu i sensu życia za pomocą rozumu, filozofię dzieli się na naukę o bycie, poznaniu i wartościach
58. Folwark – należące do pana feudalnego duże gospodarstwo rolne, którego produkty przeznaczone były na sprzedaż, a główną siłą roboczą byli chłopi pańszczyźniani
59. Frakcja – ugrupowanie wewnątrz stronnictwa politycznego
60. Genealogia-lista przodków lub rodowód
61. Geruzja – rada starców w Sparcie, składa się z 28 gerontów wybieranych dożywotnio
62. Globalizacja – proces powstawania więzi gospodarczych i kulturalnych o zasięgu światowym
63. Gremium – ogół członków jakiegoś zespołu, grupy
64. Hakata – niemiecka organizacja nacjonalistyczna, celem było wspieranie germanizacji ziem zaboru pruskiego, głównie przez antypolskie działania propagandowe
65. Haracz – danina, którą składali sułtanowi tureckiemu chrześcijańscy poddani
66. Hegemonia – dominacja nad innymi miastami, państwami, narodami
67. Hellenizacja – przyjmowanie greckich obyczajów, kultury i języka przez inne ludy
68. Herezja – pogląd religijny uznany za sprzeczny z oficjalną doktryną
69. Historia – nauka badająca dzieje kultury i cywilizacji na podstawie źródeł historycznych
70. Holokaust – eksterminacja Żydów dokonana przez nazistów
71. Hołd lenny – ceremonia łącząca nadanie lenna z hołdem wasalnym składanym przez lennika
72. Hoplita – ciężkozbrojny piechur grecki , waga uzbrojenia wynosiła 35 kilo
73. Ideologia totalitarna-ideologia głosząca kontrolę państwa nad wszystkimi strefami życia obywateli (np. komunizm faszyzm)
74. Ikonoklazm – ruch religijny w Kościele wschodnim zakazujący oddawania czci obrazom i posągom
75. Imperializm – polityka mocarstw zmierzająca do poszerzenia globalnych wpływów w celu budowy własnych imperiów
76. Imperium – państwo powstałe przez podporządkowanie sobie ,zwykle wskutek podboju, innych państw i obszarów , wykorzystujące ich zasoby naturalne i gospodarcze do własnych celów
77. Indoktrynacja- działania mające na celu wpojenie obywatelom zachowań i systemu wartości, pożądanych przez władzę
78. Industrializacja – proces szybkiego rozwoju przemysłu w stosunku do innych dziedzin gospodarki
79. Inflacja – wzrost cen towarów, spowodowany spadkiem wartości pieniądza
80. Infrastruktura – podstawowe urządzenia i instytucje usługowe niezbędne do funkcjonowania gospodarki i społeczeństwa
81. Inkorporacja – wcielenie, włączenie
82. Internacjonalizm – uznanie prymatu więzi ponadnarodowych nad narodowymi
83. Interrex- osoba zastępująca króla w okresie bezkrólewia
84. Interwencjonizm – polityka aktywnego oddziaływania państwa na przebieg procesów gospodarczych w celu zmniejszenia bezrobocia
85. Inwestytura – ceremonia przekazania lenna wasalowi przez seniora
86. Inwigilacja – obserwacja, nadzór, szpiegowanie
87. Izolacjonizm – kierunek ograniczający cele polityki zagranicznej do ochrony interesów własnego państwa
88. Judaizm – religia Żydów , jedna z najstarszych religii świata ,religia monoteistyczna (wiara w jednego BOGA)
89. Kanclerz – dostojnik kierujący kancelarią sprawował nadzór nad polityka zagraniczną
90. Kanon – obowiązujący wzór
91. Karawela – w XV – XVII w. jednopokładowy trójmasztowy żaglowiec
92. Kartel – porozumienie przedsiębiorstw zawiązywane w celu ustalenia poziomu cen, wielkości produkcji i podziału rynku
93. Kasta – w potocznym znaczeniu zamknięta grupa społeczna lub zawodowa
94. Klauzula – zastrzeżenie lub warunek w umowie, układzie, traktacie
95. Kodyfikacja – uporządkowanie praw w jeden zbiór
96. Kolaboracja – współpraca z okupantem lub władzą niepopieraną przez większość społeczeństwa
97. Kolaż – mieszanina różnych stylów, elementów i gatunków sztuki
98. Kolektywizacja – likwidacja indywidualnych gospodarstw chłopskich przez przymusowe połączenie ich w wielkie socjalistyczne przedsiębiorstwa rolne
99. Kolonizacja – zasiedlanie danego terytorium prze obcy lud
100. Komunizm – ustrój, w którym nie istnieje własność prywatna, a wszystkie dobra są wspólne
101. Konfederacja – związek państw powołany dla osiągnięcia konkretnego celu, bez ograniczenia suwerenności poszczególnych rządów
102. Konfucjanizm – system filozoficzny powstały w wyniku nauczania Konfucjusza, głoszący ,iż zbudowanie idealnego społeczeństwa i osiągnięcia pokoju na świecie jest możliwe dzięki przestrzeganiu obowiązków wynikających z hierarchii społecznej oraz zachowaniu rytuałów : jego podstawowym założeniem jest pogląd , że wszystko , co się dzieje ,musi być zgodne z „ładem nieba ” (tao):od II w.p.n.e. konfucjanizm stał się religią państwową w Chinach .
103. Konfucjusz – (551-479 p.n.e.)-Kung fu –tsy, chiński filozof i myśliciel ,twórca systemu etycznego , zwanego konfucjanizmem ,który wg tradycji przedstawił w Pięcioksięgu
104. Konkordat – umowa między papieżem, a państwem
105. Konkwistadorzy – portugalscy i hiszpańscy uczestnicy wypraw zdobywczych w Afryce, Azji i Ameryce
106. Konserwatyzm - ideologia stworzona w XVIII – XIX w. uznająca szacunek dla tradycji odziedziczonej po poprzednich pokoleniach, konserwatyści odrzucają postęp, reformy
107. Konsystorz – najwyższa władza administracyjno – sądowa w Kościele protestanckim
108. Kontestator – buntownik, człowiek otwarcie kwestionujący powszechnie uznane poglądy, wartości, normy
109. Kontrasygnata – współ podpisanie aktu prawnego przez osobę drugą, konieczne do wejścia w życie tego aktu
110. Koran – święta księga islamu
111. Kosmogonia – mitologiczne lub religijne wyobrażenie o pochodzeniu świata
112. Kręgi cywilizacyjne – kraje i ludy znajdujące się w obszarze promieniowania danej cywilizacji
113. Ksenofobia – niechęć, wrogość do cudzoziemców
114. Kultura – 1)owoce dążeń do zaspokojenia potrzeb duchowych człowieka 2)wszelkie wytwory myśli i działalności człowieka
115. Kulturkampf – walka polityczna i ideologiczna z katolikami
116. Kwakrzy – protestancka grupa wyznaniowa powstała w Anglii w XVII w.
117. Laicyzacja – nadanie charakteru świeckiego
118. Legion – jednostka armii rzymskiej , liczyła od 4-6,2 tys. żołnierzy
119. Lenno – ziemia, którą senior nadawał swojemu wasalowi jako źródło utrzymania
120. Liberalizm – ideologia stworzona w XVII – XVIII w. uznająca za naczelną wartość wolność i własność jednostki
121. Lichwa – pożyczanie pieniędzy na procent
122. Lobby – nieformalna grupa nacisku, reprezentująca interesy jakiegoś środowiska
123. Lokacja – nadanie przywilejów na mocy których powstawała samorządna wspólnota mieszkańców miasta lub wsi
124. Lustracja – sprawdzenie związków osób piastujących określone funkcje publiczne z tajnymi służbami komunistycznymi
125. Manufaktura – zakładane od XVI w. duże warsztaty, w których praca wykonywana była ręcznie
126. Masoneria – tajne bractwo o charakterze para religijnym i antyklerykalnym
127. Mecenas – bogaty opiekun artystów i uczonych
128. Metropolia – prowincja kościelna rządzona przez arcybiskupa, składająca się z kilku biskupstw
129. Miasto – państwo – państwo zorganizowane wokół jednego miasta ,obejmujące tylko jego okoliczne ziemie
130. Migracja - wędrówka ludności szukającej nowego miejsca zamieszkania
131. Mudżahedin – islamski bojownik za wiarę
132. Myto – opłata za korzystanie z promu, przejazd przez groblę, most lub rogatki miasta
133. Nacjonalizm – ideologia i ruch polityczny, uznający za najwyższą wartość naród
134. Nihilizm – odrzucenie przyjętych norm, zasad i wartości
135. Nomenklatura – grupa ludzi uprzywilejowanych przez władzę, wyznaczonych na stanowiska kierownicze w instytucjach i urzędach państwowych
136. Oligarchia – ustrój greckich polis, w których władza spoczywała w rękach przedstawicieli możnych rodów
137. Oportunista – człowiek bez zasad, przystosowujący się do okoliczności dla osiągnięcia korzyści oraz pobudzenia gospodarki
138. Ortodoksyjny – fanatyczny wyznawca (np. wiary )
139. Ostracyzm – sąd skorupkowy, wprowadzony w 507 r. p. n. e. Polegał na corocznym wskazywaniu obywatela stanowiącego ewentualne zagrożenie dla demokracji; głosujący wypisywali na glinianych skorupkach imię oskarżonego. Skazany udawał się na 10 lat na wygnanie
140. Pamflet-utwór literacki lub ośmieszający jakąś postać lub władzę.
141. Panteon – uporządkowany zbiór bogów danej religii
142. Państwo – organizacja polityczna ,wyposażona w suwerenną władzę ,zajmującą określone terytorium
143. Parcelacja – rozdzielanie posiadłości ziemskich między drobniejszych właścicieli
144. Pascha – święto żydowskie (na pamiątkę wyjścia izraelitów z Egiptu)
145. Patriarchat – jedna z najważniejszych jednostek administracyjnych Kościoła
146. Patrycjat – grupa najbogatszych mieszczan
147. Pierestrojka – jedno z głównych haseł programu reform ZSRR, ogłoszonych przez Gorbaczowa, a także potoczne określenie przeobrażeń, jakie zaszły w ZSRR
148. Piktogramy – obrazki oddające daną treść :pismo piktograficzne jest najstarszym znanym systemem pisma
149. Plebs – najniższa warstwa ludności miejskiej
150. Pluralizm – współistnienie wielu opcji politycznych lub światopoglądowych
151. Pospólstwo – średnia warstwa ludności miejskiej
152. Precedens – rozstrzygnięcie lub zdarzenie służące jako uzasadnienie podobnego postępowania w przyszłości
153. Prekursor – zwiastun nowych idei, zjawisk, trendów
154. Pretendent – kandydat lub konkurent, roszczący sobie prawo do czegoś, np. do objęcia władzy
155. Protekcjonizm – polityka ochrony produkcji i handlu krajowego przed konkurencją zagraniczną
156. Protektorat – forma zależności państwowej, w której silniejsze państwo przejmuje kontrolę nad słabszym
157. Pryncypat – ustrój stworzony przez Oktawiana, łączy monarchiczne formy rządów z instytucjami i ideologią republikańską
158. Pucz – zamach stanu dokonywany przez grupę spiskowców, najczęściej wojskowych
159. Purytanie – wyznawcy angielskiego odłamu kalwinizmu
160. Ratyfikować – zatwierdzać umowę międzypaństwową
161. Reformacja – ruch religijny o charakterze społecznym, narodowym i obyczajowym
162. Regalia – zastrzeżone dla władcy uprawnienia w różnych dziedzinach gospodarki
163. Reglamentacja – ograniczenie, przydzielenie
164. Rekwizycja – zajęcie majątku osób cywilnych na potrzeby wojska
165. Reparacja – odszkodowanie za szkody wojenne
166. Republika – ustrój, w którym najwyższe organy władzy pochodzą z wyboru
167. Retoryka – sztuka wymowy, rozwinięta w V w. p. n. e., wykładana jako nauka
168. Rewizjonizm – dążenie do zmiany lub obalenia obowiązujących umów i traktatów międzynarodowych, szczególnie dotyczących granic
169. Rokosz – od XVII w. zjazd zbrojny szlachty w obronie ich przywilejów
170. Romanizacja – proces przyjmowania rzymskich wzorów cywilizacyjnych przez inne ludy
171. Rozbicie dzielnicowe – podział państw feudalnych na dzielnice rządzone przez członków różnych dynastii
172. Sagi – w większości anonimowe opowieści z dziejów ludów skandynawskich
173. Sankcjonować – nadawać moc prawną, zatwierdzać
174. Sarmatyzm – ideologia szlachecka głosząca, iż szlachta wywodzi się od starożytnych Sarmatów
175. Schizma wschodnia – rozłam między Kościołem rzymskim a prawosławnym
176. Secesja – odłączenie się od państwa, organizacji, unii
177. Sejmokracja – ironiczne określenie nadmiernego wpływu sejmu na rządy państwem
178. Sekularyzacja – zeświecczenie, likwidacja dóbr kościelnych, usuwanie wpływów Kościoła z życia państwa
179. Senior – osoba, która przyjmując hołd wasalny, zobowiązała się do dożywotniej ochrony i utrzymania swego wasala
180. Sobór – zgromadzenie biskupów całego Kościoła pod przewodnictwem papieża
181. Socjotechnika – ogół metod kształtowania zachowań jednostek i grup społecznych
182. Socrealizm – kierunek narzucony artystom przez władze stalinowskie, zaangażowano sztukę w walkę o socjalizm
183. Solidaryzm – pogląd głoszący konieczność zgodnej współpracy różnych grup społecznych
184. Stan – grupa społeczna o odrębnym statusie prawnym
185. Sukcesja – następstwo tronu, dziedziczenie praw do tronu
186. Sukurs – pomoc, przyjść z pomocą
187. Sygnatariusz – państwo, organizacja lub osoba podpisująca umowę międzynarodową
188. Syndykat – porozumienie przedsiębiorstw zawiązywane w celu dokonania wspólnego przedsięwzięcia
189. Synkretyzm – połączenie różnych tradycji, systemów, koncepcji lub stylów
190. Synod- zebranie biskupów danego kraju ,prowincji kościelnej lub diecezji
191. Szlachta – stan powstały w XIII – XIV w. na skutek potwierdzenia dawnych przywilejów rycerskich
192. Szowinizm – poczucie wyższości własnego narodu połączone z pogardą dla innych narodów
193. Technokrata – sprawny fachowiec, realizujący pragmatyczne cele
194. Teogonia – mitologiczne lub religijne wyrażenie o pochodzeniu bogów
195. Trójpolówka – metoda uprawy ziemi, polegająca na podziale gruntu na trzy pola, z których jedno obsiewano zbożami ozimymi, drugie jarymi, a trzeci pozostawało nieobsiane
196. Trybut – danina narzucana przez silniejsze państwa słabszym lub pokonanym
197. Tyrania – ustrój greckich polis, władzę przejmowała jednostka
198. Urbanizacja – proces tworzenia się miast
199. Uwłaszczenie – nadanie majątku na własność jego użytkownikowi, uwłaszczenie chłopów stanowiło podstawę reform rolnych
200. Uzurpacja – bezprawne przywłaszczenie władzy stanowiska lub praw
201. Wasal - osoba, która składając hołd lenny zobowiązywała się do dożywotniej wierności i pomocy swemu seniorowi
202. Wolna elekcja – zasada, zgodnie z którą prawo do udziału w wyborze króla miał każdy szlachcic
203. Wyprawy krzyżowe – wojny, którym od końca XI w papiestwo nadawało status „świętych”
204. Zasada legitymizmu – zasada, do której odwoływano się podczas Kongresu Wiedeńskiego, podejmując decyzje ustrojowe, uznawano, że jedynymi legalnymi władcami są monarchowie dynastyczni
205. Zasada pryncypatu – ustanowiona przez Krzywoustego zasada według której władzę zwierzchnią nad pozostałymi książętami dzielnicowymi sprawować ma książę princeps, posiadający dzielnicę senioralną z Krakowem
206. Zasada równowagi – również na Kongresie Wiedeńskim, polegała na równomiernym podziale wpływów mocarstw na kontynencie
207. Zasada senioratu – ustanowiona przez Krzywoustego zasada dziedziczenia tytułu princepsa przez kolejnych najstarszych Piastów
208. Źródła historyczne –wszelkie zachowane ślady działalności człowieka ,za pomocą których poznajemy przeszłość: wg głównej klasyfikacji źródła dzielą się na:
209. Pisane - zawierające informację utrwaloną za pomocą pisma
210. Niepisane – pozostałe, z kolei źródła pisane dzielimy na
211. narracyjne – opisujące wydarzenia (kroniki, pamiętniki listy itp.) oraz
212. Normatywne –powstałe jako dowód czynności prawnej (dokumenty akta itp.) inny podział wyróżnia źródła :
213. Bezpośrednie-konkretne pozostałości wydarzeń
214. Pośrednie relacjonujące przebieg wypadków
215. statystyczne – tabelki, porównania
216. ikonograficzne – zdjęcia, obrazy
217. kartograficzne – mapy
218. Żupy – średniowieczne przedsiębiorstwa górnicze