FILOZOFIE I ZAŁOŻENIA DANEJ EPOKI
STAROŻYTNOŚĆ
XIXw. P. n. E – Vw. N.e.
Rodzaje literackie - podziału dokonał Arystoteles w IIIw. P. n.e.
- epika Homer VIIIw.p.n.e.
- liryka Safona VII/Viw.p.n.e.
- dramat Sofokles Vw.p.n.e. komedie i tragedie
1. Stoicyzm - jest to nurt materialistyczny, utworzony w IIIw.p.n.e. przez Zenona z Kition. Człowiek aby osiągnąć szczęście musi zachować równowagę duchową , powagę, spokój i trzeźwość umysłu. .Rządzić człowiekiem powinien rozum a nie namiętności. Stoik to ktoś, kto nie poddaje się emocją żyje zgodnie z naturą , wyrzeka się dóbr przemijających, w zamian za co osiąga szczęście.
2. Epikureizm - nakazuje człowiekowi wierzyć świadectwu zmysłów, cieszyć się życiem i korzystać z jego radości. Epikurejczycy odrzucają wiarę w siły pozaziemskie, głoszą pochwałę życia na ziemi. Nazwa pochodzi od twórcy – Epikura, żyjącego na przełomie IIIi IIw.p.n.e. Epikurejczycy są rozważni - jeśli wyrzeczenie się uciech ma być ucieczką przed bólem - godza się na to. Ich hasło to carpe diem - chwytaj dzień.
ŚREDNIOWIECZE
Europa V - XV
476 - upadek cesarstwa zachodnio - rzymskiego
1453 - upadek Konstantynopola
1450 - wynalezienie druku przez Gutemberga
1492 - odkrycie Ameryki przez Kolumba
Polska X - XV
966 - chrzest Polski
„memento mori” - pamiętaj o śmierci
Architektura
- styl romański - X - XII
- styl gotycki –XII - XV
1. Augustynizm - twórca był św. Augustyn. Najwyższym bytem jest Bóg. Bóg to dobro, piękno, prawda, źródło wiedzy i wiary. W swojej filozofii ukazuje dramat człowieka umieszczonego między niebytem a ziemią, między aniołami a zwierzętami. Człowiek żyje w świecie dualistycznym ciągle musiał wybierać między dwoma przeciwstawnymi wartościami dobro - zło, niebo - piekło, dusza - ciało. Św. Augustyn pochwala wyrzeczenie się dóbr ziemskich, a proponuje ascetyczny tryb życia.
2. Tomizm - twórca tej filozofii harmonijnej jest św. Tomasz z Akwinu. Zakłada on wizję świata harmonijnego, stanowiącego drabinę bytów, na której każde istnienie ma swoje własne , naturalne miejsce, także człowiek ma swoje miejsce ale powinien się piąć wyżej. Człowiek na tej drabinie na szczególne miejsce - ponad światem materialnym, bo posiada rozumną duszę, ale pod sfera aniolow - czystych całkowicie.
3. Franciszkanizm - św. Franciszek z Asyżu stworzył pogląd stanowiący niezwykłą, radosną filozofie wiary. Głosił wszechogarniającą miłość do świata, braterstwo wszelkich żyjących istot, uwielbienie świata i jego piękna, radosna wiarę w Boga oraz ideał ubóstwa. Występował przeciwko okrucieństwu, nienawiści, zabijaniu i chciwości. Legendy jego życia zawierają ‘Kwiatki św. Franciszka z Asyżu’’
CECHY CHARAKTERYSTYCZNE DLA TEJ EPOKI
- Uniwersalizm - państwa były podporządkowane jednej władzy kościelnej i świeckiej. Zwierzchnictwo papieża , a władzę świecka sprawował cesarz. Językiem urzędowym była łacina.
- Teocentryzm – czyli Bóg w centrum zainteresowania
- Anonimowość
RENESANS
- odrodzenie, złoty wiek
Włochy XIV - pocz. XVI
Polska - koniec XV - 30 lata XVII
Koniec: liczne wojny; kontrreformacja
PRĄDY UMYSŁOWE
1. Reformacja
jest to wielki ruch religijny i narodowy XVIw. , mający na celu reformę kościoła katolickiego, jego praktyk i założeń. Początek reformacji umieszczamy w 1517r. , kiedy miało miejsce wystąpienie Marcina Lutra - skrytykował on w swoich „Tezach o odpustach” praktykę pieniężnych odpustów a także zażądał tłumaczenia Biblii na języki narodowe . Ten ruch stał się przyczyną wojen religijnych, podziałów między ludźmi.
Zalicza się do niej :
- luteranizm - rozpropagowana w Niemczech, twórcą był Marcin Luter, istotą tego nurtu było to że głosili że Biblie powinny być tłumaczone na języki narodowe, że można ją interpretować indywidualnie, ze Kościół nie jest jedynym autorytetem rozumiejącym prawidłowo Biblie
- kalwinizm - nurt ten obiał - Francje, Szwajcarię, pochodzący od Jana Kalwina. Głosili teorie predestynacji, tzn. że wierzyli w przeznaczenie, w to ,że każdy człowiek ma swój los zapisany w gwiazdach, przeznaczone jest mu piekło albo niebo, a życie jest realizacją ustalonego wcześniej scenariusza. Posiadanie siaje się zasługą a bezczynność grzechem.
- Anglikanizn powstał w Anglii
- Arianie - czyli Bracia polscy potępiali poddaństwo chłopów, głosili potrzebę wyrzeczenia się majątków. Zostali wygnani z kraju w połowie XVIIw.
2. Humanizm to prąd , w który w centrum zainteresowania myślicieli, artystów, uczonych stawia człowieka. Głosili potrzebę poznania i kształtowania indywidualnej jednostk iluckiej. Człowiek jast wielce wartościowy, liczy się jego talent. humanista to człowiek wszechstronnie wykształcony, światowiec, artysta, żyje według filozofii antyczny, tworzy na wzór jej, skupia uwagę na człowieku jego życiu i czynie.
Pojęcie antropocentryzm związane jest z humanizmem i stawia człowieka w centrum zainteresowania. Hasłem tego prądu stało się słynne zdanie Terencjusza:
„Człowiekiem jestem i nic co ludzkie, nie jest mi obce.”
Przedstawiciele to:
Leonardo da Vinci
Michał Anioł Buonarotti
Tycjan
Jan Kochanowski
Mikołaj Kopernik
Rafaelo Sannti
BAROK
Europa kon. XVI - XVIII
Polska lata 80 XVI - 1730
Barocc - perła o nieregularnym kształcie; przepych zbyt dużo zdobień, następuje zachwianie harmonii tzw. Przerost formy nad rteścią
Rococo - oznacza muszle o nieregularnym kształcie
Sarmatyzm - postawa ideowa polegająca na przekonaniu , że szlachta polska wywodzi się od starożytnego plemienia sarmatów, którzy wędrując po Europie przez pewien czas osiedlili się na terenach polski i dali początek nowemu pokoleniu. Byli honorowi i waleczni.
- „vanitas vanitatum et omnia vanitas” - marność nad marnościami, wszystko marność - KOhelet
- Marinizm - nazwa wywodzi się od włoskiego poety Marina , to styl poetycki polegający na wprowadzeniu do wiersza ogromnej ilości środków artystycznych; celem marinizmu jest zadziwić, szokować, zachwycać czytelnika. Jest to przerost formy nad treścią.
GŁÓWNE NURTY W LITERATURZE POLSKIEGO BAROKU
1. Nurt dworski - rozwija się na dworach magnackich. Przedstawiciele to: Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski Ten typ literatury uprawiany był na wzór europejski, zwłaszcza modna stała się poezja włoskiego Marina, którego naśladowali też polscy poeci. Był to nurt kosmopolityczny, czyli czerpiący za wzorców zachodnich, im składający uznanie, a z niechęcia odnoszący się od rodzimych, polskich tradycji.
2. Nurt ziemiański - opanował polskie szlacheckie dworki. Przykłada ogromna wagę do rodzimych tradycji, wręcz tworzyła własną szlachecka ideologie i swój polski rodowód uznała za najważniejszy. Twórcami tego nurtu są; Wacław Potocki i Jan Chryzostom Pasek
OŚWIECENIE
Europa Zach. Pocz.XVIII do lat 80 XVIII
POLSKA
I faza wczesna - 40 lata XVIII - 1764 - czasy saskie
- upadek gospodarczy kraju zniszczonego wojnami, epoka anarchi i upadku oświaty
II faza dojrzała - 1764 - 1795
St. August Poniatowski zostaje królem - epoka stanisławowska
Wydarzenia:
1765r. - założenie czasopisma Monitor
1765r. - założenie teatru narodowego przez króla
1765r. - założenie Szkoły Rycerskiej zwanej Korpusem Kadetów, jej komendant to Adam Czartoryski
1771r. - obiady czwartkowe
1775r. - powołanie Towarzystwa do Ksiąg Elementarnych - pierwsze ministerstwo oświaty
1768 - 1772 - konfederacja barska
1772 - I rozbiór Polski w Petersburgu
1773 - powołanie Komisji Edukacji Narodowej
1788 - 1792 - Sejm Wielki - 4 lata sejmowego ratowania kraju
1791 - Konstytucja 3 maja
1792 - Targowica
1793 II rozbiór Polski
1794 - insurekcja Kościuszkowska
1795 - III rozbiór Polski
III faza schyłkowa - 1795 - 1822 - czasy postanisławowskie
1797 - legiony Dąbrowskiego we Włoszech
1807 - utworzenie Księstwa Warszawskiego
1822 - początek romantyzmu A. Mickiewicz wydaje słynny tom „Ballady i romanse”
„cogito ergo sum” - myśle więc jestem - Kartezjusz
„sapere aude” - odważ się być mądrym
Główne idee oświecenia
Racjonalizm - twórca tego kierunku był Kartezjusz, który w „Rozprawie o metodzie” przekonywał że świat można poznać i zrozumieć tylko dzięki rozumowi.Z racjonalizmu wywodzi się :
- deizm - wierzyli że Bóg stworzył świat ale nie ingeruje w sprawy ludzkie
- ateizm - odrzucaja istnienie Boga
Empiryzm - twórca był Francis Bocon. Twierdził, że świat można poznać tylko dzięki doświatczeniu
Sensualizm - twórcą był John Lock, wprowadził pojęcie czystej karty - tabula rasa; czyli człowiek rodzi się jak czysta karta bez dziedziczenia genetycznego, a świat poznaje dzięki zmysłom.
Utylitaryzm - człowiek zyjący w społeczeństwie i korzystający z jego dobrodziejstw powinien być dla niego użyteczny
Kierunki artystyczne
Klasycyzm - czerpie ze źródeł antyku w sztuce obowiązywała harmonia między formą a treścią. Literatura miała charakter dydaktyczny( uczy i wychowuje) Przedstawicielem w Polsce był Ignacy Krasicki. Poezja miala spełniać cele utylitarne, literatura preferuje gatunki literackie wywodzące się z antyku tj. oda, pieśń, bajka, satyra
Rococo - jest kontynuacją z baroku, utwory lekkie, ulotne, pisano o namiętnościach - erotyki, anakreontyki
Sentymentalizm - twórca był Jan Jakub Rousseau. Najważniejszy jest świat przeżyć wewnętrznych: refleksje, rozpomietywania to cel nadrzędny utworu. Nazwa pochodzi odtytułu powiesci angielskiego pisarza Lawranca Sterna pt. „Powieść sentymentalna”. Rousseau twierdził że człowiek może być szczęśliwy tylko wtedy, gdy obcuje z natura, odejście od niej pozbawia człowieka szczęścia. Z sentymentalizmu powstaje następna epoka - romantyzm
ROMANTYZM
Europa - od 1789 - rewolucja francuska do 1848 - wiosna ludów
Polska - 1822 - 1863
„miej serce i patrzaj w serce”
Irracjonalizm - nakazuje poszukiwać prawdy yylko za pomoca środków pozarozumowych, takich jak intuicja, przeczucie, wiara, instynkt.
Fantastyka - ogół nadprzyrodzonych, niezwykłych, wyprodukowanych przez wyobraźnię twórcy zjawisk i istot które pojawiają się w romantycznej literaturze.
Tajemniczość - wiele zjawisk tajemniczych, niewyjaśnionych zdarzeń ,mrocznych przestrzeni, atmosfery spisku,.
Orientalizm - romantycy ze szczególną namiętnością zwrucili się ku kulturze wschodu. Jest to zachwyt tradycją arabską perską japońską, chińska który zaowocował w wielu utworach
Ludowość - zwrot ku ludowości, wykorzystywanie podań i legend ludu, wiele tematów romant. Zostało zaczerpniętych z ludowych opowiadań, wiele gat. Literackich np. ballada wywodzi się z twórczości ludu.
Historyzm –romantycy lubili powracać do czasów średniowiecznych i umieszczać tam akcje utworu, czerpac tematy z historycznych kronik. Przykładem może być Konrad Wallenrod Mickiewicza
Mistycyzm –zakłada bowiem możliwość duchownego kontaktu z bóstwem, stąd często spotykamy w lit. Romantycznej sceny mistyczne: widzenie, objawienie, prorocze sny. Mistycy te właśnie wydarzenia traktują jako najprawdziwsze formy poznania świata, wierzą, że każda rzecz i każda sprawa ma ponadzmysłowy, niepoznawalny, nierealny byt, a człowiek widzi tylko jedną, realna stronę zjawisk.
Mesjanizm –czyli przypisywanie jednostce lub nawet całemu narodowi misji posłannictwa wobec ludzkości. Jednostka –mesjasz wybrana jest by dla idei ogólnej poświęcić siebie. Naród –mesjasz (za taki romantycy uznawali Polskę) cierpi za inne kraje, swoim cierpieniem ma odkupić ich wolność. Ten pogląd przejawia się w „Dziadach” A. Mickiewicza tam mesjaszem –jednostką jest tajemniczy bohater o imieniu czterdzieści i cztery, natomiast w widzeniu ks. Piotra –Polska jawi się jako Chrystus narodów.
Wallenrodyzm –postawa człowieka który podejmuje samotną walkę z wrogiem potężniejszym od siebie, odrzucając szczęście osobiste; za oręż wybiera podstęp i zdradę.
Powieść poetycka –np. „Giaur” lub ”Kw” jest romantyczną wersją poematu epickiego, opowiadanie narratora ma charakter subiektywny. Jej cechy to: pisana wierszem, tajemnicza biografia bohatera, brak chronologii wydarzeń, fragmentaryczność fabuły, różna konstrukcja kompozycji nastrój grozy i tajemnicy, bohater jest osamotniony w działaniu, występują niedomówienia i aluzje, wszechwiedzacy narrator.
„Giaur” jako Bohater bajroniczny
- odsunięty od społeczenstwa, skłócony ze światem, nieznane pochodzenie, samotność w działaniu, wyzwanie rzucone Bogu, walczy o wolność narodów uciemiężonych, niespełniona miłość, ponury i dumny, wieczne duchowe cierpienie, brak wiary w zwycienstwo, sam sobie jest sędzią i katem, wielki patriota.
Bohater romantyczny - przeżywa nieszczęśliwą miłość, samotny w działaniu, skłócony ze światem, patriota, tajemnicza biografia, dumny i ponury, sam sobie jest sędzią i katem, gwałtowny w działaniu, walczy o wolność
Epopeja narodowa - utwór epicki, wierszowany, przedstawiający obraz narodu, warstwy społecznej na tle ważnych i przełomowych wydarzeń historycznych
POZYTYWIZM
Europa - ok. pol XIX do lat 90
Polska - 1864 - 1890
„pozytywny” według Augusta Conte to inaczej - realny, użyteczny, pewny, ścisły,
- jest to wiek pary i elektryczności, wiek prasy, powieści i książki, handlu i przemysłu
IDE POZYTYWISTYCZNE
Scjentyzm - światopogląd oparty na zaufaniu do nauki i jej wyników - Spenser
Ewolucjonizm - człowiek i społeczeństwo są organizmami i podlegają ewolucji. Im bardziej rozwija się nauka, tym bardziej rozwija się technika, produkcja; bogaci się państwo i społeczeństwo
Utylitaryzm - jednostka musi być społecznie użyteczna. Żyjemy nie dla siebie lecz dla innych - Mill
Agnostycyzm - pogląd negujący możliwości poznania świata i praw i nim rządzących
Materializm dialektyczny - wprowadził go Engels; świat składa się tylko z materii.
IDE POZYTYWISTYCZNE W POLSCE
Program pozytywistyczny odrzucał zrywy niepodległościowe na rzecz umocnienia wewnęcznego spoleczeństwa, pracy opartej na wysiłku intelektualnym i fizycznym. Program polskich pozytywistów zawarł w „Przeglądzie Tygodniowym” Aleksander Świętochowski w artykule pt. „My i wy”
- Praca u podstaw - należy przełamać bariery między klasami, szerzyć oświatę wśród warstw najuboższych, zwrucić uwagę społeczeństwa na ciemnote i zacofanie robotników i chłopów.
- Praca organiczna - państwo jest jak organizm żywy składający się z różnych organów tj. rolnictwo, kultura, oświata, handel. Ma ona na celu unowocześnienie form ekonomicznych w przemyśle, rolnictwie i handlu; wszystkie dziedziny życia kulturalnego i gospodarczego należy wydźwignąć z upadku
- Emancypacja kobiet - nadanie praw publicznych kobietą np. prawo do nauki, prawo wyborcze, prawo do pracy
- Asymilacja mniejszości narodowych - nadanie praw publicznych mniejszością narodowym tj. Żydom, Niemcom, Rosjanom.
NATURALIZM - to prad literacki zrodzony we Francji, który ogarnął swoim zasięgiem Niemcy, Skandynawie, Belgie, Anglię i Stany Zjednoczone. Stworzył go Emil Zola - „Powieść eksperymentalna’ (1880). Dzieło to wyrosło na gruncie scjentyzmu. Według Zolii literatura miała być wolna do wszelkich uprawnień i powinności. Wzorem dla niej miała być sama natura, której nieobowiązuja kryteria dobra i zła czy moralności. Bohaterem literackim miał być zwykły człowiek. Konstrukcja fabularna sprawiała wrażenie chaosu, filozofia powieści polega na tym że bohater bezwiednie realizuje jakiś plan natury i staje się jej narzędziem. Zola nie uznawał religii, filozofia ta gorszyła a Zołe uznano za demoralizatora. W Polsce miał swoich zwolenników np. Antoni Sygietyński, Artur Gruszecki, Gabriela Zapolska.
REALIZM - Zaporzyczył od Zoli maksymalnie zobiektyzowaną narrację, wprowadzenie do literatury ludzi z nizin społecznych. Według realistów człowiek dąży do udoskonalenia samego siebie, nie zaś jak u Zolii do samozniszczenia. Można więc mianem realizmu określić ogół dążeń w literaturze i sztuce, który realnie wiernie odzwierciedla życie człowieka w jego środowisku. Jest on metodą „fotograficzna” –niczego nie odkrztałca i nie pomija szczegółów. Polscy realiści to: E. Orzeszkowa, B. Prus, M. Konopnicka, H.Sienkiewicz - przywiązują oni wagę do moralności i religii
Epoka pozytywizmu to epoka prozy:
- opowiadanie - to gatunek prozatorski, o luźnej kompozycji w której występuje wszechwiedzący narrator, bohaterzy 1 i2 planowi, nie ma wyraźnie zaznaczonego początku ani końca.
- nowela - krótki utwór prozatorski o wyraźnie zaznaczonym początku i końcu, jednowątkowy, najczęściej 1 główny bohater, wyraźnie zaznaczony punkt kulminacyjny
- powieść - utwór prozatorski, wiele wątków, bohate. 1 i 2 planowi, obszerna treść i luźna kompozycja, narrator
MŁODA POLSKA
Eurppa przelom XIX i XX
Polska 1891 - 1918
Inne nazwy
- neoromantyzm
- modernizm - nowoczesny
- Fin de siecle - koniec wieku
FILOZOFIA MODERNIZMU
Frederyk Nietzsche - filozof który dzielił ludzi na podludzi i nadludzi. Główną potrzebę hartowania ducha i ciała - twierdził ze tylko silne jednostki mogą rządzić światem, uznawał rządy silnej ręki, odrzucał religie i etykę. Z jego filozofii zrodził się faszyzm w Niemczech
Artur Schopenhauer - twierdził że życie to wieczne cierpienie, przed którym można uciec w : nirwane, hedonizm, satanizm. Twierdził iż gdy groza życia przerośnie grozę śmierci należy popełnić samobójstwo; człowieka ogarnia smutek, melancholia, prowadziło to do niemożności działania
Henri Bergson - to filozofia życia, wolności i intuicji. Stawiał na instynkt gdyż w życiu nim kierujemy się najbardziej , świata nie można poznać przez doświadczenie czy racjonalne myślenie lecz przez intuicje
- dekadentyzm - wywodzi się z Schopenhaueryzmu - postawa ideowa wynikająca z przewartościowania wszystkich wartości; niemożność działania, smutek, zniechęcenie
KIERUNKI ARTYSTYCZNE MODERNIZMU
- parnasizm - nazwa wywodzi się od tytułu zbioru wierszy pt. „Parnas współczesny” wspólnie to dzieło stworzyli: Jose Mario de Heredia, Leconte de Liste, Sully de Proudnome pisali o dziełach starożytnych, dziełach sztuki, przyrody egzotycznej. Tworzyli kunsztowne strofy i wyszukane rymy, w ich kręgu stworzył się kult czystej sztuki
- symbolizm - głosili że przeżycia są w istocie nie wyrażalne dlatego zamiast opisu uciekali się do symboli, aby wyrazić subtelność uczuć, nastrojów i doświadczeń wewnęcznych człowieka. Przedstawiciele to Strfan Malarme, artur Rimbad, w Polsce Miriam, Jacek Malczewski, Reymont, Żeromski
- impresjonizm –występował przede wszystkim w malarstwie - malowali w plenerze, światło, plama, kolory; obejmuje bierne poddawanie się wrażeniom, zacieranie granic między przeżyciami wewnętrznymi a rzeczywistością; uczucie panuje nad rozumem; zacieranie kształtów –technika amorficzna. Przedstawiciele to: Tetmajer, Żeromski, Reymont
- ekspresjonizm –ekspresja =siła wyrazu; należy wzbudzić w czytelniku silne wrażenia; zaznaczył się szczególnie w malarstwie, literaturze, teatrze i filmie. W literaturze środkami ekspresji była deformacja rzeczywistości, gwałtowność wypowiedzi i śmiałość obrazu; przedstawiciele to : Przybyszewski, Wyspiański, Miciński,
- secesja –objawiła się szczególnie w malarstwie, polegała na zamieszczeniu pewnych fragmentów najczęściej egzotycznych roślin, zwierząt, ptaków o oryginalnych, fantazyjnych kształtach, St. Wyspiański
- dulszczyzna –postawa ludzka polegająca na hipokryzji (zakłamanie), podwójnej moralności; symbolizuje głupotę i ograniczenie
XX - LECIE MIĘDZYWOJENNE
1918 - 1939
W Europie zach. Rozwija się psychologia –Froid, Jung; materializm dialektyczny, rozwój techniki
KIERUNKI ARTYSTYCZNE
- ekspresjonizm –polegał na sile wyrazu, przedstawieniu gwałtownych uczuć, był „krzykiem duszy”
- futuryzm –fascynacja nowoczesnością i cywilizacją; głosili hasło 3M (miasto, masa, maszyna); byli gotowi wyrzec się całego dorobku kultury i zacząć wszystko od nowa. W swym wyrazie byli brutalni i agresywni
- kubizm –rozwinął się w malarstwie. Polegał na rozłożeniu przedmiotów na bryły; w poezji oznacza odrzucenie symboli, wprowadza mowę potoczną i dosłowność języka
- nadrealizm –sztuka posługując się elementami natury nie powinna naśladować jej w sposób mechaniczny; głosili nowy romantyzm, stawiali na swobodną grę wyobraźni, pogranicze snu i jawy
- dadaizm –pochodzi od francuskiego słowa dada czyli zabawka dziecięca. Ruch ten prowadził do absurdu. Utwory były zlepione nieartykułowanymi dźwiękami, były potokiem luźnych słów
- neoklasycyzm –kontynuacja tradycji i estetyki; celem jego jest tworzenie poezji czystej i czystego piękna
UGRUPOWANIA POETYCKIE
1. Skamander –nazwa pochodzi od nazwy rzeki przepływającej przez Troje, łączy się z neoklasycyzmem. Wywodzi się z grupy pikadorczyków –organizatorów słynnych imprez „Pod Pikadorem” w kilka miesięcy po rozwiązaniu ogłosili się grupą poetycką a nazwie Skamander. Skamandryci byli bezprogramowi, łączy ich przyjaźń i ogólne poglądy na temat poezji, obierają różne techniki twórcze. Uprawiali sztukę przez durze S, wyrażali kult życia, biologiczny zachwyt nad urokami codziennego życia. Wiersze się pogodne, pełne optymizmu wprowadzają elementy mowy potocznej. Należeli tu : Julian Tuwim, Leopold Staff, Antoni Słonimski, Jan Lechoń, Kazimierz Wierzyński i współpracowała z nimi Maria Pawlikowska - Jasnorzewska.
2. Awangarda krakowska –działalność poetów skupionych wokół Tadeusza Pejpera i wydawanego przez niego pisma „zwrotnica”. Ich program to idea nowej sztuki –3M, praca nad językiem poetyckim –sens tkwi w skrócie i sile metafory, poeta nie jest kapłanem, nie jest beztroskim lekkoduchem lecz poważnym rzemieślnikiem. Należeli tu: Julian Przybuś, Adam Ważyk, Jan Brzękowski i Jalu Kurek.
3. Futuryści –byli pierwszym awangardowym kierunkiem w polskiej poezji, główna ich działalność przypada na lata1918 - 21
Głosili kult cywilizacji, a jednocześnie prymitywu. Na czele awangardy stał Pejper który na łamach „Zwrotnicy” ogłosił manifest polskich futurystów. Proponował stworzyć nową lirykę na nowych zasadach. Odrzucał wszystko co romantyczne; futuryści wprowadzili klimat zmian i optymizmu. Należeli tu: Bruno Jasieński, W. Młodożeniec, A. Stern i A. Wat
4. „Kwadryga” –pismo lewicowe; należeli tu: Wł. Broniewski, Lucjan Szenwald, St. Dobrowolski. Głosili hasło sztuki uspołecznionej, wprowadzili ruch rewolucyjny.
WSPÓŁCZESNOŚĆ
Od roku 1930
„Kolumbowie” –mianem tym określa się młodych urodzonych około 1920 r. Poetów którzy tworzyli w czasie wojny i okupacji i najczęściej zginęli w czasie Powstania warszawskiego. Wojna odcisnęła piętno na wszystkich, którzy musieli przez nią przejść –lecz to pokolenie odebrało ją specyficznie. Wojna określiła ich młodość, odebrała im dojrzałość, przyniosła śmierć. Byli poetami czynu –wcielali w działaniu i udowadniali w życiu prawdę głoszonych przez siebie słów. Byli to Krzysztof Kamil Baczyński, Tadeusz Gajcy, Andrzej Stroiński, Andrzej Trzebiński, Wacław Bojarski, Tadeusz Borowski, Tadeusz Różewicz. Byli poetami –żołnierzami Polski podziemnej. Tragizm życia nadaje ich poezji specyficznego, nastrojowego, wzbudzającego szacunek blasku.
POECI I PISARZE
Homer
- Iliada - opisuje ostatnie 49 dni wojny
- Odyseja
Wergiliusz
- Eneida
Sofokles
- Antygona
- Król Edyp
- Elektra
Horacy
- „O co poeta prosi Apollina”
„Exegi monumentum...”
Mikołaj Rej
Ojciec literatury polskiej
- zwierzyniec
- Zwierciadło
- Żywot człowieka poczciwego
- Figliki np. Jan Kochanowski, Mnich
- Krótka rozprawa między trzema osobami: Panem, Wójtem a Plebanem
- „A niechaj narodowie..”
Jan Kochanowski
- „Fraszki - epigramatyczne np. „O miłości”, „Na Matusza”, „Na Świętego Ojca” i narracyjne np. „Na lipę”, „Na zdrowie”, „Na dom w Czarnolesie”, „Do gór i lasów”
- „Pieśni”
- „Pieśń świętojańska o Sobótce”
- „Treny”
- „Odprawa posłów greckich”
- „Psałterz Dawidów”
- „Satyr”
- „Szachy”
Andrzej Frycz Modrzewski
- „Mowa o karze za mężobójstwo”
- „Łaski albo o karze za mężobójstwo”
- „O poprawie Rzeczypospolitej” - 1551 po łacinie; 5 ksiąg , I - o obyczajach, II - o prawach, III - o wojnie, IV - o kościele, V - o szkole
Piotr Skarga
- „Kazania sejmowe” - 6 chorób –obojętność wobec ojczyzny i prywata, kłótliwość narodu, niereligijność i herezje, złe prawo,grzechy i złość jawna
Mikołaj Sęp - Szarzyński
Tomik - „Rytmy albo wiersze polskie” i Sonety:
- „O wojnie naszej, która wiedziemy z szatanem, światem i ciałem”
- „O nietrwałej miłości rzeczy świata tego”
William Szekspir
- „Makbet”
- „Otello”
- „Romeo i Julia”
- “Poskromienie złośnicy”
- “Edward II”, “ Hamlet”, “Ryszard III
Jan Andrzej Morsztyn
- “Do trupa”
- „Cuda miłości”
- „Niestatek”
- „Bierzmowanie”
Daniel Naborowski
- „Marność”
- „Krótkość żywota”
- „Do Anny”
- „Cnota grunt wszystkiemu”
- „Na oczy królewny angielskiej...”
Wacław Potocki
Tomiki wierszy: Ogród fraszek
- „Zbytki polskie”
- „Nierządem Polska Stoi”
- „Pospolite ruszenie”
Moralia
- „Kto mocniejszy ten lepszy”
„Transakcja wojny chocimskiej”
Jan Chryzostom Pasek
- Pamiętniki
Jan Sobieski
- „Listy króla Jana Sobieskiego do Marysieńki”
Molier
- „Świętoszek”, „Skąpiec”, „Szkoła żon”, „Mizantrop”, „Pocieszne wykwintnisie”
Ignacy Kracicki
Książę poetów polskich; biskup warmiński później arcybiskup gnieźnieński, kapelan któlewski, poeta, pisarz, poseł na sejm Czteroletni, współtwórca konstytucji 3 maja, redaktor „Monitora”, współzałożyciel Szkoły Rycerskiej,
- Bajki - epigramatyczne i narracyjne - „Ptaszki w klatce”, „Szczur i kot”, „Jagnie i wilcy”, Malarze”, „Kruk i lis”, „Wół minister”
- „Monachomachia”, „Antymonachomachia”, „Myszeida”
- Satyry np. „Do króla”, „Pijaństwo”, „Żona modna”, „Świat zepsuty”
- „Mikołaja Doświatczyńskiego przypadki”
Frańciszek Karpiński
- pieśni patriotyczne
np. „Pieśń dziada sokalskiego w kordonie cesarskim” - napisany po I rozbiorze, „Żale Sarmaty nad grobem Zygmunta Augusta”, - po III rozbiorze, „Na dzień uchwalenia konstytucji 3 maja”
- Pieśni religijne
np. „Pieśń wieczorna”, „Pieśń poranna”
- Sielanki
„Laura i Filon”, Do Justyny tęskność na wiosnę”
Józef Wybicki
- „Pieśń legionów polskich we Włoszech”napisana w 1797r. W Reggio we Włoszech; wydarz. history.: utworzenil legionów polskich we Włoszech, potop szwecki, zabory, bitwa pod Racławicami; post. Hist. To gen. H. Dąbrowski, Czarnecki, N.Bonaparte, gen. T. Kościuszko
- Hymn narodowy - 1926 - pieśń patriotyczna uznana i popularna wśród narodu, opiewająca ważne wydażenia z przeszłości - chlubne, wyrażająca wolę walki w obronie wolności przez cały naród.
Julian Ursyn Niemcewicz
- „Powrót posła”
Hugo Kołątaj
- Do Stanisława Małachowskiego , referendarza koronnego, o przyszłym sejmie Anomima listów kilka” - zawarł tu program obozu postępowego: Oskarżał magnaterię o ucisk chłopa, zarzucał jej winę za ich ciemnotę i zacofanie,; wyznawał równość wszystkich ludzi niezależnie od rasy i przynależności społecznej; wolność osobista dla chłopa, lecz bez uwłaczszenia; zdecydowanie większe prawa dla miast, miesczanie mieli posiadać przywilej nietykalności osobistej i majątkowej, prawo do głosowania dla mieszczan; domagal się zreformowamia ustroju państwowego; zwiekszenie liczby wojska
Stanisław Staszic
- „Uwagi nad życiem Jana Zamojskiego”
- „Przestrogi dla polski”
Dopatrywał się przyczyn upadku kraju w zacofaniu gosp. Piętnował ucisk chłopa; chciał przyznać ziemi chłopom; potępiał pańszczyznę ale zalecał oczynszowanie; zniesienie poddaństwa chłopa; popierał rodzimy handel