CIERPIENIE - kwestią podstawową jest pytanie o jego sens. W chrześcijaństwie nie traktuje się cierpienia jako kary za grzechy. Czy więc rzeczywiście cierpienie uświęca (jak pisali w średniowieczu)? Może ono być fizyczne i psychiczne. Można odczuwać, przeżywać, znosić ból fizyczny lub moralny, boleć nad czymś lub z powodu czegoś, doznawać czegoś przykrego, przejawia się w nim zło świata. LESZEK KOŁAKOWSKI: "Prawie cała literatura, prawie cała poezja, prawie cała sztuka wyrosły z ludzkiego bólu." Cierpieć to odczuwać, przeżywać, znosić ból, boleć nad czymś lub z powodu czegoś, doznawać czegoś przykrego. W cierpieniu przejawia się zło świata
Epoka | Problem | Dzieło | |
|---|---|---|---|
Biblia | Lud Izraela - kara na niewiernośc przymierzu zawartemu z Bogiem | Stary Testament | |
Człowiek zrodzony z niewiasty ma krótkie i bolesne życie | Księga Koheleta | ||
Na skutek zakładu Boga z szatanem bogobojny i uczciwy Hiob zostaje poddany próbie. Traci majątek, najbliższych, choruje na trąd... To cierpienie niezawinione, co świadczy o tym, że nie musi być karą. Hiob przeszedł próbę pomyślnie, ale pytanie o sens cierpienia jest ciągle aktualne. | Księga Hioba | ||
Aby odkupić grzeszny świat, Chrystus przeszedł przez straszliwe cierpienie i umarł za ludzkość na krzyżu. Jak wierzą chrześcijanie, dokonało się w ten sposób zbawienie. To wzór poświęcenia dla innych i dowód na to, że cierpienie ma głędoki sens. | Ewangelie Nowego Testamentu | Źródłem całego zła jest grzech pierworodny, który spowodowała Ewa | |
Starożytność | Cierpienie jest nauczycielem | Grób Agamemnona, Ajschylos | |
Prometeusz to przykład postaci, która cierpi dla dobra ludzkości (prometeizm). Stworzył człowieka z gliny i łez, i dla człowieka właśnie wykradł bogom ogień; za karę został przez Zeusa przykuty do skały Kaukazu, gdzie orzeł wydziobywał mu wciąż odrastającą wątrobę. | Mitologia Jana Parandowskiego lub Zygmunta Kubiaka | Pandora żródłem cierpienia, bólu i zła na Ziemi. | |
Średniowiecze | Aleksy świadomie rezygnuje z dóbr doczesnych i prowadzi życie ascetyczne. Nierozpoznany, mieszka pod schodami swojego domu i żywi się resztkami jedzenia. Jego cierpienie to własny wybór i sposób na życie, który w średniowieczu był podziwiany. A dziś? | "Legenda o świętym Aleksym" | |
Legenda o kochankach, których połączył czarodziejski napój. Nic, nawet poślubienie Izoldy przez króla Marka, nie jest w stanie przeszkodzić miłości. Cierpią z miłości. | "Dzieje Tristana i Izoldy" | ||
Przejmujący opis cierpień Matki Boskiej, która stoi pod krzyżem i patrzy na mkę swojego Syna. Świadomość, że dokonuje się w ten sposób zbawienie świata, nie pomaga. Cierpienie Matki jest bardzo ludzkie i prawdziwe. | "Lament świętokrzyski" | ||
Renesans | Śmierć córki Urszulki jest dla poety filozofa wstrząsem. Pojawia się zwątpieni w sens renesansowych ideałów - okazują się tylo pustą teorią. Nie wiadomo nawet, czy isnieje życie pozagrobowe. Poeta przezwycięża jednak rozpacz, odnajduje spokój i ukojenie w bólu, kiedy we śnie objawia mu się matka z Urszulką na ręku. | Jan Kochanowski, "Treny" | |
Barok | Życie widziane jako walka: człowiek rozdarty jest między złą miłością do dóbr doczesnych a dobrą do Boga. Cierpi więc nieustannie, bo istnieje rozdźwięk pomiędzy skażoną naturą, a pragnieniem ideału ("Ccóż będę czynił w tak straszliwym bólu,/ wątły, niebaczny, rozdwojony w sobie?"). W dodatku wciąż uciekać trzeba przed śmiercią ("Śmierć tuż za nami spore czyni kroki"). Cierpienie jest postawą życiową. | Poezja Mikołaja Sępa-Szarzyńskiego | |
Romantyzm | Cierpienie romantyczne to właściwie manifest, znak czasów, cecha romantycznej postawy (niemiecki "Weltschmerz", czyli: ból świata - to nie tylko poczucie zniechęcenia, melancholii, ale także bezcelowości istnienia i zła świata). Nieszczęśliwie zakochany Werter jest typowym bohaterem romantycznym: kocha bez pamięci, szaleńczo, po grób. Jego cierpienia są tak wielkie, że jedynym rozwiązaniem okazuje się samobójstwo. Cierpi z miłości. | Johan Wolfgang von Goethe, "Cierpienia młodego Wertera" | |
Cierpienie zawiedzionego kochanka: znów poeta dochodzi do wniosku, że prawdziwe uczucie (jak przystało na romantyków - szaleńcze) bez cierpienia obejść się nie może. Gustaw jest też po prostu samotny, o czym świadczy choćby "przyjaźń" z gałęzią jodłową. I ta samotność jest bliska cierpieniu. Cierpi z miłości. | Adam Mickiewicz, "Dziady", cz. IV | ||
Mesjanizm: Konrad, niczym Chrystus, bierze na siebie cierpienie milionów ("Nazywam się Milijon - bo za milijony Kocham i cierpię katusze"). Chce zbawić, a jednocześnie porywa się przeciw Bogu w walce o "rząd dusz". Miota się między siłami Dobra i Zła. Zbawicielem narodow ma być również Polska: wieloletnie cierpienia i prześladowania Polaków (Cichowski, Rollinson) mają odkupić winy świata. | Adam Mickiewicz, "Dziady", cz. III | ||
Wallenrodyzm: Konrad, pod przybranym nazwiskiem, rozpoczyna dwuznaczną walkę z krzyżackim wrogiem. To przykład bohatera oddanego sprawie, który jednak przez wielu uznany został za zdrajcę. Poświęca się dla ojczyzny, ale cierpi, tęskniąc do arkadii młodości ("Szczęścia w domu nie zaznał, bo go nie było w ojczyźnie"; "Błąkać się musi po świecie, zdradzać, mordować i potem ginąć śmiercią haniebną"). | Adam Mickiewicz, "Konrad Wallenrod" | ||
Cierpienie w wymiarze ogólnym (Polska ma być Winkelriedem narodów) i jednostkowym: Kordian cierpi, bo nie jest w stanie znaleźć sensu życia ("Boże! Zdejm z mego serca jaskółczy niepokój/ Daj życiu duszę i cel wyprorokuj..."). Cierpi, bo podejmuje się wielkich zadań, których nie potrafi zrealizować. A cały czas wierzy, że Bóg docenia nie tylko czyny, lecz i pokornie przyjmowane cierpienie, które stało się jego postawą egzystencjalną. | Juliusz Słowacki, "Kordian" | ||
Pozytywizm | Emma Bovary cierpi, bo jej życie nie układa się jak sentymentalna historia. Wychowana na tanich romansach, nie umie się odnaleźć w otaczającej rzeczywistości. Pełna egzaltowanych uczuć, na każdym kroku doznaje zawodu. Przykład cierpień psychicznych, które stały się postawą życiową. | Gustaw Flaubert, "Pani Bovary" | |
Stanisław Wokulski cierpi z miłości i upokorzenia (psychicznie). Zakochany szaleńczo i nieszczęśliwie jak romantyk, gotowy jest popełnić samobójstwo pod kołami pociągu. Cierpi z miłości i obrał to jako swą postawę życiową. | Bolesław Prus, "Lalka" | ||
Jurand ze Spychowa cierpi nie tylko fizycznie, ale także psychicznie (traci corkę, doznaje licznych upokorzeń). Ukazane również cierpo\ienie dla dobra ogółu. | Henryk Sienkiewicz, "Krzyżacy" | ||
Cierpienie ma konkretny wymiar: jest swoistym darem, złożonym dla ojczyzny. Darem nie tylko uczestników powstania styczniowego, ale także ich rodzin (choćby matek, które posyłały do walki swoich synów). | Eliza Orzeszkowa, "Gloria victis"; | ||
Młoda Polska | Tomasz Judym pragnie wcielać w życie wyznawane ideału\y, nawet rezygnując ze szczęścia swojego i bliskich osób. Cierpi przez to i on, i Joasia. Czy to konieczna cena? Cierpi przez miłość dla dobra ogółu, i stało to się jego sposobem na życie. | Stefan Żeromski, "Ludzie bezdomni" | |
Tragiczna historia powstania styczniowego łączy się z tragednią osobistą: na drodze miłości Salomei Brynickiej i uratowanego przez nią powstańca stoi nierówność klasowa. Cierpienie dla dobra ogółu. | Stefan Żeromski, "Wierna rzeka"; "Rozdziobią nas kruki, wrony..." | ||
Literatura po roku 1939 | Przjmujący dokument okrucieństwa drugiej wojny światowej. Opisy tragicznych doświadczeń Polaków i Żydów opatrzone są wstrząsającym mottem: "Ludzie ludziom zgotowali ten los". Główne cierpienie to fizyczne męki, przeplatane jednak psychicznymi doświadczeniami ludzi. | Zofia Nałkowska, "Medaliony" | |
Na przykładzie kilku osób poznajemy najróżniejsze cierpienia, których przez wieki doświadcza człowiek. Stosunek do cierpienia jest różny - jedni przyjmują je heroicznie, inni - wręcz przeciwnie. | Gustaw Herling-Grudziński, "Wieża"; Władysław Broniewski, "Anka"; wiersze Anny Kamieńskiej - matki księdza Jerzego Popiełuszki |
