Gospodarka II Rzeczpospolitej

II Rzeczpospolita rozpoczęła swój niepodległy byt po wyd rzeniach z 11 listopad
1918 roku,kiedy to we francuskiej miejscowości Compiègne doszło do kapitul cji Niemiec
kończąc w ten sposób okres I wojny świ towej.W Berlinie wybuchła rewolucja oraz Rosja
i Austrio-Węgry przegrywają wojnę.Dzięki tym okolicznościom,a także dzięki upartym
dążeniom i nadziei społeczeństwa polskiego możliwe stało się odrodzenie państwa polskiego.
Dnia 10 listopada 1918 roku do Warszawy powrócił Józef Piłsudzki.Niemal wszystkie
stronnictwa polskie,prócz lewicy rewolucyjnej,zażądały od Rady Regencyjnej przekazani
mu władzy.Rada podporządkowała się c łkowicie Piłsudzkiemu i dekretem z 11 listopada
1918 roku oddała mu naczelne dowództwo nad tworzonym wojskiem or z władze w
nowopowstałym,niepodległym państwie.

W momencie odzyskani niepodległości sytuacj ekonomiczna Rzeczpospolitej był
wręcz krytyczn .Spowodowane to było zacofaniem,zniszczeniami wojennymi i zerwaniem
dotychcz sowych więzów gospodarczych z państwami zaborczymi.Ocenia się (wg Komisji
Odszkodowań Delegacji Polskiej),że poziom produkcji przemysłowej z 1919 roku wyniósł w
Polsce ok.30 %stanu z przed 1914 roku w tych samych gr nicach.Czyli niemalże 1/3
wartości.W rezult cie zniszczeń wojennych przemysł dawnego Królestwa Polskiego
zatrudniał w 1919 roku z ledwie 14 %robotników pracujących tu w 1913 roku.Mniejszych
strat doznał przemysł dawnego zaboru pruskiego i austriackiego.
Dotkliwie odczuło skutki pierwszej wojny światowej rolnictwo polskie.Na kresach
wschodnich istniały powiaty,w których procent zniszczonych budynków gospodarczych i
mieszkalnych sięg ł 40 %.W województwach centralnych odsetek zniszczonych budynków
wahał się w gr nicach 10 – 15 %%.Rabunkowa gospodarka okupacyjn ,przede wszystkim
prowadzone z c łą bezwzględnością sekwestracje ziemiopłodów i inwent rza żywego,
spowodowała spadek pogłowia inwent rza żywego w Polsce centralnej do 30 %stanu z
okresu przedwojennego.Na kres ch wschodnich spadek ten był jeszcze większy.
Mobilizacj oraz rekwizycje wojenne pozbawiły wiele rejonów,w których istotną rolę
odgrywał gospodarka rolna,dostatecznej liczby rąk do pracy na roli i inwentarza żywego.
Toteż w roku gospodarczym 1918/1919 powierzchnię odłogów w Polsce szacowano n 4,6
mln hekt rów,a w roku 1920 n 3,5 mln hekt rów,co st nowiło prawie 20 %ówczesnej
powierzchni kr ju.
Obok przemysłu i rolnictwa w b rdzo wysokim stopniu uległy zniszczeniu transport i
komunikacja.W końcu 1918 roku Polska dysponowała 2513 lokomotyw mi,2875 wagonami
osobowymi i 41 448 wagonami towarowymi.Kolejowe dworce,p rowozownie,w rszt ty
naprawcze i m gazyny w pow żnym stopniu zostały zniszczone w wyniku dział ń w lczących
rmii.
Proces odbudowy zniszczeń wojennych przebieg ł w latach 1919 -1923 przez kilk
faz.

W pierwszej,trwającej od końca roku 1918 do końc 1919,przede wszystkim dzięki
uruchomieniu przez gabinet Ign cego P derewskiego wszystkich sektorów gospodarczych
odnotowano w akcji odbudowy udane na ogół próby uruchomienia przemysłu i transportu.W
drugiej fazie,przyp d jącej na rok 1920,olbrzymią preferencją cieszył się przemysł wojenny.
Otrzym ne wówczas pożyczki zagraniczne umożliwiły uzyskanie wyższych wskaźników
produkcji przemysłowej i rolnej od wskaźników 1919 roku,mimo trwania działań wojennych.
Po krótkiej recesji,jaka na przełomie 1920/1921 roku nastąpiła w gospod rce polskiej,od
wiosny 1921 roku do l t 1923 trwała koniunktura infl cyjn ,której towarzyszył bardzo
szybki proces odbudowy,zahamowany w 1923 roku,kiedy to wyraźnie uwidocznił się kryzys.
W bardzo trudnych warunk ch rodziła się skarbowość polska.Konieczność stworzeni
par tu poboru podatków praktycznie od nowa przy niskim poziomie dochodów powodowała,ഊże od początku dochody budżetu państwa były znacznie niższe od wyd tków.Różnicę
pokryw ł jedynie druk banknotów,co rodziło infl cję.Dopiero w kwietniu 1920 r.
ujednolicono obieg pieniądza przez zastąpienie różnych krążących dotąd walut marką polską,
emitowaną dość dowolnie przez Polską Kr jową K sę Pożyczkową.
Państwo polskie odradz ło się w w runkach rewolucji społecznej,a jego pierwszy
rząd miał char kter socjalistyczny.Zapowi danej w listopadzie 1918 r.nacjonalizacji
„dojrzałych\"do tego gałęzi gospod rki nie zrealizowano,gdyż w Sejmie zabr kło
dost tecznego poparci dla tej idei.N tomi st już w pierwszych dni ch swego urzędowani
rząd Mor czewskiego wprowadził korzystne dla robotników ustawodawstwo socjalne:
46-godzinny tydzień pracy z angielską sobotą,ubezpieczenia chorobowe oraz inspekcję pracy,
biura pośrednictwa pracy i ochronę pr wną lokatorów.W 1922 r.uprawnienia te uzupełniono
ust wą o płatnych urlopach pracowniczych.Wielkie emocje wywoływał od początku
niepodległości reform rolna.Wobec dużej koncentracji wł sności ziemskiej oraz ogromnej
liczby ludności bezrolnej i małorolnej,masy chłopskie oczekiwały,że władze odrodzonej
Polski przeprowadzą r dyk lną p rcel cję większej własności.Pod naciskiem partii
chłopskich 10 VII 1919 r.Sejm Ustawodawczy przyjął uchwałę o zasadach reformy rolnej,w
której określono górną gr nicę posiadania ziemi od 60 do 180 ha (wyjątkowo 400 ha n
Kresach Wschodnich).Uchw ł ta nie był jednak prawem.Podczas ofensywy bolszewickiej
w lipcu 1920 r.sprawa reformy rolnej powróciła,gdyż konsolid cj wsi w obronie
niepodległości stawała się sprawą największej wagi.

15 VII 1920 r.Sejm uchwalił ustawę o reformie rolnej przyjmując maksimum posiadani
ziemi od 180 do 400 ha.Wywłaszczenie miało odbywać się za odszkodowaniem równym
połowie wartości rynkowej ziemi.Wkrótce potem wykon nie reformy zost ło jednak
skomplikowane przez dyskusję nad konstytucyjną ochroną wł sności.Zgodnie z szeroką
opinią niepełne odszkodowanie za ziemię st nowiłoby pogw łcenie prawa własności,
zagwar ntowanego w artykule 99 konstytucji.W związku z tym wykonanie reformy
zawieszono i rozpoczęły się niezwykle długie i trudne debaty o ostateczny jej kszt łt.
Mimo ogromnych trudności bilans gospodarczy pierwszych trzech lat niepodległości
wypadł pomyślnie.Mimo zacof ni ,zniszczeń,nie ustabilizowanych gr nic,z grożeni
zewnętrznego i konieczności unifik cji różnorodnych dzielnic kr ju,Polsce ud ło się wyjść
zwycięsko z ciężkiej próby.Ukształtowały się gr nice i ustrój demokr tyczny,stworzono
par t państwowy,w szybkim tempie odbudowyw no zniszczeni ,rosł produkcja i
zatrudnienie.Ceną tych osiągnięć był jednak narast jąc inflacja,prowadząca w końcu do
hiperinfl cji.O ile na początku września za 1 dol ra płacono 249 tyś marek polskich,o tyle
pod koniec października już 1612 tyś marek.Hiperinfl cja położył kres koniunkturze
inflacyjnej,gdyż zmal ła chłonność rynku wewnętrznego.Szybko rosnące ceny utrudni ły
jakąkolwiek opł calność.W wyniku czego bogacili się spekulanci,a położenie ludności
st wało się coraz cięższe.

Choć sytu cj społeczna i ekonomiczna pod koniec 1923 r.był tr giczna,kryzys
rządowy nie trwał długo.W grudniu 1923 r.prezydent Wojciechowski powoł ł
pozaparlament rny gabinet Grabskiego,którego głównym zadaniem było r towanie sk rbu.
Program taki przedstawił Grabski Sejmowi następnego dnia uzyskując pop rcie prawicy i
centrum oraz neutr lną przychylność lewicy.Progr m Gr bskiego zakład ł zrównow żenie
budżetu i zastąpienie marki polskiej pełnow rtościowym złotym.Cele te z mierzał Grabski
osiągnąć przez przyspieszenie wpłat nadzwycz jnego podatku majątkowego,waloryzację
podatków i redukcję wydatków państwowych.Sejm przyjął ustawę o n pr wie sk rbu i
reformie walutowej,przy czym rząd uzyskał nadzwycz jne uprawnienia na 6 miesięcy.
Rząd błysk wicznie przystąpił do działania.Przyspieszono pł tności nadzwycz jnej
daniny majątkowej,skrócono terminy wpłat zwaloryzowanych pod tków bezpośrednich,
podniesiono niektóre stawki.Dla zlikwidowani deficytu Polskich Kolei Państwowych,któryഊobciążał budżet,podniesiono taryfy kolejowe.Ostry reżim oszczędnościowy n rzucono
dministracji państwowej likwidując dwa ministerstwa:robót publicznych i zdrowia.
Uruchomiono też interwencję giełdową.Sprzedaż walut o stałym kursie przez rząd
zahamowała spadek kursu marki polskiej.Gdy zarysował sio perspektyw zrównoważeni
budżetu,rząd z przest ł emisji marek.Utrwaliło to st bilność ich kursu.
W kwietniu 1924 roku nowo powołany,pryw tny B nk Polski,który zastąpił
dotychcz sową centralną instytucję emisyjną -państwową Polską Krajową Kasę Pożyczkową,
rozpoczął działalność wymieniając 1,8 min marek polskich za 1 złotego.W ramach reformy
Grabski przeprowadził też reorganizację banków państwowych.Powoł no do życi B nk
Gospod rstwa Krajowego,a nowe podstawy prawne otrzymały także Pocztowa K sa
Oszczędności i P ństwowy Bank Rolny.Ujednolicono również system monopoli skarbowych:
tytoniowego,spirytusowego,solnego,loteryjnego i zapałczanego.
Efektem reformy Grabskiego był sukcesem,gdyż dużą rolę odegrało przekon nie
społeczeństwa,że reforma zostanie zrealizowana.Gdy na wiosnę 1924 r.ceny nominalne
przestały rosnąć,a płace realne wzrosły,nasilało się powszechne zaufanie do rządu.
Robotnicy byli nawet skłonni do ustępstw,by umożliwić realizację reformy.Większość jej
ciężarów poniósł jednak kapit ł prywatny płacąc ogromną daninę majątkową.
Pomyślne rezultaty reformy sk rbowej i w lutowej Grabskiego odbiły się na
utrwaleniu kryzysu nadprodukcji w przemyśle.Realne koszty produkcji wzrosły,a wobec
braku eksportowej premii inflacyjnej polski eksport okazał się niekonkurencyjny.Wzrosło
bezrobocie i deficyt w bilansie handlowym.Sfery pryw tno-przemysłowe przystąpiły do
obniżek płac.W lecie sytu cj rynkowa nieco się poprawiła na skutek wzrostu przychodów
gotówkowych ludności wiejskiej po żniwach,a także wpływu pierwszych pożyczek
zagr nicznych.W tym samym czasie specjalne konsorcjum polsko-francuskie rozpoczęło
budowę portu w Gdyni.

Ciemne chmury gromadziły się nad polskim handlem zagr nicznym.W obrot ch
zagr nicznych Polski najważniejszą rolę odgrywały Niemcy (43%eksportu i 35%importu),
natomiast obroty z głównym sojusznikiem politycznym,Francją,były niewielkie.Polska
utracił też prawie całkowicie przedwojenne rynki rosyjskie.Kryzys poinfl cyjny pogorszył
opł calność polskiego eksportu.

Sytuację płatniczą Polski podkopała dodatkowo wojna celna z Niemcami.W styczniu
1925 r.wyg sły post nowienia traktatu wers lskiego,na mocy których Niemcy były zobowią-
zane do przyzn nia państwom koalicji,w tym Polsce,klauzuli najwyższego uprzywilejowani
w handlu.Podjęto rokowania handlowe polsko-niemieckie,w których strona niemiecka grała
na zwłokę czekając na upłynięcie kolejnego terminu.W czerwcu 1925 r.wyg sły klauzule
konwencji górnośląskiej z 1922 r.o bezcłowym dopuszczeniu na rynek niemiecki 6 mln ton
węgl z polskiej części Górnego Śląska.Strona niemiecka postawiła teraz w runki,których
przyjęcie spowodowałoby uzależnienie gospod rcze Polski od Niemiec.Gdy władze
niemieckie ogłosiły,że nie udzielą w ogóle zezwolenia na import polskiego węgla,Polska
podniosła cł na tow ry niemieckie.Niemcy odpowiedziały kontruderzeniem.Rozpoczęła się
wojna celna,ograniczająca możliwości zbytu na n jważniejszym dl Polski rynku.
Zła koniunktura z pierwszej połowy 1924 r.spowodowała spadek wpływów
budżetowych.Przedsiębiorcy ociągali się z wpł tami daniny majątkowej.Choć formalnie
budżet za rok 1924 z mknięto nadwyżką,osiągnięto to głównie dzięki dochodom
nadzwyczajnym.Pewna popraw koniunktury w drugiej połowie roku był przejściowa.Już
na początku 1925 r.wojna celna z Niemcami ponownie dotknęła przemysł,zwł szcza n
Gómym Śląsku.Spadło wydobycie węgl i ograniczono zatrudnienie,co ujemnie odbiło się
na sytuacji w całym kraju.Rósł deficyt w bilansie handlowym i pł tniczym,a także w
budżecie państwa.

Spadek produkcji i obrotów zmniejszył możliwości płatnicze przedsiębiorców,zmusił
również państwo do zwiększenia wyd tków na roboty publiczne i zasiłki dla bezrobotnych.ഊStale rósł deficyt budżetowy.Co gorsze,rezerwy pozabudżetowe zostały wyczerpane już
wcześniej.Dl zrównoważenia r chunków państwa rząd uciekł się do dod tkowej emisji
bilonu.Zwiększenie emisji bilonu przy ograniczeniu emisji banknotów złotowych B nku
Polskiego spowodowało zwyżkę cen.Narast ła drug infl cja.Z częto wycofyw ć wkłady
bankowe,podatnicy zaś liczyli na dalszy spadek w rtości złotego i opóźniali wpłaty,co
dodatkowo komplikowało sytu cję budżetową.13 XI 1925 r.doprowadziło to do ustąpienia
rządu Grabskiego.

Od początku 1926 r.następowała poprawa koniunktury choć kursy akcji utrzymyw ły
się nadal na niskim poziomie,a bezrobocie malało powoli W lecie rozpoczęło się pełne
ożywienie.Niski kurs złotego ułatwi ł eksport,a zdeprecjonowane podatki i taryfy kolejowe
obniżyły koszty produkcji.Wzrost cen żywności na przednówku zwiększał przychody i popyt
ludności wiejskiej.Rosnący zbyt na rynku krajowym i za granic zachęc ł przedsiębiorców do
zwiększania produkcji oraz nowych inwestycji,co rozszerzało rynek inwestycyjny.W
rezult cie rosło zatrudnienie i dochody robotnicze,co z kolei zwiększ ło popyt na artykuły
konsumpcyjne.

Wydarzenia polityczne jakie się rozegr ły odbiły się wielkim kryzysem n
gospodarce.Mianowicie kryzys gospodarczy,który rozpoczął się pod koniec 1929 r.,był
najdotkliwszym z dotychcz sowych załamań gospodarki kapitalistycznej.Na skutek
pogorszenia się perspektyw zbytu towarów,producenci ograniczyli inwestycje,a następnie
produkcję.Spadły zakupy,w tym także artykułów żywnościowych,co uderzyło rolników.
Malejąca chłonność rynku wiejskiego powodowała zmniejszenie się zakupów na wsi.W
miastach rosło bezrobocie.Przez pogorszenie się warunków handlu kryzys przenosił się z
państwa do państwa og rni jąc wszystkie kraje gospodarki rynkowej.Z łamanie koniunktury
pod koniec 1929 r.trwało w wyżej rozwiniętych państwach do 1933 r.,gdy rozpoczęło się
powolne ożywienie.Natomiast w niektórych kr j ch sł biej rozwiniętych,t kich jak Polska,
kryzys trwał do 1935 r.

W rolnictwie polskim kryzys powodował przede wszystkim spadek cen artykułów
produkowanych i sprzedawanych przez wieś.Ceny artykułów rolnych spadły przeciętnie od
50 do 70%.Chcąc ratować swe przychody,miliony rozproszonych producentów rolnych
reagowały na spadek cen zwiększaniem pod ży,często kosztem konsumpcji własnej,co
dodatkowo pog rszało proporcje rynkowe i przyczyniało się do dalszego spadku cen.Spadek
cen pogrążył wieś polską w ogromnych dług ch i nie znanej od czasów wojny nędzy.Nad
ludnością wiejską niektórych okolic Kresów Wschodnich i G licji zawisł groźba głodu.
Ograniczenie możliwości zbytu artykułów rolniczych i spadek przychodów wsi odbiły się n
zmniejszeniu do minimum zakupów artykułów przemysłowych.
Kryzys przemysłowy objawił się głównie w post ci spadku produkcji.W 1932 r.
produkcja przemysłowa w Polsce spadła do około 63%poziomu z 1929 r.Wraz ze spadkiem
popytu na artykuły przemysłowe,n rastały zapasy produkcji nie sprzedanej,trudności
finansowe przedsiębiorstw,a producenci zmniejszali skalę dział lności,zatrudnienie i
inwestycje.

Jeśli chodzi o handel i finanse to załamanie koniunktury poważnie odbiło się na pol-
skim rynku kapitałowym.Rezultatem kryzysu było gwałtowne wycofyw nie nie tylko
procentów i dywidend,ale także lokat kapit łowych z Polski.Ogółem w lat ch kryzysu
wywieziono z Polski około 2,5 mld zł zysków i wkładów obcych,czyli mniej więcej tyle,ile
wynosił roczny budżet państwa.Odpływ kapitałów i zysków sz lenie utrudnił położenie
finansowe kraju.Polski bilans płatniczy st ł się ujemny.Obroty handlowe Polski spadły o
około 2/3.Wobec trudności płatniczych rząd popierał eksport po cenach dumpingowych.W
rezult cie bilans handlowy Polski w okresie kryzysu był dodatni,co nie mogło jednak
zrównow żyć ujemnego salda w obrot ch kapitałowych.Rezult tem był konieczność
transferu złot i walut wymienialnych za gr nicę.Z pasy złot w Banku Polskim spadły z 621
mln zł w 1928 r.do 444 mln zł w 1935 r.,a zapasy walut obcych z 714 mln do 27 mln zł.ഊChcąc zachować dotychczasowe pokrycie pieniądza w złocie i walut ch wymie-
nialnych rząd RP musiał wybrać między ograniczeniem odpływu należności obcych z kr ju,
dewaluacją złotego lub zmniejszeniem obiegu złotówkowego.Ponieważ sądzono,iż stały kurs
złotego i regularne spłaty zobowiązań wobec zagranicy wzmocnią zaufanie do gospodarki
polskiej i zachęcą inwestorów zagranicznych do lok t w Polsce w momencie ust ni kryzysu,
zdecydowano nie wprowadz ć ogr niczeń dewizowych ani dewalu cji złotego,lecz
zmniejszyć obieg pieniądza w kraju.W l t ch kryzysu bowiem gwałtownie spadły wpływy
podatkowe i monopolowe,co spowodowało długotrw ły deficyt budżetowy.
Początkowo rząd biernie obserwował pogarszanie się koniunktury.Podobnie było
zresztą w innych kr jach.W październiku 1932 r.Komitet Ekonomiczny Ministrów nakreślił
pierwszy program w lki z kryzysem.Zakładał on obniżkę cen przemysłowych,oddłużenie
rolnictwa,organizację pomocy dla bezrobotnych i robót publicznych.W marcu 1933 r.
uchwalono ustawę kartelową stw rzającą prawo do ingerencji w porozumienia
monopolistyczne.W 1933 r.powstał specjalny Fundusz Pr cy dla organizowania i
finansowani robót publicznych.Rosły sumy wypł canych z budżetu zasiłków dl
bezrobotnych.Dzięki akcji oddłużeniowej zmniejszono nieco ciężar długów w
gospodarstw ch chłopskich.Przeciwdziałając wzrostowi bezrobocia rząd przejmował często
udziały w upadających przedsiębiorstwach.Skal i efekty tych dzi ł ń nie były wielkie,gdyż
równocześnie prowadzona polityka deflacji,czyli zmniejsz nia obiegu pieniędzy,oznaczał
ograniczanie wyd tków budżetowych.

W wyniku interwencji państwa pod koniec 1935 r.zaznaczył się w Polsce wyr źn
poprawa koniunktury.Dzięki zwyżce cen zboża na rynk ch światowych i zwiększeniu ich
chłonności na skutek postępującego od 1933 r.ożywienia w większości rozwiniętych kr jów
zachodnich,polepszył się sytu cj rolnictwa polskiego.Wzrost przychodów wsi rozszerzył
krajowy rynek zbytu na wyroby przemysłowe.Ożywił się ruch budowlany.Zwiększeniu
popytu sprzyj ły też rozwijane przez Fundusz Pracy roboty publiczne.Mimo utrzymującego
się deficytu budżetowego zaczęły rosnąć dochody sk rbu.Rosły też obroty handlowe i
utrzymyw ło się dodatnie saldo handlu zagr nicznego.Mimo to nad l z Polski odpływ ł
kapitał obcy,co powodowało ostry deficyt pł tniczy.Dla powstrzymania odpływu kapitału
rząd wprowadził ogr niczenia dewizowe.W tr kcie renegocj cji zadłużenia uzysk no
obniżenie oprocentowania pożyczek zagranicznych.

Mimo istotnych osiągnięć w dziedzinie powojennej odbudowy,integr cji gospod rczej
kraju,reformy stabilizacyjnej,budowy od podstaw nowych g łęzi przemysłu i rozwoju
komunikacji (przemysł obronny,elektrotechniczny,nawozów sztucznych,port w Gdyni or z
COP)Drug Rzeczpospolita na mapie gospodarczej świata i Europy zajmow ła dalekie
miejsce.

Struktura społeczno-zawodowa i dochód na jednego mieszkańca plasowały Polskę na pozio-
mie Węgier,Rumunii,Hiszpani i Portug lii.W 1938 roku chłopi stanowili połowę
społeczeństwa globalnego,robotnicy 30%,inteligencja i pr cownicy umysłowi 5,7%,
drobnomieszczaństwo 11,8%,obsz rnicy i burżuazja 1,2%,i żywioły marginalne 1,1%.
Przemiany gospodarcze lat 1918 —1939 nie zmieniły modelu struktury społeczno-zawodowej
kraju.Wiele społeczeństw narodów (szczególnie sąsiednie)wyk zywało większy dyn mizm
rozwoju gospodarczego od Polski.Fakt ten mi ł istotny wpływ na przebieg polskich działań
obronnych we wrześniu i październiku 1939 roku.ഊPraca zost ł sprawdzona przez nauczyciel prowadzącego.
Otrzym na ocena:db
Uwagi nauczyciela:text podkreślony na czerwono (dokładnie jedno zdanie);
Dlaczego brak reform Kwiatkowskiego???
Praca – referat był pisany na podstawie::
1.„HISTORIA POLSKI 1914-2001 ” autorstwa Wojciecha Roszkowskiego pseudo Andrzej
Albert
2.„POLSKA ODRODZONA 1918 – 1939 ” pod red kcją Jana Tomickiego
POzdro -elmer