Zabytki Tomaszowa Mazowieckiego

Dzieje Tomaszowa Mazowieckiego są ściśle związane z rozwojem przemyski w XIX-wiecznej Polsce. Miasto zawdzięcza swoje narodziny hrabiemu Tomaszowi Ostrowskiemu, który w 1788 roku założył nad rzeką Wolbórką osadę o nazwie Kuźnice Tomaszowskie. Istniejąca tutaj manufaktura hutnicza wkrótce upadła. Dopiero syn Tomasza - Antoni, jeden z czołowych pionierów kapitalizmu na ziemiach polskich, stworzył zalążek fabrycznego, włókienniczego Tomaszowa. W 1830 roku Tomaszowska osada otrzymała prawa miejskie.
Okres największej prosperity Tomaszów przeżywał w II połowie XIX wieku. W latach 80-lych stał się on czołowym ośrodkiem przemysłu włókienniczego w ówczesnym Królestwie Polskim. W tym czasie Tomaszów" pod względem produkcji sukna i kortów zdecydowanie górował nad dopiero rozwijającym się przemysłem łódzkim. Do tomaszowskiej koniunktury przyczyniło się wprowadzenie przez władze carskie korzystnej polityki celnej, umożliwiającej import tkanin na rozległe obszary imperium rosyjskiego. Toma-szowskie tkaniny docierały nawet do dalekich Chin i Japonii.

Ważnym impulsem do rozwoju wielkoprzemysłowego Tomaszowa było uruchomienie w połowie lat 90-tych ubiegłego wieku unii kolejowej do Koluszek. W wyniku napływu zachodniego kapitału wyrosły w Tomaszowie duże fabryki włókiennicze. Rozbudowano istniejące zakłady. W 1885 roku w Tomaszowie było 20 dużych fabryk i prawie 100 małych zakładów włókienniczych. Pracowało w nich łącznie osiem tysięcy robotników. W tych warunkach wyrosły fabrykanckie fortuny Maurycego Piescha, Hilarego Landsberga, Jakuba Halperna i Dawida Bomsteina.
Niektóre tomaszowskie fabryki, jak np. apreturę i wykończalnię M. Piescha zaliczano do największych w Europie. Natomiast istniejąca w Tomaszowie fabryka dywanów braci Rolland była uznawana za największą w imperium rosyjskim. Wyroby tomaszowskie nie ustępowały jakością najlepszym tkaninom z renomowanych fabryk Europy Zachodniej. Przyznawano im liczne medale i wyróżnienia na prestiżowych wystawach.
W wyniku ostrej konkurencji u schyłku XIX wieku Tomaszów stracił prymat w produkcji tkanin wełnianych na rzecz Łodzi. W dalszym jednak ciągu był ważnym ośrodkiem specjalizującym się •W wykończaniu i apreturze tkanin. Finalnym zabiegom poddawano tutaj m.in. tkaniny wełniane wytwarzane w Łodzi. Również na początku XX wieku Tomaszów przodował w produkcji wysokiej jakości sukna i kortów. Był także liczącym się ośrodkiem produkcji dywanów i chodników.

W tym czasie liczba dużych fabryk wzrosła do 75, a cały tomaszowski przemysł zatrudniał 12 tysięcy robotników. W 1911 roku zbudowano w tym mieście pierwszą na ziemiach polskich, jak i w całym imperium rosyjskim fabrykę sztucznego jedwabiu. Trwający przez pół wieku okres bujnego rozwoju fabrycznego Tomaszowa przerwała I wojna światowa.
Na tomaszowskiej ,,ziemi obiecanej" wznoszono fabryki i fabrykanckie siedziby nie mniej imponujące niż w Łodzi. Prezentowane w albumie rysunki ukazują obiekty zbudowane głównie w II połowie XIX wieku, a więc w okresie największego rozkwitu fabrycznego miasta. Dzisiaj są one cennymi i rzadko spotykanymi w tak licznym zestawie okazami dawnej architektury fabrycznej. W Tomaszowie zachowało się również sporo pofabrykanckich pałacyków i willi reprezentujących głównie styl eklektyczny. Nie brakuje tu również budowli klasycystycznych i secesyjnych..























Rys. 1 Przedstawia dawną kamienicę fabrykanckiej rodziny Knothe przy Placu Kościuszki. Obecny, eklektyczny wystrój elewacji otrzymała w 1896 roku w wyniku przebudowy domu zbudowanego w latach 20 ubiegłego wieku. Obecnie użytkowana przez sąd rejonowy.