Galileusz

Galileusz jest wciąż jednym z najbardziej fascynujących uczonych. W ciągu minionych wieków jego życie i praca były natchnieniem dla całej rzeszy historyków i krytyków. Pierwszy opisał zasadę bezwładności i pierwszy badał przez teleskop nocne niebo. Dzięki darowi wymowy i sile swej osobowości Galileusz przyczynił się do powszechnego uznania teorii heliocentrycznej Kopernika, nowej podstawy poznania wszechświata. Uświadamiał sobie w pełni filozoficzne następstwa swoich odkryć i trudno się dziwić, że również został uznany w tamtym okresie za kontrowersyjną postać, ponieważ podważał autorytet Kościoła katolickiego. Jego osobowość, osiągnięcia i motywy, jakie nim kierowały, były przedmiotem długich sporów krytyków. Samego Galileusza stać było na szczerość: "Znając doskonale to rozważne Postanowienie, uważałem za właściwe -pisał w Dialogu, który doprowadził go przed trybunał inkwizycji -zjawić się otwarcie przed Teatrem Świata jako Świadek nagiej Prawdy".

Galileusz - Galileo Galilei - urodził się w Pizie 15 lutego 1564 r. Był synem Vincenzio Galilei, muzyka i kupca, oraz Giuli z Ammannatich. (Powtórzenie nazwiska w charakterze imienia było w Toskanii zwyczajowo stosowane.) Rodzina, niezbyt bogata, przeniosła się do Florencji, gdzie w dzieciństwie Galileusz uczęszczał do klasztornej szkoły jezuitów. Mając 15 lat, rozpoczął nowicjat w zakonie. Zmuszony przez ojca, opuścił nowicjat. W 1581.r. wstąpił na uniwersytet w Pizie, zamierzając studiować medycynę. Medycyny nie lubił, a na studiach zyskał opinię człowieka kłótliwego. Wkrótce zaczął się interesować matematyką 1585 r. opuścił uniwersytet, nie uzyskawszy dyplomu, wrócił do Florencji i zajął się nauczaniem. W 1592 r., po śmierci ojca, przeniósł się do Padwy, gdzie otrzymał stałą posadę nauczyciela. Był intelektualistą i wynalazcą, między innymi wynalazł wojskowy kompas. Żył dostatnio. Miał kochankę Marinę Gabbę i ku zmartwieniu starzejącej się matki spłodził kilkoro nie ślubnych dzieci. Najważniejszą wczesną pracą Galileusza jest De motu, traktująca o dynamice ruchu. W pracy można dostrzec sceptycyzm, z jakim Galileusz odnosił się do 'wiązujących -lecz podważanych -zasad nauki scholastycznej. Według Arystotelesa ruch przedmiotu wymaga istnienia stałego źródła ruchu; na przykład twierdzono, że piłka porusza się, ponieważ napędza ją napierające z tyłu powietrze. Był to słaby punkt fizyki arystotelesowskiej i stał się wkrótce przedmiotem zainteresowania Galileusza. Najprawdopodobniej nastąpiło to pod wpływem ówczesnych balistyków. Niektórzy z nich zaobserwowali, że poruszający się pocisk zachowuje się tak, jak gdyby był ściągany na ziemię. Galileusz docenił znaczenie tych obserwacji i przeprowadził własne doświadczenia z kulką staczającą się ze stołu, odkrywając w ten sposób ogólne prawo: wystrzelone pociski poruszają się po zakrzywionym torze. Jako matematyk, i to pozostający pod przemożnym wpływem Archimedesa, przedstawił wyniki doświadczenia w postaci prostego wzoru matematycznego, który podał po raz pierwszy w liście z 1604 r. Błędy w obliczeniach Galileusza stały się przyczyną poważnych rozważań filozofów nauki na temat jego rozumowania. Nowy i ważny okres w życiu Galileusza zaczął się w 1609 r., kiedy to dowiedział się o wynalezieniu lunety. Własnoręcznie zbudował lunetę, która przybliżała przedmioty aż tysiąckrotnie, po czym skierował ją na Księżyc. Dotychczas w nauce o wszechświecie panowało przekonanie, że ciała niebieskie mają doskonałe kształty. Tymczasem Galileusz stwierdził, że satelita Ziemi nie jest gładki. Zobaczył góry i doliny oraz obszary, które uznał za morza. Obserwując nocne niebo, odkrył, że Droga Mleczna składa się z mnóstwa gwiazd, których nigdy wcześniej nie dostrzeżono. Opublikowany w 10 r. Siderus nuncius (Gwiezdny posłaniec) stał się sensacją. Historyk J. R. Ravetz nazwał tę niewielką książkę "być może najwspanialszym klasycznym dziełem popularnonaukowym, a także arcydziełem subtelnej propagandy teorii Kopernika". Wszyscy wykształceni ludzie kupowali i czytali dzieło Galileusza. W ciągu pięciu lat opublikowano je w tłumaczeniu pewnego jezuity !nawet w Chinach. Najbardziej istotnym odkryciem Galileusza były cztery zagadkowe obiekty, które, jak się wydawało (co noc zmieniały położenie), krążyły wokół Jowisza. Według Galileusza były to oczywiście księżyce tej planety, a całość przypominała układ Kopernika w miniaturze. Powodzenie dzieła Siderus nuncius skierowało Galileusza na drogę wiodącą do dalszych odkryć, a także do nieporozumień z Kościołem katolickim. Przedtem jednak stał się sławny, a na audiencji w 1611 r. papież okazał Galileuszowi swą przychylność i udzielił poparcia. Wkrótce uczony pozyskał potężnego, wykształconego patrona, księcia Toskanii II, który mianował Galileusza naczelnym matematykiem i filozofem. W 1612 r. jego Discorsi intorno GIle cose che stGnno su I'GcquG o che in quellG si mUOVGno (Traktat o unoszących się ciałach) dał początek hydrostatyce, a w rok później Galileusz opublikował wiele listów, w których omawiał plamy na Słońcu. W listach nie dwuznacznie poparł Kopernika i podał wstępne sformułowanie prawa bezwładności. Wzbudził wówczas gniew dostojników Kościoła i w czasie wizyty Galileusza w Rzymie, w 1616 r., zobowiązano go do nie rozpowszechniania heliocentrycznej teorii Kopernika, którą Kościół oficjalnie potępił w wydanym wówczas dekrecie. Nie wysunięto jednak oskarżenia o herezję i prawdopodobnie Galileusz w typowy dla siebie sposób zbyt optymistycznie ocenił sytuację. Sprawa Galileusza jest przedmiotem wielu sporów historyków. Gdy w 1623 r. Galileusz wydał pracę Il SGggiGtore (Probierca złota), zawierającą polemikę na temat natury komet, zadedykował ją nowemu papieżowi Urbanowi VIII, który (jako Maffeo Barberini) udzielał mu wcześniej poparcia. Spodziewał się uchylenia dekretu z 1616 r., ale śmierć jego opiekuna, księcia Cosimy II, sprawiła, że Galileusza łatwiej było teraz dosięgnąć. Uczony dostawał sprzeczne wiadomości od starego przyjaciela, który okazał się raczej wojującym katolikiem niż przyjacielem nauki. Otrzymawszy pozwolenie na omówienie teorii geocentrycznej i heliocentrycznej pod warunkiem wyciągnięcia właściwych wniosków, Galileusz napisał DiGlogo soprG i due mGssini sistemi dei mondo, PtolemGico e CopernicGno (Dialog o dwóch najważniejszych układach świata: Ptolemeuszowym i Kopernikowym) i opublikował go w 1632 r. W tej pracy, arcydziele naukowym, trudno nie dostrzec wyraźnej identyfikacji z ojcem, autorem podobnego dzieła,DiGlogu o dGwnej i nowoczesnej muzyce (DiGlogo dellG musicG GnticG e dellG modernG). Zapewne ze względów psychologicznych skojarzenie to nie pozwoliło Galileuszowi dostrzec wagi jego dzieła. Publikacja była wielkim sukcesem, ale po sześciu miesiącach, w marcu 1633 r. sprawą zajęła się inkwizycja. Zakazano rozpowszechniania DiGlogu, a Galileusza ponownie wezwano do Rzymu, gdzie umieszczono go w odosobnieniu. Słynna audiencja Galileusza u papieża oraz przesłuchania przed trybunałem inkwizycji stały się przedmiotem wielu toczących się od lat dyskusji. Głównym zarzutem było zlekceważenie przez Galileusza napomnień udzielonych mu w 1616 r. Czasami wini się Galileusza za to, że na .procesie nie był wystarczająco odważny, ale Galileusz, stary i chory, był w istocie więźniem politycznym. Grożono mu torturami, a był to czas, kiedy heretyków często, ku przestrodze, publicznie palono na stosie. Ostatecznie Kościół umieścił DiGlogi na indeksie, nakazał spalić je na stosie, upokorzył Galileusza podczas wielkiego publicznego spektaklu, ale nie odważył się zrobić z niego męczennika. Więziono go w dość dobrych warunkach. Dzięki sile charakteru wyrok Kościoła nie załamał Galileusza. W książce Discorsi e dimostrGzioni mGtemGtiche in tomo Gdue nuove scienze (Dialogi i dowodzenia matematyczne z zakresu dwóch nowych umiejętności) opublikowanej w 1634 r. Galileusz ponownie opisał doświadczenia z dziedziny mechaniki. W 1637 r. dokonał ostatniego już odkrycia naukowego: zaobserwował librację Księżyca. Dialogi, >mimo zakazu, wkrótce znane były w całej protestanckiej Europie. Uczonego odwiedzili między innymi poeta John Milton i filozof Thomas Hobbes. Ostatnie listy Galileusza, w których deklarował swą wiarę w fizykę arystotelesowską, odczytuje się dziś jako czystą i zamierzoną kpinę. Pod koniec życia Galileusz stracił wzrok, prawdopodobnie na skutek zaćmy. Zmarł 9 stycznia 1642 r. Trzy i pół wieku po jego śmierci papież Jan Paweł II, były arcybiskup krakowski, który lubi mówić o sobie jako o "kanoniku kopernikańskim", przyznał w imieniu Kościoła, że Galileusz został skazany niesłusznie. To oświadczenie, wydane prawdopodobnie ze względu na opinię publiczną, zostało opatrzone przez "New York Times" zgryźliwym nagłówkiem: PO TRZYSTU PIĘĆDZIESIĘCIU LATACH WATYKAN MÓWI, ŻE GALILEUSZ MIAŁ RACJĘ: PORUSZA SIĘ. Trzy lata wcześniej, w październiku 1989 r., z promu kosmicznego Atlantis wystrzelono sondę kosmiczną Galileo. W 1995 r. sonda dotarła do Jowisza, którego cztery księżyce pierwszy zobaczył Galileusz 385 lat temu. W historii nauki Galileusz jest wielką postacią okresu przejściowego. Jego spostrzeżenia znalazły formalny wyraz w pracach Izaaka Newtona . Wpływ Galileusza na naukę był przedmiotem studiów kilku pokoleń badaczy. W 1939 r. Alexander Koyre ocenił, że największe znaczenie dla nauki miały przede wszystkim jego koncepcje teoretyczne i filozoficzne. Nie przywiązywał natomiast większego znaczenia do wykonanych przez Galileusza doświadczeń. Pogląd ten wzbudził znaczne zainteresowanie oraz dyskusję i skłonił Stillmana Drake'a do ponownego, starannego zbadania notatek i rękopisów Galileusza. Stwierdził on "że wyłania się z nich spójny obraz bezspornie nowoczesnego fizyka, którego pionierskie badania zjawisk grawitacyjnych mogą nawet obecnie znaleźć kolejne zastosowania". W każdym razie Galileusz jest obok Johannesa Keplera najwybitniejszą postacią rewolucji naukowej z czasów przed Newtonem.