Masa, gęstość, objętość.

MASA, wielkość fizyczna charakteryzująca obiekty fizyczne, służąca do ilościowego opisu ich bezwładności i oddziaływania grawitacyjnego. Pomiar masy przeprowadza się posługując się II zasadą dynamiki Newtona, bądź wykorzystując zjawisko grawitacji (w tym wypadku porównuje się siły ciężkości działające na ciała materialne w tym samym - w przybliżeniu - punkcie pola grawitacyjnego Ziemi). W mechanice relatywistycznej masa ciała zależy od układu odniesienia, w którym się ją mierzy; między masą m, tzw. masą relatywistyczną ciała, mierzoną w układzie odniesienia, względem którego porusza się ono z prędkością v, a masą m0 - tzw. masą spoczynkową ciała mierzoną w układzie odniesienia, w którym ono spoczywa, występuje zależność m = m0/$[1-(v/c)2]$ (c - prędkość światła w próżni); różnica m i m0 stanowi tzw. relatywistyczny przyrost masy (obserwowany np. dla cząstek poruszających się z dużymi prędkościami w akceleratorach cząstek naładowanych). Zgodnie ze szczególną teorią względności Einsteina masa i energia są równoważne (Einsteina wzór); jeśli ciało ma masę spoczynkową m0, to odpowiada jej energia E0 = m0c2; masa spoczynkowa układu związanego (kryształu, cząsteczki, atomu, jądra atomowego) jest mniejsza od sumy mas spoczynkowych składników o wartość odpowiadającą energii wiązania składników (tworzeniu się układów związanych towarzyszy więc wydzielanie się energii); masa spoczynkowa cząstek elementarnych może niekiedy całkowicie przejść w postać energii (anihilacja par). Obiekt fizyczny pozbawiony masy spoczynkowej (foton, neutrino), a mający energię E ma również masę m = E/c2 i pęd p = E/c.

WAGA, przyrząd do wyznaczania masy ciał; w zależności od zasady działania rozróżnia się m.in.: wagi dźwigniowe (np. szalkowe), uchylne, pneumatyczne, automatyczne, elektroniczne; do ważenia dużych mas służą wagi dziesiętne, w których jedno z ramion dźwigni jest 10 razy dłuższe od drugiego, do dokładnych pomiarów bardzo małych mas - wagi analityczne (stosowane gł. w laboratoriach); wagi są stosowane również do mierzenia innych wielkości, np. ciężaru, gęstości, ładunku elektrycznego.

GĘSTOŚĆ, masa właściwa, wielkość charakteryzująca daną substancję, liczbowo równa masie jednostki objętości tej substancji; dla ciał jednorodnych stosunek masy danego ciała do jego objętości.

OBJĘTOŚĆ, wielkość charakteryzująca ograniczony obszar przestrzeni trójwymiarowej, nieujemna liczba rzeczywista przyporządkowana w jednoznacznie określony sposób danej bryle; wyraża się w m3, cm3 itp.