Filozofia renesansu.

Antropocentryzm (człowiek ośrodkiem myśli), życie ziemskie w centrum zainteresowania.
Reformacja: nowe odłamy religijne nie uznające władzy papieża.
Rozwój języków narodowych.
Wzrost potęgi odrębnych państw.
Druk, mecenat, sława twórcy.
Ideał pieniądza.

FICINO
„Poznaj samego siebie, o boski rodzie w człowieczym przebraniu”

PICO DELLA MIRANDOLA
„O wielkości i godności człowieka”

GALILEO GALILEI – Galileusz
„Zmierz to, co da się zmierzyć i spraw, aby to, czego nie da się zmierzyć, dało się zmierzyć”

FRANCIS BACON
„Wiedza to potęga”


Renesans
Człowiek w centrum uwagi! Nazywamy to humanizmem i antropocentryzmem. Człowiek wart jest własnego zainteresowania. Powinien zadbać o swoje życie – wygodę, strój, rozwój umysłu. Któż ma być podmiotem myśli, bohaterem literatury, zdobywcą świata, sławnym geniuszem? Człowiek. A konkwistadorem, podróżnikiem, bankierem, mecenasem, dyplomatą, władcą, przedsiębiorcą? Oczywiście – człowiek. W cień odchodzi średniowieczna skromność i anonimowość. Również powaga: ludzie renesansu lubią się śmiać.

Tak zwany “umysł renesansowy”. To właściwie geniusz, człowiek wszechstronnie wykształcony. Nie wystarczy, by znał się tylko na jednej dziedzinie – musi ogarnąć ich cały zakres. Nie wystarczy być lekarzem – do tego trzeba być matematykiem, wynalazcą, astronomem, genialnym malarzem, rzeźbiarzem, a nawet konstruktorem maszyn latających. Jak Leonardo da Vinci.

Humanizm, antropocentryzm, irenizm (pochwała pokoju, zgody), powrót ideałów antycznych.
Koniec ze średniowiecznym teocentryzmem! Teraz podmiotem rozmyślań jest człowiek i ludzkie sprawy. Co więcej: Europę ogarnia ruch reformacji – a w jego wyniku nadejdzie kres jedności chrześcijaństwa. Powstaną nowe odłamy religijne: luteranizm, anglikanizm. Władza papieska straci na swojej mocy – zwłaszcza w obliczu wzmocnionej władzy królewskiej. Ale... wiara chrześcijańska nadal jest bardzo silna i stanowi ważną wartość w życiu ludzkim. Różne odłamy religijne spierają się o szczegóły – Bóg jest ten sam i niepowtarzalny. Humanizm wcale nie oznacza odrzucenia Boga – a renesansowa Europa zanurzona w wojnach wyznaniowych wciąż jest religijna – a Bóg postrzegany jako wielki architekt świata.

Montaigne: lubię spokój, harmonię, umiar i porządek, głoszę tolerancję.
Erazm z Rotterdamu: pochwalam pokój, protestuję przeciw waśniom i wojnom. Wielbię klasyczne autorytety.
Tomasz Morus: ludzie są równi. Można stworzyć idealny, sprawiedliwy ustrój. To – Utopia.
Niccoló Machiavelli: cel uświęca środki, a władca ma prawo do różnych poczynań, jeśli przyświeca mu dobro państwa...
Wolter: nie zgadzam się z tobą, lecz zawsze będę bronił twego prawa do głoszenia własnych poglądów.
Jan Jakub Rousseau: człowiek jest z natury dobry. Złym czyni człowieka odsunięcie od natury, postęp cywilizacji, rozwój nauki, które nie przynoszą szczęścia.
John Locke: człowiek rodzi się jako tabula rasa (czysta tablica). Dopiero doświadczenie wypisuje na niej jego charakter.

Jak najdokładniej i jak najpiękniejsze ciało ludzkie zechcą wyrzeźbić lub namalować mistrzowie tacy jak Leonardo da Vinci czy Michał Anioł. Harmonia, symetria, doskonałe proporcje. W poezji – dbałość o kunszt słowa, o wymogi gatunku. W architekturze – prostota i precyzja wykonania. A twórca? Nie musi już być anonimowy, może zaznawać własnej chwały, poczuje smak sławy. Zwłaszcza że renesans wskrzesza antyczną instytucję mecenatu, która i dziś funkcjonuje – to sponsorowanie sztuki.

Ludzie renesansu szanowali naukę, pragnęli wiedzy wszechstronnej. Owoc ich czasów – to odkrycia geograficzne. Do narodzin takiej właśnie epoki przyczynił się wynalazek druku. Renesans to rozwój szkolnictwa wyższego – a umysł renesansowy to człowiek, który wiele lat studiował, zgłębił wiedzę o antyku, zna języki obce z dawną łaciną i greką włącznie. Mądrość i wiedza, edukacja – są emblematem tych czasów.

Człowiekiem jestem i nic co ludzkie nie jest mi obce
słowa starożytnego Terencjusza stały się reprezentatywnym hasłem humanizmu.

Twórcy odrodzenia uznali antyczne poetyki i dzieła za wzór idealnego piękna. Artysta, który nie kierował się przykazaniami Arystotelesa i nie wzorował się na utworach Owidiusza i Horacego, nie mógł liczyć na uznanie ludzi renesansu. Najważniejsze przykłady utworów-manifestów renesansowego klasycyzmu: "Elegia o sobie samym do potomności" Klemensa Janickiego, pieśń "Niezwykłym i nie leda piórem opatrzony..." Jana Kochanowskiego. To utwory, w których autorzy bezpośrednio przywołują antyczne wzorce, bez ogródek przyznając się do inspiracji nimi.
Jednocześnie jednak myśliciele i artyści renesansu odnosili się niezmiernie krytycznie do twórczości “mrocznych wieków średnich”. W wypadku więc sztuki odrodzenia akceptacja dla artystycznej przeszłości miała charakter wyłącznie “dalekiego zasięgu”. W odniesieniu do bezpośrednich poprzedników renesansowi humaniści byli - w sferze pióra oczywiście - bezlitośni.
Uwaga!
Zapoczątkowana w renesansie postawa klasycystyczna wcale nie skończyła się
wraz z początkiem baroku. W Europie - zwłaszcza we Francji - porenesansowy klasycyzm trwał nieprzerwanie jednocześnie z barokiem - nosi on miano klasycyzmu siedemnastowiecznego. Jego najwybitniejsi przedstawiciele to choćby Jean Racine czy Nicolas Boileau.