UKŁAD WYDALNICZY BEZKRĘGOWCÓW
Pierwotniaki - produkty przemiany materii:białek i kwasów nukleinowych wydala na zewnątrz błona komórkowa i wodniczki tętniące.Wodniczki usuwają ponadto z organizmu nadmiar wody.Ich rozmieszczenie jest różne u różnych gatunków a liczba-dla gatunku stała i charakterystyczn.Mogą też mieć system dodatkowych kanałów lub małych wodniczek dodatkowych, doprowadzających wodę i wydaliny do wodniczki tętniącej.Po całkowitym napełnieniu wodniczka kurczy się i wystrzykuje swoją zawartość na zewnątrz.Pasożyty lub gatunki morskie mogą nie mieć wodniczek tętniących.Wydalanie przejmuje całkowicie błona komórkowa.
Jamochłony - wydalanie produktów ubocznych przemiany materii odbywa się przez powierzchnię ciała, tak zewnętrzną, jak i wewnętrzną.
Płazińce - układ wydalniczy pełni w organizmie funkcje osmoregulacyjne i usuwa gromadzące się w parenchymie produkty przemiany materii.Zbudowany jest z otwierających się na zewnątrz ciała przewodów wydalniczych.Każdy z głównych przewodów rozgałęzia się w parenchymie na coraz drobniejsze kanaliki zakończone komórką płomykową-protonefrydium. Protonefrydium tworzy wklęsła komórka terminalna częściowo wpuszczona do tulejkowatej komórki kanalika, połączona z nią zachodzącymi na siebie wypustkami obu komórek.Komórki płomykowe wchłaniają z parenchymy roztwór metabolitów i za pomocą skierowanych w głąb kanalików falujących pęczków rzęsek nadaje mu ruch w kierunku otworków wydalniczych.Cechą tego typu układu zwanego protonefrydialnym jest zamknięcie przewodów wydalniczych komórkami od strony wnętrza ciała.
Obleńce - układ wydalniczy tworzą ciągnące się w bocznych zgrubieniach nabłonka kanały podłużne, łączące się ze sobą w przedniej części ciała i uchodzące na zewnątrz w pobliżu otworu gębowego.Komórki wydalnicze nie mają rzęsek ani wici.
Pierścienice - układ wydalniczy większości pierścienic są metanefrydia- parzyste elementy powtarzające się w każdym segmencie.Każde metanefrydium zbudowane jest ze zwiniętego, pokrytego od wewnątrz rzęskami kanalika, otwartego lejkowatym rozszerzeniem do jamy ciała i zakończonego otworkiem wydalniczym w powłokach ciała następnego segmentu.Ruch rzęsek lejka i wewnętrznych ścianek kanalika usuwa z organizmu płynne produkty przemiany materii.Niektóre pierścienice mają protonefrydia.
Stawonogi - układ wydalniczy stawonogów stanowią u różnych gromad cewki Malpighiego lub specjalne gruczoły.Cewki Malpighiego są ślepymi rurkowatymi uwypukleniami jelita tylnego.Zbierają one z organizmu zbędne i szkodliwe produkty przemiany materii które wydalane są następnie do jelita a stamtąd usuwane przez odbyt wraz z nie strawionymi resztkami pokarmu.Tego typu układ wydalniczy występuje u stawonogów wyżej uorganizowanych.U form niższych rolę narządów wydalania pełnią gruczoły będące zmodyfikowanymi metanefrydiami.
Mięczaki - Tworzy go nieparzysta nerka z odchodzącym od niej moczowodem zakończonym odbytem. Usuwa ona zbędne produkty przemiany materii w postaci kryształów kwasu moczowego lub w przypadku form wodnych w postaci amoniaku i mocznika. Nerka utrzymuje właściwe ciśnienie osmotyczne w całym ciele.
UKŁAD WYDALNICZY KRĘGOWCÓW
Ryby - układ wydalniczy stanowią dwie pranerki.Zebrane przez nie produkty przemiany materii w postaci moczu spływają moczowodami do pęcherza moczowego, pełniącego rolę zbiornika.Po napełnieniu się pęcherza mocz wydalany jest na zewnątrz.Odrębny otwór wydalniczy leży w pobliżu odbytu. Głównym produktem białkowej przemiany materii u ryby jest amoniak.
Płazy - narządami wydalniczymi są parzyste pranerki.Przewodami moczowymi mocz doprowadzany jest do pęcherza moczowego otwierającego się w końcowej części przewodu pokarmowego, tuż przed odbytem (w steku). Płazy jako produkt przemian azotowych wydalają mocznik.
Gady - układ wydalniczy tworzy para nerek ostatecznych tzw. właściwych.Cechuje je brak lejków otwierających się do jamy ciała.Zbędne produkty przemiany materii przekazywane są z krwi do nerek wyłącznie osmotycznie za pośrednictwem splotów naczyń włosowatych w kłębuszkach.Z nerek mocz spływa moczowodami do pęcherza moczowego a stamtąd do kloaki. Głównym produktem wydalanym z organizmu jest kwas moczowy i mocznik.
Ptaki - układ wydalniczy tworzy para nerek ostatecznych i odchodzących od nich moczowodów.Mocz kierowany jest wprost do kloaki (pęcherz moczowy nie występuje). Mocz ptaków wydalany jest w postaci kryształków kwasu moczowego - woda resorbowana jest w kloace.Dzięki takiemu systemowi odzyskiwania wody zapotrzebowanie na nią jest u ptaków znikome - niektóre ptaki w ogóle nie piją wody.
Ssaki - układ wydalniczy .ma postać pary nerek ostatecznych połączonych moczowodami i pęcherzem moczowym.Zbierający się w pęcherzu mocz wydalany jest okresowo przez cewkę moczową zakończoną otworem wydalniczym.Nerki mają postać zwartych ciał fasolowatego kształtu.Składają się z warstwy korowej i rdzeniowej.W warstwie korowej występują liczne kłębuszki naczyń włosowatych.