Powstania Ślązkie

1. Wstęp

Powstania śląskie ( 1919 – 1921 ) były to zbrojne wystąpienia ludności polskiej przeciw niemieckiemu panowaniu na Górnym Śląsku , mające na celu przyłączenie tych ziem do państwa polskiego . Bezpośrednią ich przyczyną były rozczarowania ludności polskiej decyzją wersalskiego traktatu pokojowego o zarządzeniu plebiscytu na Górnym Śląsku .Objęcie Polski traktatem mniejszościowym ograniczało suwerenność Polski , gdyż spory państwa polskiego z przedstawicielami mniejszości rozstrzygane miały być na forum Ligi Narodów . Niemcy , które przegrały wojnę , nie zostały jednak objęte obowiązkiem ochrony mniejszości narodowej . W praktyce utrudniałoby to rozstrzyganie sporów Niemców i Polaków na Górnym Śląsku . Z tych postanowień nie były zadowolone obydwa państwa .

Obie strony , niemiecka i polska , nie czekając na decyzje polityczne , przygotowywały się do walki zbrojnej . Przewagę mieli Niemcy , w których ręku pozostawała władza administracyjna , wojsko i policja . Polska Organizacja Wojskowa ( POW ) Górnego Śląska organizowała Polaków – byłych żołnierzy z armii niemieckiej , ochotników spośród ludności polskiej , gromadziła broń dla potrzeb przyszłego powstania . Działania te prowadzono w ścisłej konspiracji. Władze niemieckie aresztowały wielu działaczy polskich , wydały zakaz kolportażu pism polskich , wprowadziły cenzurę korespondencji . Wielu Ślązaków w obawie przed niemieckimi represjami przeniosło się do Polski . Latem 1919 roku Niemcy dysponowali trzykrotnie większymi siłami na Śląsku , w związku z czym dowództwo POW Górnego Śląska kilkakrotnie przesuwało termin rozpoczęcia powstania w obawie przed jego niepowodzeniem i dużymi stratami ludzkimi .

2. Pierwsze Powstanie Śląskie

Powstanie wybuchło w nocy z 16 na 17 sierpnia 1919r. W powiecie pszczyńskim,
Gdzie nie dotarły na czas rozkazy odwołujące akcję zbrojną .Jednocześnie na całym Górnym Śląsku trwał strajk generalny , a walki objęły dalsze powiaty . Pierwsze Powstanie Śląskie trwało do 24 sierpnia . Tego dnia dowództwo POW wydało rozkaz o zakończeniu działań bojowych . na opuszczone przez powstańców tereny wkroczyły oddziały niemieckie , przeprowadzając pacyfikację w poszukiwaniu ukrywających się powstańców i ich rodzin .

W końcu 1919 r. Znów nasiliła się działalność POW Górnego Śląska ( szczególnie po ogłoszeniu amnestii dla powstańców ) .
Po ratyfikowaniu przez Niemcy postanowień traktatu wersalskiego , na początku 1920 r. Na Śląsk przybyła Międzysojusznicza Komisja Rządząca i Plebiscytowa oraz francuskie i włoskie oddziały wojskowe .Władze niemieckie musiały opuścić teren plebiscytowy który obejmował 22 powiaty zamieszkane przez 2 mln mieszkańców . 20 lutego 1920 r. Rząd polski mianował Wojciecha Korfantego Polskim Komisarzem Plebiscytowym . Siedzibą Polskiego Komisariatu Plebiscytowego był Bytom .

Niepowodzenia w toczącej się wojnie polsko – bolszewickiej spowodowały zaostrzenie się sytuacji politycznej na Górnym Śląsku . W wielu miastach w lipcu i sierpniu 1920 r. Doszło do zajść wywołanych przez bojówki niemieckie . Wystąpienia te skierowane były przeciwko działaczom polskim i wojskom francuskim .

3. Drugie Powstanie Śląskie

W nocy z 19 na 20 sierpnia 1920 r. Pod hasłem samoobrony wybuchło drugie
Powstanie Śląskie . Siła i zasięg powstania zaskoczyły zarówno Niemców , jak i Sprzymierzonych . Działania zbrojne były prowadzone na terenach od Odry na zachodzie po Małą Panew na północy . Powstańcy mieli wkrótce pad swoją kontrolą większość obszaru plebiscytowego .

Cel powstania – samoobrony ludności polskiej został osiągnięty . Między-sojusznicza Komisja Rządząca i Plebiscytowa rozwiązała niemiecką policję bezpieczeństwa , zastępując ją policją plebiscytową , złożoną w połowie z Polaków , a w połowie z Niemców .


4. Plebiscyt

20 marca 1921 r. Odbył się zapowiadany plebiscyt na Górnym Śląsku . Za połączeniem z Polską oddano niemal 500 tys. Głosów , za pozostanie w granicach Niemiec około 700 tys. Przewaga Niemców wynikła z dopuszczenia do głosowania ludzi urodzonych na Śląsku , niezależnie od miejsca zamieszkania . Z Niemiec przybyło blisko 180 tys. , a z Polski zaledwie 10tys. Tzn. emigrantów . Rząd angielski wysunął wówczas propozycję aby Polsce przyznać jedynie powiaty : rybnicki , pszczyński , i część katowickiego a cały Górnośląski Okręg Przemysłowy pozostawić Niemcom .


5. Trzecie Powstanie Śląskie

Odpowiedzią Ślązaków na niekorzystne dla Polaków projekty podziału był strajk generalny na Śląsku , a następnie wybuch trzeciego Powstania Śląskiego w nocy z 2 na 3 maja 1921 r. Dyktatorem trzeciego Powstania Śląskiego został Wojciech Karfanty , a na czele Komendy Naczelnej wojsk powstańczych stanął pułkownik Maciej Mielżyński . Po krwawych walkach na linii Odry i Górę Świętej Anny , mimo przewagi regularnych wojsk niemieckich powstańcy zdołali utrzymać swe pozycję na przedpolu Śląskiego Okręgu Przemysłowego . Po trwających od 5 do 25 czerwca rozmowach rozejmowych Komisja Plebiscytowa zdołała doprowadzić 28 czerwca 1921r. Do zawieszenia broni . Walczące strony zostały rozdzielone przez oddziały wojsk Sprzymierzonych , a po podpisaniu układu ewakuowano wojska powstańcze i niemieckie z obszaru plebiscytowego.



6. Osiągnięcia Powstań Śląskich

Ostatecznie decyzje o podziale Górnego Śląska pomiędzy Polskę i Niemcy podjęła Konferencja Ambasadorów w październiku 1921r. Polsce przyznano tylko 29%teryterium plebiscytowego , łącznie 3225 km2 , z Katowicami i większością kopalń , hut i fabryk Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego .

W maju 1922r. Polska objęła w posiadanie przyznaną jej część Górnego Śląska . Ślązacy uroczyście powitali wkraczające tam oddziały Wojska Polskiego pod dowództwem generała Szeptyckiego .