Ssaki

Ssaki (Mammalia), zwierzęta tworzące najwyżej zorganizowaną gromadę podtypu kręgowców (Vertebrata), typu strunowców, która powstała ok. 200 mln. lat temu z gadokształtnych ssaków kopalnych z rzędu Therapsida, żyjących w permie i triasie. Ssaki są stałocieplne, pokryte futrem lub włosieniem, mają serce o całkowicie oddzielonych od siebie 2 komorach i 2 przedsionkach oraz odrębne krążenie płucne i przeponę oddzielającą jamę piersiową od brzusznej. Samice ssaków karmią młode mlekiem wydzielanym przez gruczoły mleczne będące wytworami skóry. Zęby ssaków osadzone są w zębodołach. Układ pokarmowy w zależności od pobieranego pokarmu cechuje się rozmaitymi przystosowaniami (np. złożony żołądek przeżuwaczy bądź żołądek małp liściożernych m.in. z rodzaju Colobus). Dobrze rozwinięte półkule mózgowe, większość ssaków ma dobrze rozwinięte zmysły węchu, wzroku i słuchu. Cechą charakterystyczną ssaków jest zapłodnienie wewnętrzne. Zapłodnione jajo u stekowców jest znoszone przez samicę, a następnie wysiadywane, pozostałe ssaki są żyworodne. Zamieszkują zarówno środowiska wodne (walenie), jak i lądowe (większość), opanowały także przestrzeń powietrzną (nietoperze).Łożyskowce, ssaki wyższe (Placentalia, Eutheria), podgromada ssaków obejmująca 17 rzędów, przede wszystkim gatunki współczesne. Charakteryzują je: obecność u samic pojedynczej pochwy, występowanie łożyska, duża biomasa noworodków, długotrwała opieka nad potomstwem oraz wysoki rozwój mózgu i duży jego ciężar względny.

Pierwsze nocne ssaki owadożerne

Leptictidium audierense, owadożerny ze środkowego eocenu, porusza się skacząca swych długich nogach z pochyloną przednią częścią ciała.





Leptictidium z Messel o długości 75 cm jest znacznie bardziej zaawansowany w rozwoju niż jego przodkowie.

W Ameryce Północnej wraz z rzędem ssaków Leptictida pojawiają się pierwsze łożyskowe ssaki owadożerne. Nie są to owadożercy w potocznym rozumieniu, ale nazwany tak narząd ssaków, Insectivora. Nie żywią się one wyłącznie owadami , ale również małymi ssakami, płazami gadami, rybami, robakami, mięczakami, ptakami a nawet roślinami. Ze względu na nie wyspecjalizowany sposób odżywiania się zęby wielu przedstawicieli występują w pełnej ilości, charakterystycznej dla Eutheria. Prawe wszystkie owadożerne są bardzo małymi ssakami, aktywnymi o zmierzchu lub w nocy, o doskonałym słuchu i węchu. Należą do nich rodziny: almiki, tenrekowate, złotokrety, jeżowate, ryjkówkowate, kretowate, ryjoskoczki. Wiele ryjówek opanowało zdolność lokalizowania swych ofiar, podobnie jak nietoperze, za pomocą echolokacji. U owadożernych niezwykle duże jest zapotrzebowanie na pokarm, gdyż cechuje je bardzo szybka przemiana materii. Późnokredowy rodzaj Gypsonictops może być przodkiem ewolucyjnie młodszych owadożerców. Był za pewnie podobny do żyjących dziś w Afryce ryjoskoczków, a także do trzeciorzędowego Leptictidium. Rodzaj ten ma niezwykle długi, cienki ogon i bardzo długie tylne nogi. Porusza się skacząc na tylnich nogach, przy czym jego długi ogon równoważy ciężar ciała pochylonego silnie ku przodowi. Przednie kończyny są bardzo krótkie. Leptictidium łapie i przetrzymuje nimi zdobycz. Rodzaj ten początkowo zamieszkiwał Europę Środkową (Niemcy), a w paleocenie szybko rozprzestrzenia się w Ameryce Północnej, Azji i Afryce. Pierwsze ssaki łożyskowe zaczęły się szybko rozwijać wykazując wielką zdolność przystosowania się do rozmaitych warunków środowiskowych. Z czasem stały się grupą dominującą i liczą ponad 8000 gatunków.



SSAKI

Zwierzęta tak odmienne, jak myszy, słonie, kangury, nietoperze, koty, wieloryby, konie, a także ludzie są ssakami. Utrzymują stałą temperaturę ciała i wytwarzają mleko dla swoich dzieci. Prawie bez wyjątku są żyworodne, mają skórę pokrytą włosami i skomplikowane uzębienie. Prowadzą aktywny tryb życia. Ssak, którego młode rozwijają się do końca w łonie matki, nosi nazwę ssaka łożyskowego. Zarodki ssaków z grupy torbaczy, na przykład kangura, po urodzeniu rozwijają się dalej w torbie matki. Pierwsze ssaki zjawiły się prawie w tym samym czasie co najwcześniejsze dinozaury - 220 mln lat temu. W mezozoiku były małe, podobne do ryjówek i żyły ,,w cieniu" dinozaurów. Dopiero w kenozoiku zróżnicowały się gwałtownie, tworząc wiele nowych form. Kompletne skamieniałości ssaków są rzadkością, dużo gatunków jest znanych tylko z zębów. Mimo to na ich podstawie można wiele odtworzyć, zwłaszcza tryb życia.



Gryzonie - najliczniejsza grupa ssaków - obejmują m.in. szczury, myszy i wiewiórki. Ich długie, dłutowate siekacze rosną bez przerwy i służą do rozdrabniania twardych pokarmów. Gryzonie powstały w paleocenie. Ten Ischyromys pochodzi ze sławnych oligoceńskich cmentarzysk ssaków nad White River (Południowa Dakota. USA



Ssaki owadożerne są z reguły drobne i obejmują m.in. ryjówki i krety. Należy do nich Orycteropus, który był mioceńskim odpowiednikiem prosięcia ziemnego (mrównika). Ssaki zjadające mrówki mają kilka wspólnych cech, w tym długie, twarde podniebienie chroniące przed dostawaniem się mrówek do tchawicy.



Ssaki żywiące się roślinami można podzielić na trawożerne i liściożerne. Większość ma zęby trzonowe o wysokich koronach odpornych na ścieranie podczas nieustannego żucia. Pokazana tu czaszka należała do Cainotherium, liściożercy podobnego do królika, którego najbliższym żyjącym krewnym jest wielbłąd.

Mamuty były włochatymi słoniami przystosowanymi do życia w zimnym klimacie epok lodowych plejstocenu. Niektóre osobniki zachowały się w wiecznie zamarzniętym gruncie wschodniej Syberii.



Małpy i ludzie należą do grupy zwanej naczelnymi. Wiele z nich jest wszystkożernych, ale niektóre lubią przede wszystkim owoce. Pokazujemy tu czaszkę prokonsula (Proconsul), mioceńskiej małpy, której tępe zęby są typowe dla zjadaczy owoców. Ponieważ owoce zawierają mało białka, prokonsul prawdopodobnie uzupełniał je innym pokarmem.









Ssaki mięsożerne mają duże kły. Największe miał w górnej szczęce tygrys szabrozębny, który zapewne zatapiał je w szyi ofiary. Ta czaszka należy do hoplofoneusa (Hoplophoneus) z oligocenu. Żaden z tygrysów szabrozębnych, choć było ich wiele gatunków, nie dotrwał do naszych czasów - wymarły w plejstocenie.





Potamotherium to zwierzę żyjące w jeziorach wczesnego miocenu i karmiące się rybami. Podobne było do wydry, ale lepiej dostosowane do życia w wodzie. Być może stanowiło przodka fok, licznych począwszy od późnego miocenu.





Ssaki Narwiańskiego Parku Narodowego

Na spotkanie z bobrem, wydrą lub ... piżmakiem

Bóbr i wydra to dwa charakterystyczne gatunki ssaków na terenie Narwiańskiego Parku Narodowego. Piżmak jest zwierzęciem łownym lecz zaobserwowanie go wymaga także pewnego doświadczenia z uwagi na coraz mniejszą liczbę tych zwierząt.



Bóbr europejski (zwany też bobrem euroazjatyckim lub bobrem rzecznym) jest największym gryzoniem zimno - wodnym na półkuli północnej i największym przedstawicielem tego rzędu ssaków na Świecie. Długość ciała dorosłych bobrów w Europie waha się od 665 do 1020 mm, długość ogona od 225 do 345 mm a waga od 9 do 30 kg (wyjątkowo 54 kg). Futro bobra jest gęste o barwie zmiennej od jasnobrązowej do niemal czarnej. Genetycznie dominujące są bobry brunatne lecz wg najnowszych obliczeń 56% osobników miało futro czarne.

Wyniszczanie lasów i osuszanie dolin rzecznych a przede wszystkim dewastacyjne polowania dla ich cennego futra przyczyniły się do wyniszczenia tego gatunku w Europie. Ostatniego bobra stwierdzono w dolinie Narwi w 1835 roku. W krytycznym momencie - w końcu lat XX tego stulecia - powstały pierwsze reerwaty zabezpieczające najliczniejsze populacje w Związku Radzieckim. Na naszych ziemiach okres nieobecności bobra trwał ponad 100 lat i dopiero na początku lat 40-tych tego wieku pojawiły się one w dwóch ostojach na północno - wschodnich krańcach kraju. Pierwszą w pełni pomyślną introdukcję bobrów przeprowadzono w 1949 roku do specjalnie urzędowych żeremi w starych fortach w Osowcu (obecnie Biebrzański Park Narodowy). Prawdopodobnie dały one początek populacji narwiańskiej, gdzie wiosną 1979 roku stwierdzono jedną rodzinę nad rzeką Turośninką koło Bokin.

Podczas badań ornitologicznych przeprowadzonych w 1991 roku zwrócono uwagę na istnienie w dolinie Narwi już licznej populacji. Okazało się, że lokalnie bobry zmieniały siedliska umożliwiając przetrwanie rzadkich gatunków ptaków. W następnym roku przeprowadzona inwentaryzacja wykazała około 70 stanowisk, szacując pogłowie bobrów na około 260 osobników. Okazało się, że jest to zagęszczenie spotykane jedynie na terenie Kanady. O ile gatunek ten włączony zostanie na listę zwierząt łownych, Park powinien zostać matecznikiem tego gatunku.

Wydra - jest chyba najbardziej interesującym ssakiem naszych wód. Skryty tryb życia sprawia, że jest to zwierze owiane mgiełką tajemniczości. Żyje w norach, które kopie powiększając wypłukane przez wodę jamy pod korzeniami drzew. Ten wodny drapieżnik cieszy się opinią jednego najbardziej inteligentnych ssaków, między innymi skutecznie unika przejawy zainteresowania ze strony człowieka. O obecności wydry mocna wnioskować najczęściej tylko po śladach jej bytności: resztki po żerowaniu (łuski ryb, pancerze raków, muszle małży) lub pozostawionych odchodach w roli "znaków granicznych", zawierających również resztki raków i ryb. Najwięcej obserwowanych wydr pochodzi z okresu zimy, kiedy najłatwiej ją zauważyć polującą na skraju zamarzniętej rzeki.









Piżmak - to najpospolitszy ssak nad Narwią i wieloma innymi rzekami w Polsce. Ojczyzną tego gatunku jest Ameryka Północna. W 1905 roku został sprowadzony do Czech jako zwierze futerkowe, skąd rozprzestrzenił się po całej Europie. Jest zwierzęciem łownym. Żywi się roślinnością wodną, kopie nory w brzegach rzeki (wylot położony pod wodą), a na zimowanie wznosi kopce z roślin wodnych.

Ssaki łowne





Spośród ssaków, szczególnie cennym gatunkiem łownym jest łoś. Pojawił się on na terenie Parku w końcu lat siedemdziesiątych i obecnie jest już stałym mieszkańcem narwiańskich bagien.

Do gatunków ssaków łownych na terenie Parku należą też: sarna, dzik, lis, borsuk, kuna, piżmak i zając.

Inne ssaki

Sarna (Capreolus capreolus) - euroazjatycki ssak z rodziny jeleniowatych. Wysokość w kłębie około 90 cm. Poroże samców (parostki) zwykle z trzema odnogami. Młode mają plamiste ubarwienie.

Jenot (junat, Nyctereutes procyonoides), wschodnioazjatycki drapieżnik z rodziny psów, aklimatyzowany w europejskiej części Rosji. Rozprzestrzenił się w środkowej Europie, w tym także w Polsce. Jenot jest zwierzęciem futerkowym.

Ssaki

Drapieżne

Lew

Pantera

Puma

Tygrys bengalski

Tygrys sumatrzański Niedźwiedź brunatny

Niedźwiedź himalajski

Niedźwiedź okularowy

Niedźwiedź polarny

Fenek

Likaon Wydra

Gryzonie

Chomik syryjski Szynszyla

Naczelne

Lemur wari

Lemur katta

Lemur mongoz Kapucynka czubata

Ponocnica

Czepiak szary

Koczkodan diana

Makak czubaty

Mangaba rudoczelna

Mangaba czarna

Patas

Pawian masajski Gibbon białoręki

Goryl

Orangutan

Szympans

Nieparzystokopytne

Nosorożec biały

Tapir anta Kułan

Owadożerne

Jeż europejski

Parzystokopytne

Antylopa eland

Antylopa szabloroga

Banteng

Gnu białobrode

Muflon

Oryks szablorogi

Żubr Daniel

Jeleń europejski

Jeleń milu



Lama

Wielbłąd jednogarbny

Wielbłąd dwugarbny

Hipopotam nilowy

Hipopotam karłowaty Żyrafa



Torbacze

Walabia benetta

Trąbowce

Słoń indyjski





Badylarka - Micromys minutus

Borsuk - Meles meles

Daniel - Dama dama

Dzik - Sus scrofa

Foka szara - Halichoerus grypus

Gacek brunatny - Plecotus auritus

Jeleń europejski - Cervus elaphus

Konik polski

Koń

Koń Przewalskiego

Koziorożec alpejski - Capra ibex

Kret - Talpa europaea

Łoś - Alces alces

Mopek - Barbastella barbastellus

Muflon - Ovis orientalis

Mysz domowa - Apodemus agrarius

Mysz łowna - Apodemus flavicollis

Niedźwiedź brunatny - Ursus arctos

Niedźwiedź himalajski

Nocek duży - Myotis myotis

Nocek uszatek - Myotis mystacinus

Nornica ruda - Clethrionomys glareolus

Nornik zwyczajny - Microtus arvalis

Podkowiec mały - Rhinolophus hipposideros

Renifer - Rangifer tarandus

Ryjówka aksamitna -

Sarna - Capreolus capreolus

¦wistak - Marmota marmota

Wilk - Canis lupus

Zaj±c - Lepus capensis

Żubr - Bison bonasus