Życie literackie powojennej emigracji

ŻYCIE LITERACKIE POWOJENNEJ EMIGRACJI - główne ośrodki, program paryskiej „Kultury”.
POEZJA NA EMIGRACJI
Polską poezję emigracyjną najłatwiej opisać w odcinkach czasowych, wyznaczanych przez specyficzne uwarunkowania życia literackiego poza granicami kraju. Chodzi tu o następujące odcinki:
1946-1951
1952-1956
1957-1968
1968-1981.

W latach 1946-1951 można mówić o kryzysie poezji emigracyjnej. W 1946 roku wyszło wprawdzie najwięcej tomów w całej bodaj historii poezji emigr. (55), niemniej w latach następnych już tylko 45. Okres ten stoi pod znakiem poetów awangardowych (zwłaszcza J. Brzękowskiego), wielu autorów jednak milczy porzucając literaturę na rzecz pracy w nowym środowisku i obcym przecież dla siebie kraju.

Okres 1952-1956 to ożywienie poezji emigr. Po względnie dostatnim urządzeniu się pisarzy w nowym otoczeniu - wracają oni do pisania, zakładają oficyny wydawnicze, wydają własnym sumptem tomiki wierszy. Decyzja o pozostaniu na emigracji Cz. Miłosza wzmacnia szeregi poetów polskich. Ukazują się zbiory wierszy J. Lechonia, K. Wierzyńskiego, Cz. Miłosza, J.Łobodowskiedo, B. Przyłuskiego. Debiutuje grupa młodych autorów, urodzonych na krótko przed wojną
(m.in. Adam Czerniawski).

Po 1957 roku sytuacja się zmienia. Część poetów podporządkowała się uchwale Związku Pisarzy Polskich na Obczyźnie, by nie drukować swoich utworów w prasie krajowej, inni wracają do kraju. Kolejne tomy wydają Skamandryci, umacnia się poezja najmłodszego pokolenia poetów, skupionych w grupie >Kontynenty<. Obserwuje się zdecydowany odwrót od poetyki skamandryckiej (przy równoczesnej eksplozji utworów epigońskich, postkamandryckich), ku poetyce szeroko rozumianej awangardy. Wielu autorów nawiązuje ścisły kontakt z poetami krajowymi. Zaczynają mieszać się ze sobą konwencje i style. Tutaj właściwie już trudna znaleźć jakiś specyficzny i osobniczy rys poezji emigracyjnej. Znikają powoli tematy uchodźcze, coraz częściej doświadczenia poetyckie koncentrują się na sprawach uniwersalnych.

Przełom 1967-68 roku, narastanie w Polsce tendencji antysemickich, wydarzenia Marcowe, wreszcie Grudzień 1970 roku - to punkty wspólne szeregu nowych tematów poetyckich. K. Wierzyński wydaje swój głośny zbiorek Czarny polonez, wielu poetów krajowych emigruje za granicę. I znów, jak w okresie wojennym i tuż powojennym, ożywają motywy polityczne, pojawiają się akcenty rozrachunkowe, oglądają wreszcie światło dzienne utwory, które w Polsce z przyczyn cenzuralnych nie mogły się ukazać drukiem. Domy wydawnicze emigracji umożliwiają poetom krajowym wydawanie książek poza cenzurą. Sytuacja ta o wiele bardziej zintensyfikuje się po wybuchu stanu wojennego. Znów wielu poetów opuszcza kraj, bądź decyduje się pozostać za granicą (np. S. Barańczak, A. Zagajewski).
Emigranci coraz częściej decydują się na wydawanie swoich książek w kraju. Po roku 1989 sytuacja wraca do europejskiej normy.

Kłamstwem byłoby twierdzenie, że w poezji emigracyjnej powstają jakieś odmienne tendencje artystyczne, bardziej wartościowe tematy czy wybitniejsze dzieła. Poezja emigracyjna w swoich najwyższych osiągnięciach, to - przede wszystkim - twórczość pisarzy przedwojennych.
PROZA NA EMIGRACJI

Podzielić można twórczość prozatorską podobnie jak poetycką na następujące odcinki:
1946-1950
1951-1967
1968-1981 i po 1981.
W latach 1946-1950 do najbardziej udanych książek w zakresie opowiadań zaliczyć należy debiut Tadeusza Nowakowskiego Szopa za jaśminami (1948) oraz utwory wspomnieniowe z obozu koncentracyjnego Gustawa Morcinka: Listy spod morwy (1946) i Listy z mojego Rzymu (1946). W zakresie powieści wyróżnić należy Zmowę nieobecnych (1946) Marii Kuncewiczowej oraz trylogię Sergiusza Piaseckiego: Jabłuszko (1946), Nikt nie da nam zbawienia (1947) i Spojrzę ja w okno (1947).
Proza tego okresu jest świadectwem regresu środowiska emigracyjnego, właściwie tworzą wtedy pisarze jedynie związani z wojskiem i drukujący w wydawnictwach wojskowych. Część autorów zdecydowała się wrócić do Polski, inni musieli zadbać o znalezienie sobie pracy.

Dopiero po 1951 roku, gdy część środowiska emigracyjnego zdobyła jaką taką stabilizację życiową, można mówić o rozwoju prozy polskiej. Rozkwita wówczas zwłaszcza opowiadanie, w mniejszym stopniu powieść. Wówczas ujawnia się też talent narracyjny Gustawa Herlinga - Grudzińskiego - wydaje on zbiór opowiadań Skrzydła ołtarza (1960) i powieść dokumentarną Inny świat (1951). Debiutuje Zofia Romanowiczowa (Baśka i Barbara, 1956), Leo Lipski (Dzień i noc, 1957), wielki rozgłos zyskują powieści Witolda Gombrowicza Trans-Atlantyk (1953) i Pornografia (1960). Z autorów starszego pokolenia wybitne książki wydają Zofia Kossak (Przymierze, 1952), Maria Kuncewiczowa (Leśnik, 1958), a także Teodor Parnicki, Tadeusz Nowakowski, Marian Pankowski, Czesław Miłosz (Dolina Issy, 1955), Józef Mackiewicz. Okres ten należy bodaj do najbardziej udanych w prozie emigracyjnej, jest wielorodzajowy. Książki wymienionych autorów należą dziś do kanonu lektur współczesnego humanisty.

Po roku 1967 zaczynają dużą rolę odgrywać w prozie emigracyjnej emigranci z Polski. Leopold Tyrmand wydaje swą głośną powieść Życie towarzyskie i uczuciowe (1967). Rozkwita talent Stanisława Wygrodzkiego, Henryka Grynberga, pisze także Włodzimierz Odojewski.

Po roku 1981 granice między emigracyjnością a krajem zatarły się - wielu autorów z Polski drukowało swoje utwory poza krajem, znowuż autorzy emigracyjni byli przedrukowywani w wydawnictwach „drugiego obiegu”. Ważnych książek na emigracji ukazało się bardzo mało, mniej niż w poprzednich dziesięcioleciach (Kazimierz Brandys Sztuka konwersacji, 1990; Zygmunt Haupt Szpica, 1989; Czesław Miłosz Rok myśliwego, 1983).
Ośrodki emigracyjne:
Francja (Paryż)
Anglia (Londyn) - stamtąd niekiedy dalej do Ameryki
Argentyna (?)
Włochy.
„KULTURA”
To nazwa miesięcznika wydawanego przez Instytut Literacki, wydawnictwo, które miało i ma ogromny wpływ na kształt i dzieje literatury polskiej po II wojnie światowej. Polski Instytut powstał w Rzymie w 1946 r. kierował nim Jerzy Giedroyć. Od X 1947 r. w Maisons- Laffitte pod Paryżem.
Najważniejszym rodzajem aktywności Instytutu była działalność wydawnicza miesięcznika polityczno-literackiego „Kultura”, a także publikacja książek z zakresu literatury artystycznej oraz historycznej i politologicznej. Instytut prowadzi również pracę dokumentacyjną i naukową oraz jest mecenasem wielu pisarzy. Wizjonerski program polityczny Giedroycia, zakładający rozpad rosyjskiego imperium komunistycznego i przygotowujący dobrą współpracę krajów środkowej i wschodniej Europy, rozwijany w setkach artykułów i książek, zaczął stawać się rzeczywistością od 1989 r.