Era paleozoiczna

Era paleozoiczna:Rozpoczęła się 570 mln lat temu, a skończyła 245 mln lat temu. W erze tej nastąpiły dwie wielkie orogenezy: kaledońska i waryscyjska. Spowodowały one powstanie licznych, wielkich i rozległych łańcuchów górskich na wszystkich kontynentach. Powstawaniu orogenów towarzyszył magmatyzm i metamorfizm regionalny.

Kambr pierwszy okres  paleozoiku trwający od ok. 570 do ok. 500 mln lat temu; dzielił się na 3 epoki: kambr dolny (wczesny), środk. i górny (późny). W kambrze dolnym rozpoczęła się wielka transgresja morza, która osiągnęła maksimum w kambrze środkowym; w kambrze górnym — faza sardyjska orogenezy  kaledońskiej spowodowała tylko niewielką jego regresję; typowymi osadami kambryjskie są wapienie (Syberia, Ameryka Pn.) oraz piaskowce i łupki pochodzenia mor. (Europa); w Polsce skały kambryjskie występują na powierzchni w G. Świętokrzyskich i Sudetach, a w głębokim podłożu — prawie na całym obszarze kraju. Świat roślinny. Roślinność kambryjska składała się z pierwotnych grzybów, bakterii, sinic i niektórych grup glonów (np. pierwszych zielenic i krasnorostów). Świat zwierzęcy. Dla kambru jest charakterystyczne nagłe pojawienie się licznych bezkręgowców mor. (kambryjska eksplozja ewolucyjna), wytwarzających części twarde (szkielety, pancerze), zachowane w skałach w stanie kopalnym ( skamieniałości); do organizmów tych należały gł. trylobity, archeocjaty (typowe tylko dla kambru), ślimaki, ramienionogi, także otwornice, gąbki, jamochłony i szkarłupnie.

Ordowik [łac.], drugi okres  paleozoiku, trwający od ok. 500 do ok. 435 mln lat temu; dzieli się na 3 epoki: o. dolny (wczesny), środk. i górny (późny); w o. dolnym, po fazie orogenezy kaledońskiej na przełomie kambru i o., rozpoczęła się transgresja morza, zakończona dopiero pod koniec o. górnego, toteż osady o. są gł. osadami mor.; należą do nich łupki ilaste, piaskowce, wapienie, margle; najbardziej typowe utwory o. występują w Walii i środk. Anglii; w Polsce — najpełniejsze serie osadów o. są znane z G. Świętokrzyskich i w głębokim podłożu na pn. kraju.
Świat roślinny. Na lądzie prawdopodobnie pojawiły się pierwsze rośliny naczyniowe (pierwotne paprotniki); w morzach występowały sinice, zielenice (szczytowy rozwój rodziny Dasycladaceae) i krasnorosty.
Świat zwierzęcy. Bogata fauna mórz, reprezentowana gł. przez graptolity, łodziki, ramienionogi i trylobity; dużą rolę skałotwórczą odegrały koralowce czteropromienne, tabulaty i gąbki; pojawiły się pierwsze kręgowce — ostrakodermy.

Sylur [łac.], trzeci okres  paleozoiku, trwający od ok. 435 do ok. 395 mln lat temu; dzieli się na 3 epoki: sylur dolny (wczesny), środk. i górny (późny); w sylurze dolnym miała miejsce transgresja morza, która zakończyła się dopiero na przełomie syluru i dewonu w wyniku końcowej fazy orogenezy  kaledońskiej; toteż osady syluru są gł. osadami mor.; należą do nich łupki ilaste, często ze szczątkami graptolitów (łupki graptolitowe), wapienie organogeniczne, piaskowce, szarogłazy, zlepieńce. Najbardziej typowe utwory syluru występują w Walii i środk. Anglii oraz na Gotlandii;
w Polsce najpełniejsze serie osadów syluru są w G. Świętokrzyskich i Sudetach oraz w głębokim podłożu na pn. kraju.
Świat roślinny. Florę syluru tworzyły na lądzie pierwotne rośliny naczyniowe (z grupy widłaków i psylofitów), a w morzach niektóre plechowce — zielenice (gł. z rodziny Dasycladaceae), krasnorosty, sinice i prawdopodobnie brunatnice (Prototaxites).
Świat zwierzęcy. Dalszy rozkwit fauny mor., gł. koralowców 4-promiennych, ramienionogów, trylobitów i łodzików, a w wodach półsłonych — wielkoraków; maks. rozwój osiągnęły graptolity, które wymarły z końcem syluru; pojawiły się pierwsze ryby — tarczowce

Dewon , czwarty okres  paleozoiku, trwający od ok. 400 do ok. 345 mln lat temu. Dzieli się na 3 epoki: dewon dolny (wczesny), środk. i górny (późny). W związku z orogenezą  kaledońską, która sfałdowała i wypiętrzyła łańcuchy  Kaledonidów oraz spowodowała wielką regresję morza, dewon był okresem panowania lądów; w końcu dewonu dolnego początek wielkiej transgresji morza, której największe nasilenie przypada na pierwszą połowę dewonu górnego; pod koniec dewonu górnego pierwsze fazy orogenezy  hercyńskiej. Typowe utwory dewonu: czerwone piaskowce i zlepieńce (dewon dolny) oraz łupki ilaste, wapienie, dolomity (dewon środkowy i górny). W Polsce najpełniejsze serie osadów dewońskich odsłaniają się w G. Świętokrzyskich. Świat roślinny. Roślinność lądowa dewonu dolnego i środk. składała się z pierwotnych roślin naczyniowych, zw. psylofitami, najpierwotniejszych paproci oraz pierwotnych roślin widłakowych i skrzypowych; z plechowców stwierdzono grzyby glonowce oraz glony. W dewonie górnym nie było już psylofitów, pojawiły się natomiast nowe rodzaje pierwotnych paproci, roślin skrzypowych i widłakowych oraz prawdopodobnie pierwsze rośliny nasienne (paprocie nasienne i kordaity); z mszaków występowały wątrobowce, z plechowców tzw. glonogrzyby i in. W morzach żyły w dewonie krasnorosty i prawdopodobnie brunatnice. Świat zwierzęcy. W dewonie pojawiły się pierwsze zwierzęta lądowe: z bezkręgowców stawonogi (dewon dolny i środk.), a z kręgowców płazy tarczogłowe (dewon górny); nadal rozwijała się fauna mor., z bezkręgowców liczne były koralowce i ramienionogi, spośród głowonogów pojawiły się amonity; z kręgowców szczyt swojego rozwoju osiągnęły ryby pancerne i ostrakodermy, które wyginęły pod koniec dewonu, natomiast bujnie rozwinęły się ryby dwudyszne i trzonopłetwe, oprócz istniejących już ryb chrzęstnych i nielicznych promieniopłetwych.

Karbon [łac.], piąty okres  paleozoiku, trwający od ok. 345 do ok. 280 mln lat temu; dzieli się na 2 epoki: karbon dolny (wczesny) i górny (późny); w okresie karbońskim występowały liczne fazy orogenezy  hercyńskiej, której największe nasilenie przypada na pogranicze karbonu dolnego i górnego; w związku z tą orogenezą w karbonie górnym nastąpiła wielka regresja morza; typowymi utworami karbonu dolnego są wapienie (facja wapienia węglowego) lub piaskowce, zlepieńce i łupki ilaste (facja kulmu), a karbonu górnego — osady piaskowców i łupków, z podkładkami węgla kam., zwanego karbonem produktywnym. Olbrzymie złoża karbońskiego węgla kam. występują na różnych kontynentach; w Polsce — w Górnośląskim, Dolnośląskim i Lubel. Zagłębiu Węglowym. Na obszarach wchodzących w skład lądu  Gondwana w utworach karbonu górnego znajdują się osady lodowcowe świadczące o istnieniu wielkiego zlodowacenia.
Świat roślinny. W karbonie, oprócz dalszego rozwoju roślinności wodnej, nastąpił bujny rozkwit roślinności lądowej o formach drzewiastych: widłaki (gł. lepidodendrony i sygilarie), ze skrzypów kalamity, paprocie właściwe i nasienne, z nagozalążkowych kordaity; formy te tworzyły bagienne lasy
i dały początek złożom węgla kam.; runo tych lasów stanowiły drobne paprocie, widłaki, skrzypy, zw. klinolistami, oraz mszaki; z grzybów istniały już workowce; pod koniec karbonu pojawiły się pierwsze rośliny iglaste (walchia). Świat zwierzęcy karbonu charakteryzuje masowe występowanie otwornic ( fuzuliny), ramienionogów (dł. do 30 cm), małżów, rozwój goniatytów, konodontów i pojawienie się belemnitów; żyły już owady uskrzydlone, ryby rekinowate i pierwotne promieniopłetwe, płazy tarczogłowe, pierwsze gady (kotylozaury, ssakokształtne i wodne mezozaury).

Perm, najmłodszy (szósty) okres  paleozoiku, trwający od ok. 280 do ok. 230 mln lat temu; w zach. i środk. Europie, gdzie utwory permu zostały najwcześniej zbadane, dzieli się go na 2 epoki: perm dolny (wczesny), zw. czerwonym spągowcem, i perm górny (późny), zw. cechsztynem; w permie dolnym powstawały osady lądowe — zlepieńce (czerwone) i piaskowce, pochodzące z niszczenia wypiętrzonych w orogenezie hercyńskiej łańcuchów górskich; przejawiała się silna działalność wulk., następowały potężne wylewy law; w cechsztynie następowała transgresja morza; tworzyły się wapienie i dolomity, łupki miedzionośne, sól kam., gipsy, sole potasowe. We wsch. Europie w ciągu całego permu powstawały osady mor. — wapienie, piaskowce, gipsy, sól kamienna. Na obszarze lądu  Gondwany w utworach permu istnieją ślady wielkiego zlodowacenia. W Polsce utwory permu występują w G. Świętokrzyskich, Sudetach, na Niżu Polskim i w okolicach Krakowa.
Świat roślinny. W połowie permu, w związku ze zmianą klimatu (z wilgotnego na suchy) nastąpiły doniosłe zmiany w składzie flory, zwł. na półkuli pn.; wymarły kordaity, drzewiaste widłaki i skrzypy, większość paproci (zarodnikowych i nasiennych), wzrósł zaś udział roślin iglastych, miłorzębowych i sagowców.
Świat zwierzęcy. W morzach permu żyły otwornice (fuzuliny), ramienionogi, małże, goniatyty, szkarłupnie, ryby promieniopłetwe i in., a także trylobity i koralowce czteropromienne, które pod koniec okresu wymarły; na lądzie bujnie rozwijały się płazy tarczogłowe, kotylozaury i gady ssakokształtne.