Stosunki polityczne RFN – ZSRR i państw Europy Środkowo – Wschodniej w latach 60 i na początku 70

16 października 1963 r., w miejsce Konrada Adenauer na stanowisku kanclerza zajął Ludwig Erhard (CDU). Wicekanclerzem i ministrem do spraw ogólnoniemieckich został Erach Mende (FDP). Na stanowisko ministra spraw zagranicznych powołany został ponownie Gerard Schredr (CDU). W deklaracji programowej przedłożonej dwa dni później w Bundestagu Erhard zapowiedział kontynuację polityki wewnętrznej i zagranicznej poprzedniego rządu. W deklaracji programowej nowy kanclerz zapowiedział, co prawda kontynuację polityki zagranicznej, ale właśnie na tym obszarze nastąpiły znaczące przesunięcia akcentów politycznych. Najbardziej widoczne były one w polityce wschodniej i niemieckiej. Tzw. doktryna prawna rządu federalnego uniemożliwiła rozwiązanie wynikających jeszcze z II wojny światowej problemów prawno politycznych istniejących między Republiką Federalną a krajami bloku wschodniego (m. in. Sprawa granicy na Odrze i nysie łużyckiej problem układu monachijskiego z 1938 r.). Jednak inicjatywy pokojowe w polityce międzynarodowej, podjęte przez USA i ZSRR w 1963 r. skłoniły rząd federalny do zmodyfikowania kontaktów ze wschodem. W rezultacie doszło do podpisania układów o wymianie gospodarczej i wzajemnym ustanowieniu przedstawicielstw handlowych z Polską, Węgrami, Rumunią (1963), Bułgarią (1964), Czechosłowacją (1967). W polityce niemieckiej rząd Erharda/Schredra odwoływał się do teorii tzw. podwójnych kleszczy, opracowanej przez Zbigniewa Brzezińskiego, podówczas profesora w Uniwersytecie Columbia. Zakładała ona izolację dyplomatyczną NRD na zachodzie i wschodzie w celu destabilizacji tamtejszego systemu władzy oraz unaocznienia światu konieczności zjednoczenia Niemiec na warunkach zachodnich. 25 marca 1966 r., rząd federalny w obawie o izolacje na arenie międzynarodowej – skierował do wszystkich państw, z którymi utrzymywał stosunki dyplomatyczne, a także do krajów bloku wschodniego (z wyjątkiem NRD) i państw arabskich notę dyplomatyczną zawierającą propozycje rozpoczęcia pertraktacji na temat powszechnego rozbrojenia. Państwom Układu Warszawskiego, z wyjątkiem NRD, Republika Federalna składała ponadto ofertę wymiany deklaracji o rezygnacji z użycia siły. Bezpośrednim skutkiem polityki tzw. podwójnych kleszczy było jeszcze większe niż dotychczas uzależnienie Berlina Wschodniego od Moskwy oraz zawarcie przez NRD, Polską i Czechosłowację trzech bilateralnych układów o przyjaźni, współpracy i wzajemnej pomocy (tzw. żelazny trójkąt). 1 grudnia 1966 r., utworzony został rząd wielkiej koalicji CDU/CSU/SPD. Na jego czele stanął Kurt Georg Kiesinger (CDU), dotychczasowy premier rządu krajowego Badenii – Wirtembergii. Stanowisko wice kanclerza i ministra spraw zagranicznych objął Willy Barndt, pełniący od 1964 roku funkcję przewodniczącego SPD. Powołanie gabinetu Brandta/ Scheela stało się przełomem politycznym w Republice Federalnej, gdyż stworzyło warunki dla definitywnej zmiany tamtejszej polityki niemieckiej i wschodniej. Istotna była zmiana w polityce ZSRR wobec Niemiec po 1967 roku, polegająca na rezygnacji z dotychczasowego, jeżeli nawet tylko deklaratywnego, popierania idei zjednoczeniowej oraz na osiągnięciu w zamian za to politycznej stabilizacji lub prawnego usankcjonowania podziału Europy i Niemiec, Niemiec w konsekwencji utrwalenia radzieckiej strefy wpływów na kontynencie europejskim. W marcu 1968 roku Brandtowi i jego najbliższym współpracownikom udało się nakłonić delegatów Zjazdu Federalnego SPD, obradującego w Norymberdze ( 17- 21 marca 1968 rok), do przyjęcia uchwały, w której po raz pierwszy partia ta zadeklarowała gotowość do respektowania i uznania istniejących granic w Europie, w szczególności granicy na Odrze i Nysie Łużyckiej. W FDP ewolucja programowa w polityce wschodniej i niemieckiej zaczęła przybierać ostateczne kształty. Od 1967 roku niektórzy czołowi politycy tej partii, m.in. Hans Wolfgang Rubin, wypowiadali się za prawnomiędzynarodowym uznaniem zachodniej granicy Polski, a nawet takim samym uznaniem NRD. Zasługą Brandta i Egona Bahra (SPD) było również opracowanie i wprowadzenie w życie nowej koncepcji politycznej, zwanej koncepcją ogólnoeuropejskiego ładu pokojowego. Wytyczyła ona ramy orientacyjne dla polityki niemieckiej i wschodniej rządu federalnego w latach 1969- 1974. Koncepcja ta przewidywała osiągnięcie przez Republikę Federalną politycznego modus vivendi w stosunkach z krajami wschodnioeuropejskimi oraz stworzenie nowych relacji między krajami NATO a państwami Układu Warszawskiego poprzez obustronnie wyważoną redukcję zbrojeń konwencjonalnych. Równolegle z realizacją tego celu należało rozwijać szersze niż dotąd struktury współpracy gospodarczej i kulturalnej między wszystkimi krajami europejskimi. Taktyka gabinetu Brandta/ Scheela, przyjęta w rokowaniach z ZSRR, Polską, NRD i Czechosłowacją, prowadzonych w latach 1970 – 1973, opierała się na dwóch przeciwstawnych celach politycznych. Pierwszy z nich polegał na założeniu, że Republika Federalna zdołała uniknąć uznania radzieckiej strefy wpływów w Europie oraz granic państw wschodnioeuropejskich, zwłaszcza granicy na Odrze i Nysie Łużyckiej i granicy niemiecko – niemieckiej. W związku z tym rząd federalny zmierzał do podpisania z tymi krajami układów o rezygnacji z użycia siły.

15 listopada 1969 roku Helmut Allardt, ambasador Republiki Federalnej w Moskwie, przekazał rządowi radzieckiemu propozycję podjęcia rokowań w sprawie układu o rezygnacji z użycia siły i innych kwestii spornych istniejących między obu państwami. 12 sierpnia 1970 roku premier Aleksiej Kosygin i kanclerz Brandy podpisali w Moskwie traktat między ZSRR a Republiką Federalną Niemiec. Strony zobowiązały się do respektowania terytorialnej integralności wszystkich państw europejskich w istniejących granicach oraz nienaruszalności granic teraz i w przyszłości, w tym linii na Odrze i Nysie Łużyckiej, która stanowi zachodnią granicę Polski, i granicy między obu państwami niemieckimi. Traktaty z ZSRR i Polską ratyfikowane zostały przez Bundestag 17 maja 1972 roku. Za ratyfikacją traktatu z ZSRR głosowało 248 deputowanych SPD i FDP. 18 grudnia 1969 roku Walter Ulbricht przekazał prezydentowi RFN Gustawowi Heinemannowi pismo z propozycją podjęcia rokowań na temat normalizacji stosunków wzajemnych. Od października 1970 roku do kwietnia 1973 roku sekretarz stanu w zachodnioniemieckim MSZ Paul Frank i czechosłowacki wiceminister spraw zagranicznych Jii Gtz prowadzili na przemian w Pradze i Bonn wstępne negocjacje na temat układu o stosunkach wzajemnych między obu krajami.

11 grudnia 1973 roku premier Lubomir Strougal i kanclerz Brandy podpisali w Pradze układ o stosunkach wzajemnych. Strony uznały układ monachijski z 29 września 1938 roku jako niebyły.