Podstawy kultury i obyczajowości sarmackiej

Podstawową cechą sarmatyzmu była niechęć do cudzoziemszczyzny oraz tradycjonalizm, czyli przywiązanie do tradycji. Oto główne elementy tej ideologii:
- Sarmatyzm to system wartości i styl życia.
- Koncepcja sarmackiego pochodzenia narodziła się w XVI w. (Sarmaci – starożytny lud zamieszkujący tereny Rzeczypospolitej).
- Mit ten uzasadniał prymat szlachty w społeczeństwie, umożliwiał samoidentyfikację stanu, tj. odróżniał szlachtę od chłopów i mieszczan.
- Podstawą ideologii było oddanie kultu przywilejów stanowych, szczególnie szlacheckich – wolność i równość.
- Wojny z Turcją (XVII w.) zrodziły w szlachcie przekonanie o posłannictwie Polski jako kraju wybranego przez Boga do spełnienia misji w tym rejonie Europy, mianowicie niesienia chrześcijaństwa.
- Potwierdzeniem tego wybrania były wyjątkowe w Europie wolności polityczne szlachty polskiej.
- Misię Polski porównywano do misji Mesjasza – Chrystusa (MESJANIZM).
- Niechęć do cudzoziemców wzrosła w II połowie XVII wieku (po potopie szwedzkim), gdy uznano, że skutki wojen zagroziły sarmackiemu systemowi wartości. Te zachowania wywoływały objawy KSENOFOBII, czyli wrogość wobec wszystkiego, co obce.
- Sarmacki ideał życia był związany z wsią, dworem szlacheckim (rodowym gniazdem) oraz parafią.
- Głoszono ideał równości, dążenie do prostoty i umiarkowania.
- W rzeczywistości jednak zachowanie szlachty cechowało się zewnętrzną okazałością obrzędów, takich jak barwne i kosztowne stroje czy ceremonialność podczas przyjęć, ślubów, pogrzebów, itp.