Refleksje na temat miłości w oparciu o utwory Romantyzmu.

Miłość - zgubne szczęście, ulotna chwila, źródło cierpienia... Do jakich refleksji na ten temat skłoniła cię lektura wybranych dzieł?

Pojawiające się wątpliwości co do wszechmocy ludzkiego rozumu, narastały z biegiem czasu, aż doprowadziły do buntu młodych przeciwko poprzedniemu, starzejącemu się pokoleniu klasyków- to początek nowej epoki. Dlatego romantyzm, gdyż taką nadano jej nazwę, można pojmować jako zmianę punktu widzenia na otaczający świat, młodzi buntownicy patrzyli już przez pryzmat duszy i uczucia. Wieczny protest przeciw uniwersalizmowi klasycyzmu, przyjętym normom społecznym, kanonom i konwenansom, a także indywidualizm, wrażliwość na piękno oraz górowanie wiary i uczucia nad rozumem to cechy tej dynamicznej epoki. Można by pomyśleć: czym w tym aktywnym, wręcz awanturniczym życiu romantyka jest miłość?, czy ma w ogóle na nią czas? – otóż była najważniejsza wartością. Miłość to możliwość uwolnienia najgłębszych uczuć, doświadczenia błogiego stanu, dla niektórych stała się filozofią życia. Romantycy wierzyli w Platoński ideał miłości, o przeznaczonych sobie dwóch istotach, połówek jednej duszy, niestety ideał nieosiągalny.

W okresie romantyzmu powstało wiele powieści, utworów, dramatów o wielkiej i nieszczęśliwej miłości mających podobny scenariusz jak historia autorstwa Jana Wolfganga Goethego pt. „Cierpienia młodego Wertera z okresu tzw. „burzy i naporu” poprzedzającego sam romantyzm. Miłość Wertera do ukochanej jest zawiła, podobnie jak cala fabuła utworu. Uczuciowy młodzieniec zakochuje się w słodkiej piękności- Lotcie. Uczucie to jest trudne nie tylko, dlatego że nigdy się nie spełni, gdyż Lotta jest obiecana innemu, o dramatyzmie decyduje przede wszystkim charakter bohatera. Jego nadwrażliwość, nadmierna uczuciowość zmieniają zwykłą miłość w uczucie pełne pasji i cierpienia. Bardzo przeżywa niemożność bycia z ukochana, oraz wzgardzenie nim na przyjęciu z powodu niższego stanu. Buntuje się w duszy przeciwko feudalnym przesądom stanowym, ale zostaje bierny. Z powodu braku silnej woli popada w pesymizm i zniechęcenie do życia. Wszystko razem wzięte doprowadza go do śmierci- popełnienia samobójstwo. Werter jest reprezentantem pewnej postawy człowieka obdarzonego szczególną wrażliwością zwaną werteryzmem, charakteryzującą się także wybujałą uczuciowością, postrzeganiem świata przez pryzmat marzeń i poezji, głębokim poczuciem bezsensu oraz dążeniem do samozagłady. Werter stał się także prototypem bohatera romantycznego, dla którego miłość to przede wszystkim cierpienie tęskniącego serca.

W śmierci szuka ucieczki przed cierpieniami spowodowanymi nieszczęśliwą miłością także Gustaw, nieszczęsny kochanek Maryli z IV części „Dziadów” Adama Mickiewicza. Miłość opanowała całą osobowość Gustawa, całe życie było jej podporządkowane, więc gdy okazuje się, że nie może być z ukochaną z powodu nierówności społecznych, czy różnic majątkowych życie traci dla niego sens. Gustaw jednak nawet po śmierci nie zaznaje spokoju, uczucie miłości jest silniejsze, targany jest pomiędzy tęsknotą, namiętnością, czułością, a zemstą, zazdrością i pogardą, co daje wyraz w słowach: „Kobieto! puchu marny! ty wieczna istoto!”. Pośmiertny monolog Gustawa w domu księdza, dawnego nauczyciela jest obrazem jego cierpień, opowieścią o przyczynach, które doprowadziły go do obłąkania i samobójczej śmierci. Miłość tego młodzieńca, jak większość miłości romantycznych, kojarzy się z cierpieniem, szczególnie przy słowach: „Kto miłości nie zna, ten żyje szczęśliwy”, które brzmią prawie jak przestroga. Gustaw jest typowym, romantycznym modelem zakochanego człowieka, bohaterem na miarę Wertera.


Rozpacz po stracie ukochanej osoby występuje także w balladzie Mickiewicza pt. „Romantyczność”, jednak tym razem tragedia dosięga dziewczynę o imieniu Karusia. Jej ukochany Jasiek nie żyje już od dwóch lat, gorycz niespełnionej miłości doprowadza ją do obłędu. Dziewczynie ukazuje się „białe jak chusta” widmo zmarłego, czuje jego obecność, rozmawia z nim: „Tak się dziewczyna z kochankiem pieści, bieży za nim, krzyczy, pada”, co może świadczyć o chorobie umysłu. Dla romantyków obłęd nie był postrzegany jako ułomność, wręcz przeciwnie, jako dar, wyróżnienie dzięki, któremu obłąkany mógł się przekonać, że istnieje inny wymiar. Chociaż Karusia cierpi, doznaje jednocześnie zaszczytu obcowania ze światem metafizyki, oraz możliwość spotkania się ze swoim Jasieńkiem. Jej miłość była tak ogromna, że pokonała nawet śmierć.

Miłość romantyczna kojarzy się z wielkim, niespełnionym, tragicznym uczuciem, które potrafi doprowadzić do szaleństwa, a nawet śmierci, ale to nie cała prawda o uczuciach tej epoki. Romantycy potrafili kochać wielokrotnie, nawet żenili się, mieli dzieci i wnuki. W swoich utworach opisywali różne zabarwienia tego uczucia- nie tylko cierpienie, gwałtowność, ale także zauroczenie miłosną grą i chwile zwykłej radości. Do miłości o radosnym, wręcz zabawnym odcieniu na pewno należy utwór Mickiewicza pt. „Dobranoc”. Gdzie podmiot liryczny droczy się z ukochaną, bawi się całą sytuacją, mówiąc bezustannie wybrance serca „dobranoc”, nie pozwalając jej odejść. Podmiot jest tu zdobywcą, pragnie miłości zmysłowej i nie kryje się z tym „Pozwól lica (...) Daj mi pierś ucałować.”. Nie wzdycha, nie płacze, lecz działa, jest wręcz natarczywy w swym działaniu, ukochana chce wzywać sługę żeby go przepędził „...chcesz na sługi klasnąć?”. Sonet ten ukazuje postawę aktywną wobec miłości, dalece odbiegającą od dobrze znanego w romantyzmie dramatyzmu. Fredro także ukazuje miłość w „lekki” sposób w komedii pt. „Śluby panieńskie”. Dramat ten opiera się na niewinnej intrydze Gustawa, która doprowadza do narodzin i rozwoju uczucia miłości w sercu samego Gucia oraz Anieli i Klary, mimo że każdy z nich początkowo broni się przed tym. Wszystko rozpoczyna się jednak od ślubowania dozgonnego panieństwa i nienawiści do męskiego rodu przez Klarę i Anielę: „Przyrzekam na kobiety stałość niewzruszoną, nienawidzić ród męski, nigdy nie być żoną.”, które to śluby mobilizują Gucia do walki o rodzące się w nim uczucie do Anieli, oraz doprowadzenie do zaślubin przekornej Klary z Albinem. Fredro zastosował apoteozę wobec typowej miłości romantycznej, prowadzi wręcz polemikę z romantycznym modelem miłości. Przede wszystkim ukazuje, że miłość rodzi się i rozwija, jeśli się walczy, zwycięstwo jest możliwe, ośmiesza także romantycznego bohatera- zestawiając postać Gucia z Gustawem z IV części „Dziadów”, Gustaw cierpiał i płakał, a Gucio działa i walczy. Krytycznie odnosi się również do miłości sentymentalnej, po przez Albina ośmiesza ją, za prawdziwą nie uważa także tej, jaką dziewczęta znają z książek- romantyczną, patetyczną i niespełnioną, prawdziwą miłością jest ta, o jaką walczy Gucio. Fredro choć tworzył w okresie romantyzmu nie opierał swojej twórczości na tzw. przyjętych normach romantycznych, za które można by wziąć np. „Cierpienia młodego Wertera”, czy IV cz. „Dziadów”.

Ukształtowany na przestrzeni lat i dobrze wszystkim znany model miłości romantycznej nie był taki jasny i prosty jak by się wydawało. Romantycy wierzyli w potęgę miłości, a w swych utworach podkreślali szczególną jej rolę i znaczenie, uważali wręcz, że jest to najważniejsze uczucie w życiu ludzkim i stanowiące największą siłę w życiu człowieka. Mimo iż wierzyli w tą samą miłość, przedstawiali ją na różne sposoby, nie zawsze jako „zgubne szczęście”, czy „ulotna chwila”, dzięki temu stworzyli jedyny i niepowtarzalny język miłości. Choć szersze grono wśród pisarzy zjednała sobie miłość patetyczna, namiętna to bliższa codziennemu życiu była ta radosna.