Kultura wobec okrucieństwa wojny. Omów problem, odwołując się do znanego ci dorobku kultury XXw.

Na wstępie mojej pracy chciałbym wyjaśnić pojecie kultury:
„ Jest to ogół zasad, reguł i sposobów ludzkiego działania, wytworów ludzkiej pracy oraz twórczości stanowiący zbiorowy dorobek społeczeństw ludzkich, powstający na gruncie swoistych biologicznych i społecznych cech człowieka i warunków jego bytu, a rozwijający się i przekształcający w procesie historycznym; określony etap historycznego procesu rozwoju społeczeństw, wyrażający się stopniem opanowania sił przyrody, osiągniętym stanem wiedzy i twórczości artystycznej oraz formami współżycia społecznego. Kultura jako zjawisko społeczne jest wspólna grupom i zbiorowością ludzkim. Stanowi względnie zintegrowaną całość w obrębie każdego społe-czeństwa, ale dziedziny jej występowania noszą charakter uniwersalny, ogólnoludzki. Jest przekazywana każde-mu pokoleniu przez tradycję, ale rozwija się nieustannie dzięki zbiorowej i indywidualnej działalności twórczej”

II Wojna Światowa, pochłonęła wiele milionów ofiar na całym globie ziemskim, prze-chodząc tym samym do historii, jako najbardziej niegodziwe działanie człowieka przeciwko drugiemu człekowi. Działania II Wojny Światowej były jakby poszukiwaniem własnej tożsa-mości przez siły, które do tego ataku przemocy w wymiarze ogólnoludzkim dopuściły. Wojna wypacza charaktery i osobowości wszystkich, którzy się z nią zetknęli.

Lata 1939-1949 charakteryzuje w sztuce kontynuacja problematyki wojennej. Wojna przerwała poczucie natu-ralnej ciągłości między kulturą przed – i powojenną. Na ogół artystą towarzyszyła świado-mość, że nie ma powrotu do „starych” sposobów opisu nowej rzeczywistości. Nastąpiła rewi-zja tradycji przedwojennych (poetyki skamandryckiej, awangardowej, Drugiej Awangardy). Ferment czasów przejściowych spowodował niezwykłe bogactwo artystyczne kultury, która szukała jak najlepszego sposobu opisu apokalipsy spełnionej, czasów ludobójstwa, totalitary-zmu faszystowskiego i sowieckiego. Stawała się ona oskarżeniem totalitaryzmu, ostrzeżeniem przed spustoszeniem moralnym, jakiego wojna dokonała w psychice ludzi, nie pozostawiając nikogo bez winy ( wojna ukazywana była też jako „ chrzest świadomości zła”).

Sztuka stawiała wówczas pytanie, czy w ogóle po takich doświadczeniach możliwa jest literatura, a jeżeli tak, to w jakiej formie, jak opisać to, co się przeżyło? Światło dzienne ujrzały utwory, w których dominowała tematyka okupacyjna ujęta w perspektywie martyrolo-gii – opisującej cierpienia związane z życiem obozowym albo w perspektywie szyderczo – prześmiewczej, gdzie jednak przedmiotem kpiny było nie tyle cierpienie, ile zachowanie w czasie wojny wymuszone tradycją literacką i kulturową. Zdaniem pisarzy tego okresu, do-tychczasowe konwencje literackie okazywały się „bezradne” wobec takiego doświadczenia jak II wojna światowa, co więcej zastosowanie zakłamywało autentyczność przeżyć z tego przerażającego czasu. Dlatego dla wielu ratunkiem wydawała się ucieczka od literackości (beletrystyki) i zainteresowanie formami dokumentalnymi: reportażem, pamiętnikiem, wspo-mnieniami, maksymalnie zbliżonymi do faktografii. Mimo wskazanych trudności kultura po-wojenna ukazywała każdy możliwy aspekt wojennego doświadczenia – getto, lagry, łagry, obozy jenieckie, walki partyzanckie i żołnierskie, podziemne ruchy oporu, sposoby przetrwa-nia ludności cywilnej.

Uderzającym przykładem okrucieństwa wojny i zarazem manifestem sztuki przeciwko tek bydlęcemu zjawisku jest powieść Gustawa Herlinga – Grudzińskiego "Inny świat". W dziele tym obserwujemy obozowe zniewolenie - fizyczne i psychiczne złamanie człowieka, totalne wyeksploatowanie fizyczne w niewolniczej pracy i pozbawienie indywidualności. Jest to rzeczywiście inny świat, świat łagru sowieckiego, w którym "preparuje się więźnia" - tzn. człowiek popada w stan, w którym "uczucia i myśli obluzowują się", "pomiędzy skojarzenia-mi powstają luki" - coś na kształt tępoty, posłuszeństwa, uległości - po to, aby przeżyć lub choćby uniknąć głodu. Tu śmierć również nie czyni wrażenia, a samobójstwo staje się aktem wolności i samostanowienia o sobie.
Książka uświadamia nam, iż w takich warunkach łatwo o utratę człowieczeństwa, łatwo o podłość, zbrodnie, byleby ratować swoje życie. Degradujący wpływ wojny i obozów to gwałty i "materialne" traktowanie kobiet, bezkarne kradzieże, donosy, katorżnicza praca, walka o każdy kęs jedzenia.

Człowiek zlagrowany pozostawił po sobie tylko jedną ideę: przetrwania, a to znaczyło przystosować się do panujących warunków, zaakceptować śmierć i okrucieństwo.

Doświadczenia wojny i okupacji zmieniły spojrzenie także innych artystów na życie jednostki i społeczeństwa. Jean Paul Sartre (“Drogi wolności”) i Albert Camus (“Dżuma”) ukazywali bezsens wojny, konieczność dokonywania wyborów i bunt przeciwko “absurdowi życia”. John Steinbeck (“Ulica nabrzeżna”) i Erskin Caldwell (“Poletko Pana Boga”) prze-ciwstawiali się dyskryminacji społecznej i rasowej. George Orwell (”Folwark zwierzęcy”, “Rok 1984”) ostrzegał przed totalitaryzmem komunistycznym, a Arthur Miller (“Śmierć ko-miwojażera”) przed nowymi, często nieludzkimi, ideałami amerykańskiego stylu życia i ka-riery.

Sztuka XX w. porażona złem i cierpieniem okrutnego świata skazywała człowieka na porażkę. Kafka nawołuje wręcz: „w walce ze światem stawaj po jego stronie”. Przegrywają również bohaterowie Hemingwaya. Ci jednak, pokonani przez świat, toczą walkę z własnymi słabościami- to jest płaszczyzna możliwego triumfu człowieka. Człowieka, którego „można zniszczyć, ale nie pokonać. Siłą człowieka w walce ze światem jest również świadomość. Świadomość jest wartością samą w sobie, jest wyznaczeniem naszego człowieczeństwa.

W wieku XX załamały się tradycyjne systemy wartości, które dotąd obowiązywały, ale w ich obronie stanęła sztuka, która wiernie towarzyszy człowiekowi po drogach życia.... Kształtowała ona uniwersalne wartości, walory humanistyczne takie jak godność, honor, mi-łość i to ona stanowiła o pełni człowieczeństwa w tamtym bezwzględnym okresie.