Gatunki literackie antyku

Pieśń (w starożytności była nierozerwalnie związana z muzyką i wykonywana z towarzyszeniem instrumentów, od czasów Horacego określana jako samodzielny gatunek literacki) pojawiła się we wczesnym okresie poezji greckiej (VI w. p. n. e.). Do jej twórców należała poetka Safona (628 – 568 p. n. e.) – autorka pieśni weselnych, modlitw z najsłynniejszą do Afrodyty. Od jej imienia ukuto nazwę strofy safickiej. Sławne stały się także radosne pieśni Anaktreonta (ok. 570 – ok. 485 p. n. e.) – liryka greckiego, np. „Przynieś nam tu chłopcze czarę...”. Radosne pieśni biesiadne i miłosne Anakreonta stanowiły wzór dla wielu późniejszych naśladowców tego poety. Ta forma liryki była licznie reprezentowana w poezji greckiej i łacińskiej od II w. p. n. e. do X w. n. e., a znajdowała kontynuatorów aż do końca XVIII w. Patronat greckiego poety znalazł odzwierciedlenie w nazwie gatunkowej anakreontyk, którą określa się podobne utwory. Za największego mistrza formy zwanej pieśnią uważa się rzymskiego poetę Horacego (65 – 8 p. n. e.) – należącego do literackiego kręgu Mecenasa. Na jego utworach wzorowali się poeci doby europejskiej nowożytnego odrodzenia.

Jednym z podstawowych gatunków literackich antyku była oda (wierszowany utwór stroficzny o charakterze pochwalnym lub dziękczynnym, utrzymany w stylu podniosłym, sławiącym boga, wydarzenie historyczne , bohatera, uroczystość lub szczytną ideę). Za wzór tego gatunku uważane są epinikia, ody na cześć zwycięzców zawodów sportowych w Olimpii, których autorem jest Pindar (ok. 518 – ok. 438 p. n. e.) – jeden z najwybitniejszych poetów greckich, ostatni z wybitnych twórców poezji chóralnej. Model pindaryczny ody charakteryzuje się tematyką okolicznościowo – publiczną, wzniosłym tonem i skomplikowaną budową poetycką. Dla twórczości późniejszego poety rzymskiego – Horacego – typowa jest raczej oda nazwana horacjańską, o charakterze znacznie bardziej prywatnym, wypełniona zamyśleniem i refleksją nad życiem ludzkim, zmierzająca ku prostocie wypowiedzi poetyckiej. Ody – ale o tematyce miłosnej – tworzyła także jedna z nielicznych kobiet – poetek starożytności – legendarna Safona z wyspy Lesbos.

Innym popularnym gatunkiem literackim była elegia (utwór liryczny o treści poważnej i pełen osobistych refleksji). Jednym z pierwszych poetów greckich uprawiających formę elegijną był Teogonis z Megary ( VI w. p. n. e.) – „Odwet”. Z elegijnej formy żałobnej wykształcił się tren (lamentacyjna pieśń żałobna, wyrażająca żal po czyimś odejściu i podnosząca czyny i zalety zmarłej osoby). Autorami trenów antycznych byli m. in. grecki Pindar i rzymski Owidiusz.

Twórcą sielanki (gatunek literacki, który łączy opis i liryczne wyznanie, a jej głównym tematem jest zazwyczaj życie uczuciowe bohaterów i ich skargi na kłopoty w miłości) był grecki poeta Teokryt (III w. p. n. e.), autor lirycznych i dramatyzowanych dialogiem scen pasterskich. Jego naśladowcą w Rzymie stał się Wergiliusz, który w I w. p. n. e. ogłosił cykl dziesięciu sielanek pt. „Bukoliki”.

Jednym ze znakomitych poetów uprawiających gatunek epigramatu (krótki utwór poetycki, charakteryzujący się kondensacją treści i wyrazistym zakończeniem) był Grek Kallimach z Cyreny (ok. 300 – 240 p. n. e.), w którego twórczości odnajdujemy pierwotną, żałobną formę epigramatu. Liryka heroiczno – patriotyczna nazywana jest także tyrtejską. Nazwa tyrtejska nawiązuje do twórczości greckiego poety Tyrteusza (VII w. p. n. e.), którego wiersze zachowały się jedynie w niewielkich fragmentach, ale po dziś dzień stanowią wzór postawy poety – bojownika.

Za pierwszego twórcę bajek (utwór epicki pisany prozą lub wierszem, zawierający naukę moralną, czasem o charakterze satyrycznym) zwierzęcych uznaje się legendarnego Ezopa (VI w. p. n. e.), podobno niewolnika, a później wyzwoleńca. Mimo że bajki jego autorstwa zapisane zostały prozą, to wszyscy kontynuatorzy tego gatunku sięgali po formę wierszowaną. Następcy wykorzystywali w swoich utworach sytuacje z bajek Ezopowych.