„Laura i Filon” Franciszka Karpińskiego oraz „Żeńcy” Szymona Szymonowica jako sielanki

Sielanka (bukolika, ekloga, idylla, skotopaska, pastorela, pastuszka)
Podstawowy gatunek tzw. literatury pastoralnej, rozwijającej się już w epoce starożytnej, kiedy to autorami utworów tego typu byli pisarze greccy: Teokryt i Wergiliusz. Oni też nadali gatunkowi dwie podstawowe formy:
• realistycznego, rodzajowego obrazka z życia (wzór Teokryta)
• mocno skonwencjonalizowanej alegorii osadzonej w wyidealizowanej, mitycznej krainie Arkadii, zaludnionej przez pasterzy, rolników, myśliwych i rybaków, którzy wiodą żywot prosty, szlachetny i zgodny z prawidłami otaczającej ich natury (wzorzec Wergiliusza).
Cechą konstruktywną sielanki są dwie płaszczyzny kompozycyjne:
• liryczno - opisowe wprowadzenie, służące zarysowaniu sytuacji dramatycznej;
• przytoczenie wypowiedzi bohaterów, prezentowanych najczęściej w formie pieśni pasterskiej, ale także dysputy estetycznej, traktatu o gospodarstwie, osobistego wyznania.
Gatunek ten, rozwijający się w wielu literaturach europejskich od średniowiecza począwszy, zyskał szczególne znaczenie pod koniec XVIII i na początku XIX w., kiedy stał się sztandarowym gatunkiem sentymentalizmu. W okresie Odrodzenia jego najważniejszymi twórcami byli:
• we Włoszech Dante, Petrarca i Bocaccio;
• we Francji Ronsard, Marot, du Bellay;
• w Anglii Sidney, Spencer;
• w Polsce Jan Kochanowski, Andrzej i Piotr Zbylitowscy, Grzegorz z Sambora, Bartłomiej i Szymon Zimorowicowie, Szymon Szymonowic

Sentymentalizm
-przesadna, nadmierna uczuciowość, czułostkowość. Twórcą sentymentalizmu jest Jan Jakub Rousseau. Styl ten chętnie posługiwał się sielanką i elegią, powołał nowy typ bohatera: chłopa, pasterza. Można mówić o dwóch rodzajach sentymentalizmu:
• do głosu dochodzi prawdziwe uczucie, motywy ludowe przewijają się jako wyraz autentycznych sytuacji i przeżyć ludzkich;
• dochodzi do pewnego rodzaju maskarady, bohaterowie udają uczucia, wzdychają w sposób teatralny, zaś pejzaż wokół robi wrażenie dekoracji.

Laura i Filon
Cechy sielanki
• Tekst jest udramatyzowany: jest dialogiem pomiędzy dwojgiem bohaterów, pasterzy:
Jutro paść będzie trzodę przy borze(...)
Teraz mi Laura za wszystko stanie,
Wszystkim pasterkom przodkuje.
Bohaterowie mają się spotkać nocą, przy świetle księżyca
Pod umówionym jaworem.
• Przestrzeń utworu jest przestrzenią wiejską. Jej elementy sielankowe to noc, księżyc, bór, jawor, koszyk malin, psy, wieniec, trzoda.
• Historia kończy się szczęśliwie: kiedy Laura o umówionej porze przychodzi na umówione miejsce i nie zastaje ukochanego, wpada w rozpacz, podejrzewając go o zdradę. Okazuje się jednak, że Filon ukrył się za drzewem.
Cechy sentymentalizmu
• Wątek miłosny jest wątkiem wiodącym całej historii.
• Zarówno imiona, jak i zachowanie bohaterów nie przystają do wyobrażeń o wieśniakach. Połączenie rzeczywistości ludowej z dworską sprawia wrażenie maskarady.

Żeńcy (sielanka realistyczna, arcadia profana)
Cechy sielanki
• Tekst jest udramatyzowany dzięki dialogom Oluchy i Pietruchy ścinających siano oraz Starosty.
• Przestrzeń wiejska (żniwa).
• Prosty, ludowy język utworu przejawia się w dialogach dwóch bohaterek:
Bicz po grzbiecie, a jam nań nie barzo gotowa.
Lepiej złego nie draźnić, ja go abo chwalę, abo mu pochlebuję (...)
• Elementem powtarzającym się w tekście jest sielankowa pieśń o słoneczku:
Słoneczko, śliczne oko, dnia oko pięknego.
Starosta zostaje porównany do słońca na zasadzie kontrastu, wynikającego z przekroczenia praw naturalnych; jest to kontrast między światem dobra a światem zła.
• Tekst dobrze się kończy: starosta staje się nieco bardziej łagodny, pozwala bohaterkom przerwać pracę:
Kładźcie sierpy, kupami do jadła siadajcie,
W kupach jedzcie, po chrustach się nie rozchadzajcie.
Cechy realizmu
• Brak wyidealizowania świata i życia wiejskiego: kobiety muszą pracować ponad swoje siły, są bite zmęczone i głodne.
Cechy barokowe
• Kontrast światłocieni.
• Dynamika uzyskana poprzez zróżnicowanie wypowiedzi, ruch chłopek przy pracy, ruch słońca.
• „Uzgodnienie niezgodności”: Dążeniem do rozwiązania kontrastu między słońcem a Starostą jest pieśń Pietruchy:
Słoneczko, śliczne oko dnia pięknego!
Naucz swych obyczajów starostę naszego (...)