NATO

NATO- ORGANIZACJA PAKTU PÓŁNOCNOATLANTYCKIEGO (ang. . North Atlantic Treaty Organization, NATO), międzynar. organizacja polit.-wojsk., utw. na podstawie paktu zawartego 4 IV 1949 w Waszyngtonie; czł.: założyciele — Belgia, Dania, Francja (1966 wystąpiła ze zintegrowanej struktury wojsk.), Holandia, Islandia, Kanada, Luksemburg, Norwegia, Portugalia, Stany Zjedn., W. Brytania i Włochy, także Grecja i Turcja od 1952, RFN od 1955 (od 1990 zjedn. Niemcy) i Hiszpania od 1982, Czechy, Polska, Węgry od 1999; kwatera gł.: pocz. w Paryżu, po 1966 w Brukseli. Powołana w wyniku rosnącego przekonania o agresywności polityki ZSRR i zagrożeniu sow. dla Europy Zach. (1947 utworzenie Kominternu, 1948 przewrót komunist. w Czechosłowacji, 1948–49 blokada Berlina Zach.); stanowi sojusz zbiorowej obrony; gwarantuje swym czł. wzajemną pomoc w razie napaści zbrojnej; obszarem działania jest strefa północnoatlantycka, obejmująca terytoria państw członkowskich, M. Śródziemne i O. Atlantycki na pn. od zwrotnika Raka; do 1990 NATO była po stronie Zachodu gł. strukturą polit.-wojsk. w konfrontacyjnym, dwubiegunowym układzie świat., jako przeciwnik bloku sow. (od 1955 zorganizowanego w Układ Warszawski). Jej najwyższym organem kierowniczym jest Rada Północnoatlantycka (Rada NATO), którą tworzą przedstawiciele wszystkich państw członkowskich; może obradować na szczeblu szefów państw i rządów (w wyjątkowych sytuacjach), min. spraw zagr. (co najmniej 2 razy w roku) bądź stałych reprezentantów (co najmniej raz w tygodniu). Struktura organiz. Paktu podlegała zmianom; ob. jej najważniejszymi elementami, oprócz Rady Północnoatlantyckiej, są: Kom. Planowania Obrony (na szczeblu min. obrony), Sekretariat Międzynar., z sekr. generalnym NATO na czele (od 1999 G. Robertson), Kom. Wojsk., będący nacz. organem wojsk. Paktu (na szczeblu szefów sztabów lub ich stałych reprezentantów), oraz podlegający mu Międzynar. Sztab Wojskowy. Obszar strategiczny NATO jest ob. podzielony na 2 nacz. dowództwa: eur. (kwatera w Casteau w Belgii) i atlantyckie (kwatera w Norfolk w stanie Wirginia); podlegają im dowództwa regionalne. Ponadto organy cyw. tworzą liczne komitety i grupy robocze. Od 1955 przy NATO działa Zgromadzenie Północnoatlantyckie, stanowiące forum współpracy parlamentów państw członkowskich. Zmiany polit. i wojsk. w Europie i na świecie na przeł. lat 80. i 90. (1990 zawarcie układu NATO–Układ Warsz. o redukcji sił konwencjonalnych w Europie, 1991 rozwiązanie Układu Warsz. i rozpad ZSRR, zmiany ustrojowe w państwach Europy Środk.-Wsch.) spowodowały zapoczątkowanie procesu transformacji NATO; dotyczy ona 3 gł. dziedzin: strategii i struktury wojsk. (siły zbrojne będą się składać z sił obronnych, sił wsparcia i sił szybkiego reagowania), współpracy z państwami obszaru byłego Układu Warsz., udziału w rozwiązywaniu konfliktów międzynar. i zapobieganiu im, gł. we współpracy z ONZ i OBWE (NATO uczestniczy zwł. w działaniach pokojowych w państwach powstałych po rozpadzie Jugosławii). W zakresie współpracy z państwami postkomunist. wyodrębniły się 3 kierunki działania: dialog ze wszystkimi państwami, poszukiwanie specjalnej formuły współpracy z Rosją, zapoczątkowanie procesu rozszerzania NATO o wybrane państwa; 1991 powołano Północnoatlantycką Radę Współpracy, złożoną z państw Paktu, państw byłego Układu Warsz. i eur. państw neutralnych jako forum konsultacji spraw polit. i bezpieczeństwa; 1994 zainaugurowano program Partnerstwo dla pokoju, który oferuje współpracę polit. i wojsk. między NATO a innymi państwami, otwarty dla wszystkich czł. OBWE, a 1997 utworzono Radę Partnerstwa Euroatlantyckiego państw uczestniczących w programie. Również 1997 podpisano 2 dokumenty regulujące stosunki NATO z Rosją (o dwustronnych stosunkach, współpracy i bezpieczeństwie) i z Ukrainą (o szczególnym partnerstwie); po oficjalnych negocjacjach z Czechami, Polską i Węgrami podpisano (6 XII 1997) protokoły o ich przystąpieniu do NATO i 1998 rozpoczęto procedurę ratyfikacyjną, zakończoną w III 1999 formalnym przystąpieniem do Paktu