Matura ustna z j. polskiego.

1 Cechy poematu heroikomicznego na przykładzie.
Poemat heroikomiczny, jak już wskazuje sama nazwa tego gatunku literackiego, jest połączeniem poematu heroicznego (eposu) z komicznym (o tematyce błahej, zwykle o charakterze satyrycznym). Jest to, więc poemat o śmiesznych bohaterach, poemat parodiujący eposy rycerskie. Parodia to inaczej żartobliwe naśladownictwo. Źródłem humoru bywa zwykle zestawienie ważnych problemów, heroicznych walk z drobnymi sprawami czy postaciami. W "Monachomachii" poeta połączył wielki, patetyczny, wzniosły styl ze sprawami małymi, komicznymi. Już samo zestawienie określeń "wojnę domową, śpiewem, wojnę mnichowską" brzmi zabawnie, bo chodzi tu przecież o zwykłą bijatykę między zakonnikami. Opisując ową bijatykę stosuje styl pełen patosu, używa porównań homeryckich i podobnych określeń.
- plastyka i wyrazistość przedstawionych postaci i sytuacji (dynamika i obrazowość w ukazaniu bójki zakonników)
- dowcip i humor
- operowanie ironią, która "bez żółci łaje, przystojnie nie dąsa", a więc ironią zabawną, pogodną, bez złośliwości i sarkazmu
- zwięzłość i lapidarnośc języka (liczne sentencje molarne i uniwersalne sformułowania:
"Nie wszystko złoto, co się świeci z góry"
"Prawdziwa cnota krytyk się nie boi"
"Zewnętrzna postać nie czyni natury"
"I śmiech niekiedy może być nauką,
Kiedy się z przywar, nie z osób natrząsa".
- utwór pisany jest kunsztowną strofą 8 - wersową zwaną oktawą, o charakterystycznym układzie rymów:
ab, ab, ab, cc.

2 Sens frazeologizmów:
Pięta Achillesa- słaby punkt
Kainowa zbrodnia- bratobójstwo
Sodoma i Gomora- symbol rozwiązłości, braku zasad moralnych
Puszka Pandory- źródło nieszczęścia
Róg obfitości- dobrobyt
Syzyfowe prace- bezsensowny daremny trud

3 Cechy stylu urzędowego i naukowego.

4 Odrodzenie (renesans) - z fran. Renaissance . jako nazwy epoki użyto tego terminu dopiero w XVIII wieku we Francji - początkowo dla określenia zapożyczeń i wzorów włoskich w sztuce francuskiej. Jako termin historycznoliteracki służył początkowo dla określenia czasów panowania Franciszka I, kiedy nastąpiło "odrodzenie literatury dotąd lekceważonej". W tym znaczenie określenie to zostało przyjęte przez naukę niemiecką i upowszechnione dzięki fundamentalnemu dziełu J. Burckhardta - "Kultura odrodzenia we Włoszech" (1860). Według niego odrodzenie miało być początkiem ery nowożytnej - przeciwstawionej epoce "Wieków średnich". Koncepcja ta wywarła wiele sporów i polemik.
„humanizm” pochodzi od słowa „human” co oznacza „człowiek”.
Humanizm pojawił się i rozpowszechnił w Europie w XV i XVI w. Humanizm to zainteresowanie człowiekiem, życiem, światem otaczającym i doczesnością. W średniowieczu życie było tylko etapem na drodze w zaświaty. Humanistów interesował żywy człowiek, jego życie, umysł, dążenia, potrzeby, stosunek do przyrody. Odkrywali tajemnice otaczającego ich świata i próbowali go zrozumieć.
Reformacja - drugi z głównych prądów renesansu - była także efektem jego odwagi, niecofającej się nawet przed kwestionowaniem dogmatów religijnych. Reformacja stworzyła wizerunek człowieka jako istoty o całkowicie skażonej naturze, w której Bóg widzi tylko 'smród i plugastwo'. Renesansowa harmonia i równowaga zaczęły chwiać się wobec zagrożenia samotnością, wobec rozterek duchowych. Podobnie jak cała epoka, reformacja nie wyrosła 'z niczego', nagle, lecz przygotowywały ją stopniowo wcześniejsze (od XIV w.) kryzysy w Kościele oraz piętnastowieczne dążenia do podporządkowania soborowi absolutnej dotąd władzy papieża. Bezpośrednią przyczynę wybuchu reformacji upatruje się w wystąpieniu Marcina Lutra (1483 - 1546), który w 1517 r. w Wittenberdze ogłosił swe słynne tezy o odpustach; choć atakowały one tylko pewne praktyki, negując możliwość uzyskania zbawienia za cenę dobrych uczynków i świadczeń, zwłaszcza pieniężnych, to jednak rozjątrzyły kurię rzymską. Powód, bowiem krył się w ostatecznej konkluzji rozumowania Lutra, z której wynikało, że Kościół na ziemi nie jest w stanie udzielić odpustu i rozgrzeszyć człowieka, a tym samym uwolnić go od przyszłych mąk czyśćcowych.


5 “Iliady” Homera jako epopeja
“Iliada” dotyczy czterdziestu dni ostatniego, dziesiątego roku wojny trojańskiej. Rozpoczyna się od konfliktu Achillesa z Agamemnonem o brankę, w wyniku czego Achilles odmówił udziału w wojnie. Utwór zaczyna się inwokacją do muzy Kaliope z prośbą o poetyckie natchnienie. Składa się z 24 pieśni, które kończą się śmiercią, pogrzebem Hektora.
Cechy eposu i jak to widać w Iliadzie.
Epos – (zwany inaczej epopeją), najstarszy, wierszowany gatunek epicki, którego tematem są losy zbiorowości i jej reprezentatywnych przedstawicieli, zwykle jednostek o cechach heroicznych, ukazane w bardzo ważnych momentach dziejowych na tle tradycji, kultury i obyczajów.
Główne cechy eposu:
• Akcja rozgrywa się na dwóch płaszczyznach, boskiej i ludzkiej. W Iliadzie widać to na przykładach ingerencji boskich w akcję.
• Motywacja wszystkich wydarzeń ma charakter mitologiczny, to znaczy życie człowieka zdeterminowane jest wolą bogów.
• Pozycja narratora jest wyeksponowana, jest on wszechwiedzący i wszechobecny; rzadko zabiera głos we własnym imieniu, na pierwszy plan wysuwa się fabuła.
• Fabuła eposu jest rozległa, zawiera wiele wątków i obejmuje wydarzenia na przestrzeni dłuższego okresu czasu.
• Występuje duża ilość opisów: opis tarczy Achillesa, opis zabicia Hektora i bardzo szczegółowy opis przebicia mu nóg i wleczenia go za wozem,
• Podniosły i uroczysty styl, zgodny z zasadą decorum obfitujący w inwokacje, apostrofy oraz inne figury stylistyczne, zwłaszcza w tzw. porównania homeryckie.

6 Napisz rozporządzenie zakazujące....

7 Uporządkuj wyrazy w pary antonimów i synonimów.

8 SONET- jest to kunsztowna kompozycja stroficzna złożoną z 14 wersów, dzieli sie na 2 czterowiersze o powtarzających się rymach i 2 trójwiersze o rymach odmiennych początkowo podwójnych, później potrójnych; tercety są przy tym tak skonstruowane, by nie można ich było zamienić na czterowiersz i dystych. Sonet zrodził się w XIII wieku we Włoszech. Jego twórcami byli Dante i Petrarka. W XV-XVI w. sonet upowszechnił się w całej Europie, ulegając przy tym znacznym modyfikacjom głównie w poezji francuskiej, która rozbiła tercety na dystych i czterowiersz, oraz w poezji ang., która wykształciła jeszcze swobodniejszą postać sonetu złożoną z trzech czterowierszy różniących sie rymami i zamykającego dystychu. Kunsztowność kompozycji stroficznej wiąże sie często z wykwintnością układu językowego, stąd sonet chętnie wykorzystuje wymyślne powtórzenia słowne, niezwykłe kompozycje rymowe, anafory, paraleizmy, gradacje itp. Rozmiar sylabiczny różny dla różnych języków, zazwyczaj dłuższy pozwala na kunsztowne rozwiązania składniowe i często wprowadzanie rymów w średniówce, pomysłowo układanych. Towarzyszy temu zwykle rygor kompozycji tematycznej: pierwsza strofa narracyjna lub opisowa zarysowuje temat obiektywizująco, druga odnosi go do podmiotu, tercety przynoszą komentarz liryczny lub refleksje spointowana w finale. Daje to sonetowi zawartość utworu epigramatycznego, zdążającego do zwięzłej formuły końcowej, będącej zazwyczaj uogólnieniem sensu całego utworu. Taka kunsztowność sprawiła, że sonet od początku związał sie zarówno z tematyką salonowo-erotyczna, jak również poważną problematyką fliozoficzno-refleksyjną. „Ekskuza” Adama Mickiewicza
(Usprawiedliwienie). W utworze tym mówi, że pisze o sobie, nie podejmuje tematów patriotycznych. Ludzie mają pretensję, że pisze o sprawach banalnych i mało istotnych. Zajmuje się swoimi uczuciami, a nie tym, co istotne dla całego narodu. W drugiej części mówi on jednak, ze pisze o sprawach istotnych. Mówi, że będzie pisał dla tych, którzy go rozumieją. Usprawiedliwia się, że tworzy taką poezję, jakiej oczekują ludzie, którymi się otacza. Usprawiedliwia się, że jest na wygnaniu, wśród obcych ludzi. Przyznaje się do schlebiania ich gustom oraz do zaprzepaszczania swojego talentu.

9 Satyra „Pijaństwo” Satyra ta zabawna jest tylko z pozoru. Nałogowy pijak, narzekający na ból głowy po kolejnej libacji, opowiada znajomemu o przebiegu suto zakrapianych spotkań z kompanami.
Są w nich hałaśliwe, niemądre kłótnie na tematy polityczne, są i ordynarne bójki, których świadkami jest służba. Dziesięć opróżnionych butelek spowodowało "nudności i guzy i plastry". Niepokojąca brzmi zakończenie utworu, w którym nie całkiem jeszcze trzeźwy szlachcic, po wyrażeniu pragnienia "Bogdaj w piekło przepadło obrzydłe pijaństwo" i po wysłuchaniu umoralniającej nauki, że ten, „którego ujęła moc trunku, człowiekiem jest z pozoru, lecz w zwierząt gatunku godzien się mieścić", na pytanie "gdzie idziesz?" - odpowiada - "napiję się wódki".
Tren I Na wstępie pierwszego trenu autor umieszcza inwokację w której prosi wszystkich lamentujących, rozpaczających (Simonidesa, Heraklita) aby pomogli mu opłakiwać śmierć córki:
"A mnie płakać mej wdzięcznej dziewki pomożecie "
Wyjaśnia, że śmierć zabrała córkę, pozbawiła go w ten sposób wszelkich radości. W trenie tym znajduje się porównanie homeryckie, gdzie śmierć dziecka porównana jest do smoka, który długo je obserwował, a potem porwał. Jako humanista wie, że dziecko już nie wróci. Kończy tren pytaniem retorycznym, w którym wyraża uczucia bezradności, zagubienia. Uczucie rozpaczy pogłębia używając wyrazu "Wszytki"
Fraszki („O kapelanie” – krytyka pijaństwa i trybu życia duchownych „O kaznodziei” – krytyka życia duchownych, nie przestrzegają zasad, które głoszą)
Kochanowski we fraszkach piętnuje różne stany zachowania i cechy ludzkie. W bardzo zabawny sposób nieraz kompromitujący.

10 Filozofia
Epikureizm - jest tworem Epikura(przełom III i II w. p.n.e.); uważał on, że celem człowieka jest szczęście, które utożsamiali z przyjemnością, przeciwstawił je nieszczęściu, powstającemu w wyniku doznawania cierpienia; wiedząc, że życie jest krótkie, Epikur uważał, że należy z niego korzystać, póki trwa (carpe diem); drogą do szczęścia, a raczej środkami do jego osiągnięcia, stanowiły cnota i rozum; Epikur nie negował istnienia bogów, ale twierdził, że nie mogą one w żaden sposób ingerować w życie ludzi, tak więc człowiek uwolniony od przesądów religijnych, powinien realizować swe szczęście na ziemi prowadząc życie mądre, sprawiedliwe i cnotliwe, to przyczyniało się do szczęścia ogółu; wszystko więc opierało się na używaniu życia i koncentracji na dobrach doczesnych, ale ważny również umiar, gdyż zbyt usilne uganianie się za przyjemnością może jednak wywołać cierpienie.
Stoicyzm - prezentuje zupełnie inne podejście do życia: za najwyższe szczęście uznaje cnotę oraz wolność i niezależność (dlatego izolacja, żeby inni nie mieli na nas wpływu) także od pragnień i emocji; ponieważ człowiek nie ma wpływu na wiele zjawisk zewnętrznych, powinien się od nich uniezależnić przez ścisłe panowanie nad sobą i swoimi uczuciami oraz nie kierować się w życiu uczuciami, tylko rozumem; dobra doczesne nie dają szczęścia, dlatego człowiek nie powinien się do nich przywiązywać;

11 Motto – jest to cytat z innego dzieła umieszczony przed tekstem utworu ( całości, rozdziału ) i wiążący się z treścią oraz ideą tego utworu.
-Zofia Nałkowska „ Medaliony”
Motto "Ludzie ludziom zgotowali ten los" to bezmiar przerażenia, że przedstawione "drobne" obrazy są dziełem człowieka, że ludzie stworzyli faszyzm, hitleryzm, piece i miejsca kaźni, że są autorami tak strasznej rzeczywistości. Chcąc osądzić jakiś niegodny człowieka czyn, określa się go niekiedy jako "nieludzki". W zwrotach "nieludzkie postępowanie", "nieludzka zbrodnia", brzmi echo przekonania, że człowiek jest do pewnych złych czynów niezdolny, echo wielkiej wiary humanistów. Zbrodnie hitlerowskie niewątpliwie zaprzeczały tej wierze, urągały pojęciu człowieczeństwa i nazywanie ich "nieludzkimi" nie tylko nie zawierałoby w sobie żadnej przesady, ale również można by je uznać za pozbawione jakiejkolwiek ekspresji, banalne. Natomiast stwierdzenie odwrotne, uprzytomnianie przez pisarkę, że to właśnie ludzie te nieludzkie zbrodnie popełnili, że to "ludzie ludziom zgotowali ten los" - miało w sobie moc mobilizującą do oceny moralnej, do refleksji nad istotą takich pojęć, jak "ludzkość", "człowieczeństwo", "humanizm" oraz nad istotą zatraty, dewaluacji tych pojęć.
- Zygmunt Krasiński „ Nie-boska komedia „
„ To be or not to be, that is the question „ [ Hamlet ]
Motto „ Być albo nie być, oto jest pytanie. „ - są to początkowe słowa słynnego monologu Hamleta ze sceny pierwszej aktu trzeciego tragedii Szekspira. Najczęściej cytowane zdanie Szekspira. Zygmunt Krasiński nadaje mu tutaj dodatkowe znaczenie pytania o byt albo zagładę własnej klasy społecznej, a wraz z tym całej dotychczasowej cywilizacji, zagrożonej rewolucją.

12 Archaizmy, czyli wyrazy nieużywane w dzisiejszym języku np. „Bogurodzica”
-, bożycze- nieprawidłowo stworzony wołacz liczby pojedynczej od słowa „Boży” i oznacza syna Boga.
Neologizmy, czyli wyraz nowo utworzony, zwykle na podstawie słowa będącego już w użyciu np. - myszka, drukarka, burza mózgów- słowa utworzone w celu wzbogacenia słownictwa, - komputer- słowo utworzone do zastąpienia wyrazów zapożyczonych i obcych.

13 Powieść poetycka to ukształtowany w okresie romantyzmu gatunek poezji narracyjnej, z połączeniem elementów epickich i lirycznych. Jest to rozbudowany utwór wierszowany, zawierający fabułę nasyconą dramatycznymi momentami. Charakterystyczne jest silnie zsubiektywizowane opowiadanie i opis. Narrator może zwracać się wprost do czytelnika lub jawnie i emocjonalnie komentować postawę bohaterów. Fabuła ma luźną i fragmentaryczną kompozyc- ję, pełna jest niedomówień i tajemnic.
"Konrad Wallenrod" jest właśnie powieścią poetycką. Akcja rozgrywa się w średniowieczu, sytuacja Litwy, nękanej przez zaciekłego wroga - Krzyżaków - wydaje się beznadziejna. W tej sytuacji tytułowy bohater decyduje się na walkę poprzez podstęp i zdradę. Konrad (Alf), litewski chłopiec, jako dziecko został porwany przez Krzyżaków. Przez nich był też wychowywany, ale jego prawdziwym opiekunem był Halban, stary Litwin. To on właśnie rozbudził w nim świadomość narodową i miłość do nieszczęśliwej ojczyzny. Powiedział mu prawdę o jego przeszłości, podżegał w nim żądzę zemsty, pielęgnował miłość do Litwy. Młody Alf przy pierwszej sposobności uciekł na Litwę. Opowiedział tu swoje dzieje, wspomagał księcia Kiejstuta, pokochał jego córkę Aldonę i założył rodzinę. Słowem, wiódł szczęśliwe życie. Lecz szczęscie nie było mu pisane. Nadciągała groźba wojny z Krzyżakami, a jeden Alf wiedział, jak są silni i że zwyciężą Litwinów. Obmyślił sposób na zwycięstwo. Opuścił żonę i ojczyznę, przedostał się do Krzyżackich szeregów, zdobył tam jako Konrad Wallenrod władzę komtura i uznanie. Zwlekał z bitwą, prowadził ją tak, by Krzyżacy przegrali. Działał na ich zgubę. Można powiedzieć, że skruszył zakon od środka. Użył podstępu i sam jeden pokonał wroga. Nie oznacza to jednak powrotu do prywatnego szczęścia. Krzyżacy wykryli zdradę, lecz Konrad Wallenrod postanowił zginąć z własnej ręki. Umiera także Aldona, która podążyła za nim jako ukryta w wieży pustelnica. Tak kończą się losy człowieka, który ponad wszystko ukochał ojczyznę. Płakał jej łzami, cierpiał jej cierpieniem. Drogo okupił zwycięstwo nad wrogiem - swoją miłością, życiem, honorem.

14 Komunikacja językowa (łacińskie communicatio - rozmowa, wymiana, łączność), świadome wzajemne porozumiewanie się ludzi za pomocą systemu znaków językowych. Komunikacja obejmuje m.in. elementy kompetencji językowej, czynności nadawczo-odbiorcze (mówienie, pisanie, czytanie, słuchanie), tekst, system językowy. Na komunikację składają się oddzielne akty komunikacji językowej, nadawca, tekst i odbiorca. Komunikat językowy – przekaz językowy, wypowiedzenie lub napisanie tego, co się chce przekazać odbiorcy.

15 Napisać na podany temat dwa teksty w stylu naukowym i potocznym.

16 Recenzja ostatnio oglądanego filmu, godnego polecenia.

17 Zastosowanie podanych wyrazów w zdaniach w znaczeniu potocznym i właściwym.

18 Gwara środowiskowa, żargon uczniowski.

19 5 stałych związków frazeologicznych z wyrazami: ręka i głowa. Wytłumacz ich znacznie.

20 Orientalizm, pewna tajemniczość, świadomość egzystencji wyższej istoty, a także, – co bardzo istotne - położenie wielkiego nacisku na rolę samej przyrody. Owa niezbadana, pełna żywiołowości natura, widziana przez romantyków „jako byt pierwotny, jako twór tajemniczy, uduchowiony, wiecznie żywy”.
Istotną cechą "Sonetów krymskich", a co za tym idzie opisów przyrody w nich zawartych jest orientalizm, przejawiający się poprzez istnienie wschodniego bohatera- Mirzy, oraz niezwykle ozdobny styl. Mickiewicz nie używa w sonetach nazw kolorów, ale zastępuje je nazwami klejnotów i metali szlachetnych ("rubinowe morwy", "złote ananasy"- sonet "Pielgrzym"). Jednocześnie stawia on zdecydowanie wyżej zachowane w pamięci obrazy litewskiej przyrody.
Synkretyzm rodzajowy (przemieszanie cech i sposobów wyrażania myśli charakterystycznych dla różnych rodzajów literackich) osłabia, rzecz jasna, dramatyczność utworu. Nie znaczy to jednak, że jest on niesceniczny. Kolejne inscenizacje Dziadów dowodzą, że jest wręcz przeciwnie. Rezygnacja z trzech jedności dramatycznych pozwoliła osiągnąć dużą swobodę twórczą. Różnorodność środków ekspresji, duży zakres możliwości interpretacyjnych sprawiły, że zainteresowanie taką formułą dramatu było niemałe tak ze strony inscenizatorów jak i odbiorców.
Historycyzm jest to zafascynowanie romantyków elementami życia średniowiecza, folklorem.
Konrad Wallenrod Adama Mickiewicza to klasyczny przykład wkładu historii w romantyzm.

21 Wieloznaczność wyrazów. Przykłady.

22 Najbardziej wartościowa forma kontaktu ze światem: kino, książka czy telewizja?

23 Wśród podanych synonimów wskaż jeden o najbardziej ogólnym znaczeniu.

24 Ballada - gatunek mieszany zawierający cechy epickie i liryczne. przedstawia najczęściej wydarzenia zagadkowe, osnute wokół podań i legend ludowych, wydarzenia realistyczne pomieszane są z fantastycznymi, dominuje w niej zwięzła kompozycja skoncentrowana na jednym wydarzeniu fabularnym.
\"Świtezianka\" - nad brzegiem jeziora, \"Strzelec w tutejszym borze\"(chłopak) spotyka się z tajemnicza dziewczyna. Młodzieniec składa oblubienicy śluby miłosnej przysięgi, jednak bardzo szybko je lamie. Spotyka go za to kara, pochłaniają go wody jeziora a jego dusza zaklęta jest w modrzew stojąca nad brzegiem jeziora, jęcząca z żalu za utracona miłością i szczęściem. \"Bo gdy przysięgi naruszy, ach biada jemu zza
życia, ach biada i biada jego zlej duszy\".

25 Gatunki literackie w Biblii
PSALM – jest 150 psalmów, w j greckim istniało słowo psalmos- śpiew, wtrącenie instrumentu-psalterion; stad powstała nazwa gatunku. Psalm to biblijny utwór poetycki o charakterze biblijno-hymnicznym. Wyróżnia się kilka rodzajów ze względu na treść i rodzaj; błagalne, pochwalne, dziękczynne, królewskie, patriotyczno religijne, mądrościowe. Księga psalmów jest w starym testamencie.
Aforyzmy - (oko za oko, ząb za ząb) zwięzłe, błyskotliwe sformułowanie ogólnej myśli
Listy - przekazuje pouczenia, jest dydaktyczny, odbiorca jest najczęściej zbiorowy, nadawca występuje z pozycji więcej wiedzącego.
przypowieść - inaczej parabola, jest to utwór narracyjny należący do literatury moralistycznej. Fabuła jest silnie uschematyzowana i służy przedstawieniu pewnych prawd moralnych i filozoficznych. Oprócz znaczenia dosłownego, przypowieść ma znaczenie ukryte, alegoryczne lub symboliczne.
Nowela - utwór o zwartej akcji, jednowątkowy; centralny motyw, często umieszczony w tytule, pojawia się potem w każdej fazie fabuły. W noweli występuje mała ilość postaci oraz redukcja opisów, komentarzy, charakterystyk
Legenda - opowieść o przeszłości z elementami fantastyki(odwołuje się do rzeczywistych miejsc i zdarzeń) inaczej podanie
Apokalipsa - ( proroctwo, obraz losów świata i ludzkości, koniec istnienia Sad ostateczny) - Przypowieści utwór epicki - (parabola)- proste obrazki, ma charakter moralizatorski.

26 Cechy \"Pana Tadeusza jako eposu\":
1. Inwokacja zaczynająca się od słów \"Litwo Ojczyzno moja\" i prośba skierowana do Matki Boskiej o pomoc w tworzeniu dzieła.
2. Wplataniem w akcje szeregów epizodów.
3. Realistyczny opis, szczegółowy opis przedmiotów i sytuacji (np. opis słynnego serwisu rodowego).
4. Zdystansowanie się autora wobec opisywanych wydarzeń.
5. Zbiorowy bohater utworu: szlachta polska doby napoleońskiej - stad określenie \"epopeja szlachecka\"
6. Pomieszanie gatunków epiki i liryki (np. opis wiosny 1812) i dramatu (np. narada u Macka).
7. Styl podniosły, język bogaty w porównania, inne środki artystyczne.
8. Akcja prowadzona od zawiązania poprzez perypetie i punkt kulminacyjny do rozwiązania

27 Znaczenie tytułów
"Zdążyć przed Panem Bogiem" Hanna Krall
Utwór ma dwie rzeczywistości: przeszłość, naznaczoną piętnem śmierci, a nawet samobójstwa, gdy jest ono obroną przed wrogiem, i teraźniejszość: ratowanie ludzkiego życia (Marek Edelman jest kardiochirurgiem). Obie rzeczywistości są "wyścigiem z Panem Bogiem", oznaczonym jednym celem: zdążyć!. Zdążyć połknąć cyjanek - zanim hitlerowcy znajdą cię, by zabijać i torturować. W czasie likwidacji szpitala pielęgniarki podawały ludziom truciznę, wielu ludzi popełniło samobójstwo, strzelano nawet do siebie, tylko po to, by nie oddać się w ręce Niemców. W teraźniejszości zdążyć oznacza zoperować, zanim choroba zabierze pacjenta. Zdążyć przed Panem Bogiem, bo Bóg zsyła chorobę, bo Boga w okrzyku "Gott mit uns" wpisali sobie Niemcy na sztandary, Bóg zdecyduje o życiu lub śmierci.
Zadaniem medycyny, i równocześnie Edelmana jako lekarza, jest ratowanie ludzkiego życia, przedłużanie egzystencji, ubiegnięcie Pana Boga. Sens swojej pracy bohater wyraża w słowach: "Pan Bóg już chce zgasić świeczkę, a ja muszę szybko osłonić płomień, wykorzystując Jego chwilową nieuwagę. Niech się pali choć trochę dłużej, niż On by sobie życzył".
"Medaliony" Zofia Nałkowska
- tytuł "Medaliony" został zaczerpnięty z jednego z opowiadań - "Kobieta cmentarna", a pochodzi od medalionów nagrobnych, zamieszczanych na grobach, portretów ludzi zmarłych. Autorka prezentuje w swoich krótkich opowiadaniach-relacjach literackie portrety ludzi, którzy przeżyli gehenne hitleryzmu - ich wypowiedzi, zeznania, zwierzenia. Tytuł zbioru opowiadań symbolizuje chęć nadania utworowi charakteru pomnika wystawionego wszystkim poległym, każde z opowiadań ma pomoc utrwalić, zachować w pamięci.
"Inny świat" Gustaw Herling-Grudziński
W swoich wspomnieniach pod tytułem "Inny świat" pokazał świat sowieckiego obozu pracy. Mottem tej powieści stały się słowa Dostojewskiego z utworu pod tytułem "Zapiski z martwego domu": "Tu otwierał się inny, odrębny świat, do niczego nie podobny, tu panowały inne, odrębne prawa, inne obyczaje, inne nawyki i odruchy, tu trwał martwy za życia dom, a w nim życie jak nigdzie i ludzie niezwykli. Ten oto zakątek zamierzam tu opisać".
Martwy dom wymieniony w motcie to oczywiście to Rosja, zaś "inny świat" to świat beznadziejności i braku litości, życie w pancerzu obojętności w świecie odwróconych wartości moralnych.

28 Słowniki języka polskiego i ich charakterystyki.
języka polskiego - jest słownikiem współczesnej polszczyzny. Rejestruje słownictwo współczesne typu ogólnego oraz słownictwo specjalistyczne z różnych dziedzin, w zakresie, w jakim interesuje laików. Ze słownictwa niewspółczesnego zawiera te wyrazy, które mają związek ze współczesnym językiem. Może również rozwiązywać pewne niejasności w kwestii wymowy i odmiany, na które można się natknąć w potocznej mowie.
etymologiczny - zawiera zasób słownictwa podobny do słownika języka polskiego. Wyjaśnia etymologię, czyli źródłosłów wyrazów w języku polskim. Zajmuje się też pierwotnym znaczeniem, budową morfologiczną i ich ewolucją
frazeologiczny- o znaczeniu frazeologizmów.
gwarowy – główne gwary i ich charaktrystyki
ortograficzny - jego zadaniem jest przekazania informacji o poprawnym zapisie znaków językowych, czyli o ortografii. Zawiera podręcznikowo ujęte zasady pisowni i interpunkcji, wzbogacone o wyjaśnienia motywów i intencji tego czy innego przepisu. Zilustrowane są one licznymi przykładami. Część słownikowa zawiera hasła w zakresie podobnym do słownika języka polskiego. Dodatkowo zamieszcza się nazwy własne i skróty. Przy haśle podaje się trudniejsze formy odmiany, przykłady stosowania małej i wielkiej litery oraz zasady dzielenia wyrazów (potrzebne na przykład przy przenoszeniu. Słownik ortograficzny powinien wyjaśniać wszelkie problemy dotyczące pisania w zakresie ogólnego leksykonu.
wyrazów obcych - obejmuje słownictwo pochodzenia obcego, używanego we współczesnym języku, w tym też popularniejsze sformułowania specjalistyczne , a także ważne kult. archaizmy (pochodzenia obcego) czy wyrazy z zasobu starszego pokolenia. Hasła są zdefiniowane, opatrzone objaśnieniami etymologicznymi i wskazówkami co do wymowy. Poza wyrazami znajdują się też częściej spotykane obcojęzyczne powiedzenia, sentencje, przysłowia.
wyrazów bliskoznacznych - zawiera hasła grupujące wyrazy bliskoznaczne. Takie, których znaczenia całkowicie lub częściowo zachodzą na siebie. Wyrazy bliskoznaczne często, choć nie zawsze można stosować zamiennie. Słownik zawiera grupy wyrazów bliskoznacznych, zapoczątkowane pierwszym wyrazem grup (w tym przykłady użycia omawianychwyrazów bliskoznacznych), a także indeks wszystkich wyrazów, które występują w słowniku.

29 Języki, które wywarły wpływ na polszczyznę w przeszłości. Przykłady.

30 „Moralność Pani Dulskiej” jako tragifarsa
Tragifarsa- komedia łącząca farsowe chwyty z istotną problematyką społeczno- obyczajową danego czasu. Zapolska chciała przedstawić losy tamtejszych rodzin mieszczańskich. Obserwowała to środowisko i dostrzegła socjologiczne zjawisko społeczeństwa mieszczańskiego, które zachowuje się stereotypowo- nienaturalnie, przede wszystkim, są zakłamani. Autorka wyeksponowuje ich wady, zapisuje swoje obserwacje podkreślając karykaturę postaci. Zauważa, że mieszczanie są społeczeństwem podzielonym- uważają, że nie godne jest wiązać się z ludźmi z niższych warstw społecznych- biorą to za hańbę.

31 Oceń najciekawszą ekranizację znanego utworu literackiego.

32 Poemat dygresyjny na przykładzie
Poemat dygresyjny to utwór fabularny ściśle związany z epoką romantyczną. Posiada prostą i słabo rozwiniętą fabułę, która opiera się najczęściej na motywie podróży głównego bohatera i obfituje w szereg luźnych, niezwiązanych ze sobą sytuacji. Pierwszoplanową rolę pełni w poemacie narrator, który zaznacza swoją obecność, wypowiada swoje różnorodne uwagi, daje do zrozumienia, że opowiadane przez niego zdarzenia mają charakter fikcyjny, przerywa tok narracji w dowolnym momencie, snuje refleksje. Te wtrącone uwagi noszą nazwę dygresji. Są one najczęściej najważniejsze w utworze, fabuła jest tylko tłem. Twórcą poematu dygresyjnego w romantyzmie był George Byron, a w Polsce, dzięki Juliuszowi Słowackiemu, powstał zaliczany do tego właśnie gatunku "Beniowski". Bohater nie ma nic wspólnego z dawnymi bohaterami Słowackiego - Kordianem - Balladyną - Anhellia. Pod przykrywką przedstawienia losów Boniewskiego Słowacki wypowiada się o stosunkach na emigracji, przeciwko Mickiewiczowi, ośmieszające krytyków Słowackiego, zawierające program poetycki





33 Porównanie cech dramatu antycznego i szekspirowskiego.
Cechy dramatu Szekspirowskiego:
a) złamanie zasady trzech jedności: czasu, miejsca, akcji.
- miejsca – Wrzosowiska, Zamek Dankana, Zamek Makbeta, las (strefa oblężenia zamku Makbeta przez wojska Malcolma)
- czasu – akcja rozgrywa się na przestrzeni kilkunastu dni, są luki czasowe
- akcji – w „Makbecie” można wyróżnić trzy wątki: *polityczny, * psychologiczny w psychice Makbeta i Lady Makbet, * fantastyczny – obecność zjaw.
b) Zrezygnowanie z chóru i zastąpienie go monologiem głównego bohatera
- Makbet wygłasza dwa monologi: *jeden, gdy rozważa, czy zdolny byłby do morderstwa, * drugi, kiedy Makbet traci sens życia i zastanawia się nad sobą, jak się zmienił.
c) Brak dbałości o czystość stylu, czyli złamanie zasady decorum tzn. wprowadzenie scen komicznych do tragedii i odwrotnie
d) Bohaterami są ludzie nieprzeciętni, zdolni do głębokich przeżyć, uwikłani w konflikty, które przynoszą im cierpienie i ból
e) Psychologizm postaci, czyli wnikanie w głąb duszy ludzkiej, ukazanie zmiennych nastrojów bohaterów
f) Przedstawienie potęgi zła, ale jednocześnie godności ludzkiej
g) Duża rola monologów dramatycznych, które ukazują wielkie namiętności, rozczarowanie, chwile zwątpienia w sens życia, rozmyślania nad śmiercią
h) Wprowadzenie scen zbiorowych (uczty, bitwy) oraz tła akcji – przyrody wraz ze zjawiskami atmosferycznymi
i) Obraz grozy i niesamowitości potęgowany przez zjawiska atmosferyczne
j) Wprowadzenie na scenę duchów, zjaw i istot fantastycznych
k) Język pełen metafor, górnolotnych przemówień i porównań
l) Używanie wiersza białego (bez rymowego)

Tragedia antyczna : Dramat starogrecki powstał z obrzędów ku czci Dionizosa. Z pieśni chóralnej, zwanej dytyramb, śpiewanej dla boga winorośli, narodzin i śmierci, powstała tragedia. Pierwotnie miała ona formę dialogu przodownika (koryfeusza) z chórem. Z czasem koryfeusz stał się aktorem. W klasycznej tragedii na scenie występować mogło najwyżej trzech aktorów. Tragedia zaczynała się prologiem (zapowiedzią konfliktu, informacjami o przeszłości), po którym następował parodos (wejście chóru). Główna część utworu składała się z epeisodiów (kolejne epizody akcji) oraz stasimonów (wystąpienia chóru, komentarz do wydarzeń). Ostatnią pieśń chóru nazywano exodosem. W tragedii antycznej obowiązuje zasada trzech jedności - czasy (akcja musi się zamknąć w jednym dniu), miejsca(rzecz dzieje się w jednym miejscu, np. przed królewskim pałacem) i akcji (która musi być jedno wątkowa, dotyczyć jednego zdarzenia). Istotą tego gatunku jest konflikt tragiczny. Bohater tragedii postawiony jest w sytuacji koniecznego wyboru: musi wybrać pomiędzy równorzędnymi, przeciwstawnymi racjami, co okazuje się właściwie niemożliwe, gdyż każdy wybór zbliżą go do katastrofy, zagłady (tragizm). Celem tragedii antycznej jest katharsis.

34 Ks. HIOBA (syn marnotrawny, miłosierny Samarytanin)=(mit o Prometeuszu)

35 Powieść polityczna na przykładzie „Przedwiośnia”
„Przedwiośnie” jako tytuł powieści Żeromskiego znakomicie pasuje do ówczesnej sytuacji Polski. W przyrodzie jest to okres nadchodzących zmian po zimie, panuje szarość, chłód, brzydota ale nieubłaganie ustępują one przed nadchodzącą wiosną. Przedwiośnie stało się symbolem tego, co się działo w Polsce znów niepodległej, symbolem optymizmu i chęci zmian w tych trudnych czasach tak, aby nastała dla Polski ”wiosna”.
Stefan Żeromski pisząc „Przedwiośnie” starał się ukazać możliwe kierunki rozwoju młodego państwa, wykonać szkic aktualnej sytuacji społeczno-politycznej oraz ostrzec przed zagrożeniami ze strony komunistów. Właśnie te działania świadczą autora o tym, że utwór ten ma charakter polityczny.

36 Antygona Konflikt tragiczny – konflikt jednostki z siłami wyższymi (losem, prawami historii, interesem społecznym) Sofokles w tragedii „Antygona” przedstawia tytułową bohaterkę postawioną w sytuacji konfliktu tragicznego. Musi ona zdecydować, czy wbrew zakazowi króla Kreona pochowa zwłoki swojego brata, Polinejkesa. Stoi w obliczu potwornego wyboru, – jeśli usłucha zakazu (tak zrobiła jej siostra Ismena), skaże swego brata na wieczną tułaczkę u bram Hadesu, narazi się Bogom, nakazującym chowanie zmarłych, okaże się w końcu wiarołomną siostrą. Z drugiej strony jeśli zakaz złamie, poniesie karę (śmierć). Jej rozpaczliwe próby przebłagania władcy (współkochać przyszłam nie współnienawidzić), zdają się na nic, wybiera wię wyjście zgodne z jej poczuciem godności i honoru. Postawiona wobec śmierci fizycznej lub moralnej wybiera pierwsze wyjście. Zza grobu odnosi zwycięstwo nad nieustępliwym Kreonem – śmiercią samobójczą ginie jego (narzeczony Antygony) oraz jego żona. Celem tragedii jest katharsis, duchowe oczyszczenie, jakiego doznaje widz, przejęty losami bohaterów. Współczując im, doznaje ulgi, wyzbywając się złych namiętności.

37 Dylematy władzy i władcy
Priam, władca Troi, ojciec Hektora jest przykładem postawy, jaką możemy przejawiać w naszym codziennym życiu. Postanawia udać się do obozu greckiego i wykupić ciało Hektora. Pozostawia swoich najbliższych w Troi, zdejmuje koronę i wyrusza z wozami pełnymi kosztowności do przeciwnika. Pragnie odzyskać zwłoki kochanego syna, wyprawić mu należyty pogrzeb i przygotować do przejścia na tamten świat. Przekrada się do samego środka obozu Greków nie zwracając uwagi na czyhające na niego niebezpieczeństwa, a gdy zjawia się przed obliczem zabójcy własnego syna, pada przed nim na kolana i zalewając się łzami prosi o łaskę i wydanie zwłok Hektora. Podczas spotkania z Achillesem, władca Troi wcale nie przypomina swoim zachowaniem dumnego króla, lecz załamanego i zrozpaczonego po śmierci syna ojca.
Bywają w życiu momenty, w których żadna siła ani namowy, czy próby nie mogą zmienić naszego postanowienia. Najczęściej jednak dzieje się tak w chwilach rozpaczy i wściekłego zapamiętania. Odnajdujemy wówczas w sobie nieujawnioną do tej pory odwagę, czego przykładem może być miłość Priama do Hektora. Jest ona tak wielka, iż stary król nie bacząc na niebezpieczeństwa, wyrusza do obozu wroga, aby tam błagać go na klanach o wydanie zwłok syna. Jest to rodzaj aktu heroicznego, który odnajdujemy zazwyczaj w pokorze i przebaczeniu.
Makbet jest wodzem wojsk, krewnym Dunkana, króla Szkocji. Jest waleczny, odznacza się odwagą, szanuje króla. Jednak pod wpływem wróżby oraz namowy swojej żony popełnia okrutną zbrodnię – zabija Dunkana. Później jednak zaczynają go dręczyć wyrzuty sumienia, ale wkrótce i one ustępują miejsca chęci zdobycia władzy. Nawet zjawy w postaci ducha Banka, jego przyjaciela, którego również pozbawił życia, nie mogą go zawrócić ze złej drogi. Jest żądny władzy, chce ją mieć jedynie dla siebie. Makbet traci powoli wszelkie ludzkie uczucia. W rezultacie załamuje się psychicznie i popada w obłęd.
Postawa tego tytułowego bohatera dramatu Szekspira jest przestrogą dla ludzi, którzy dążą do wielkiej sławy oraz władzy. Makbet w wyniku swoich niespełnionych ambicji wpada w wir morderstw, z których nie ma wyjścia. Chcąc zachować władzę oraz swoją pozycję musi wciąż popełniać nowe zbrodnie, ponieważ boi się ludzi. Boi się, że ktoś, może nawet ktoś taki jak on sam, zechce zabrać mu to, na co tak długo czekał. Makbet uległ namowom swojej żony, co również może być przestrogom, iż człowiek ulega wpływowi otoczenia. Również niespełniona ambicja może być źródłem chorobliwej zazdrości, a zazdrość źródłem nieszczęścia i zguby. Tylko od każdego z nas zależy czy damy się zapanować takim cechom, czy też je przezwyciężymy.
Kreon chciał być dobrym władcą, działać dla dobra państwa i jego obywateli. Uważał, że ludzie są równi wobec prawa, a zdrajcy powinni być surowo karani. Pragnął posłuszeństwa, szacunku, pełnej władzy nad innymi. By zapobiec byciu lekceważonym przez poddanych, Kreon zastosował terror jako środek zapobiegawczy. Antygona, która sprzeciwiła się królowi i jego zakazu pochowku Polinejkesa (brata Antygony, zdrajcy według Kreona), została skazana na śmierć. Dla Kreona nie liczył się fakt, iż Antygona była jego krewną, a zarazem narzeczoną jego syna Hajmona: sprzeciwiła się zakazowi władcy i musiała umrzeć. U Kreona nie zachodziła metamorfoza: jego charakter się nie zmieniał w trakcie utworu. Kreon cały czas pragnął być dobrym władcą, lecz dla innych okazał się bezwzględnym, okrutnym i upartym tyranem nie przestrzegającym prawa boskiego (dotyczącego obowiązku pochowania zmarłej osoby). Jedna jego decyzja doprowadziła do wielu nieszczęść, m.in. popełnienia samobójstwa przez jego syna i żonę. Kreon potrafił jednak dostrzec swoją winę.

39 Wzorce epoki średniowiecza. Wyróżniamy trzy najważniejsze ideały: asceta; rycerz; władca. Wzór ascety prezentuje literatura hagiograficzna, czyli utwory przedstawiające życie świętych np. „legende o św. Aleksym“. Asceta to człowiek, który wyrzeka się wszelkich przyjemności życia doczesnego, umartwia swe ciało, medytuje, rozmyśla o Bogu aby osiągnąć zbawienie. Najważniejsze cechy św. Aleksego: złożenie ślubów czystości i opuszczenie żony tuż po ślubie; rezygnacja z dóbr materialnych, rozdanie majątku biednemu; unikanie rozgłosu i chwały; pobożność i całkowite oddanie się Bogu. Innym znanym średniowiecznym ascetą był św. Szymon Słupnik. Jest to ideał całkowicie nieprzystający do czasów współczesnych. Wzór rycerza np. Roland z eposu, Lancelot Parsifal albo Galaad w „Opowieściach o rycerzach okrągłego stołu”. Atrybutami rycerza średniowiecznego były: herb, zbroja, zawołanie. Rycerz zobowiązany był do wierności Bogu, władcy i damie własnego serca. Obowiązany był stawać do pojedynku w obronie tych wartości. Przykładem polskiego rycerza jest Zawisza Czarny z Grabowa. Do czasów współczesnych przetrwały przysłowia: rycerskość wobec dam, wierność danemu słowu i honor. Z ideałem rycerza średniowiecznego polemizuje A.Mickiewicz w utworze pt. ”Konrad Wallenrod”. Wzór władcy króla np. Karol Wielki z eposu francuskiego „O rycerzach okrągłego stołu”, Król Artur, Król Marek, Bolesław Chrobry i Bolesław Krzywousty z kroniki Polski Galla Anonima. Władca posiada wszystkie cechy rycerza doskonałego. Jego kodeks kształtuje się Bóg i ojczyzna. Cechy władcy: pobożność, mądrość, waleczność, stawianie praw ojczyzny na I miejscu; wyrozumiałość, sprawiedliwość wobec poddanych; przebiegłość wobec wroga; gospodarność. Niestety władcy średniowieczni byli władcami okrutnymi np. Król Artur skazał swoją żonę na sztos, Bolesław Chrobry zniesławił księżniczkę Przecławę i więził swojego wroga wiele lat. Do problematyki idealnego władcy niejednokrotnie wracano w literaturze np. Szekspir w swoich dramatach.

40 "Bogurodzica" to zabytek języka polskiego, a równocześnie nieformalny hymn państwowy, śpiewało ją rycerstwo polskie w ważnych momentach dziejowych, między innymi w bitwie pod Grunwaldem i pod Warną. Utwór powstał na przełomie XIII i XIV w., ale najstarszy zachowany tekst pochodzi z XV w.
Pierwsza zwrotka tej pieśni to modlitwa skierowana do Matki Bożej, będąca prośbą o wstawiennictwo u Chrystusa o wyjednanie obfitych łask, o dobrobyt w życiu ziemskim i wieczne życie po śmierci.
W drugiej zwrotce prośba zbiorowego podmiotu lirycznego skierowana jest do syna Bożego, aby przez wzgląd na Jana Chrzciciela wysłuchał On modlitw i zesłał proszącym łaskę pobożnego życia, zaś po śmierci dał im życie wieczne.
Obie strofy kończą się taką samą formułą liturgiczną "Kyrie eleison", która w tłumaczeniu brzmi. "Panie zmiłuj się nad nami". Zwrot ten pełni wielorakie funkcje. Przede wszystkim jest refrenem, a więc podkreśla pieśniowy charakter utworu. Zaznacza, że mamy do czynienia z modlitwą oraz podkreśla prośby kierowane do Chrystusa za pośrednictwem Bogurodzicy. Bogurodzica zawiera szereg archaizmów (wyrazów, które już dawno wyszły z użycia): leksykalnych (np.:dziela – dla), fleksyjnych(np.: Bożyc – syn Boga) fonetycznych (sławiena – sławiona) składniowych (Twego dziela – dla Twego). Bogurodzica jest pierwszą pieśnią Maryjną, a w dawnych wiekach była pieśnią bojową i hymnem narodowym.

41 Ideał ewangeliczny miłości w "Kwiatkach Św. Franciszka"
"Kwiatki Św. Franciszka" to zbiór opowieści o Św. Franciszku z Asyżu, o jego życiu i nauce pokazanych przez anonimowego autora. Oto główne zręby nauki Św. Franciszka.
Idea miłości - miłość jest podstawą wiary. Jest to miłość do każdej istoty żywej jako dziecka Bożego. Jest to miłość do "brata - ciała" i dlatego wyklucza udręczenie, umartwianie cielesne. Jest to też miłość do chorych i cierpiących, miłość pełna poświęceń, które widać w opowieści o Franciszku i trędowatym. Miłość rozdawana jest otaczającemu światu. W tym ujęciu miłością do Boga - jego stwórcy.
Radość - wyrazem radości, pojęcia kluczowego filozofii św. Franciszka jest "Pieśń słoneczna". Radość wynikająca z faktu istnienia, z piękna świata z miłości, postu, z trudu pracy i zwykłych obowiązków. Radości takiej uczy Franciszek swoich braci, przypominając mękę Chrystusa.
Ubóstwo - Franciszek chce być ubogi, aby być wolnym. Rezygnacja z dóbr materialnych ma być nie dla pokuty, lecz dla jedności z ubogimi, dla pokonania chciwości, dla idei, że człowiek jest wolny i szczęśliwy tylko wtedy, gdy posiada tyle ile jest mu niezbędne do życia.




42 Dydaktyczny charakter średniowiecza
SATYRA NA LENIWYCH CHŁOPÓW:
Utwór ten powstał w XV wieku. Odgrywa on znaczącą rolę w polskiej literaturze, stanowi on bowiem realistyczny wizerunek życia wiejskiego z XV wieku. Portret wieśniaka ma być reprezentatywny dla całego stanu: przedstawia osobnika chytrego, wciąż usiłującego oszukać swojego pana i wykpić się z pańszczyźnianych obowiązków. Zamiast pracować – oczekuje momentu, gdy nikt go nie obserwuje i wtedy odpoczywa. Chłopi symulują rozmaite naprawy sprzętu, narzekając że jest on nieprzydatny i nie nadaje się do pracy. Chłopi specjalnie źle pracują a dodatkowo źle życzą swemu panu.
Uważam, że autorem tego wiersza może być pan ziemski, który musi walczyć z upartymi chłopami. W wierszu tym przedstawia swoje żale. W narzekaniach zarysował postać upartego, leniwego chłopa, który dodatkowo złorzeczy swemu panu.
O ZACHOWANIU SIĘ PRZY STOLE:
Utwór funkcjonuje również pod tytułem „O CHLEBOWYM STOLE”. Pochodzi z XV wieku a jego autorem jest SŁOTA. Wiersz rozpoczyna się apostrofą skierowaną do Boga. Autor prosi o pomoc w napisaniu utworu. Następnie mówi o tym, jak należy się zachować przy stole. Wymienia przykłady godne naśladowania, jak i te które należy odrzucić z uwagi na ich niestosowność. Mówi że należy najeść się do syta ale spokojnie. Autor ukazuje postawę niegodną naśladowania. Mówi o ludziach, którzy przy stole koncentrują się wyłącznie na jedzeniu, pchając się do talerzy, jedząc brudnymi rękoma. W dalszej części Słota zwraca się do kobiet żeby jadły do syta ale często i małymi kęsami. Kolejna uwaga skierowana jest do mężczyzn: rycerzy i giermków. Ich obowiązkiem jest czcić płeć piękną. Dalszą część wiersza wypełnia pochwała kobiet. Wynosi je ponad wszystko, uważa że są źródłem radości oraz dobroci. Słota zwraca się także do Matki Boskiej, ażeby miała w opiece tych, którzy otaczają czcią płeć żeńską. Aby uchroniła ich od grzechu śmiertelnego i nagłej śmierci. Wiersz ten zaliczany jest do tak zwanej literatury świeckiej okresu średniowiecza. Dotyczy bowiem spraw życia codziennego. Mamy tu jednak wpływy teocentryzmu. Dowodem na to, są występujące w wierszu zwroty skierowane do Boga i matki boskiej a także to, że autor nazywa siebie grzesznym sługą Boga a w zakończeniu wiersza wystąpiło słowo AMEN. Utwór ten stanowi również zapowiedź nowej epoki – ODRODZENIA. Wiersz nie jest dziełem anonimowym a sprawy w nim poruszane to aspekty życia człowieka na ziemi.

43 Ojcowskie uczucia w trenach.
Treny to cykl utworów żałobnych, jakie Kochanowski napisał po śmierci swojej córki Urszuli. Nie jest to jednak, bezpośredni zapis emocji, jakie towarzyszyły temu tragicznemu wydarzeniu. Przeciwnie, jest to dokładnie przemyślana kompozycja, doskonale zbudowana pod względem literackim i poruszająca wiele ważnych problemów natury filozoficznej.
Cykl trenów składa się z kilku partii, które kolejno: wychwalają zalety zmarłej, ukazują wielkość poniesionej straty, demonstrują żal, pocieszają i w końcu służą napomnieniu, czyli miarkowaniu się w boleści.
Gdy mija pierwszy, najsroższy żal, przychodzi czas na refleksje. Kochanowski zastanawia się, co stało się z Urszulką po śmierci. Czy znalazła się w raju jako mały aniołek? Czy może została "na szczęśliwe wyspy zaprowadzona?" Poeta zastanawia się też, czy córka wie o jego wielkim cierpieniu, jakie czuje po jej stracie . Prosi o jakikolwiek znak od swego zmarłego dziecka, o pocieszenie w swojej żałobie. Wie, że córka nie może zjawić się przed nim w ziemskiej postaci, dlatego prosi, by przyszła do niego choćby we śnie.
Prośba poety zostaje spełniona w Trenie XIX. Spotyka we śnie swoją zmarłą matkę z Urszulką na ręku. Urszulka milczy, matka udziela Kochanowskiemu pocieszenia. Mówi, że Urszulka, dzięki śmierci, uniknęła cierpień życia, a zyskała wieczny duchowy spokój. To pozwala wreszcie nieco ukoić ból ojca po stracie córki.
Treny Kochanowskiego są jednym z arcydzieł polskiej poezji i na stałe weszły do kanonu literatury jako przykład liryki żałobnej. Poświęcenie tak wspaniałego cyklu wierszy było najwyższym hołdem, jaki poeta mógł złożyć ukochanej córce, a zarazem wyrazem ogromnego bólu po doznanej stracie.
"Urszula Kochanowska" Leśmiana
Wiersz ten nawiązuje do trenów J. Kochanowskiego a także do jego humanizmu, czyli do przekonania, że człowiek jest centrum świata, jest najwyższą wartością. Podmiotem lirycznym wiersza jest córka Kochanowskiego, która opowiada o swoim przybyciu do Nieba. Bóg stwarza dla niej raj. Jest to dom w Czarnolesie. Bóg odchodząc stwierdza, że jej rodzice niedługo nadejdą. Urszula czeka na rodziców nie na Boga. Stąd jego nadejście wywołuje rozczarowanie i żal. Szczęście dla człowieka jest równoznaczne z miłością i czułością. Bóg mimo swej doskonałości nie może zastąpić jej rodziców.


46 Wizja wsi w renesansie
Pisarzem, który w swoich utworach tylko idealizował wieś jest Jan Kochanowski. Stworzył on cykl zatytułowany „Pieśń Świętojańska o sobótce”, który składa się z 12 pieśni sławiących uroki życia wiejskiego. Kochanowski ukazał wieś świąteczną, ponieważ sobótka to święto przypadające na zrównanie dnia z nocą, na świętego Jana. Zawiera elementy pogańskie, związane z kultem ognia i wody. Poeta twierdzi, że człowiek mieszkający na wsi żyje uczciwie, pobożnie i świątecznie, a także dostatnio. W życiu na wsi dostrzega tylko zalety, nawet oracz wykonuje swą pracę z uśmiechem. Wieś ukazana jest jako oaza spokoju i bezpieczeństwa dająca natchnienie do twórczości. Szymon Szymonowic napisał sielankę realistyczną pt. „Żeńcy” oraz konwencjonalna pt. „Kołacze”. „Żeńcy” ukazują tragiczny los chłopa pańszczyźnianego z początku XVII wieku. Bohaterkami utworu są dwie proste dziewczyny: Oluchna i Pietrucha. Pod nadzorem dworskiego urzędnika odrabiają pańszczyznę i przeklinają swój los. Widzą jak ekonom katuje Maruszkę, która po chorobie nie może sprostać tempu pracy innych pracujących kobiet. Dziewczyny zdają sobie sprawę, że i je może spotkać podobny los. Jak widać w zależności od doświadczeń wieś jest źródłem radości i zadowolenia lub nieszczęścia, zmartwienia z powodu ciężkiej pracy.

47 Andrzej Frycz Modrzewski "O poprawie Rzeczypospolitej" (traktat) reprezentującego tzw. publicystykę społeczną oraz ks. Piotr Skarga autor "Kazań sejmowych" reprezentujących tzw. publicystykę religijną.
A. Frycz Modrzewski (1503- 1572) jako pierwszy w Europie rozpropagował pojęcie demokracji. Stworzył on wizję sprawiedliwego, zreformowanego państwa analizując najważniejsze dziedziny życia społecznego. Traktat składał się z 5 ksiąg- "O obyczajach", "O prawach", "O wojnie", O Kościele" i "O szkole". Modrzewski zawarł w nich wiele rewolucyjnych myśli i rozwiązań i przekonywał, że równość jest jedną z najważniejszych wartości. Wszyscy powinni być sądzeni jednym prawem bez względu na stan czy pochodzenie. Modrzewski każe kłaść nacisk na edukację i dbanie o swoją przyszłość. Kościół był dla Modrzewskiego źródłem cennych prawd moralnych i obyczajów, ale powinien on być opodatkowany i pieniądze te miałyby iść na szkolnictwo, a Kościół powinien być podporządkowany państwu. W księdze "O wojnie" przedstawia jej bezsens i okrucieństwo, jest ireistą- czyli wyznawcą pokoju, przeciwnikiem wszelkich waśni. Modrzewski ceni pracę ,a nie lubi rozrywek, tańców i zabaw. Pieniądze przeznaczane na zbytek dóbr szlacheckich mogłyby uzdrowić polskie szkolnictwo. Obywatel dla Frycza to humanista, człowiek wykształcony i pracowity, pamiętający o Rzeczypospolitej, moralny i prawy.

48 Treść i alegoryczność "Odprawy posłów greckich" Kochanowskiego
Dramat ten nawiązuje do mitu o wojnie trojańskiej. Oto królewicz Aleksander, by zaspokoić swoją namiętność do Heleny, zaraża swój kraj na niebezpieczeństwo wojny. A dzieje się to przy milczącym przyzwoleniu króla Priama oraz zgodzie przekupionej i lekkomyślnej rady trojańskiej, która jest zresztą zadziwiająco podobna do polskiego sejmu. Jedynie Antenor, uosobienie mądrości i cnót obywatelskich, przeciwstawia się Aleksandrowi uważając, że Helenę należy zwrócić Grekom. Jego racja zostaje odrzucona, a greccy posłowie odprawieni z niczym (taki jest sens tytułu utworu). Mimo to Antenor pozostaje lojalnym obywatelem, który poddaje się woli większości i nadal służy swojej ojczyźnie. Właśnie ta decyzja czyni zeń bohatera tragicznego,. Antenor, bowiem weźmie udział w niesprawiedliwej wojnie, która musi skończyć się klęską Trojan.
W roku 1578 w Ujazdowie wystawiono "Odprawę..." z okazji zaślubin czołowego polityka ówczesnej Polski Jana Zamojskiego. Zaszczycili ją swoją obecnością najwyżsi dostojnicy państwowi i król Stefan Batory. Czasy były niespokojne, szykowano się do wojny z carem Iwanem Groźnym. Tragedia zawierała liczne aluzje do sytuacji Polski. Dlatego też końcowe zdanie bohatera utworu, Antenora ("Radźmy, jako kogo bić; lepiej niż go czekać"), uznano za zachętę do działań wojennych.

49 Przedstawiciele nurtu dworskiego.
Vanitas oznacza z łac. marność. To ulubione pojęcie filozoficzne jest często obecne w poezji barokowej. Szczególnie lubił tematy dotyczące przemijania, nicości, śmierci Daniel Naborowski. Jego poezja była kunsztowna i wyrafinowana. Pisał wiersze refleksyjne, okazjonalne i miłosne, tłumaczył z literatury obcej. W jego twórczości odnajdziemy też tematykę poważną. Fascynowało go pojęcie śmierci, nicości, upływu czasu. Był to krąg fascynacji typowej dla twórców barokowych. Naborowski dostrzega sytuację człowieka w świecie jako dramatyczną, zaleca jednak zachowanie spokoju, szuka ratunku w cnocie, statecznym umyśle, wierze w Boga i w przeznaczenie. Jego wiersze pełne są zadumy metafizycznej. Warte omówienia są te, w których motyw egzystencjalny stawiany jest przez poetę na pierwszym miejscu. Wiersz „Krótkość żywota” ma charakter pesymistyczny. Zawiera refleksję o marności ludzkiego losu. Wszystko na świecie przemija, początek jest końcem, a kolebka zamienia się w mogiłę. Poeta szuka dla człowieka miejsca w nietrwałym świecie i odpowiedniej wobec tego postawy. Krótkość żywota i wszelkich dóbr ziemskich, dążenie do ich zdobywania, niepojęty bieg czasu i wieczna niestałość bytu to motywy łącznie składające się na światopogląd poety. Śmiertelność ludzkiego ciała i poczucie nieśmiertelności duszy, przemijalność życia i duchowy głód wieczności – te dramatyczne bieguny oznaczały normalne postawy ukazywane w jego poezji. Naborowski w dramatycznych sprzecznościach zachowuje równowagę ducha. Prawdą jest, że świat pełny jest zła, a Bóg nie chciał, by wszystko było doskonałe i stworzył człowieka, który popełnia błędy, ale nie musi im ulegać. Z tego przeświadczenia rodzi się u poety poczucie równowagi, stoicki umiar i spokój, wiara w wartość cnoty i ładu życiowego osiąganego przez stateczny umysł człowieczy.
J.A. Morsztyn to wybitny dworzanin, polityk, który poezję traktował jak zajęcie, służące rozweseleniu przyjaciół i współbiesiadników. Był on człowiekiem wykształconym, znał poezję europejską, a szczególnie inspirował go marinizm stworzony przez włoskiego poetę Giimbattiata Mariana. Jest przedstawicielem nurtu dworskiego w poezji barokowej. Nurt ten zwany marinizm lub konceptyzm zakładał zadziwienie odbiorcy utworem, zwłaszcza jego wyszukaną formę, bowiem treść niebyła ważna. Morsztyn podobnie jak inni poeci dworscy, najczęściej pisał o miłości, kobietach, choć zdarzyło mu się napisać wiersz o piesku. Morsztyn często w swoich utworach posługuje się anaforami, paradoksami, aksymonorami, hiperbolą, gradacją, czyli wyliczenia wraz z natężeniem cechy, inwersją, puentą, czyli zaskakującym zakończeniem. Na kontraście – paradoksie, oparta jest konstrukcja sonetu „Do trupa”. Koncept w tym wierszu polega na tym, żeby zostawić za sobą człowieka zakochanego i trupa. W lepszej sytuacji jest trup bo nic nie cierpi, a zakochany cierpi z powodu miłości.

50 Obraz szlachty w XVII wieku.
Wacław Potocki (1621-1696) pochodził ze średniozamożnej szlachty, wykształcenie zdobył przy zborze ariańskim w Raciborzu. Pod groźbą edyktu z 1658 r., skazującego arian na wygnanie, przeszedł na katolicyzm, lecz mimo to pozostał wierny swej ideologii i skutecznie pomagał swoim współwyznawcom, za co cierpiał (sądy i środowisko szlacheckie). O prześladowaniu arian mówi jego wiersz "Kto mocniejszy, ten lepszy": "Temu nieborakowi wsi wzięły kaduki Czemuż to? - Bo źle wierzył". Potocki piętnuje w swojej twórczości wady narodowe. Elementy takie można znaleźć w następujących utworach: "Ogród fraszek" (1800 utworów różnej wielkości i różnorodnej treści). W zebranych tu fraszkach autor porusza tematy polityczne, społeczne, obyczajowe, moralne. Piętnuje wady ustroju politycznego Polski, a więc anarchię, bezprawie, złotą wolność, prywatę, brak ochrony granic, słabość pospolitego ruszenia, zanik ducha rycerskiego. Te ostatnie wady spotkały się z ostrą krytyką poety w wierszu "Pospolite ruszenie", w którym nieszczęsny dobosz usiłuje bez skutku obudzić smacznie śpiącą szlachtę i zmusić ją do podjęcia walki. Nasłuchawszy się wrzasków i obelg mocno niezadowolonej braci "rycerskiej" - "widząc, że go zgoła nikt nie słucha, poszedł i sam spać". W "Zbytkach polskich" z gorzką ironią mówi o przepychu, w jakim żyje szlachta polska, gdy tymczasem ojczyzna potrzebuje materialnej pomocy - "O tym szlachta, panowie, o tym myślą księża, choć się co rok w granicach swych ojczyzna zwęża". Tytuł kolejnego utworu - "Polska nierządem stoi" jest sam w sobie oskarżeniem. Nikt nie przestrzega praw, nie szanuje konstytucji, występki możnych uchodzą płazem, człowiek prosty i biedny "z serdecznym dziś płaczem z dziatkami cudze kąty pociera tułaczem". Inne wielkie utwory to: "Wojna chocimska", "Moralia".
Jan Chryzostom Pasek (1636 - 1701) znany jest z "Pamiętników" przedstawiających fakty w sposób żywy i barwny. Część pierwsza "Pamiętników" dotyczy wojennych doświadczeń Paska. Ciekawie wypadł tu obraz szlachcica-żołnierza. Walczy on na ogół dzielnie, ale można podejrzewać, że zapału do walki dostarcza mu nie tyle miłość do ojczyzny, ile ambicja osobista i chęć zdobycia łupów. Ciekawość i żądza przygód są też prawdopodobnie przyczyną udziału Paska w wyprawie do Danii. W opisach ważnych wydarzeń historycznych autor skupia uwagę na własnych przygodach, wyolbrzymiając niekiedy swą rolę świadka i uczestnika tych wydarzeń. Zaskakuje też współczesnego czytelnika religijna postawa szlachcica tamtych czasów. Posłuszny nakazanym przez Kościół postom, jałmużną i odpustom nie brał ich sobie głęboko do serca, skoro nie zmieniały jego obyczajów i nie łagodziły stosunku do człowieka, nad którym był górą. Głośny opis mszy świętej, do której służył Pasek mając ręce zbroczone krwią wrogów, jest tego dowodem. Ksiądz-celebrant uświęca to barbarzyństwo słowami: "nie wadzi to nic, nie brzydzi się Bóg krwią rozlaną dla imienia swego". "Pamiętniki" zawierają również szeroki obraz pokojowego życia ziemiańskiego i obyczajów szlacheckich. Autor myśli kategoriami przeciętnego szlachcica, toteż ucisk i niedolę chłopa uważa za naturalny stan rzeczy. Z typowo sarmacką mentalnością odnosi się do własnej klasy i tylko szlachtę uważa z godną przedstawicielkę narodu. Życie prywatne szlachty nacechowane jest troską o dobrobyt i korzyści materialne. Wystarczy przypomnieć znakomity fragment "Pamiętników", w którym Pasek opisuje swe zaloty do Anny Łąckiej. Bardziej przypominają one układy handlowe niż wyznania miłosne. Utwór pisany jest stylem barwnym, potocznym, dosadnym, wskazującym na gawędziarskie talenty autora, nasycony anegdotami i przysłowiami. Szczególnymi wartościami wyróżniają się opisy batalistyczne.

51 Wizja człowieka i świata w sonetach M. Sępa- Szarzyńskiego
Człowiek- istota godna, szlachetna i silna choćby przez sam trud walki z własną słabością. Z drugiej zaś strony (bardziej barokowej) samotny i słaby pełen trwogi wynikającej ze zmienności i znikomości doczesnego świata.
Świat- cały wszechświat przenika gorączkowy ruch zarówno w sferze gwiazd i planet jak i we wnętrzu ludzkiej duszy. Jedynym stałym punktem w niej jest Bóg paradoksalny, nieruchomy poruszyciel wszechrzeczy.

52 MARINIZM J.A. Morsztyn to wybitny dworzanin, polityk, który poezję traktował jak zajęcie, służące rozweseleniu przyjaciół i współbiesiadników. Był on człowiekiem wykształconym, znał poezję europejską, a szczególnie inspirował go marinizm stworzony przez włoskiego poetę Giimbattiata Mariana.
Morsztyn nie naśladował niewolniczo włoskiego mistrza, a tylko przyswoił sobie jego metodę twórczą (zadziwiać, szokować czytelnika).
Jest przedstawicielem nurtu dworskiego w poezji barokowej. Nurt ten zwany marinizm lub konceptyzm zakładał zadziwienie odbiorcy utworem, zwłaszcza jego wyszukaną formę, bowiem treść niebyła ważna. Morsztyn podobnie jak inni poeci dworscy, np. Daniel Naborowski, najczęściej pisał o miłości, kobietach, choć zdarzyło mu się napisać wiersz o piesku „Nagrobek Perlisi”. Natomiast forma tego utworu jest najbardziej wyszukana. Morsztyn często w swoich utworach posługuje się anaforami, paradoksami, aksymonorami, hiperbolą, gradacją, czyli wyliczenia wraz z natężeniem cechy, inwersją, puentą, czyli zaskakującym zakończeniem. Na kontraście – paradoksie, oparta jest konstrukcja sonetu „Do trupa”. Koncept w tym wierszu polega na tym, żeby zostawić za sobą człowieka zakochanego i trupa. W lepszej sytuacji jest trup bo nic nie cierpi, a zakochany cierpi z powodu miłości.

53 Co bawi a co przeraża w „Świętoszku” Moliera
Molier pisał komedie bardzo kontrowersyjne. Swoim bohaterom przypisuje bodaj najprzykrzejsze wady, które może posiadać człowiek: skąpstwo, obłuda, fałsz. „Świętoszek” opowiada o życiu rodziny, do której niespodziewanie dołącza prawie nikomu nieznany człowiek - Tartuffe. Początkowo jest on opisywany jako człowiek bardzo pobożny, przyjazny, pomagający potrzebującym. W trakcie lektury książki jednak dowiadujemy się, że Tartuffe jest pospolitym oszustem wykorzystującym naiwność ludzką do tego stopnia, iż opętany przez niego Orgon oddaje mu akt własności domu i obciążające jego rodzinę dokumenty. Moim zdaniem Molier bardzo dobrze zrobił pisząc takie komedie. Dzięki ironizowaniu i wyszydzaniu wad człowieka, każdy z czytających może spojrzeć na siebie, na swoje dotychczasowe życie i sprawdzić czy przypadkiem nie jest podobny do któregoś z tych bohaterów. Mam cichą nadzieję, że każdy, kto przeczyta tę książkę stanie się lepszy i postara się nie wpadać w skąpstwo obłudę czy fałsz.

54 Ignacy Krasicki często zajmuje się krytyką zachowań szlachty; najwyraźniej widać to w jego satyrach. Krytykuje wiele aspektów sprawy: marnotrawstwo, lenistwo, hazard, lekkomyślność, zachwycenie czudzoziemszczyzną, konserwatyzm szlachecki (w tym sarmatyzm), no i oczywiście zachowania takie jak pijaństwo;
"Żona modna" krytykuje wzorce zachodnie, modę i zepsucie; jest to satyra o formie dialogu; mąż żony modnej opowiada o niej swojemu znajomemu; on, wychowany według tradycyjnych zasad moralnych, oburza się na widok tego, co wyrabia jego żona: jest rozrzutna, strasznie dba o to, aby być jak najbardziej w zgodzie z francuską modą, na wieś jedzie więc w angielskiej karecie na resorach, do której żona ładuje całe zapasy różnych dziwnych przedmiotów, które zajmują tyle miejsca, że pan Piotr nie może znaleźć tegoż dla siebie; także skrytykowała starą oddaną służbę; skrytykowała wystrój skromnego szlacheckiego dworku i wprowadziła natychmiast w życie co wymyśliła i dworek zamienił się w pałac z wręcz groteskowym wyposażeniem; na balach organizowanych przez żonę pan Piotr musi harować jakby był służbą, po fajerwerkach sam musi gasić płonącą stodołę; jednak nie szkoda nam go, gdyż ożenił się tylko z powodu owych 4 wsi w posagu, które i tak nie wystarczają na pokrycie zachcianek żony; przysłowie - próżny żal po szkodzie;
"Do króla" jest bezpośrednio krytyką króla z punktu widzenia ciemnej masy szlachty, a w rzeczywistości pochwałą króla, jego zalet i krytyką ciemnoty szlachty; z tych zaleto-wad Krasiński wymienia: polskie pochodzenie króla, opiekę nad artystami, nowe metody rządzenia, jego poglądy, wiek itp.
"Świat zepsuty" jest jakby szybkim zasygnalizowaniem ogólnej tematyki satyr, bowiem wymienia w nich autor wiele ujemnych cech szlachty obok siebie: bezprawie, zajmowanie się pomnażaniem własnych majątków za wszelką cenę, egoizm szlachecki, no i oczywiście brak troski o losy Polski; na koniec poeta przywołuje znany już motyw Polski jako tonącego okrętu, który każdy musi ratować lub zginąć razem z nim;

55 Charakterystyka postaw w „Powrocie Posła”
typ modnego kawalera (Szarmancki: utracjusz, cyniczny łowca posagów (cytat 1, cytat 2), lekkoduch (cytat), kosmopolita bezkrytycznie przyjmujący cudzoziemskie mody)
typ żony modnej (Starościna Gadulska: egzaltowana dama, kapryśna, oderwana od rzeczywistości, sentymentalna, sfrancuziała kosmopolitka i snobka)
typ Sarmaty oświeceniowego (Podkomorzy: