Wielkie odkrycia geograficzne momentem zwrotnym w dziejach ludzkości

Odkrycia geograficzne były punktem zwrotnym w dziejach Europy i świata. XV i XVI w. to czasy, kiedy wyprawy odkrywcze skierowały uwagę Europejczyków ku nowym kontynentom i ich mieszkańcom. Do XV w .mieszkańcy Europy rzadko wypływali poza basen M. Śródziemnego, ograniczali się do żeglugi przybrzeżnej po O. Atlantyckim. Handel ze Wschodem, odbywał się drogą lądową, którą dobrze znali tylko kupcy arabscy. Prawdopodobnie właśnie to pchnęło Europejczyków do podróży na wchód, a ciekawość ludzi wzbudzały legendy o bogactwach Dalekiego Wschodu. Poważnym problemem gospodarczym był brak metali szlachetnych. Złoża europejskie nie były w stanie zaspokoić potrzeb, wtedy zaczęto szukać złóż poza kontynentem. Wielką rolę odegrał handel lewantyński. Od czasu wypraw krzyżowych wykształciły się dwa główne szlaki handlowe: pd i pn. Szlakiem pd okręty włoskie zaopatrywały Europę w pachnidła, barwniki, korzenie, owoce, tkaniny. Handel ze wsch. utrudniała Turcja, a odkrycie morskiej drogi do Indii było rozwiązaniem tej sytuacji. Wreszcie celem dalekich podróży była chęć zdobycia sławy, popularność oraz walka z niewiernymi i szerzenie wiary chrześcijańskiej w świecie nieznanych cywilizacji.

Podejmowanie wypraw morskich wymagało wystąpienia odpowiednich warunków politycznych, społecznych i ekonomicznych. Odkrycia nowych krajów, ich kolonizacja i wyzysk stworzyły perspektywę szybkiego bogacenia się wielkim feudałom, do których należał na przykład syn króla portugalskiego, Henryka Żeglarz, jak i zubożałej portugalskiej i hiszpańskiej szlachcie. Dalekie morskie wyprawy mogły być podjęte dzięki postępowi wiedzy geograficznej i techniki żeglarskiej. Wiedza geograficzna średnia wiecznej Europy nie wyszła właściwie szerzej poza poziom starożytnych ludów. W okresie poprzedzającym odkrycia geograficzne używano prymitywnej hipotezy, między innymi o świecie jako płaskiej tarczy, oblanej dookoła wielkimi morzami, zamieszkanymi przez potwory. Przełom polegał na tym, że wrócono do przekonania kulistości ziemi, jakie istniały już za Pitagorasa. Ważną rolę odegrali Arabowie, którzy byli wynalazcami wielu przyrządów nawigacyjnych. Należała do nich busola, która wskazywała biegun Ziemi. Istotna role w rozwoju nawigacji odegrały przyrządy do pomiaru położenia kątowego gwiazd, zaliczyć do nich można astrolabium, kwadrant lub laskę Jakuba, które ułatwiły sporządzenie dokładnych map żeglarskich. Razem z rozwojem nauki nastąpił postęp w budownictwie okrętowym. Konstruowano silniejsze statki, o większej wyporności, zaopatrzone w liczniejsze żagle tak zwane karawele.

Pierwszym państwem Europejskim, które zapoczątkowało wyprawy morskie była Portugalia. Duży wpływ na to miało jej położenie, ale ostatecznie to nie zadecydowało o rozwoju wielkich odkryć. Henryk Żeglarz po zdobyciu w 1415 roku Centy na marokańskim wybrzeżu, stwierdził, że ekspansja w Afryce przyniesie im ogromne zyski. Liczył na duże zyski z handlu niewolnikami, kością słoniową i pieprzem. Przy poparciu Henryka ruszały kolejne wyprawy wiodące wzdłuż wybrzeży Afryki zachodniej. Na przylądku Sangres stworzono bazę, gdzie gromadzono dane geograficzne i pracowano nad budową żaglowców. Portugalczycy docierali coraz dalej na południe, odkrywając Maderę, Wyspy Kanaryjskie, Azory i Przylądek Zielony. Okazało się, że złota jest mniej niż się spodziewano, wtedy zajęto się niewolnikami. Sukcesy, które odnosili Portugalczycy w pierwszej połowie XV wieku, zachęciły ich do opłynięcia Afryki i dotarcia do wybrzeży Indii. Rządy kolejnego entuzjasty wypraw, Jana XII, przyniosły ekspansję Bartłomieja Diaza, który w 1417 roku dopłynął najdalej na południe. Natknął się on na przylądek będący południowym cyplem kontynentu afrykańskiego. Diaza nazwał go przylądkiem Burz, ale król przemianował go na Przylądek Dobrej Nadziei. Od tego momentu droga do Indii stała otworem. Pierwsza wyprawa wyruszyła w 1497 roku z zamiarem dotarcia do Indii. Flotyllą złożoną z czterech statków dowodził Vasco da Gama. Jego ekspedycja zakończyła się pełnym sukcesem i w 1498 roku dotarł do portu Kalikut, który był najcenniejszym centrum indyjskiego handlu korzeniami. Słowa, którymi powitano Portugalczyków w Indiach brzmiały: \"Niech was diabli wezmą, po coście tu przyjechali !?\". W kolejnych wyprawach podporządkowali sobie obszary we wschodniej Afryce, opanowali Aden, Ormuz, Cejlon, Malakkę. W 1516 roku dotarli do Chin i uzyskali pozwolenie na założenie faktorii w Makao. Zdobycze Portugalii nie były trwałe i już w pierwszej połowie XVIII wieku straciła ona dużą część terenów.

W tym samym czasie, kiedy Portugalia zdobywała Wschód, pojawił się w Lizbonie nikomu nieznany Genueńczyk-Krzysztof Kolumb. Myślą przewodnią Kolumba stała się chęć dotarcia do Indii. W 1474 roku zwrócił się on do sławnego uczonego, geografa Toscanellego, z prośbą wyjaśnienia najkrótszej drogi prowadzącej do Indii. Geograf powiedział, że ta droga prowadzi przez Ocean Atlantycki na zachód do Europy, a nie wzdłuż wybrzeża Afryki. W latach 1484-1485 Krzysztof Kolumb zwracał się do która Portugalii Jana II z propozycją zorganizowania wyprawy na zachód przez Atlantyk. Król nie był tym zainteresowany i odrzucił propozycje Kolumba. Później próbował uzyskać przychylność królów: Henryka VII i Karola VIII, jednak i te próby spełzły na niczym. Królowa Hiszpanii Izabela Kastylijska zgodziła się pokryć koszt tej ekspedycji. 3.08.1492 r. Kolumb wraz z trzema okrętami wyruszył z portu Palos i po 70 dniach żeglugi, dotarł do jednej z wysp Archipelagu Bahama, nazwanej San Salwador. Jak się okazało ani tam, ani na później odkrytych Kubie i Haiti nie znaleziono żadnych śladów kultury wschodniej. Mimo wczesnych wątpliwości związanych z położeniem Indii, Kolumb do końca życia był przekonany, że odkrył Indie. W latach 1500-1505 florencki podróżnik Amerigo Vespucci, płynąc wzdłuż wybrzeży Brazylii i Wenezueli stwierdził, że odkryte przez Kolumba ziemie są zupełnie nowym kontynentem. Nowy ląd nazwano Ameryką od imienia podróżnika. Jako pozostałość odkrycia Kolumba pozostała nazwa Indii Zachodnich, którą nadano wyspą Ameryki Środkowej, Na pocz. XVI w. Hiszpanie podjęli szereg wypraw w kierunku Ameryki, zajęli Florydę, Nikaraguę, Honduras, umocnili swoje kolonie na Jamajce, Kubie, Hispanioli. Kolejnym słynnym żeglarzem, który dokonał niebagatelnego czynu, był Ferdynand Magellan. W 1519 roku wypłynął z Swilli, kierując się ku wybrzeżom Afryki Zachodniej i Brazyli. Kolejnymi punktami wyprawy była dzisiejsza cieśnina Magellana, Filipiny, gdzie zginął, i Bornea. W ten właśnie sposób człowiek po raz pierwszy opłynął Ziemię, udowadniając jej kulistość. Następstwem hiszpańskich wypraw była chęć opanowania nowych lądów, a głównym celem było podbicie Meksyku i Ameryki Południowej, która około 1550 znalazła się, oprócz Brazylii i Gujany, pod władaniem hiszpańskim. Zdobywców hiszpańskich nazywano konkwistadorami, podporządkowali oni sobie państwo Azteków, następnie Inków, niszcząc cywilizacje tych ludów.

Omawiając ten temat nie mogę pominąć innych narodów europejskich. Aktywni byli żeglarze angielscy, francuscy, holenderscy, rzadziej niemieccy i włoscy, którzy głownie poszukiwali bezpośredniej drogi morskiej do Chin i Indii. Te wyprawy nie przyniosły rezultatów, ale wzbogaciły wiedzę geograficzną. W 1497 r. Wenecjamin Cabot żyjący w Anglii, odkrył Nową Finlandię. Z kolei jego syn, Sebastian dotarł do zatoki Hudsona. Inni Anglicy docierali do brzegów Am. Północnej, a podróżnik Drake, który płynął śladami Magenllana, w latach 1577-1580 odbył drugą podróż dookoła świata. Kilka wypraw odkrywczych do Kanady zorganizował Drancuz Cartier. Natomiast Holendrzy odkryli Nową Ziemię, Spitsbergen i Wyspy Niedźwiedzie.

Muszę przyznać, że czas odkryć to okres intensywnej ekspansji kolonijnej Europejczyków na nowo odkrytych kontynentach. Podboje wywołały wielkie zmiany w życiu narodów, zarówno zdobytych, jak i podbitych. Europejczycy przenosili swoja kulturę, instytucje, państwowe, prawne religię na nowo odkryte lądy. Hiszpanie stworzyli w Ameryce organizacje kościelną, która koordynowała akcję Chrystianizacyjną miejscowej ludność. Nawróconych Indian zmuszano do Bezpłatnej pracy na plantacjach, w kopalniach, skutkiem czego niektóre plemiona szybko wyginęły lub całkowicie wymarły. Pewien hiszpański dominikanin de Las Casas skrytykował nadmierny ucisk ludności tubylczej. Chciał, aby Indian zastępować Murzynami, którzy byli bardziej odporni i wytrzymali na trudne warunki. Handel Murzynami zapoczątkował zjawisko nowożytnego niewolnictwa i był pośrednim skutkiem odkrycia nowych ziem. Zdobywcy w ograniczonym stopniu uznali władzę poszczególnych wodzów plemiennych, traktując ich jako lenników. Podboje europejskie przyspieszyły ekonomiczny i cywilizacyjny rozwój kolonii. Nie można zapomnieć, że konkwistadorzy podbijając państwa Azteków, Majów lub Inków, doprowadzili do upadku cywilizacji stworzonych przez owe lądy. Opanowanie Nowego Świata wywarło duży wpływ na rozwój nauki, stosunki polityczne, społeczne, ekonomiczne w wielu krajach Europy. Należy zwrócić uwagę na zmiany w dziedzinie handlu, a mianowicie z morskiego przekształcił się w oceaniczny. Zmianie uległy główne drogi handlowe i ośrodki handlu. Włochy i Hanza straciły swe znaczenie, ustępując państwom leżącym na Morzy Północnym i Atlantyckim. Głównymi ośrodkami handlu światowego były Lizbona, Sewilla, Kadyks, Antwerpia. Nastąpił wzrost obrotów handlowych, zwiększenie masy i wyboru towarów sprowadzonych do Europy z kolei napływ kruszców takich jak złoto i srebro spowodował rewolucje cen i spadek wartości pieniądza. Gwałtownie wzrosły ceny produktów żywnościowych, szybciej niż produkty przemysłowe i rzemieślnicze. Rosło także zaopatrzenie na zboże. Polska dostarczała zboże krajom na zachodzie Europy, co przyczyniło się do ugruntowania gospodarki folwarczno-pańszczyźnianej w Polsce. Właśnie wzrost kruszców, rewolucja cen, wpłynęły na przyspieszenie rozwoju gospodarczego i przemiany społeczne, co przyczyniło się do zniszczenia gospodarki fałdowanej i sprzyjało rozwojowi nowych form produkcji. Nie wszystkie klasy społeczne korzystały w takim samym stopniu z owych przemian. Również państwa prowadzące handel oceaniczny, rozpoczęły budowę floty handlowej i wojennej, a kolonialne interesy stały się sprzeczne. Wreszcie odkrycia przyczyniły się do poznania świata, lądów oraz ludności zamieszkującej podbite tereny. Odkrycia miały także wpływ na rozwój nauki, głównie astronomii i geografii.

Podsumowując chciałabym zauważyć, że odkrycia geograficzne nie do końca były takie wspaniałe, gdyż na nowo odkrytych ziemiach dochodziło do okrutnych rzezi. Przez około 100 lat Europejczycy wymordowali około kilkadziesiąt milionów ludzi. Innym negatywnym skutkiem były choroby, które dotarły do Europy? Na przykład przywędrowały: odra, ospa i grypa, które w tamtych czasach były śmiertelne. Odkrycia spowodowały całkowite zburzenie dorobku kulturalnego Nowego Świata. Moim zdaniem Portugalczykom w pełni udało się osiągnąć cel, a europejscy żeglarze odkryli prawie całą mapę świata oprócz Antarktydy i Australii. Pierwszy raz w historii Ziemię oplotła sieć szlaków handlowych, które integrowały kontynent. Dla całej Europy i świata to wszystko miało wielkie skutki, które trwają do dzisiaj. Często współcześni ludzie nie zdają sobie sprawy, jak wiele zawdzięczają wielkim odkryciom geograficznym. Myślę, że udało mi się wykazać, iż właśnie odkrycia geograficzne były momentem zwrotnym w dziejach ludzkości.