Jagiellonowie

Krzyżacy w XIII w. podbili Prusy, stworzyli silne państwo ze stolicą w Malborku, podzielone na konturie. Zakon chciał podbić Żmudź i połączyć się z zakonem kawalerów mieczowych.

Unia w Krewie (1385)-unia obronna, warunki: chrzest Litwy, dynastia litewska jest wspólna (unia personalna – wspólny władca), śluby między szlachtą polską a litewską, powstanie organizacji kościelnej na Litwie – polski biskup. Litewski skarb służy Polsce. Po podpisaniu unii obie strony szykowały się do wojny (szykowanie zapasów, szpiegostwo, układy dyplomatyczne, sporządzanie map, przygotowywanie sprzętu). 15 lipca 1410r. Zwycięstwo pod Grunwaldem. Skutki: I pokój w Toruniu (1411) – Litwa otrzymała Żmudź, Polska dostała Kujawy, Pomorze Gdańskie zostało przy zakonie, Polacy zmarnowali zwycięstwo militarne. Spór Polsko – Krzyżacki trwał długo, został rozstrzygnięty na soborze w Konstancji (1414 – 1418, nie rozstrzygnięto sporu polsko krzyżackiego) – cele: wybranie prawowitego papieża, rozstrzygnięcie sporu polsko krzyżackiego o Pomorze Gdańskie; rezultaty: potępienie kłamliwego pisma Krzyżaków, osłabienie pozycji Zakonu, przyznanie arcybiskupowi Mikołajowi Trąbie tytułu prymasa Polski. Turcja stworzyła potężną armię, zagroziła Europie, zajęła Bałkany. Węgry zawiązały unię z Polską w obronie przed Turcją. W 1444 pod Warną Turcy zwyciężyli, zginął Władysław Warneńczyk. Turcy w 1453 zdobyli Konstantynopol (oznacza to stałe zagrożenie islamu wobec chrześcijaństwa, zniszczenie zabytków, kres średniowiecza), miasto stało się stolicą, nazwę zmieniono na Stambuł. Wojna trzynastoletnia: przyczyny: ucisk podatkowy, blokowanie handlu Pruskiego i Polskiego, stosowanie tortur, ekspedycje karne, porywanie kobiet, konfiskaty mienia. Związek Pruski organizował opozycję wobec Krzyżaków, bunt. Mieszkańcy Prus proszą polskiego króla o pomoc: król ogłasza akt inkorporacji Prus do korony, oznacza to wojnę. Ze składek społeczeństwa pruskiego król złożył wojsko. Walczono na lądzie i na morzu (na Pomorzu zwyciężono w 1462). Skutki wojny 13-letniej: II pokój w Toruniu, do Polski wraca Pomorze zachodnie wraz z Warmią (Prusy Królewskie, Koronne lub Polskie), pozostała część państwa krzyżackiego ze stolicą w Królewcu – Prusy Krzyżackie, Książęce lub Zakonne.
Średniowiecze: trwało 1000 lat (od V do XV w.), miało charakter stanowy: 1. chłopi 2. mieszczanie 3. duchowieństwo 4. rycerstwo (szlachta). Stany to zamknięte grupy ludności, każdy stan miał odrębną pozycję w państwie, kulturę, obyczaje, odrębność prawną. Stany były wewnętrznie zróżnicowane. Uniwersalizm jest dominującą cechą epoki. Światopogląd religijny, asceza, teocentryzm też były ważnymi cechami epoki. Kultura i sztuka związana była z kościołem. Style: romański, gotycki. Oświata: szkoły klasztorne, katedralne, uniwersytety (najstarsze: Padewski, Boloński, Sorboński, Oxford, Cambridge, Praski).

Reformacja: program Marcina Lutra – ograniczenie władzy świeckiej kościoła, poddanie wątpliwości nieomylność papieża, krytyka przepychu kościoła, liturgia w językach ojczystych. Krytyka handlu odpustami, zniesienie celibatu, rozwiązanie zakonów, odrzucenie kultu świętych i NMP. LUTER NIE TKNĄŁ DOGMATÓW. Skutki i przebieg: wojny religijne (w Niemczech wojny chłopskie), przy papieżu: Portugalia, Włochy, Austria, Hiszpania, Polska, w niektórych krajak szerzy się protestantyzm. Luteranie – Niemcy, Skandynawia, Kalwini – Szwajcaria, Hugonoci – Francja, Anglikanie – Wielka B., Arianie (bracia polscy) – Polska, Husyci – Czechy. Pojawiło się skrajne skrzydło protestantów: antysemitarze. W 1555 – pokój w Augsburgu: władca decyduje o religii poddanych „czyja władza, tego religia”. Jest to przejaw nietolerancji. Kontrreformacja (walka z protestantami): święta inkwizycja, palenie na stosie, cenzura na książki, rzezie, indeks ksiąg zakazanych. Reformacja, protestanci: sobór w Trydencie łagodzi kontrreformację: zachowano łacinę, celibat, pozycję papieża, kult świętych, zaniechano handlu odpustami, wprowadzono seminaria, kontrolę biskupów w parafiach, upowszechniano teksty kościelne, powiększono przepych (barok), powstanie zakonu Jezuitów.
Sytuacja Polski w XVI w. – Jagiellonowie wprowadzili politykę dynastyczną. Zawierali polityczne małżeństwa (m.in. z Habsburgami). Śluby wiedeńskie – na skutek związków dynastycznych Jagiellonów z Habsburgami tracimy Czechy i Węgry (1515). Ze strony Turcji istnieje zagrożenie – na razie zatrzymane. Prusy Książęce sprawiały kłopot. Doszło do wojny, mimo zwycięstw polskich Zygmunt Stary zgodził się na hołd i sekularyzację. Gospodarka Polski w XVI w. Po przyłączeniu Pomorza gdańskiego Polska staje się spichlerzem Europy – korzysta z drogi wiślanej. Pańszczyzna - ziemia w Polsce należała do szlachty, chłopi ją użytkowali. Za to pracowali za darmo w gospodarstwie szlachcica. Chłopi byli też poddanymi pana – nie mogli opuścić wsi, pan ich sądził. Chłop był „przypisany” do ziemi. Szlachta starała się poprzez przywileje zapewnić przewagę w państwie. Rzeczpospolita Obojga Narodów po unii lubelskiej: Krewo (1358), Horodło(1411) – unie personalne. Lublin (1569) unia realna. Unię zawarto dla zachowania całości państwa. Cechy mocne: terytorium, władza wspólna, tolerancja szlachty, waluty. Zagrożenia: ewentualne bunty ludności. Cechy słabe: administracja i obrona, sądownictwo, armia. Szanse: różnorodność kultury. Polaków jest w państwie 40%, religie: katolicyzm, protestantyzm, prawosławie, islam, buddyzm; narodowości: Tatarzy, Rumuni, Turcy, Czesi, Niemcy, Rusini, Węgrzy. Demokracja szlachecka w Polsce: ogół szlachty (800 tys. = 10% narodów) sejmik (zjazd szlachty danej ziemi; było 67; wybierano 70 posłów) sejm (Warszawa, Grodno, Piotrków Tryb., Kraków - 1492). Zwyczajne sejmy: ordynaryjne – co 2 lata, trwały 6 tyg. Inne sejmy: konwekcyjny, ekstra ordynaryjny, elekcyjny, koronacyjny. Obrady przebiegały jednogłośnie, każdy poseł musiał wyrazić zgodę na prawo (dopiero od 1652 – „liberum veto”). Druga izba parlamentu polskiego to senat (ok. 140 posłów). Senat: biskup, prymas, hetman, wojewoda, kanclerz, podskarbi, marszałek (zatwierdza ich król).

Reformacja w Polsce: Polska była państwem tolerancyjnym. Obok siebie funkcjonowały różne religie – katolicyzm, protestantyzm, judaizm, islam. Szerzyły się wyznania protestanckie – luteranizm i kalwinizm. Specyfiką polską byli Arianie (bracia polscy) głosili oni równość, potępiali wojnę, pańszczyznę. Różnowiercy wpływali na rozwój kultury, zakładali szkoły, drukowali różne teksty, polemizowali z katolikami, przyczynili się do rozwoju jęz. Polskiego, zakładali akademie, budowali zbory. Najsłynniejsi polscy różnowiercy: Jan Łaski, Jan Kochanowski. Na konfederacji w Warszawie (1573) postanowiono tolerancję religijną „nie jestem panem ludzkich sumień” – Z. August (1572). Unia Brzeska (1596) – pokój pomiędzy prawosławnymi, a katolikami.