Charakterystyka gadów

Charakterystyka gadów:



Budowa morfologiczna:

- Części ciała – głowa, szyja, tułów, ogon

- Dwie pary kończyn wolnych typu lokomocyjnego o planie budowy takim samym jak u płazów (jednak występują tu różnorodne rozwiązania – beznogie węże i uskrzydlone pterozaury)

- Wzmocnienie kośćca i muskulatury

- Zmiana ustawienia kończyn względem korpusu – częściowe podciągnięcie pod ciało (u żółwi nadal szeroko na boki; u gat. Wodnych przednie kończyny przekształcone w płetwy)



Pokrycie ciała:

- wielowarstwowy nabłonek rogowaciejący tworzący płytkowate twory zachodzące na siebie dachówkowato

- zrogowacenia przyjmują postać łusek albo tarcz

- część wolna łuski jest pochodzenia naskórkowego, a część zanurzona – łącznotkankowego

- ciało wielu gadów jest jaskrawo ubarwione

- brak gruczołów w powłokach ciała (czasami nieliczne zapachowe i jadowe)

- możliwość przebywania w środowiskach hypertonicznych



Szkielet:

1. Osiowy

- żuchwa gadów zbudowana z licznych kości (6-7)

- staw żuchwowy tworzy kość stawowa – od strony żuchwy i kość kwadratowa od strony mózgoczaszki

- uzębienie homodontyczne (u niektórych brak, np.: żółwie –pokrywy rogowe zwane dziobem)

- czaszka gadów kopalnych połączona z kręgosłupem jednym kłykciem potylicznym

- odcinek szyjny: pierwszy kręg – dźwigacz (pierścień kostny), którego trzon zrósł się z trzonem drugiego kręgu obrotnika tworząc tzw. wyrostek zębowy (ząb obrotnika); umożliwia to obracanie głową; ogólna liczba kręgów w odcinku szyjnym – 7

- kręgosłup gadów dziel się na pięć odcinków: szyjny, piersiowy, lędźwiowy, krzyżowy i ogonowy

- piersiowy – kręgi posiadają powierzchnię stawowe dla żeber (żebra sięgają mostka tworząc klatkę piersiową)

- lędźwiowy - kręgi posiadają powierzchnię stawowe dla żeber (żebra krótsze o ograniczonej ruchomości, nie łączą się z mostkiem)

- krzyżowy kręgi (2) zlewające się w kość krzyżową (skrócone silnie żebra zrastają się z miednicą)

- ogon – kręgi oddzielone warstwami tkanki łącznej (w momencie zagrożenia silny skurcz mięśni może doprowadzić do jego oderwania – autotomii)

- pierwsze gady posiadały kręgi dwuwklęsłe

- współczesne – przodowklęsłe (wytworzenie stawów jamowych)

- u żółwi w odcinku szyjnym – tyłowklęsłe

2. Obręczy i kończyn

- pojawienie się dwunożności (podciągnięcie tylnych kończyn pod ciało i wykształcenie kości skokowej; wzmocnienie stawu biodrowego i miednicy – rozrost kości obręczy miednicowej)

- możliwośćlotu – podstawę powierzchni lotnej tworzył IV-ty palec na którym był rozpięty fałd skórny



Układ mięśniowy:

- zwiększenie masy mięśniowej

- wzrost liczby włókien mięśniowych

- pojawienie się mięśni oddechowych umożliwiających poruszanie klatką piersiową



Układ oddechowy:

- powiększenie powierzchni wymiany gazowej (podzielenie płuc na komory pęcherzykowate)

- usprawnienie mechaniki wietrzenia płuc (rytmiczne ruch klatki piersiowej)

- u krokodyli i gekonów silne mięśnie krtani – możliwość wydawania dźwięków

- warany posiadają oskrzela prowadzące do płuc powstałe z rozgałęzień tchawicy



Układ krążenia:

- dwa przedsionki i dwie komory (ale przegroda międzykomorowa jest niecałkowita)

- zredukowanie zatoki żylnej

- mniejsze rozmiary krwinek



Układ rozrodczy i wydalniczy:

- nerki – parzyste, fasolowate narządy

- wytwarzany w nerkach mocz dostaje się do moczowodu wtórnego (powstałego z uchyłka kloaki)

- u żółwi i jaszczurek końcowy odcinek rozszerza się w pęcherz moczowy

- nefrony nie kontaktują się z jamą ciała, a jedynie przefiltrowują krew w kłębuszkach naczyniowych

- silna resorpcja wody przez ściany kloaki

- gady wydalają kwas moczowy

- zapłodnienie wewnętrzne

- prącia ukryte w kloace i tylko podczas kopulacji wynicowywane na zewnątrz

- duże jaja otoczone skórzastymi osłonkami (niekiedy wysycane węglanami wapnia)

- jaja bogate w żółtko (brak stadium larwalnego)

- błony płodowe – owodnia, omocznia i kosmówka

- nieliczne jajożyworodne, np.: jaszczurka żyworódka i żmija zygzakowata



Układ pokarmowy i odżywianie:

- większość mięsożerna



Układ nerwowy i narządy zmysłów:

- niewielkie mózgowie

- kresomózgowie znacznie silniej wykształcone i podzielone na półkule

- międzymózgowie nakrywa kresomózgowie

- w ścianie bocznej następuje rozwój kory nowej – niewielki obszar istoty szarej

- międzymózgowie w szczytowej części tworzy szyszynkę; powstaje trzecie oko – ciemieniowe

- śródmózgowie – dobrze rozwinięte

- móżdżek – pokryty istotą szarą – korą móżdżku

- rdzeń przedłużony – esowato wygięty – cecha charakterystyczna wszystkich owodniowców

- 12 par nerwów czaszkowych

- wzrok – najlepiej rozwinięty zmysł gadów; mechanizm akomodacji ulega zmianie – zmiana kształtu elipsoidalnej soczewki; oko osłonięte przez trzy powieki górną, dolną i pionową – migotkę

- węch rozwój narządu Jacobsona

- słuch i równowaga – brak ucha zewnętrznego, w jamie gębowej funkcjonuje kolumienka – kostka słuchowa homologiczna ze strzemiączkiem płazów, trąbka Eustachiusza łączy jamę uch środkowego z gardłem; w uchu wewnętrznym występują trzy kanały półkoliste i niewielki kanał ślimaka, jego centralną część zajmuje płytka łącznotkankowa z leżącym na niej nabłonkiem narządu Cortiego

- słabo rozwinięte narządy czucia skórnego

- dobrze rozwinięty narząd smaku – komórki smakowe na języku i podniebieniu



Występowanie i znaczenie:



Podsumowanie:

- czworonożność

- płucodyszność

- występowanie klatki piersiowej

- skóra pokryta grubym rogowaciejącym naskórkiem

- brak gruczołów skórnych

- dwa obiegi krwi oraz serce zbudowane z dwóch przedsionków i dwóch komór, zredukowana zatoka żylna

- zachowanie dwóch łuków aorty

- pięć odcinków kręgosłupa

- czaszka połączona z kręgosłupem jednym kłykciem potylicznym

- pełna ruchomość głowy

- żuchwa złożona z kilku kości (do 7), staw żuchwowy tworzą kość kwadratowa i stawowa

- pojawienie się kory nowej

- 12 par nerwów czaszkowych

- zapłodnienie wewnętrzne, pojawienie się błon płodowych

- brak termoregulacji, ektotermia