Kazimierz Jagiellończyk

Jedną z najwybitniejszych postaci historycznych średniowiecza był Kazimierz Jagiellończyk, król Polski, który rządził krajem bardzo długo, bo aż 46 lat. Jego rządy przypadły na okres późnego średniowiecza, kiedy to zmieniały się nastroje oraz poglądy ludzi. Właściwie, jeśli założyć, iż koniec średniowiecza nastąpił wraz z upadkiem Konstantynopola w 1453 roku to Kazimierz rządził większą część swego życia poza średniowieczem,lecz istnieje także inna data, którą historycy uważają za końcową dla średniowiecza. Jest to rok 1492, w którym to Krzysztof Kolumb odkrył kontynent Amerykański.

Kazimierz Jagiellończyk urodził się 29 listopada 1427 roku. Był drugim synem starego już wtedy Władysława Jagiełły oraz jego młodej, czwartej żony Sonki(Zofii), która pochodziła z Rusi. Fakt, iż Jagielle urodził się syn w tak zaawansowanym wieku rzucił cień na młodą żonę. Posądzano ją o cudzołóstwo, bo wydawało się niemożliwym, że Władysław Jagiełło byłby w stanie spłodzić potomka. Wszystkie spekulacje jednak ustąpiły, gdy Sonka uroczyście potwierdziła to przed biskupem. Młodość Jagiellończyk spędził na nauce i zbieraniu doświadczenia. To właśnie wtedy zrodziło się w nim zamiłowanie do przyrody a w szczególności do łowów.

W 1438 roku reformatorzy czescy, husyci, powołali na tron swego kraju właśnie, Jagiellończyka, który wówczas miał zaledwie jedenaście lat. Niestety nie doszło to do skutku pod wpływem biskupa Oleśnickiego, który do czasu osiągnięcia niepełnoletności się nim opiekował. W końcu po kilku latach zamiast w Czechach Kazimierz wylądował na ojczystej Litwie, którą to tak bardzo kochał. Został tam wysłany jako namiestnik, aby opanował bunt bojarów, jaki się tam szykował. Wielkim zaskoczeniem w Koronie było ogłoszenie go jako Wielkiego Księcia Litewskiego. Nikt w kraju się tego nie spodziewał.

10 listopada 1444 roku nadeszła do Krakowa bolesna i smutna wiadomość. Król Władysław, brat Kazimierza zginął na Bałkanach pod Warną w bitwie z Turkami. Z tegoż powodu właśnie został pośmiertnie nazwany Warneńczykiem. Naturalnym następcą tronu wydawał się brat zmarłego jednak szlachta bardzo zwlekała z powołanie go na tron w miała wiele wątpliwości. Pertraktacje ze szlachetnie urodzonym trwały aż półtora roku a ich koniec przypadł na 25 czerwca 1447 roku, kiedy to Kazimierz przybył do Krakowa, aby przyjąć koronę królewską.

W lutym 1454 roku Kazimierz poślubił czternastoletnią córkę Albrechta, niegdyś władcę Czech i Węgier, Elżbietę Habsburzankę. W tym samym roku miały miejsca ważne dla całej Rzeczypospolitej zdarzenia. Wszystko zaczęło się od tego, że Zakon krzyżacki nakładał cła na polskie towary oraz hamował kontakty handlowe miast polskich z pomorskimi. Wielce cierpiał na tym handel zagraniczny, który bazował na transporcie produktów przez Bałtyk. Z kolei dla miast pruskich dużym znaczeniem był przywóz żywności znad Wisły. 6 Marca 1454 roku król Polski Kazimierz Jagiellończyk zakomunikował uroczyście włączenie Prus w skład Korony. Zrobił to na prośbę związku pruskiego utworzonego w 1440 roku. Zakon krzyżacki stanowczo sprzeciwił się królowi i w wyniku tego rozpętała się wojna trzynastoletnia. Pierwsze poważne starcie nastąpiło pod Chojnicami, gdzie wobec buntu szlachty, która nie stawiła się na wezwanie, Polacy ponieśli klęskę, a sam król ledwie uszedł z życiem, uciekając w ostatniej chwili. Działania wojenne zbytnio armii polskiej nie wychodziła tak, więc postanowiono skorzystać z usług armii zaciężnej. Sfinansowały to miasta pruskie, którym wojna bardzo doskwierała. Niestety kasa państwa w tym czasie była zupełnie pusta. W 1462 roku Piotr Dunin odniósł świetne zwycięstwo pod Puckiem, które stanowiło punkt zwrotny wojny. 28 Lipca 1466 roku rozpoczęło się dwumiesięczne oblężenie Chojnic. 28 Września Krzyżacy poddali miasto i padł ostatni punkt oporu. 19 Października podpisano w Toruniu traktat pokojowy i zatwierdzono wieczysty pokój. Pomorze gdańskie, ziemia chełmińska, dobrzyńska w Warmia wróciły do Polski. Krzyżakom pozostał jedynie skrawek ziemi wraz z Królewcem. Obszar ten nazwano Prusami zakonnymi, natomiast obszar należący do Polski nazwano Prusami Królewskimi.
Za panowaniem Kazimierza Jagiellończyka Polska była wielokrotnie atakowana przez Tatarów. W 1482 dotarli oni nawet do bram Kijowa, porwali wojewodę Chodkiewicza, złupili miasto a ludność wybili. Zniszczenia zajęły całe województwo, co wywołało zamęt w kraju. Jednak to nie tylko Tatarzy stanowili zagrożenie dla kraju. Zrodził się inny wielki problem, jakim była niewątpliwie Turcja. W 1453 roku Europę rozeszła straszliwa wiadomość o upadku Konstantynopola. Turcy posuwali się coraz dalej, w 1456 roku hospodarstwo mołdawskie musiało uznać turecką zwierzchność. Gdy problem odsunął się na dalszy plan, latem 1484 roku ruszyła nowa nawała turecka i Mołdawia zwróciła się z pomocą do Jagiellończyka składając mu hołd. Ten jednak nie chciał wdawać się w spór z Turcją i podpisała z nią pokój na dwa lata zaczynając od 1489 roku.
Kazimierz nie zapominał o rodzinnej Litwie. Tam zagrażał władca Rusi Iwan III, który pragnął zjednoczenia wszystkim ziem ruskich. Takowe ziemie znajdowały się właśnie na terytorium Litwy, ba stanowiły ¾ jej terytorium. Mimo wszystko Kazimierz nie chciał oddać tytułu Wielkiego Księcia Litewskiego. Nie wzruszała go nawet prośba ze łzami w oczach jego syna Jana Olbrachta o oddanie tytułu na jego rzecz.
W lipcu 1467 roku zmarł biskup krakowski Paweł Langendorf. Król powołał na to stanowisko biskupa chełmińskiego Wincentego Kiełbasę. Kapituła jednak obrała innego kandydata, jakim był dziekan warmiński Mikołaj Tungen. Doprowadziło to do blisko dziesięcioletniego sporu nazwanego później wojną księżą lub popią. W 1472 roku Tungen oburzony decyzją papieża o przeniesieniu go na biskupstwo kamieńskie, zebrał zaciężców i rozpoczął regularne działania wojenne. W 1476 roku Jagiellończyk ruszył na czele dwutysięcznej armii na Prusy, ale nic to nie dało. W 1477 roku zmarł wielki mistrz krzyżacki a jego następca sprzymierzył się z Tungenem i odmówił hołdu Kazimierzowi. Polacy jeszcze interweniowali, ale kras wojnie popiej przyniosła dopiero wiosna 1479. Kazimierz wprawdzie przebaczył Tungenowi, ale ten za to złożył mu hołd. Złożył go także wielki mistrz krzyżacki.

Kazimierz Jagiellończyk miał sześciu synów, z czego jeden zmarł bardzo młodo:
· Władysław ur.01.03 1456 (król Czech oraz Węgier)
· Kazimierz ur. 03.11 1458 (zmarł w początkach 1484)
· Jan Olbracht ur. 27.12 1459 (król Polski w latach 1492-1501)
· Aleksander ur. 05.08 1461 (król Polski w latach 1501-1506)
· Zygmunt zwany później Starym ur. 01.01 1467 (król Polski w latach 1506-1548)
· Fryderyk ur. 27.04 1468 (biskup krakowski, później gnieźnieński i kardynał)
Miał także siedem córek: Jadwiga(ur. 1457), Zofia (ur. 1464), Elżbieta(ur. 1465-zmarła jako niemowlę), Elżbieta(ur. 1472- również zmarła jako niemowlę), Anna(ur. 1476), Barbara (ur. 1478), Elżbieta (ur. 1483).

W 1462 roku król Czech Jeży nie mogąc przekazać tronu synom zobowiązał się pomóc sześcioletniemu synowi Kazimierza, Władysławowi, aby mógł objąć po nim tron. Potwierdził to układ w Głogowie, który potwierdził to, co zapowiedziano. Zaspokoił to ambicje dynastyczne Kazimierza Jagiellończyka. W czerwcu 1469 zapadł poważny cios w takowe ambicje. Królem Czech został król Węgier, Maciej Korwin. Jednak zaraz po tym zdarzeniu przeciwna Maciejowi grupa możnowładców okrzyknęła królem Władysława. Następnym krokiem Kazimierza było zniechęcenie niektórych panów węgierskich do Macieja i za pomocą uprawnień do tronu węgierskiego królowej Elżbiety, postanowił osadzić tam kolejnego syna, Jana Olbrachta. Odpowiedzią Macieja były częste najazdy na ziemie śląskie oraz szlakowanie Władysława Jagiellończyka. Koniec tego nastąpił 18.12 1474, kiedy to zawarto rozejm na trzy lata. W lipcu 1479 odbył się zjazd królów w Ołumuńcu, gdzie doszło do ugody. 06.04 1490 roku Maciej Korwin zmarł i Kazimierz chciał, aby królem Węgier został Jan Olbracht, ale Węgrzy niespodziewanie widzieli na tym stanowisku króla Czech, Władysława. 15.07 1490 roku królem ogłoszono Władysława, ale w Polsce faktu tego nie uznano. Wysłano Olbrachta z wojskiem i doszło nawet do kilku potyczek pod Koszycami jednak nic to nie dało.

Kazimierz Jagiellończyk zmarł 7 czerwca 1492 roku w Grodnie w wieku 65 lat. Pochowano go na Wawelu, a jego ołtarz wykonam sam Wit Stwosz.
Życie Kazimierza Jagiellończyka można ocenić jako pozytywne. Był on wielkim władcą i Polska za jego rządów głęboko się umocniła i rozwinęła. Jego celem podczas rządów była walka z możnowładcami o zakres władzy monarszej. Uważał, słusznie zresztą, że władca powinien być silny i władać silną ręką. Próbował zbudować silny, zcentralizowany kraj, w którym nie panowałby chaos. Sytuacja zmusiła go jednak do podtrzymywania przywilejów dla szlachty, bo dzięki temu wygrał rywalizację z biskupem Oleśnickim. Kolejną zaletą Kazimierza był ślub z Elżbietą Habsburzanką, bo wzmocnił w ten sposób pozycję Jagiellonów. Umożliwiło to potem stworzyć wielką potęgę w Europie środkowej. Wielkim zwycięstwem w życiu króla było doprowadzenie do całkowitego upadku zakonu krzyżackiego oraz odzyskanie dostępu do morza, co było upragnionym celem Polaków od kilku wieków oraz co dawało wielkie możliwości. Przyłączał także inne ziemie: w 1462 roku wcielił do Korony księstwo bełskie oraz ziemię gostyńską i rawską, a w 1476 ziemię sochaczewską. Dążył także do zjednoczenia ziem śląskich i w tym celu w 1452 roku włączył księstwo oświęcimskie. Dbał także o to żeby krajowi nic nie zagrażało. 25.01 1491 polska armia pokonała pod Horynią Tatarów, co było ostatecznym uporaniem się z Tatarami zawołżańskimi. Nie dopuścił również do wojny z Turkami. O ile rządy w Polsce były bardzo pomyśle nie można tego powiedzieć o Litwie. Doprowadził to dużego upadku znaczenia Litwy na Rusi i zawiódł wszystkich sojuszników, co doprowadziło do hegemonii Rusi w Europie wschodniej. Wróćmy jednak do spraw Polski. Kazimierz dbał o podbite ziemie. W 1476 roku przeprowadził w Prusach ujednolicenie praw, przyjmują za podstawę państwo chełmińskie. Także przez jakiś czas po wojnie trzynastoletniej nie żądał od ludności Prus żadnych podatków, co spowodowane było wyniszczeniem tych ziem i daniem im czasu na regenerację. Jagiellończyk dbał także o swój ród i dlatego prowadził własną politykę dynastyczną. Skupił pod berłem Jagiellonów ogromne obszary: Polskę, Litwę, Czechy oraz Węgry. Również wewnętrzne sprawy Polski zajmowały czas Jagiellończyka. Wprowadzał reformy: poddanie kościoła królowi czy powstanie armii zaciężnej wobec nieporadności pospolitego ruszenia. Jedynym mankamentem jego polityki wewnętrznej było wydanie przywilejów cerekwicko-nieszawskich wydanych w roku 1454. Mówiły one, że nie będą nakładane nowe podatki na szlachtę ani zwoływane pospolite ruszenie bez zgody szlachty. Wydanie tych przywilejów zabiło jego dążenia do zcentralizowanego państwa z silnym władcą. Panowanie Kazimierza Jagiellończyka było pomyślne także dla rozwoju kultury i sztuki w Królestwie. Ważnymi ich ośrodkami były dwory królewski i magnackie oraz większe miasta. Upowszechniała się oświata, prowadzona przez szkoły parafialne. Rzeźbiarz Witt Stwosz w 1489 r. ukończył prace nad ołtarzem głównym w Kościele Mariackim w Krakowie. Rozwijało się budownictwo w stylu gotyckim, zwłaszcza kościelne (katedry na Wawelu i w Gnieźnie), powstało też wiele zamków królewskich i magnackich, ratusze w Gdańsku i Toruniu.

Kazimierz był wielkim i sławnym monarchą, którego lękali się przeciwnicy i szanowała cała Europa, nawet Turcy się go lękali. Za czasów jego rządów nasz kraj rozkwitał i przeżywał czasy potęgi. To wszystko składa się na to, że możemy oceniać Jagiellończyka bardzo pozytywnie, inaczej niż obrażony na niego kronikarz Jan Długosz.


Bibliografia:
· „Kazimierz Jagiellończyk” – Maria Bogucka, Książka i Wiedza, Warszawa 1970
· „Kazimierz Jagiellończyk i jego czasy” – Przemysław Wiszewski, Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław 2003