Charakterystyka Jana Chryzostoma Paska

Jan Chryzostom Pasek urodził się w 1636 roku. Był potomkiem zubożałej, zagrodowej szlachty, dzierżawiącej majątki w okolicach Rawy Mazowieckiej. W wieku 19 lat wstąpił do wojska. Uczestniczył w wielu ważnych wydarzeniach tego okresu m.in. walkach Czanieckiego ze Szwedami w Polsce, wojnie w Danii i z Moskwą. W roku 1667 porzucił wojsko, ożenił się i zamieszkał na wsi w województwie krakowskim. Zmarł w 1701 roku w swym majątku w Niedzieliskach.

Tak jak każdy ówczesny Sarmata był żołnierzem jak i gospodarzem. Pisząc o latach swej służby wojennej przedstawia się jako świetny kompan, wzorowy patriota, waleczny i odważny żołnierz, cieszący się autorytetem zarówno podwładnych, jak i przełożonych. Nakreśla portret człowieka pełnego temperamentu i fantazji. Jednak prawdziwą postawę Paska jako wojskowego ukazuje fragment pt. „W obozie”, w którym autor opisuje jak sprzeczka z towarzyszami uczty staje się przyczyną pojedynków, chociaż były one zakazane. Obok rycerskiej bojowości ujawnia sarmacką samowolę i niepodporządkowanie się rozkazom.

Jest osobą pełną przesądów i uprzedzeń. Uderza jego powierzchowność przy próbach refleksji nad opisywanymi zdarzeniami, niezwykła pewność siebie i skłonność do samochwalstwa. Religijność samego Paska i portretowanych przez niego szlachciców jest bardzo ceremonialna, brak jej jednak głębi i szczerości przeżyć.

Druga część pamiętników opisuje ziemiański żywot Polaka. Autora niewiele interesuje polityka, skupia się raczej na osobistych wydarzeniach. Życie prywatne szlachty nacechowane jest troską o dobrobyt i korzyści materialne. Wystarczy przypomnieć fragment "Pamiętników", w których Pasek opisuje swe zaloty do Anny Łąckiej. Bardziej przypominają one układy handlowe niż wyznania miłosne.

Jednak rozliczne epizody są opisane barwnym, żywym, obrazowym językiem, co wskazuje na duży talent gawędziarski Paska.

Autor ukazał siebie w pamiętnikach jako przeciętnego polskiego szlachcica – Sarmatę. Wyśmienitego wojaka i ziemiania, o dość zamkniętych poglądach i przekonanego o wyższości Polski nad innymi państwami.