Matura z polakiego ustny

1.Charakterystyka zjawiska Sarmaty na podstawie „Pamiętników” J. Ch. Paska i utworów W. Potockiego.
Ideologia sarmatyzmu oparta była na tezie renesansowych kronikarzy – historyków Miechowity i Marcina Bielskiego, którzy przypisywali polskiej szlachcie nobilitujący rodowód. Początkowo pojęcia sarmatyzmu utożsamiano z zespołem największych cnót rycerskich takich, jak: duma narodowa, przywiązanie do rodzinnych tradycji, waleczność, odwaga, męstwo, honor, umiłowanie wolności i demokracji, przywiązanie do katolicyzmu, ceremonialna religijność, szacunek dla praworządności, opanowanie sztuki oratorskiej. Począwszy od doby oświecenia pojęcie sarmatyzmu nabrało pejoratywnego wydźwięku. Oznaczało kult narodowych wad takich jak: megalomania, egoizm stanowy, konserwatyzm, fanatyzm, awanturnictwo, rubaszność, krewkość. Awanturniczo-rubaszne oblicze sarmatyzmu odsłania J. Ch. Pasek w „Pamiętnikach”. Ukazuje portret polskiego szlachcica – sarmaty w roli rycerza walczącego w obronie granic Rzeczypospolitej i ziemianina smakującego rozkosze życia na wsi. Jest to człowiek dumny, waleczny, przywiązany do tradycji, gościnny, gospodarny, ale przejawiający więcej wad niż zalet. Odznacza się bowiem kłótliwością, skłonnością do nadużywania trunków, przywiązaniem do przywilejów szlacheckich, powierzchowną religijnością, chciwością, pazernością i niskim horyzontem intelektualnym. Wacław Potocki w „Transakcji wojny chocimskiej” pragnął wskrzesić czasy świetności polskiego oręża. Nadając utworowi formę eposu chciał uwznioślić bohaterski czyn Polaków i stworzyć mit rycerza kresowego – niezłomnego wojownika, który z szablą u boku broni wschodnich rubieży Rzeczypospolitej przed najazdem pogańskiej hordy. Utwór odsłania mistrzostwo polskiego rycerstwa, ale bohaterstwo w scenach batalistycznych jest celowo wyolbrzymione. Ukazując waleczność, odwagę polskich sarmatów eksponuje przepaść, jaka dzieli dawnych rycerzy od obecnych potomków, którzy krewkość charakteru marnotrawili w sąsiedzkich sporach o miedzę. Narrator z satyrycznym zacięciem wypomina szlachcie jej największe grzechy.

2.Poezja J. A. Morsztyna jej oryginalność, cechy barokowe.
Jan Andrzej Morsztyn – poeta, dworzanin króla Władysława IV i Jana Kazimierza, ulubieniec królowej Marii Ludwiki. Miłośnik i znawca poezji włoskiej i francuskiej, tłumacz „Cyda” oskarżony przed sejmem o intrygi na rzecz dworu francuskiego uciekł do Francji, gdzie pozostał do końca życia. Uważany jest za czołowego przedstawiciela polskiej poezji barokowej. Najbardziej z poznanych wierszy spodobał mi się utwór pt. „Niestatek”, w którym mowa o zawiłym charakterze kobiet. Wiersz ten to kunsztownie skonstruowany, poetycki żart. Podstawową figurą stylistyczną obecną w utworze jest rozwinięte porównanie, skonstruowane z błyskotliwym zakończeniem. Co drugi wers lub każdy kolejny rozpoczyna się od słowa „prędzej”, które jest początkiem porównania. Na zakończenie myśli poety trzeba czekać do ostatniego wersu. W wierszu mamy wspaniałe obrazy poetyckie odwołujące się do uczuć i wyobraźni, a także żartobliwe sformułowania. Morsztyn podobnie jak prekursor jego poezji G. Marini (włoski twórca) uważał, że poezja powinna przede wszystkim zadziwiać, zachwycać niezwykłością metafor, szokujących paradoksów, zaskakujących porównań. W podobny sposób jest zbudowany sonet „Do trupa” – kunsztowne i zadziwiające porównanie zmarłego i kochanka. W wierszu „O sobie” autor ukazuje obraz bólu z powodu Katarzyny. Anafory czynią z wiersza utwór kunsztowny, a prosta treść jest pretekstem do zaprezentowania wielkiej sprawności poetyckiej. Również wiersz „O swej pannie” oparty jest na anaforze (tj. powtórzeniu). Porównuje w nim Morsztyn „pięć twarzy i szyje” ukochanej z bielą marmuru, mleka, łabędzia, perły, śniegu i lilii. Banalna treść znów posłużyła do formalnych igraszek.


3.Motywy egzystencjalne w literaturze barokowej (twórczość D. Naborowskiego lub M. Sępa Szarzyńskiego).
Vanitas oznacza z łac. marność. To ulubione pojęcie filozoficzne jest często obecne w poezji barokowej. Szczególnie lubił tematy dotyczące przemijania, nicości, śmierci Daniel Naborowski. Jego poezja była kunsztowna i wyrafinowana. Pisał wiersze refleksyjne, okazjonalne i miłosne, tłumaczył z literatury obcej. W jego twórczości odnajdziemy też tematykę poważną. Fascynowało go pojęcie śmierci, nicości, upływu czasu. Był to krąg fascynacji typowej dla twórców barokowych. Naborowski dostrzega sytuację człowieka w świecie jako dramatyczną, zaleca jednak zachowanie spokoju, szuka ratunku w cnocie, statecznym umyśle, wierze w Boga i w przeznaczenie. Jego wiersze pełne są zadumy metafizycznej. Warte omówienia są te, w których motyw egzystencjalny stawiany jest przez poetę na pierwszym miejscu. Wiersz „Krótkość żywota” ma charakter pesymistyczny. Zawiera refleksję o marności ludzkiego losu. Wszystko na świecie przemija, początek jest końcem, a kolebka zamienia się w mogiłę. Poeta szuka dla człowieka miejsca w nietrwałym świecie i odpowiedniej wobec tego postawy. Krótkość żywota i wszelkich dóbr ziemskich, dążenie do ich zdobywania, niepojęty bieg czasu i wieczna niestałość bytu to motywy łącznie składające się na światopogląd poety. Śmiertelność ludzkiego ciała i poczucie nieśmiertelności duszy, przemijalność życia i duchowy głód wieczności – te dramatyczne bieguny oznaczały normalne postawy ukazywane w jego poezji. Naborowski w dramatycznych sprzecznościach zachowuje równowagę ducha. Prawdą jest, że świat pełny jest zła, a Bóg nie chciał, by wszystko było doskonałe i stworzył człowieka, który popełnia błędy, ale nie musi im ulegać. Z tego przeświadczenia rodzi się u poety poczucie równowagi, stoicki umiar i spokój, wiara w wartość cnoty i ładu życiowego osiąganego przez stateczny umysł człowieczy.

4.Komediopisarstwo Moliera sposobem piętnowania ludzkich słabości.
Molier to jeden z najwybitniejszych poetów francuskich, napisał ponad 30 komedii. Najbardziej znane to „Świętoszek” i „Skąpiec”.
W „Świętoszku” Molier zaatakował fałsz i obłudę oraz fanatyzm religijny, które uosabia w utworze Tartuffe (Świętoszek). Główny bohater udaje człowieka niezwykle pobożnego, przepełnionego żarliwą wiarą. Opanowuje on całkowicie umysł Orgona – człowieka bogatego licząc na liczne korzyści. Ta komedia ma charakter uniwersalny – można ją odczytać jako ostrzeżenie przed fałszywmi przyjaciółmi, którzy oszustwem i obłudą zyskują sobie nasze zaufanie i względy, a pragną nas jedynie wykorzystać i zniszczyć.
Natomiast w „Skąpcu” autor napiętnował skąpstwo, które uosabia główny bohater – Harpagon. Molier opisuje bogata gamę przejawów skąpstwa. Od śmiesznych, budzących politowanie (np. nie wolno wycierać kurzu z mebli zbyt mocno, bo to je niszczy), poprzez irytujące i wzbudzające antypatię czytelnika (np. rywalizacja z synem o tą sama kobietę), aż do rysów skąpstwa wywołujących grozę (np. stosunek do dzieci, uważał córkę za zbędny przedmiot, którego trzeba się pozbyć). Molier w swym dziele ostrzega przed tego rodzaju zachowaniem i skutkami, które z niego wynikają. Dzięki temu również i ta komedia ma charakter uniwersalny, jest ponadczasowa.